Δόξα τῷ Θεῷ. Ζῇ Κύριος ὁ Θεός. Μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεός, γνῶτε ἔθνη καὶ ἡττᾶσθε. Οὐκ ἀρνησόμεθά σε φίλη Ὀρθοδοξία. Τῶν Ἀποστόλων τὸ κήρυγμα καὶ τῶν Πατέρων τὰ δόγματα τῇ Ἐκκλησίᾳ μίαν τὴν πίστιν ἐκράτυνεν.
Αὐθόρμητα ἀναβλύζουν μέσα ἀπὸ τὶς καρδιὲς τῶν ἁπανταχοῦ Ὀρθοδόξων οἱ βιβλικὲς αὐτές, πατερικὲς καὶ λειτουργικὲς δοξολογικὲς ἐκφράσεις, γιατὶ οἱ ἐπὶ ἕνα αἰώνα τώρα προσπάθειες νὰ ἁλωθεῖ ἐκ τῶν ἔσω ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ παλαιὲς καὶ νέες αἱρέσεις, ἰδιαίτερα ἀπὸ τὸν νέο Γνωστικισμὸ καὶ Συγκρητισμὸ τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ἀπέτυχαν.
Ἡ Σύνοδος τῆς Κρήτης, ποὺ ἐπρόκειτο ἐντὸς τῶν προσεχῶν ἡμερῶν νὰ νομιμοποιήσει τὸν Οἰκουμενισμὸ καὶ νὰ ἀναγνωρίσει ὡς ἐκκλησίες τὶς αἱρέσεις τοῦ Παπισμοῦ καὶ τοῦ Προτεσταντισμοῦ, διελύθη εἰς τὰ ἐξ ὧν συνετέθη. Ἡ βλασφημία κατὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ποὺ συνετελεῖτο μὲ τὴν σύγκληση τῆς κακῆς αὐτῆς συναγωγῆς τὴν ἡμέρα τῆς Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ἐστράφη ἐναντίον τῶν ὀργανωτῶν της. Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἐνήργησε καὶ ἔπνευσε ἐνωρίτερα. Ἐφώτισε τοὺς ἱεράρχες τῶν Ἐκκλησιῶν Βουλγαρίας, Γεωργίας, Σερβίας, Ἀντιοχείας καί, τελευταῖα καὶ ἀποφασιστικά, τῆς Μεγάλης Ρωσίας, ὥστε νὰ μὴ συμμετάσχουν στὴν περίεργη αὐτὴ καὶ ἄγνωστη στὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία σύναξη ἐπιλεγμένων οἰκουμενιστῶν ἀντιπροσώπων μὲ προειλημμένες ἀποφάσεις καὶ προκατασκευασμένα σὲ ἐπιτροπὲς «ἡμετέρων» ἀντορθόδοξα κείμενα. Ἐφώτισε πολλοὺς ἀρχιερεῖς τῶν ἄλλων τοπικῶν ἐκκλησιῶν νὰ πράξουν ἐξ ἀρχῆς ὅ,τι ἔπραξε στὸ τέλος ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, νὰ ἀρνηθοῦν νὰ μετάσχουν καὶ νὰ ὑπογράψουν κείμενα, χωρὶς νὰ ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ ὁμιλήσουν καὶ νὰ ψηφίσουν, ἀναγκασμένοι νὰ νομιμοποιήσουν μία συνοδικὴ διαδικασία πολὺ χειρότερη καὶ τῆς Φερράρας-Φλωρεντίας, νὰ δεχθοῦν τὴν πρωτάκουστη προσβολὴ τῆς ἰσότητος τῶν ἐπισκόπων, μὲ τὸ νὰ μὴ συγκαλοῦνται ὅλοι οἱ συνεπίσκοποί τους νὰ συζητήσουν, νὰ συναποφασίσουν, νὰ συμψηφίσουν.
