1. Jordanus Brunus ο Μάγος.
Ο Jordanus Brunus Nolanus, κατά κόσμο Filippo Bruno, γεννήθηκε το 1548 στην Nola της Καμπανίας, στους πρόποδες του Βεζούβιου. Το 1563 εισήλθε στο τάγμα των Δομινικανών στη Νάπολι, στο μοναστήρι που είναι θαμμένος ο Θωμάς Ακινάτης. Το 1576 εγκατέλειψε το τάγμα εξαιτίας των παράξενων ιδεών του και ξεκίνησε η περιπλάνησή του στην Ευρώπη. Σταθμοί της περιοδείας του τα μεγάλα πανεπιστήμια και οι βασιλικές αυλές της ηπείρου.
Μετά την αναχώρησή του από την Ιταλία πέρασε από την καλβινιστική Γενεύη της εποχής. Είναι σίγουρο ότι εκεί ήρθε σε επαφή με τους Καλβινιστές. Αποτέλεσμα της συνάντησης ήταν ν’ αντιπαθήσουν ο ένας τον άλλο. Ο Bruno ζητούσε ελευθερία κινήσεων και όχι ένα νέο δόγμα. Από την Γενεύη κατευθύνθηκε στη Γαλλία και κατέληξε στο Παρίσι. Εκεί έδωσε μια σειρά διαλέξεων σε θεολογικά ζητήματα, ωστόσο έγινε γνωστός λόγω της ικανότητάς του στην απομνημόνευση. Η ικανότητά του αυτή, αφενός μεν τον έκανε γνωστό σαν μάγο, αφετέρου τράβηξε την προσοχή του Γάλλου βασιλιά Ερρίκου ΙΙΙ. Ο Ερρίκος ρώτησε χαρακτηριστικά τον Bruno αν η εξαιρετική μνήμη του ήταν αποτέλεσμα εκπαίδευσης ή οφείλονταν στην μαγεία.
Τεχνικές απομνημόνευσης είχαν χρησιμοποιήσει αρχικά οι Ρωμαίοι ρήτορες, όπως ο Κικέρων και ο Κουιντιλιανός. Ήταν σε χρήση τον Μεσαίωνα και συστήνονταν από τους Αλμπέρτο Magnus και τον Θωμά Ακινάτη. Στην Αναγέννηση συνδέθηκαν με τον Ερμητισμό, ως μέσο αποτύπωσης βασικών αρχέτυπων εικόνων στη μνήμη με τη χρήση της κοσμικής τάξης που το ερμητικό σύστημα αποδέχονταν ως κατάλογο αρχειοθέτησης. Έτσι, οι μνημονικές τεχνικές κατάντησαν τρόπος εσωτερικής ενόρασης και μέσω αυτής τρόπος γνωριμίας και κατανόησης του σύμπαντος. Οι τεχνικές βελτίωσης της μνήμης που υπόσχονται σήμερα νεοποχίτικες μέθοδοι, όπως η μέθοδος Σίλβα, δεν είναι τίποτε παραπάνω από εκσυγχρονισμένες μορφές αυτών.
Η τεχνική αυτή της ενόρασης περιγράφονταν από τον Marsilio Ficino στο De vita coelitus comparada. Ο μάγος μάθαινε ν’ απεικονίζει όλο το σύμπαν μέσα σε μία «κρύπτη» του νου, όπου έμπαινε κάθε φορά που ήθελε να το παρατηρήσει και να έρθει σε επαφή με την κοσμική γνώση. Η εσωτερική αυτή εικόνα δεν ήταν στατική, αλλά ως σύνθεση αρχετυπικών και συμβολικών απεικονίσεων θεωρούνταν ότι λάμβανε κίνηση αντίστοιχη και ανάλογη με την κοσμική. Μέσα από αυτή την ενόραση ο μάγος πίστευε ότι λάμβανε μαγικές δυνάμεις. Ο Bruno τελειοποίησε τις μνημονικές τεχνικές, ως μαγικές. Στα έργα που έγραψε στο Παρίσι έκανε γνωστή την ιδιότητά του ως μάγου. Την περίοδο αυτή έγραψε τα De umbris idearum (1582, Περί των σκιών των ιδεών), Ars Memoriae (1582, Η τέχνη της μνήμης) και Cantus Circaeus (1582, Το τραγούδι της Κίρκης). Το πρώτο το αφιέρωσε στον βασιλιά Ερρίκο ΙΙΙ και αυτός ήταν ένας κανόνας της εποχής, για να μπορέσει ν’ αποσπάσει την εύνοια και την πατρωνία του, ώστε να μπορεί να δίνει διαλέξεις ανενόχλητα.
