Ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ζ´ ὁ Ζερβουδάκης, γνωριζόμενος καὶ ὡς Παπαδοσταυριανός, ἐγεννήθη περὶ τὸ ἔτος 1850 (1848/1855) εἰς τὴν πρωτεύουσαν τῆς Σίφνου Ἀπολλωνίαν (κοινῶς Σταυρί, ἐξ οὗ καὶ Παπαδο – πιθανῶς ἐξ ἱερατικῆς οἰκογενείας – Σταυριανός), ἐκ πατρὸς Κρητὸς τὴν καταγωγὴν καὶ μητρὸς Σιφνίας.
Τὰ πρῶτα γράμματα ἔμαθεν εἰς τὴν πατρίδα αὐτοῦ, μαθητεύσας εἰς τὴν σχολὴν τοῦ ἁγίου Ἀρτεμίου. Μετὰ ἦλθεν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν καὶ ἐγνωρίσθη μετὰ τῆς ἐνταῦθα σιφνιακῆς παροικίας, ἡ ὁποία τὸν ἐνίσχυσεν, ὡς ἐπίσης καὶ μετὰ τοῦ Ῥόδου Γερμανοῦ (Καβακοπούλου), ὅστις τὸν ἔλαβεν ὑπὸ τὴν προστασίαν του καὶ τὸν εἰσήγαγεν εἰς τὴν Θεολογικὴν Σχολὴν τῆς Χάλκης. Ἐξ αὐτῆς ἀπεφοίτησε τὸ 1882, ὑποβαλὼν τὴν ἐναίσιμον ἐπὶ πτυχίῳ διατριβὴν «Περὶ Γνησιότητος τῶν Τεσσάρων Εὐαγγελίων» καὶ ἐστάλη διὰ περαιτέρω σπουδὰς ὑπὸ τοῦ γέροντός του εἰς τὴν Εὐρώπην.
Ἐπανελθὼν ὑπηρέτησεν ὡς ἀρχιδιάκονος καὶ μετέπειτα πρωτοσύγκελλος εἰς τὴν μητρόπολιν Ῥόδου, χειροτονηθεὶς ἀντιστοίχως εἰς διάκονον καὶ πρεσβύτερον πιθανῶς ὑπὸ τοῦ Ῥόδου Γερμανοῦ. Τῇ προτάσει τούτου, ἡ ἱερὰ σύνοδος τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου προήγαγε τοῦτον εἰς Ἐπίσκοπον Μυρέων τὴν 1ην Αὐγούστου 1887, ὡς βοηθὸν ἐπίσκοπον τῆς μητροπόλεως Ῥόδου, χειροτονηθέντα εἰς ἐπίσκοπον ὑπὸ τοῦ Ῥόδου Γερμανοῦ. Τὴν 1ην Φεβρουαρίου 1892 ἐξελέγη ὑπὸ τῆς ἱερᾶς συνόδου μητροπολίτης Σερρῶν. Ἐνταῦθα ἐπέδειξε δρᾶσιν ἱκανὴν ἐκκλησιαστικὴν καὶ λοιπήν, ἱδρύσας ἰδίαις δαπάναις γυμνάσιον.
Ἐπὶ τῆς πατριαρχείας Ἰωακεὶμ Γ´ μετετέθη ὑπὸ τῆς ἱερᾶς συνόδου εἰς τὴν μητρόπολιν Κυζίκου, 12 Μαΐου 1909. Τὴν δὲ 12ην Φεβρουαρίου 1913, προτάσει τοῦ εἰς τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον ἀνελθόντος γέροντός του, τοῦ ἀπὸ Χαλκηδόνος Γερμανοῦ Ε´, ἐξελέγη ὑπὸ τῆς ἱερᾶς συνόδου εἰς διαδοχὴν τοῦ γέροντος του μητροπολίτης Χαλκηδόνος. Κατὰ τὴν περίοδον ταύτην ὑπηρέτησεν ὡς συνοδικὸς καὶ ἀργότερον πρόεδρος τοῦ δ.ε.μ. συμβουλίου. Ἐπὶ τῆς τοποτηρητείας τοῦ Προύσης Δωροθέου (1918-1921) διεφώνησε πρὸς τὴν γραμμὴν τούτου ἐπὶ τοῦ θέματος τῶν σχέσεων Ἐκκλησίας καὶ πολιτείας, ὑποστηρίξας μετὰ συνέσεως τὴν ἄποψιν ὅτι αἱ σχέσεις αὗται ὤφειλον ὅπως συνεχισθῶσιν ὡς καὶ πρότερον, καὶ ἀπεχώρησε τόσον ἐκ τῆς προεδρίας τοῦ ρηθέντος συμβουλίου, ὅσον καὶ τῆς ἐν τῇ συνόδῳ παρεδρίας.