Ἐφώτισε καὶ τὴν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στὴν τελευταία της συνέλευση νὰ προτείνει, σχεδὸν ὁμόφωνα, διορθώσεις καὶ βελτιώσεις ποὺ συμφωνοῦν μὲ ὅσα οἱ ἀναφερθεῖσες τοπικὲς ἐκκλησίες προβάλλουν ὡς λόγους τῆς μὴ συμμετοχῆς τους σὲ ὀργανωτικὰ καὶ θεολογικὰ ζητήματα. Θὰ ἦταν καλύτερο βέβαια νὰ μὴ μετάσχει καὶ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἐξ ἀρχῆς, ὥστε νὰ ἀποδυναμώσει καὶ τὸ προβαλλόμενο ἀνόητο ἐπιχείρημα περὶ δῆθεν ἐθνοφυλετικῶν κινήτρων, ποὺ ἐνεργοῦν στὶς ἐκκλησίες ποὺ δὲν συμμετέχουν. Οἱ οὐσιαστικὲς ἀλλαγὲς ποὺ προτείνει ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ οἱ δικαιοδοσιακὲς εἰσπηδήσεις ποὺ ἐπιδιώκει νὰ ἀποτρέψει μὲ τὶς προτάσεις της ὀφείλονται σὲ ἐθνοφυλετικὰ κριτήρια; Ὑπάρχει κίνδυνος ὁρατὸς καὶ δικαιολογημένος τὰ ἐθνοφυλετικὰ κριτήρια νὰ ἀποδοθοῦν σὲ ὅσους ἐπιμένουν νὰ στηρίζουν τὸν ὁμόφυλο, ὁμαίμονα καὶ ὁμόγλωσσο πατριάρχη, στὴν ἀποδεδειγμένα οἰκουμενιστική, ἀντορθόδοξη καὶ ἀντιπατερικὴ πορεία τῆς Συνόδου. Θὰ βρεθεῖ σὲ πολὺ δύσκολη θέση ὁ ἀρχιεπίσκοπος κ. Ἱερώνυμος, ὅταν θὰ διαπιστώσει ὅτι οἱ ἀνατρεπτικὲς τοῦ Οἰκουμενισμοῦ προτάσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος θὰ ἀπορριφθοῦν, διότι ἡ ὑποστήριξη τοῦ Οἰκουμενισμοῦ εἶναι ὁ λόγος ποὺ ἐπιβάλλει στοὺς οἰκουμενιστὰς νὰ συγκαλέσουν ὁπωσδήποτε, ἔστω καὶ κολοβή καὶ κουτσουρεμένη, τὴν Σύνοδο. Ἂν ἡ ἀπουσία τόσων ἐκκλησιῶν δὲν πείθει τοὺς ὀργανωτὰς νὰ ἀναβάλουν τὴν σύνοδο καὶ νὰ συζητήσουν γιὰ τὴν ἐπίτευξη ὁμοφωνίας, θὰ δεχθοῦν τὶς προτάσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ μάλιστα στὸ θέμα τῆς αὐτονόμησης τῶν λεγομένων «Νέων Χωρῶν», ποὺ ἔχει καταντήσει αἰτία πολέμου μεταξὺ Φαναρίου καὶ Ἀθήνας; Φοβούμαστε καὶ ἀνησυχοῦμε ὅτι, ἐπειδὴ πολλοὶ προκαθήμενοι ἔχουν καταντήσει πάπες, ὅπως εὔστοχα ἐγράφη ἀπὸ λογιώτατο καὶ εὐσεβέστατο συμπρεσβύτερο, καὶ συχνά δὲν λειτουργοῦν συνοδικά, θὰ ἀγνοηθοῦν οἱ δεσμευτικὲς ἀποφάσεις τῆς Ἱεραρχίας, καὶ ἡ μία καὶ μοναδικὴ ψῆφος τοῦ ἀρχιεπισκόπου κ. Ἱερωνύμου θὰ ἐνισχύσει τὸν Οἰκουμενισμὸ τῶν συνοδικῶν κειμένων καὶ τὸν ἐθνοφυλετισμὸ τῶν ἑλληνοφώνων ἐκκλησιῶν. Ἀνησυχοῦμε καὶ προσευχόμαστε νὰ ἀποτραπεῖ αὐτὴ ἡ ἐξέλιξη.