Στο De umbris idearum όχι μόνο διακήρυξε την ιδιότητά του ως μάγου, αλλά και την ένταξή του στην ερμητική μαγική παράδοση. Σε αυτό ο Ερμής ο Τρισμέγιστος παρουσιάζεται στον Φιλόθεο και του παραδίδει την νέα φιλοσοφία και την νέα τέχνη. Έτσι η ερμητική αποκάλυψη του Bruno σχετίζεται, σύμφωνα πάντα με το δικό του μανιφέστο, απευθείας με την αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία. Τι σημαίνει αυτό; Εδώ πρέπει να εξηγήσουμε ότι με την μετάφραση των ερμητικών κειμένων από τον Marsilio Ficino, ξεκίνησε μια επιτυχημένη προσπάθεια σύνθεσης ερμητισμού και παπισμού που απέδωσε τον τύπο του «Χριστιανού» ερμητικού μάγου της Αναγέννησης. Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτού του τύπου ήταν σε ιδεολογικό επίπεδο, η πεποίθηση ότι ο Λόγος προφητεύθηκε από τον Ερμή τον Τρισμέγιστο. Ο Bruno ήρθε σε ρήξη με αυτήν την παράδοση και αναγγέλλει την επιστροφή του ερμητικού μάγου στην αρχαία αιγυπτιακή λατρεία. Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτού του τύπου μάγου, ο οποίος είναι πρώτα απ’ όλα πανθεϊστής, είναι η πίστη ότι το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος ταυτίζεται με την anima mundi, την ψυχή του κόσμου. Θα επανέλθουμε σ’ αυτό, επί του παρόντος ας δούμε το μανιφέστο της αναγέννησης της αρχαίας αιγυπτιακής λατρείας (την οποία αναγέννηση συναντάμε σήμερα στο Πνεύμα της Εποχής ή Zeitgeist).
Στο De umbris idearum γίνεται νύξη για τον Θρήνο του Ερμή, ο οποίος υπάρχει στο ερμητικό κείμενο του Ασκληπιού[1]. Ο Bruno περιγράφει πως η μαγική θρησκεία των αρχαίων Αιγυπτίων έλαβε τέλος εξαιτίας της επικράτησης του Χριστιανισμού, γεγονός που προκάλεσε τον Θρήνο. Την ερμηνεία ότι ο Θρήνος προαναγγέλλει την εξαφάνιση της αιγυπτιακής λατρείας δανείζεται από τον άγιο Αυγουστίνο[2], ωστόσο προχωρά ακόμη περισσότερο. Παραδέχεται ότι δεν επρόκειτο για απλή ηλιακή λατρεία, αλλά ότι μέσω αυτής οι Αιγύπτιοι «ταξίδευαν» στους ουρανούς και έρχονταν σε επαφή με τα θεία όντα (mens κατά την έκφραση του Bruno). Την ιδέα αναπαράγουν ανέκαθεν ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Και στα δύο η σύνδεση αιγυπτιακής λατρείας και εξωγήινων όντων είναι άμεση.
Σε όσους γνωρίζουν τα της μαγείας είναι φανερό ότι ο Bruno «δανείστηκε» τον τίτλο του βιβλίου του από τον Cecco d’ Ascoli, έναν διάσημο μάγο του ΙΔ’ αι. ο οποίος κάηκε στην πυρά. Αυτός έγραψε ένα βιβλίο νεκρομαντείας και σ’ αυτό σχολίαζε το έργο Sphere του Sacrobosco. Ο τίτλος του ήταν Liber de umbris idearum και ο Cecco ισχυρίζονταν ότι ήταν του Σολομώντα[3]. Σε αυτό το μαγικό σύστημα οι «σκιές των ιδεών» είναι οι αρχετυπικές μαγικές εικόνες που βρίσκονται στους ουρανούς και είναι εγγύτερες στις ιδέες που βρίσκονται στον θεϊκό νου απ’ ότι οι αντίστοιχες γήινες. Αυτές οι εικόνες, λοιπόν, οι οποίες στην σύγχρονη ορολογία είναι εξωγήινες, καθίστανται ανώτερες από τις γήινες. Ωστόσο, ακόμα ο Bruno δεν αναφέρθηκε σε εξωγήινα όντα.