Κατόπιν τῆς κηρύξεως τῆς χηρείας τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου, διὰ τῆς ταυτοχρόνου σχεδὸν ἀπὸ τοῦ θρόνου κανονικῆς παραιτήσεως Μελετίου Δ´, τῶν ἄλλων ἐξελίξεων καὶ τῆς διὰ παντὸς διαλύσεως τοῦ δ.ε.μ. συμβουλίου, ὁ προεδρεύων τῆς ἐνδημούσης συνόδου Κυζίκου Καλλίνικος ἀπέστειλε πρὸς τοὺς μητροπολίτας καὶ ἀρχιεπισκόπους τοῦ θρόνου συνοδικὴν ἐγκύκλιον, ὑπ’. ἀρ. 4992/2782 καὶ ἡμερομ. 18 Ὄκτωβριου 1923, δι᾽ ἧς ἀνήγγειλε τὰ τοῦ νέου τρόπου τῆς ἐκλογῆς οἰκουμενικοῦ πατριάρχου. Κατ᾽ αὐτήν,
1) τῆς ἐκλογῆς μετέχουσιν ἅπαντες οἱ μητροπολῖται καὶ ἀρχιεπίσκοποι τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου,
2) πάντες οὗτοι ὀφείλουσιν ἐντὸς 40 ἡμερῶν ὅπως ἀποστείλωσιν εἰς τὸν προεδρεύοντα τῆς ἐνδημούσης συνόδου τὸ δελτίον τοῦ ὑποψηφίου,
3) ὑποψηφιότητα δύνανται νὰ θέσουν ἅπαντες οἱ μητροπολῖται καὶ ἀρχιεπίσκοποι, ἔχοντες ἑπταετῆ εὐδόκιμον ποιμαντορίαν,
4) τὰ δελτία ἀνοίγονται τὴν 41ην ἡμέραν ἐν συνεδρίᾳ τῆς ἐνδημούσης συνόδου, ἥτις καταρτίζει τὸ τριπρόσωπον δελτίον, καὶ
5) κατερχόμενη εἰς τὸν ἱερὸν ναὸν ἡ ἱερὰ ἐνδημοῦσα σύνοδος προκρίνει τὸν ἕνα ἐκ τῶν τριῶν ὡς οἰκουμενικὸν πατριάρχην. Ἐκ τούτων ἐξάγεται, ὅτι ἡ ἐκλογὴ ἐπιτελεῖται πλέον ἄνευ τῆς παρουσίας τοῦ λαϊκοῦ στοιχείου ὑπὸ μόνης τῆς ἐνδημούσης συνόδου, τελούσης ὑπὸ τὴν προεδρίαν τοῦ προεδρεύοντος α´ τῇ τάξει μητροπολίτου. Κατὰ τὸν Σάρδεων Γερμανόν,
«μετὰ τὴν ἀποχώρησιν δὲ αὐτοῦ – τοῦ Μελετίου Δ’ – ἐπανῆλθε τὸ αὐστηρὸν κανονικὸν σύστημα ἐκλογῆς πατριαρχῶν ὑπὸ μόνον τῶν μητροπολιτῶν καὶ ἀρχιεπισκόπων τοῦ θρόνου».
Πρὸ τῆς ἐκλογῆς, ὁ ἀστυνόμος Φαναρίου ἐκόμισε τεσκερὲν τοῦ νομάρχου Σταμποὺλ πρὸς τὴν σύνοδον, καθ᾽ ὃν κατὰ τὸν χρόνον τῆς ἐκλογῆς τοῦ πατριάρχου οἱ ἐκλογεῖς ὤφειλον νὰ ὦσι τοῦρκοι ὑπήκοοι καὶ νὰ ἔχωσι τὰ θρησκευτικὰ των καθήκοντα ἐντὸς τῆς Τουρκίας, τὸ αὐτὸ δὲ καὶ διὰ τὸν ἐκλεγησόμενον πατριάρχην.