Ἐφώτισε τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ τοὺς Ἁγιορεῖτες, πρῶτα τοὺς κελλιῶτες καὶ λίγο καθυστερημένα τὴν Ἱερὰ Κοινότητα, νὰ ἐκφράσουν τὴν ἀντίθεσή τους, ὄχι ἐθνοφυλετικά, ἀλλὰ θεολογικὰ γιὰ τὸ περιεχόμενο τῶν συνοδικῶν κειμένων. Ἐφώτισε, τέλος, πολλοὺς ἀπὸ τὰ λοιπὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἀποτελοῦν ἕνα εὐρύτερο, συνοδικὸ σῶμα, συγκροτοῦν καὶ ἐκφράζουν τὴν συνείδηση τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, ἐπισκόπους, πρεσβυτέρους, διακόνους, μοναχούς, λαϊκούς, σὲ ἡμερίδες, στὸ διαδίκτυο, στὸν ἔντυπο τύπο, μὲ συγκέντρωση χιλιάδων ὑπογραφῶν καὶ σύνταξη πλήθους κειμένων νὰ ἐκφράσουν τὴν ἀνησυχία τους γιὰ τὶς θεολογικὲς ἐκτροπὲς καὶ καινοτομίες τῶν συνοδικῶν κειμένων.
Παράλληλα καὶ ὑπεράνω τῆς προετοιμασίας τῆς συνόδου τῆς Κρήτης λειτουργοῦσε καὶ λειτουργεῖ μία ὄντως εὐρεῖα Μεγάλη καὶ Ἁγία Σύνοδος τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, τῇ ἐπιστασίᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὸ Ὁποῖον «ὅλον συγκροτεῖ τὸν θεσμὸν τῆς Ἐκκλησίας» καὶ ὄχι κολοβὲς καὶ ἐλλιπεῖς συνόδους. Εἶναι βέβαιο, ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἀπουσιάζει ἐκεῖ ὅπου ὑποστηρίζονται οἱ αἱρέσεις καὶ οἱ πλάνες· οἱ Μονοφυσίτες Ἀντιχαλκηδόνιοι, οἱ Παπικοὶ καὶ οἱ Προτεστάντες, κατὰ σταθερὴ καὶ ὁμόφωνη γνώμη τῶν Ἁγίων Πατέρων, εἶναι αἱρετικοί, δὲν εἶναι ἐκκλησίες, καὶ ἂς προσπαθοῦν μὲ σοφιστεῖες καὶ παρερμηνεῖες νεωτερίζοντες καὶ «Καιρο»σκοποῦντες «ἐπίσκοποι» καὶ «καθηγηταί», ἔχοντες πολλοὶ ἐξ αὐτῶν πορισμὸν τὴν δυσσέβειαν, νὰ διαστρέψουν τὴν ἀλήθεια καὶ νὰ παρασύρουν τοὺς ἀσταθεῖς καὶ ἀμφιβάλλοντες.