Ο Bruno παρέμεινε στην γαλλική αυλή μέχρι το 1583. Τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς μετέβη στην Αγγλία φέροντας μαζί του συστατικές επιστολές του Ερρίκου προς τον Γάλλο πρέσβη Michael de Castelnau de Mauvissiere. Σύμφωνα με την ομολογία του στους ιεροεξεταστές της Βενετίας, φιλοξενήθηκε από τον πρέσβη όλο το διάστημα της παραμονής του στην χώρα[4]. Η εμπιστοσύνη του Γάλλου βασιλιά Ερρίκου ΙΙΙ στο πρόσωπο του Jordanus Brunus δεν είναι κάτι παράξενο. Η ενασχόληση της βασιλομήτορος Αικατερίνης των Μεδίκων με την μαγεία είναι πασίγνωστη και το παράδειγμά της ακολουθούσε όλη η αυλική αριστοκρατία. Η καταγωγή της εξασφάλισε την είσοδο του ερμητισμού στην αυλή των Γάλλων, με την συγκάλυψη, βέβαια, ενός παπικού προσωπείου. Η Αικατερίνη κατηγορήθηκε ως ηθικός αυτουργός της απόφαση του γιού της Ερρίκου για τη σφαγή των Προτεσταντών την Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου (1572).
2. O Bruno και οι εξωγήινοι.
Στην Αγγλία ο Bruno συνδέθηκε με τον ποιητή Philip Sidney, όπως και με άλλα μέλη του ερμητικού κύκλου του John Dee[5]. Πάντως, δεν είναι σίγουρο αν γνώρισε ποτέ τον ίδιο. Στην Αγγλία ακολούθησε την συνήθεια της εποχής και επιδόθηκε σε συχνές λογομαχίες με τους Προτεστάντες ακαδημαϊκούς της Οξφόρδης, στην προσπάθειά του να επικυρώσει την φήμη του και να κερδίσει μία έδρα διαλέξεων στο κολλέγιο.
Την εποχή αυτή έγραψε το έργο Spacccio della bestia trionfante (1584, Η απέλαση του θριαμβεύοντος κτήνους), έναν ηθικό διάλογο, γραμμένο στα ιταλικά. Σε αυτόν ο Bruno προχωρά σε εξύμνηση της αρχαίας αιγυπτιακής λατρείας, προτείνοντας ότι επρόκειτο για την λατρεία του θεϊκού στοιχείου που βρίσκεται μέσα σε κάθε τι. Με αυτό ο Bruno ομολογεί τον πανθεϊσμό του. Διδάσκει ότι εφόσον η θεότητα βρίσκεται σε όλη την φύση (θεοποίηση της φύσης), όχι ως πρόσωπο αλλά ως ουσία:
«όπως η θεότητα κατέρχεται με συγκεκριμένο τρόπο και στο βαθμό που κοινωνεί τον εαυτό της με τη φύση, έτσι υπάρχει και μια ανάληψη με φορά προς την θεότητα μέσω της φύσης. Έτσι μέσω του φωτός που λάμπει μέσα στα φυσικά πράγματα κάποιος ανεβαίνει προς την ζωή που προΐσταται αυτών… Και στ’ αλήθεια βλέπω πως οι σοφοί με αυτά τα μέσα είχαν την δύναμη να εξοικειωθούν με τους γλυκομίλητους πατρώους θεούς, οι οποίοι μιλώντας μέσα από τα είδωλα, έδωσαν συμβουλές, δόγματα, θεουργίες και υπεράνθρωπες διδασκαλίες[6]».