Ὁ προεδρεύων τῆς ἐνδημούσης συνόδου ἐκάλεσε ταύτην εἰς συνεδρίαν τὴν Πέμπτην 6ην Δεκεμβρίου 1923. Κατ᾽ αὐτὴν ἀπεσφραγίσθησαν τὰ ψηφοδέλτια τῶν ἀρχιερέων (60), δεκατριῶν καθυστερησάντων ἢ μὴ ἀποστειλάντων ταῦτα. Πρῶτος ὑποψήφιος ἀνεκηρύχθη ὁ Χαλκηδόνος Γρηγόριος, ὡς συγκεντρώσας πλέον τοῦ ἑνὸς τρίτου τῶν ψήφων τῆς συνόλου ἱεραρχίας, καὶ διὰ μυστικῆς ψηφοφορίας ἀνεδείχθησαν συνυποψήφιοι οἱ μητροπολῖται Νικαίας Βασίλειος καὶ Προύσης Κωνσταντῖνος. Ἐν τῷ ναῷ κατ᾽ ἀπόλυτον πλειοψηφίαν ἐξελέγη οἰκουμενικὸς πατριάρχης ὁ ἀπὸ Χαλκηδόνος Γρηγόριος Ζ´, τοῦ Προύσης Κωνσταντίνου λαβόντος 1 ψῆφον.
Χαρακτηριστικὴ εἶναι ἡ πρὸς τοὺς ὀρθοδόξους πατριάρχας εἰρηνικὴ ἐπιστολὴ τοῦ Γρηγορίου Ζ´.
«Μακαριότατε καὶ Ἁγιώτατε Πάπα καὶ Πατριάρχα Ἀλεξανδρείας… κύριε Φώτιε…
Θελήσει Θεοῦ, μετὰ τὴν ἀποχώρησιν καὶ ὁριστικὴν εἶτα παραίτησιν τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Κυρίου Κυρίου Μελετίου, εἰς διαδοχήν τοῦ οὕτως ἐν περιστάσεσι κρισίμοις ἀπορφανισθέντος Ἁγιωτάτου Πατριαρχικοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ἐκλήθη τῇ ὁμοθύμῳ γνώμῃ καὶ κανονικῇ ψήφῳ τῆς καθ᾽ ἡμᾶς σεβασμίας Ἱεραρχίας ἡ Μετριότης Ἡμῶν… Ἀλλὰ καὶ ἡ θερμὴ τῶν ἁγίων ἀδελφῶν Ὀρθοδόξων αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν ἀγάπη καὶ συμπάθεια πρὸς τὰς μακρὰς δοκιμασίας τῶν καθ᾽ ἡμᾶς οὐχ ἧσσον καὶ αὕτη ἐπέρρωσε καὶ ἐπιρρώνυσι τὴν Ἐλπίδα Ἡμῶν… Οἴδασι γὰρ πάντες οἱ σεβάσμιοι ἓν Χριστῷ ἀδελφοὶ οἵας μακρὰς δοκιμασίας, οἷον δὲ ἄρτι κλονισμὸν ὑπέστη ὁ Ἁγιώτατος οὗτος Θρόνος, ἀφ᾽ οὗ ἐρρύσατο αὐτὸν ὁ Θεὸς καὶ ἡλίκης ἐνδελεχοῦς μερίμνης καὶ κόπων ἀγρύπνων καὶ συναντιλήψεως προθύμου ἐπιδεὴς ἐστίν, ἵνα ἀλύμαντος καὶ κατὰ τὴν νέαν ἱστορικὴν σταδιοδρομίαν περιφρουρηθῇ ἡ ἱερὰ αὐτοῦ δόξα, ἥτις ἐστὶ δόξα τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ».
1923 Δεκεμβρίου ιδ´
Τῆς ὑμετέρας κλπ.
ο Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος».