Τολμοῦν οἱ δυστυχεῖς καὶ ἀξιολύπητοι, νὰ ἐπικαλοῦνται ἀκόμη καὶ τὸν Ἅγιο Μᾶρκο τὸν Εὐγενικό, ὡς φιλοπαπικό, αὐτὸν ποὺ ἀπεκλήθη «ἀντίπαπας» καὶ «παπομάστιξ». Θὰ τρέχουν νὰ κρυφθοῦν γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὰ τραύματα, ἂν παρουσιάσουμε ἐδῶ ὅσα λέγει ὁ ῞Αγιος Μᾶρκος γιὰ τοὺς Λατίνους, ἀλλὰ καὶ γιὰ τοὺς λατινόφρονες. Κουρασθήκαμε ἐπὶ δύο δεκαετίες σχεδὸν τώρα νὰ παρουσιάζουμε ὅσα Πατέρες, Σύνοδοι καὶ Ἅγιοι λέγουν γιὰ τοὺς Παπικοὺς καὶ τοὺς Προτεστάντες ὡς αἱρετικούς. Γιὰ νὰ μὴ μακρύνουμε τὸ κείμενο μὲ πάμπολλες μαρτυρίες παραθέτουμε ἐλάχιστες μόνον, γιὰ νὰ αἰσχυνθοῦν καὶ ἐντραποῦν οἱ ἀντιπατερικοὶ συνοδικοὶ καὶ οἱ συνοδοιποροῦντες λαϊκοὶ σύμβουλοι, ἰδιαίτερα ὅσοι ἐτόλμησαν αὐτὲς τὶς ἡμέρες, ἀποκαλύπτοντας τὶς προθέσεις καὶ τὴν πίστη τῶν «συνοδικῶν» τῆς Κρήτης, νὰ ἰσχυρισθοῦν ὅτι ὁ Παπισμὸς εἶναι ἐκκλησία, ὅπως ἔπραξαν οἱ τὰ πρῶτα φέροντες καὶ ἄγοντες τὰ τῆς συνόδου μητροπολίτες Γαλλίας Ἐμμανουὴλ καὶ Μεσσηνίας Χρυσόστομος. Ὁ Μ. Φώτιος ἀναφερόμενος μόνον στὴν παπικὴ αἵρεση τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος «καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ» (Filioque) γράφει: «Τὶς οὐ κλείσει τὰ ὦτα πρὸς τὴν ὑπερβολὴν τῆς βλασφημίας ταύτης; Αὕτη κατὰ τῶν Εὐαγγελίων ἵσταται, πρὸς τὰς ἁγίας παρατάσσεται Συνόδους· τοὺς μακαρίους καὶ ἁγίους παραγράφεται Πατέρας, τὸν Μέγαν Ἀθανάσιον, τὸν ἐν θεολογίᾳ περιβόητον Γρηγόριον, τὴν βασίλειον τῆς Ἐκκλησίας στολήν, τὸν Μέγαν Βασίλειον, τὸ χρυσοῦν τῆς οἰκουμένης στόμα, τὸ τῆς σοφίας πέλαγος, τὸν ὡς ἀληθῶς Χρυσόστομον. Καὶ τὶ λέγω τὸν δεῖνα ἢ τὸν δεῖνα; Κατὰ πάντων ὁμοῦ τῶν ἁγίων προφητῶν, ἀποστόλων, ἱεραρχῶν, μαρτύρων, καὶ αὐτῶν τῶν δεσποτικῶν φωνῶν ἡ βλάσφημος αὕτη καὶ θεομάχος φωνὴ ἐξοπλίζεται»[1]. Ὁ ὅσιος Μελέτιος Γαλησιώτης ὁ Ὁμολογητής (13ος αἰώνας) σὲ ποίημά του μὲ τίτλο «Ὅτι αἱρετικοὶ εἰσιν οἱ Ἰταλοὶ καὶ οἱ συγκοινωνοῦντες αὐτοῖς ἀπόλλυνται» γράφει:
Μέγιστα γὰρ ἐσφάλησαν καὶ πάμπολλα Λατῖνοι
πᾶς τῶν Πατέρων ὁ χορὸς αὐτοὺς καταδικάζει,
αἱρετικοῖς συντάττεται καὶ σύμπας ὁ Λατίνοις
συγκοινωνῶν μεμέρισται Χριστοῦ καὶ τῶν Ἁγίων[2].