Εδώ δίνεται η έννοια της «ανάληψης» (ascension) μιας πολύ σημαντικής νεοεποχίτικης διδασκαλίας, όπου μεθόδους για την επίτευξή της δίνουν οι διάφορες σχολές, κατά την οικεία διδασκαλία τους. Στην φράση «όπως η θεότητα κατέρχεται με συγκεκριμένο τρόπο και στο βαθμό που κοινωνεί τον εαυτό της με τη φύση» ανιχνεύουμε την νεοπλατωνική θεωρία για την δημιουργία του κόσμου δι’ απορροής της θείας ουσίας, η οποία φθίνει καθώς περνά από τον πνευματικό στον υλικό κόσμο, από τις ανώτερες μορφές ζωής στις κατώτερες και από την οργανική ύλη στην ανόργανη. Πρόκειται για την διαδρομή την οποία ο νεοπλατωνικός Πρόκλος ονόμασε «πρόοδο» (μια σύγχρονη μορφή αυτής της θεωρίας είναι και ο Δαρβινισμός). Ο Πρόκλος επίσης μίλησε πρώτος και για την ανάδρομη πορεία από την κατώτατη μορφή της ύλης πίσω στην θεότητα, αυτό που στην μαγική και νεοεποχίτικη θεωρία ονομάζεται «ανάληψη» και συνιστά το μέλλον της εξελικτικής πορείας του ανθρώπου προς ανώτερες μορφές ζωής, ανώτερες καταστάσεις ύπαρξης, πάλι κατά της ίδιες θεωρίες.
Το Spacccio della bestia trionfante είναι το μανιφέστο της Νέας Εποχής. Σε αυτό ο Bruno εξαγγέλλει το τέλος του Χριστιανισμού και την επιστροφή στις αρχαίες ειδωλολατρικές θρησκείες. Ο ίδιος μιλά για «κάθαρση», μια «κάθαρση» που ξεκινά στους ουρανούς με τον καθαρισμό των αρχετυπικών εικόνων των αστερισμών των ζωδίων:
«Η θαυμαστή μαγική λατρεία των Αιγυπτίων θα επιστρέψει, οι ηθικοί τους νόμοι θα αντικαταστήσουν το χάος της τωρινής εποχής, η προφητεία του Θρήνου (σσ. εννοείται ο Θρήνος του Ασκληπιού) θα εκπληρωθεί και το σημάδι στους ουρανούς που θα αναγγείλει την επιστροφή του φωτός της Αιγύπτου και θα διώξει το παρόν σκότος ήταν το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου[7]»
Σε ένα άλλο έργο αυτής της περιόδου το La Cena de le Ceneri (1584, Το Δείπνο της Καθαρής Τετάρτης), περιγράφοντας την λογομαχία του με τους ακαδημαϊκούς της Οξφόρδης σχετικά με την θεωρία του Κοπέρνικου, παθαίνει κρίση μεγαλομανίας και ομολογεί ότι έζησε την «ανάληψη»:
«Ιδού στέκεται τώρα ενώπιος σε σας, ο άνθρωπος που διατρύπησε τον αέρα και διαπέρασε τον ουρανό, προχώρησε ανάμεσα στ’ αστέρια, αυτός που διέρρηξε τα φανταστικά όρια μεταξύ των σφαιρών – την πρώτη, την όγδοη, την ένατη, την δέκατη και όποια άλλη θέλετε – που περιγράφονται από τα λανθασμένα μαθηματικά της τυφλής και διαδεδομένης φιλοσοφίας. Με την μάχη της αίσθησης και της λογικής, με το κλειδί της πιο ενδελεχούς διερεύνησης, άνοιξε διάπλατα αυτές τις θύρες, όσες είναι μέσα στην δύναμή μας να τις ανοίξουμε και σήκωσε τα πέπλα και τα καλύμματα από το πρόσωπο τα φύσης. Έδωσε όραση στους ασπάλακες, και διαφώτισε αυτούς που δεν μπορούσαν να δουν την δική τους εικόνα μέσα στους αμέτρητους καθρέπτες της πραγματικότητας που τους περικυκλώνουν από κάθε πλευρά˙ έλυσε άλαλες γλώσσες που λίγο νοιάζονταν για μπερδεμένες συζητήσεις˙ δυνάμωσε τα σακάτικά μέλη που ήταν πολύ αδύναμα για ν’ αναλάβουν το ταξίδι του πνεύματος, το οποίο η κοινή ύλη είναι ανίκανη να κάνει[8]».