Ὁ Γρηγόριος Ζ’ παρέμεινεν εἰς τὴν τέως μητρόπολιν αὐτοῦ Χαλκηδόνα. Ἕνεκα δὲ γεγονότων τινῶν ἐτέλεσε τὴν ἐνθρόνισίν του μόλις τὴν 30ήν Δεκεμβρίου 1923, ἐλθὼν ἐκ τῆς ἐπαρχίας αὐτοῦ. Τὸν προσαγορευτήριον ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος ἀπηύθυνε πρὸς τὸν πατριάρχην ὁ Εἰρηνουπόλεως Φώτιος (μετέπειτα οἰκουμενικὸς πατριάρχης). Τὴν ποιμαντορικὴν ράβδον ἐπέδωκεν ὁ Καισαρείας Νικόλαος, ἀντὶ τοῦ Ἡρακλείας Γρηγορίου ἀπουσιάζοντος. Τὸ δὲ μέγα μήνυμα ἀνέγνωσεν ὁ ἀρχιγραμματεὺς Γερμανὸς Ἀθανασιάδης.
Ἡ πρώτη πράξις τοῦ Γρηγορίου Ζ’ ὑπῆρξεν ἡ παῦσις τοῦ παπᾶ Εὐθύμ, ὡς ἀποκρισαρίου καὶ ἡ καθαίρεσις αὐτοῦ ἀπὸ τῆς Ἱερωσύνης. Οὗτος ὅμως, κατὰ Ἰούλιον 1924, κατέλαβε τὸν ναὸν τῆς Παναγίας Καφατιανῆς Γαλατᾶ, ἔνθα ἐγκατέστησε τὰ γραφεῖα καὶ τὰ κελλία αὐτοῦ, καθὼς ἀργότερον καὶ τὸν ναὸν τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ἐπίσης ἐν Γαλατᾷ, λειτουργῶν ὡς ἀρχιερεὺς καὶ διαμορφώσας τὴν τουρκορθόδοξον Ἐκκλησίαν. Ὡσαύτως καθηρέθη τῆς Ἱερωσύνης, τὴν 10ην Μαΐου 1924, ὁ ἐν Ἀμερικῇ εὑρισκόμενος μητροπολίτης Χαλδίας Βασίλειος, ὅστις ἐκινήθη εἰς τὴν χώραν ἐκείνην πρὸς διοργάνωσιν ἐκκλησιαστικῆς μερίδος, ἄνευ τῆς εὐλογίας τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου.
Ἐπὶ τῆς πατριαρχείας του ἐξεδόθη πατριαρχικὴ καὶ συνοδικὴ ἐγκύκλιος πρὸς διαρρύθμισιν τῶν ἐν ταῖς νέαις χώραις τῆς Ἑλλάδος ἐπαρχιῶν τοῦ θρόνου (6 Νοεμβρίου 1924). Ἱδρύθησαν ἐν Ἑλλάδι νέαι (προσωρινά!) μητροπόλεις: τῶν Κυκλάδων, τῶν Καρδαμύλων, τοῦ Πλωμαρίου, τῆς Καβάλας, τοΰ Μετσόβου, τοῦ Λαγκαδᾶ, τῶν Ζιχνῶν, τῆς Ἰκαρίας, τῆς Θάσου, τοῦ Σουφλίου, τῶν Γενιτσῶν καὶ Γουμενίτσης, τῆς Νιγρίτης πρὸς ἀποκατάστασιν τῶν ἐκ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας διὰ τῆς ἀνταλλαγῆς εἰς Ἑλλάδα καταφυγόντων ἱεραρχῶν. Ἱδρύθησαν αἱ νέαι μητροπόλεις Πριγκηποννήσων, Αὐστραλίας καὶ Κεντρῴας Εὐρώπης (1924), ἀποκατέστη δὲ εἰς τὴν τάξιν τῶν ἐν ἐνεργείᾳ μητροπόλεων τοῦ θρόνου ἡ μητρόπολις Σάρδεων. Διὰ πατριαρχικοῦ καὶ συνοδικοῦ τόμου ἀνεγνωρίσθη τὸ αὐτοκέφαλον τῆς ἐν Πολωνίᾳ ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας
(1924).
Τὴν 23ην Φεβρουαρίου 1924 ἐνεκρίθη συνοδικῶς ἡ ἀναπροσαρμογὴ τοῦ ἡμερολογίου, διὰ τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ νέου ἢ γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου.