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στὴν ἀρχὴ τοῦ «Πρώτου Ἀποδεικτικοῦ Λόγου περὶ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» γράφει ὅτι «ὁ δεινὸς καὶ ἀρχέκακος ὄφις», δηλαδὴ ὁ Διάβολος, ποὺ ἐγέννησε τοὺς Ἀρείους, Ἀπολιναρίους, Εὐνομίους καὶ Μακεδονίους, αὐτὸς παρέσυρε καὶ τοὺς «αὐτῷ πειθηνίους Λατίνους» στὴν αἵρεση τοῦ Filioque, τὴν ὁποία ἂν δὲν ἀποκηρύξουν δὲν πρόκειται ποτὲ νὰ τοὺς δεχθοῦμε σὲ κοινωνία· «οὐδέποτ᾽ ἂν ὑμᾶς, κοινωνοὺς δεξαίμεθα, μέχρις ἂν καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ τὸ Πνεῦμα λέγητε»[3]. Ὁ Ἅγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης ὁ Μυσταγωγός (1416/17-1429), λέγει ὅτι τὸν ἑκάστοτε πάπα «οὐ μόνον οὐ κοινωνικὸν ἔχομεν, ἀλλὰ καὶ αἱρετικὸν ἀποκαλοῦμεν»[4]καὶ ὅτι δὲν ὑπάρχει στὸν Παπισμὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ὅλα ἐκεῖ εἶναι ἀχαρίτωτα: «Βλασφημοῦσιν ἄρα οἱ καινοτόμοι καὶ πόρρω τοῦ Πνεύματός εἰσι, βλασφημοῦντες κατὰ τοῦ Πνεύματος, καὶ οὐκ ἐν αὐτοῖς ὅλως τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον· διὸ καὶ τὰ αὐτῶν ἀχαρίτωτα, ὡς τὴν χάριν τοῦ Πνεύματος ἀθετούντων καὶ ὑποβιβαζόντων αὐτό...διὸ καὶ τὸ Πνεῦμα οὐκ ἐν αὐτοῖς τὸ Ἅγιον, καὶ οὐδὲν πνευματικὸν ἐν αὐτοῖς καὶ καινὰ πάντα καὶ ἐξηλλαγμένα τὰ ἐν αὐτοῖς καὶ παρὰ τὴν θείαν παράδοσιν»[5].
Ἂς προσθέσουμε τέλος καὶ μία ἀληθινὴ πανορθόδοξη συνοδικὴ ἀπόφαση, τῶν μέσων τοῦ 19ου αἰῶνος, πρὶν νὰ κυριαρχήσει ἡ παναίρεση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ καὶ καταλάβει τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ δι᾽ αὐτῆς πολλὲς ἄλλες τοπικὲς ἐκκλησίες. Σὲ ἀπάντησή τους οἱ πατριάρχες τῆς Ἀνατολῆς πρὸς τὸν πάπα Πῖον Θ´ (1848) ὁ ὁποῖος τοὺς καλοῦσε νὰ ἑνωθοῦν ἀναγνωρίζοντας τὸ πρωτεῖο του, τοῦ γράφουν ὅτι ἀνάμεσα στὶς αἱρέσεις τὶς παλαιὲς κυριαρχοῦσε ὁ Ἀρειανισμός, τώρα κυριαρχεῖ ὁ Παπισμός, ὁ ὁποῖος, μολονότι φαίνεται ἀκμαῖος καὶ ἰσχυρός, ὅπως ἦταν καὶ ἐκεῖνος, θὰ καταβληθεῖ καὶ αὐτὸς καὶ θὰ ἀποδυναμωθεῖ: «Τούτων τῶν πλατυνθεισῶν, κρίμασιν οἷς οἶδεν Κύριος, ἐπὶ μέγα μέρος τῆς οἰκουμένης αἱρέσεων, ἦν ποτὲ ὁ Ἀρειανισμός, ἔστι δὲ τὴν σήμερον καὶ ὁ Παπισμός· ἀλλὰ καὶ οὗτος (ὥσπερ κακεῖνος ὁ ἤδη παντάπασιν ἐκλελοιπώς), καίτοι ἀκμαῖος τὸ γε νῦν, οὐκ ἰσχύσει εἰς τέλος, ἀλλὰ διελεύσεται καὶ καταβληθήσεται, καὶ ἡ οὐράνιος μεγάλη φωνὴ ἠχήσει “ΚΑΤΕΒΛΗΘΗ”»[6].