O Bruno δέχεται το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου, όχι γιατί δέχτηκε την μαθηματική του θεωρία – ο Κοπέρνικος δεν κατέληξε στο ηλιοκεντρικό σύστημα μέσω αστρονομικών παρατηρήσεων όπως ο Γαλιλαίος, αλλά ακολουθώντας τις φιλοσοφικές θεωρίες της αρχαιότητας[9] και περιγράφοντας αυτές με μαθηματικό τρόπο -, αλλά διότι έφτασε μέσω της μαγικής ενόρασης στην προφητική αποκάλυψη ότι η γη κινείται. Ο Bruno θεωρεί εαυτόν ως τον ήρωα του Ποιμάνδρη, ο οποίος αναλαμβάνεται στους ουρανούς, παραλαμβάνει την γνώση και κατεβαίνει στη γη, χρησιμοποιώντας τις εσωτερικές του δυνάμεις[10]. Σ’ αυτή την ερμητική γνώση στηρίζει την πεποίθησή του ότι η γη κινείται.
Το παραπάνω απόσπασμα, στο οποίο ο Bruno οραματίζεται τον εαυτό τους ως προφήτη της Νέας Εποχής, ταιριάζει απόλυτα με ένα αντίστοιχο εδάφιο του Cornelius Agrippa[11], από το έργο του De occulta philosophia libri tres (Τρία βιβλία περί της φιλοσοφίας του αποκρυφισμού, edition princeps Κολονία 1533):
«… κανένας άλλος δεν έχει τέτοιου είδους [μαγικές] δυνάμεις, παρά μόνο αυτός που έχει συγκατοικήσει με τα στοιχεία, υπέταξε την φύση, αναλήφθηκε ψηλότερα από τους ουρανούς, ανεβάζοντας τον εαυτό του πιο πάνω από τους αγγέλους στο ίδιο το Αρχέτυπο, με το οποίο τότε γίνεται συνεργός και μπορεί να επιτύχει τα πάντα[12]».
Με αυτό τον τρόπο ο C. Agrippa εξηγεί το πώς ο μάγος μπορεί ν’ αποκτήσει τις δυνάμεις του και ποια εμπειρία προηγείται. Η ίδια εμπειρία περιγράφεται και από τον J. Bruno. Μέσα από μια τέτοια εμπειρία απέκτησε την ερμητική γνώση για την κίνηση της γης και την εξηγεί ως εξής:
«Αυτή (η γη) κινείται για να μπορέσει να ανανεωθεί και να αναγεννηθεί, επειδή δεν μπορεί να συνεχίζει αέναα στην ίδια μορφή. Διότι αυτά που δεν μπορούν να είναι αέναα κατ΄ ιδίαν, μπορούν να είναι αέναα κατ’ είδος˙ και οι ουσίες που δεν μπορούν να διατηρηθούν για πάντα στην ίδια μορφή, αλλάζουν και υπάρχουν με άλλες εμφανίσεις. Διότι η ύλη και η ουσία των πραγμάτων είναι αδιάφθορη και πρέπει με όλα της τα μέρη να περάσει από όλες τις μορφές. Επομένως, εφόσον ο θάνατος και η αποσύνθεση δεν ταιριάζουν στη συνολική μάζα που αποτελεί αυτή τη σφαίρα, αυτό το άστρο, και η εκμηδένιση είναι αδύνατη στη φύση, η γη αλλάζει όλα της τα επιμέρους από καιρού εις καιρόν και με συγκεκριμένη τάξη ανανεώνεται…[13]».
Γίνεται κατανοητό ότι η άποψη του Bruno για την κίνηση της γης δεν έχει επιστημονικές, αλλά μαγικές βιταλιστικές προϋποθέσεις. Ωστόσο, δεν σταμάτησε εκεί, αλλά πρότεινε ένα άπειρο σύμπαν γεμάτο αμέτρητους κόσμους, ιδέα που ξεκίνησε στο La Cena de le Ceneri[14] και ολοκλήρωσε στο De l’ infinito universe e mondi[15].
«Είναι ανάγκη να θεωρήσουμε ότι πρέπει να υπάρχει μία άπειρη εικόνα της απρόσιτης θείας μεγαλειότητος και ως άπειρα μέλη αυτής της εικόνας θα πρέπει να υπάρχουν αμέτρητοι κατοικημένοι κόσμοι[16]».
