Γιὰ τὴν προέλευση τῆς ἁγίας καὶ θαυματουργῆς Εἰκόνας δὲν σώθηκε καμμία μαρτυρία.

H θαυματουργή εικόνα της Παναγίας σύμφωνα με την παράδοση της Ορθοδόξου εκκλησίας είναι έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά. Το όνομα Σουμελά ετυμολογείται από το όρος μελά και του ποντιακού ιδιώματος σού, που σημαίνει «εις το» ή «εις του» και έγινε Σουμελά «εις του Μελά».

H Παναγία η Μυρτιδιώτισσα είναι εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε στα Κύθηρα κατά τον 14ο αιώνα. Έχει το προσωνύμιο Μυρτιδιώτισσα, γιατί αναφέρεται από την παράδοση ότι τη βρήκε ένας βοσκός σε μια τοποθεσία γεμάτη με μυρτιές.

Η ιερά εικόνα της Παναγίας του Αμαράντου Ρόδου τιμάται στη Μόσχα, στο Βορονέζ και σε άλλες πόλεις της Ρωσίας, όπου φυλάσσονται αντίγραφα αυτής. Στην εικόνα η Υπεραγία Θεοτόκος κρατά το Θείο Βρέφος στο δεξί της χέρι και στο αριστερό της χέρι υπάρχει ένα μπουκέτο από κρίνους. Αυτό το μπουκέτο συμβολικά δηλώνει το αμάραντο άνθος της παρθενίας της Αειπαρθένου.

Όπως η Πορταΐτισσα έτσι και η Γλυκοφιλούσα είναι από τις εικόνες εκείνες που διασώθηκαν από την εικονομαχία και μεταφέρθηκαν θαυματουργικά στον Άθω.

Η θαυματουργική αυτή Εικόνα της Παναγίας ευρίσκεται σήμερα εις την Ιερά Μονή Ξενοφώντος, στο Άγιον Όρος. Μέχρι το 1730 βρισκόταν στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, το έτος όμως αυτό μυστηριωδώς εξαφανίστηκε από εκεί κεκλεισμένων των θυρών.

Στην Ιερά μονή Παντοκράτορος του Αγίου Όρους φυλάσσεται η Ιερά εικόνα της Παναγίας της «Γερόντισσας».

Κόποι καὶ μόχθοι, ἀγαπητοί μου, συκοφαν­­τίες καὶ διωγμοί, καὶ τέλος μαρτυρικὸς θάνατος, νά πῶς διήνυσε τὸ στάδιο τῆς ἐπιγείου ζωῆς του ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός. Ἀλλὰ καὶ οἱ ἀπόστολοι δὲν θὰ διέφεραν· θὰ βάδιζαν κι αὐτοὶ τὴν «τεθλιμμένην ὁ­δόν» (Ματθ. 7,14), τὸ ματωμένο δρόμο, ποὺ πρῶ­τος βάδισε καὶ πότισε μὲ τὸ αἷμα του ὁ θεῖος Διδάσκαλός τους.

Η ονομασία οφείλεται στη στοργή και τη φροντίδα που δείχνει η Θεοτόκος στο μικρό Ιησού που με περισσή αγάπη κρατά στην αγκαλιά της. Το Θείο Βρέφος (από εδώ καί Βρεφοκρατούσσα) με άνεση και εμπιστοσύνη κάθεται στην αγκαλιά της Παναγίας. Γνωστή η εικόνα της Βρεφοκρατούσας και προέρχεται από το Άγιο Όρος.

Στα χρόνια του βασιλέως Λέοντος του Μεγάλου (457-474 μ. Χ.) ζούσε στην Κων/πολη ο όσιος Ανδρέας, ο κατά Χριστόν σαλός. Σαλός είναι ο τρελλός και κατά Χριστόν σαλοί ονομάζονται κάποιοι άγιοι, οι οποίοι κάνανε κάποια περίεργα και παράλογα πράγματα, με απώτερο σκοπό να τους θεωρούν παλαβούς ή παλιανθρώπους και να μη τους τιμούν οι άνθρωποι· και έτσι αυτοί να ζουν με ταπείνωση και στην αφάνεια. Μια νύχτα που γινότανε αγρυπνία στο ναό της Παναγίας των Βλαχερνών,