Ὁ Δημήτριος Μαυρόπουλος, διὰ τὴν πατριαρχείαν του λέγει, «Κατὰ ταύτην, ὁ ἄλλοτε θεωρούμενος καθ᾽ ὑπερβολὴν φειδωλός, Πατριαρχεύων ἔκαμεν ἀφειδῶς χρῆσιν τῆς ἀτομικῆς του περιουσίας». Ἀνήγειρε καλλιμάρμαρον τάφον εἰς τὸν προκάτοχόν του πατριάρχην Ἰωακεὶμ Γ´ (1912), τὸν ἀντίπαλον τοῦ γέροντός του.
Ὁ πατριάρχης Γρηγόριος Ζ´ ἠσθένησε τὸν μῆνα Σεπτέμβριον 1924. Παρουσίασε φαινόμενα μολύνσεως τῶν χολαγωγῶν ὁδῶν, ἐκδηλώσεως δὲ ἰκτέρου, ἐσωτερικοῦ πυρετοῦ μετὰ ρίγους καὶ ὀλιγουρίας. Ἡ κατάστασις αὕτη ἐσυνεχίσθη. Εἰς τὰ ἰδιαίτερα αὐτοῦ πατριαρχικὰ δώματα, καταλλήλως διασκευασθέντα, ὑπέστη χειρουργικὴν ἐπέμβασιν. Κατόπιν τῆς βραχείας ταύτης, ἀλλὰ πολυωδύνου ἀσθενείας ἀπέθανε τὴν 17ην Νοεμβρίου 1924, μὴ δυνηθεὶς νὰ παραμείνῃ ἐπὶ τοῦ θρόνου οὔτε ἐπὶ ἓν ὁλόκληρον ἔτος. Τὸ σκῆνός του ἐξετέθη εἰς προσκύνημα εἰς τὸν πάνσεπτον πατριαρχικὸν ναόν. Ἡ κηδεία αὐτοῦ ἐτελέσθη ἐν τῷ πατριαρχικῷ ναῷ τὴν 20ήν Νοεμβρίου 1924 ὑπὸ τῆς ἱερᾶς συνόδου, τῶν ἐνδημούντων μητροπολιτῶν καὶ τῶν ἐπισκόπων, καθ᾽ ἣν τὸν ἐπικήδειον λόγον ἐξεφώνησεν ὁ α´ γραμματεὺς (ἀρχιγραμματεύς) τῆς ἱερᾶς συνόδου ἀρχιμανδρίτης Δωρόθεος (ἀποθανὼν Πριγκηποννήσων). Τὴν 23ην τοῦ ἰδίου μηνὸς ἐγένετο ἡ ἐκφορὰ τοῦ σκήνους αὐτοῦ εἰς τὴν ἱερὰν μονὴν τοῦ Βαλουκλῆ καὶ ἐτάφη τὴν 30ήν τοῦ αὐτοῦ μηνός, μετὰ ἀπὸ ἐπισκοπικὴν λειτουργίαν ὑπὸ τῶν μητροπολιτῶν Νεοκαισαρείας Ἀμβροσίου καὶ Νευροκοπίου Φιλοθέου καὶ τοῦ ἐπισκόπου Θεοδωρουπόλεως Λεοντίου, παρὰ τοὺς τάφους τῶν προκατόχων του πατριαρχῶν. Ἐπὶ τοῦ τάφου του ἀναγινώσκομεν,
Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης
Γρηγόριος Ζ´.
Ὁ ἀπὸ Χαλκηδόνος
6 Δεκεμβρίου 1923 – 17 Νοεμβρίου 1924.
Προεδρεύων τῆς ἱερᾶς συνόδου ὡρίσθη ἐπὶ ἡμέρας τινὰς ὁ Κυζίκου Καλλίνικος (17-24 Νοεμβρίου 1924), εἶτα δὲ ὁ Νικαίας Βασίλειος (24 Νοεμβρίου – 17 Δεκεμβρίου 1924).
Οἱ Δημήτριος Μαυρόπουλος καὶ Φιλάρετος Βιτάλης ἀποκαλοῦν τὸν Γρηγόριον Ζ´ συνετόν, διαλλακτικὸν καὶ συντηρητικὸν πατριάρχην.
Βασίλειος Σταυρίδης
«Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι»
1860 – Σήμερον
.