Και αυτή είναι ακόμη μία ερμητική ιδέα την οποία αντιγράφει από τον Ασκληπιό:
«Διότι, όπως το διάστημα έξω από τον κόσμο, αν υπάρχει, πρέπει να είναι κατά την γνώμη μου γεμάτο από νοήμονα όντα, δηλαδή όταν παρόμοια με την θεότητα αυτού του διαστήματος, έτσι και ο αισθητός κόσμος είναι εντελώς γεμάτος από ζωντανές υπάρξεις[17]».
Για τον Jordanus Brunus, λοιπόν, το σύμπαν είναι άπειρο και κατοικημένο από αμέτρητους κόσμους, γεμάτους θεία όντα και αυτή την γνώση την απεκόμισε μέσω εξάσκησης της ενόρασης. Και πάλι έρχεται ως προφήτης να δηλώσει την αποστολή του:
«Συνέχισε να γνωστοποιείς στους άλλους από τι αποτελείται πραγματικά ο ουρανός, όπως επίσης και οι πλανήτες και τ’ άστρα˙ πως οι ατέλειωτοι κόσμοι είναι διακριτοί ο ένας από τον άλλο˙ πως είναι όχι μόνο δυνατό αλλά και απαραίτητο να υπάρχει άπειρο διάστημα˙ πως ένα τέτοιο άπειρο αιτιατό πρέπει να έχει άπειρο αίτιο˙ τι είναι πραγματικά η ουσία, η ύλη και το αίτιο που παράγει τα πάντα˙ από τι αρχές και στοιχεία μορφοποιούνται όλα σε αυτό τον κόσμο[18]».
Και αλλού γράφει:
«Η αποστολή την οποία έχεις αναλάβει, ω Φιλόθεε, είναι εντελώς ασυνήθιστη και δύσκολη, διότι επιθυμείς να οδηγήσεις τους ανθρώπους έξω από την άβυσσο της τύφλωσης στο καθαρό αέρα του ήρεμου φωτός αυτών των άστρων, τα οποία τώρα βλέπουμε διασκορπισμένα πάνω στον σκούρο μπλε μανδύα του ουρανού με όλη την όμορφη ποικιλία τους[19]».
Καταλαβαίνουμε, ότι η θεωρία για την ύπαρξη εξωγήινων δεν έχει καμία επιστημονική βάση, αντίθετα είναι αποκρυφιστικής προέλευσης.
Ο Jordanus Brunus συνελήφθη στη Βενετία το 1592. Βρέθηκε ένοχος για αίρεση, μαγεία και βλασφημία από την Ιερά Εξέταση και εστάλη στη Ρώμη για να δικαστεί. Η Ρώμη τον έκρινε επίσης ένοχο και τον καταδίκασε στον δια πυρός θάνατο. Εκτελέστηκε στις 17 Φεβρουαρίου του 1600 στην Campo de’ Fiori. Οφείλουμε να συμπληρώσουμε ότι δεν κρίθηκε ένοχος για τις κοσμολογικές του αντιλήψεις, όπως ισχυρίζονται όσοι θέλουν να τον παραλληλίσουν με τον Γαλιλαίο και να του σκαρώσουν την αγιογραφία. Υπήρχαν συγκεκριμένα θεολογικά ζητήματα που τον καταδίκασαν, όπως για παράδειγμα, η άποψή του ότι ο Χριστός ήταν κτίσμα, σύμφωνα με την ερμητική κατανόηση του Λόγου, η άποψη ότι το Άγιο Πνεύμα είναι η ψυχή του κόσμου (anima mundi), η πίστη στην μετενσάρκωση και την μετεμψύχωση ακόμη και σε ευτελέστερες μορφές ύπαρξης κ. α. Και βέβαια, η εξάσκηση της μαγείας ήταν άλλη μια βαριά κατηγορία, που θα μπορούσε να επισύρει την θανατική ποινή από μόνη της.
Βιβλιογραφία
Frances A. Yates, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, London 1964.
Giordano Bruno, Opere Italiane, 2 vols. eds Giovanni Aquilecchia & Nuccio Ordine, Turin 2002 (στο εξής Opere Italiane)
Corpus Hermeticum, Paris, 1945 and 1954.