Πρέπει νὰ ἐξαφανισθοῦν καὶ νὰ κρυφθοῦν, ἂν τοὺς ἀπέμεινε λίγη ἐντροπή, ὅσοι τὶς πατερικὲς αὐτὲς θέσεις ὀνομάζουν «συντηρητισμό» καί «ζηλωτισμό». Βλασφημοῦν καὶ ὑβρίζουν τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, γίνονται δεκανίκια τοῦ καταρρέοντος Παπισμοῦ καὶ τοῦ ἐξ αὐτοῦ προελθόντος Προτεσταντισμοῦ μὲ τὸ νὰ τοὺς θεωροῦν ὡς «ἐκκλησίες» καὶ νὰ ὑποστηρίζουν μέσα στὰ συνοδικὰ κείμενα τοὺς ἀποτυχημένους θεολογικοὺς διαλόγους, τὰ ἐπαίσχυντα κείμενα τοῦ Balamand, τοῦ Porto Alegre, τοῦ Pusan, καὶ νὰ ἐπιμένουν στὴν συμμετοχή μας στὸ λεγόμενο «Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν», ὅπου υἱοθετήθηκαν φοβερὲς δογματικὲς καὶ ἠθικὲς ἐκτροπὲς καὶ παρεκκλίσεις, μέχρι τοῦ γάμου τῶν ὁμοφυλοφίλων καὶ τῆς ἀποδοχῆς ὡμολογημένων Σοδομιτῶν στὶς τάξεις τῶν κληρικῶν. Αὐτὰ εἶναι ὄντως «πρόοδος», ἀλλὰ πρὸς τὸ κακὸ καὶ πρὸς τὴν κόλαση.
Ἐμεῖς ἐκφράζουμε τὴν χαρὰ καὶ τὴν ἀγαλλίασή μας, διότι μᾶς ἀξιώνει ὁ Θεὸς νὰ ἀκολουθοῦμε τοὺς θεοφώτιστους καὶ πνευματοφόρους Ἁγίους Πατέρες, οἱ ὁποῖοι καθοδήγησαν πολλὲς τοπικὲς ἐκκλησίες καὶ πολλοὺς ἐπισκόπους νὰ μὴ συμμετάσχουν στὴν ἀχαρίτωτη σύνοδο τῆς Κρήτης, ποὺ ἔχασε τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, γιατὶ κοινωνεῖ μὲ τοὺς αἱρετικούς. Ἐφέτος γιορτάσαμε ἐνωρίτερα τὴν ἐπιδημία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· πανηγυρικὰ καὶ ἐπίσημα θὰ τὴν ἑορτάσουμε τὴν ἐρχομένη Κυριακὴ τῆς Ἁγίας Πεντηκοστῆς. Μποροῦμε, μεταβάλλοντας καὶ προσαρμόζοντας τὸ δοξαστικὸ τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς προηγουμένης Κυριακῆς, νὰ ψάλλουμε: «Τῶν Ἁγίων Πατέρων ὁ χορὸς ἐκ τῶν τῆς οἰκουμένης περάτων μὴ συνδραμών, τῆς αἱρέσεως τῶν Οἰκουμενιστῶν διέλυσε τὴν συμπαιγνίαν».
[1]. Μ. Φωτιου, Πρὸς τοὺς τῆς Ἀνατολῆς ἀρχιερατικοὺς θρόνους 16, εἰς Ιωαννου Καρμιρη, Τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τόμος Α´, σελ. 324.
[2]. Μελετιου Του Ομολογητου, Λόγος Γ´, Κατ᾽ Ἰταλῶν, εἰς V. Laurent καὶ L. DarruzÉs, Dossier Grec de l' union de Lyon (1273-1277), Paris 1976, σελ. 554 καὶ 558.
[3]. Ἁγίου Γρηγοριου Του Παλαμα, Συγγράμματα, τόμ. Α´, Θεσσαλονίκη 1951, ἐπιμελείᾳ Π. Χρηστου, σελ. 23-24.
[4]. Διάλογος 23, PG 155, 120-122.
[5]. Ἐπιστολὴ περὶ τῶν Μακαρισμῶν 5, εἰς D. Balfour, Συμεὼν ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης (1416/17-1429), Ἔργα Θεολογικά, Ἀνάλεκτα Βλατάδων 34, Θεσσαλονίκη 1982, σελ. 226.
[6]. Ιωαννου Καρμιρη, Τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τόμ. Β´, Graz-Austria 19682, σελ.986. Τὴν συνοδικὴ ἐπιστολὴ ὑπογράφουν οἱ πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Ἄνθιμος, Ἀλεξανδρείας Ἱερόθεος, Ἀντιοχείας Μεθόδιος, Ἱεροσολύμων Κύριλλος καὶ πολλοὶ συνοδικοὶ ἀρχιερεῖς.