Vol. I, Corpus Hermeticum, I-XII, texte ctabli par A. D. Nock ettraduit par A.-J. Festugiere.
Vol. II, Corpus Hermeticum, XIII-XVIII, Asclepius, texte etabli par A. D.Nock et traduit par A.-J. Festugiere.
[1] Corpus Hermeticorum II p.327.
[2] De Civitate Dei VIII.23: «Ο Ερμής προείπε αυτά ως συνεργός του διαβόλου, συγκαλύπτοντας την μαρτυρία του χριστιανικού ονόματος, και προαναγγέλοντας με θλιβερό τρόπο ότι στο εξής θα συντριβούν όλες οι ειδωλολατρικές τους προλήψεις˙ διότι ο Ερμής ήταν ένας από αυτούς, για τους οποίους [ο απόστολος] λέει “διότι γνόντες τὸν Θεὸν οὐχ ὡς Θεὸν ἐδόξασαν ἢ εὐχαρίστησαν, ἀλλ' ἐματαιώθησαν ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν, καὶ ἐσκοτίσθη ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία·” (Ρωμ. 1.21)».
[3] Lynn Thorndike (ed), The Sphere of Sacrobosco and its Commentators, Chicago 1949, pp. 344 κ.ε. Επίσης Lynn Thorndike, History of Magic and Experimental Science, Columbia University Press 1923-1941 (6 vols), vol. 2 pp. 964-5.
[4] Documenti della vita di Giordano Bruno, a cura di Vincenzo Spampanato, Florence 1933, pp. 84-5.
[5] John Dee (1527-1608). Αστρονόμος, μαθηματικός και ταυτόχρονα αστρολόγος, αλχημιστής και ερμητικός μάγος, σε μια εποχή κατά την οποία η επιστήμη δεν είχε ακόμη διαχωρίσει από τον αποκρυφισμό. Αναδείχθηκε σε έμπιστο σύμβουλο της βασίλισσας Ελισάβετ Α’.
[6] Spaccio della bestia trionfame, dialogus III, Opere Italiane, p. 777.
[7] Frances A. Yates, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, p.215.
[8] La Cena de le ceneri, dialogus 1, Opere Italiane p. 29.
[9] Ο Κοπέρνικος παραδέχτηκε στην εισαγωγή του έργου του De revolutionibus orbium calestium, ότι θεωρεί την μαθηματική υπόθεσή του ως αποκάλυψη από τον θεό και ότι στηρίχθηκε στην prisca theologia (δεν χρησιμοποιεί αυτή την έκφραση) του Πυθαγόρα και του Φιλόλαου. Δεν παραλείπει να κάνει αναφορά και στον Ερμή τον Τρισμέγιστο: “ In medio vero omnium residet sol. Quis enim'in hoc pulcherrimo templo lampadem hanc in alio vel meliori loco poneret, quam unde totum simul possit illuminare ? Siquidem non ineptc quidam lucernam mundi, alii mentem, alii rectorcm vocant. Trimegistus [sic] visibilem deum”. N. Copernicus, De revolutionibus orbium caelesium, Thorn 1873, pp.16-17.
[10] La Cena de le ceneri, dialogus 1, Opere Italiane p. 33.
[11] Heinrich Cornelius Agrippa von Nettesheim (1486-1535), Γερμανός μάγος, αποκρυφιστής, αστρολόγος και αλχημιστής.
[12] C. Agrippa, De occulta philosophia libri tres II.30, έκδοση C. Agrippa, Opera, Per Beringos fratres, Lugduni (χ.χ.), vol. I.
[13] La Cena de le ceneri, dialogus 5, p. 154-5.
[14] Cena, dial. 4.
[15] Εκδόθηκε στην Αγγλία το 1584 με αφιέρωση στον Γάλλο πρέσβη. Σύγχρονη αγγλική μετάφραση στο Dorothea Waley Singer, Giordano Bruno: His Life and Thought, London 1950, pp.225 κ.ε.
[16] De l’ infinito, dial. 1, ed. Singer p. 257.
[17] Corpus Hermeticum II p. 343
[18] De l’ infinito, dial. 5, Opere Italiane pp. 165-6
[19] De la causa, principio et Uno, dial. 1 (Opere Italiane, pp. 192-3)
Πηγή: Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου
