1. Μιλώντας, ἀγαπητοί μου, γιά τήν Ἁγία Τριάδα, τόν Θεό μας, σήμερα θά πῶ γιά μιά μεγάλη διαφορά μεταξύ ἡμῶν τῶν Ὀρθοδόξων καί τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν. Θά σᾶς μιλήσω γιά τό Φιλιόκβε. Εἶναι μεγάλη καί σημαντική ἡ διαφορά αὐτή, ἄν καί μερικοί τήν λέγουν μικρή καί ἀσήμαντη. Ξέρουμε ὅτι τά τρία Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Πατέρας, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα, εἶναι ὁμοούσια.
Ἀλλά ξέρουμε πάλι ὅτι τό καθένα Πρόσωπο ἔχει καί ἕνα ἰδικό του, ἕνα προσωπικό ἰδίωμα, πού τό διακρίνει ἀπό τό ἄλλα Πρόσωπα. Δηλαδή, ἡ Ἁγία Τριάδα εἶναι καί ἀμέριστη, ἀλλά εἶναι καί μερισμένη. Ὅπως τό λέγει ἀκριβῶς ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, «ἀμέριστος ἐν μεμερισμένοις ἡ θεότης»!1 Τά προσωπικά ἰδιώματα τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὅπως λέγαμε στό προηγούμενο κήρυγμά μας, εἶναι τά ἑξῆς: Ὁ Πατέρας εἶναι ἀγέννητος, εἶναι «αὐτογενής», καί εἶναι καί ἡ πηγή γιά τήν ὕπαρξη τῶν δύο ἄλλων Προσώπων.
Ὁ Υἱός γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα καί τό ῞Αγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα. Δηλαδή, ὁ Υἱός ἔχει διαφορετική σχέση μέ τόν Πατέρα ἀπό αὐτή τήν σχέση πού ἔχει τό Ἅγιο Πνεῦμα μέ τόν Πατέρα. Ὁ μέν Υἱός γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα, τό δέ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα. Ἄλλο τό «γεννᾶται» καί ἄλλο τό «ἐκπορεύεται».2
2. Σ᾽ αὐτό τό σημεῖο, ἀδελφοί μου, συγκρουόμαστε ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι μέ τούς Ρωμαιοκαθολικούς· γιατί αὐτοί πιστεύουν καί ὁμολογοῦν ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ὄχι μόνο ἀπό τόν Πατέρα, ἀλλά «καί ἀπό τόν Υἱόν». «Φιλιόκβε» (Filioque) λέγεται στήν λατινική γλώσσα ἡ ἔκφραση αὐτή.
Τήν πίστη αὐτή, ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται καί ἀπό τόν Υἱό, τήν ἐξέφρασε στά γραπτά του ὁ ἅγιος Αὐγουστῖνος καί τήν χρησιμοποίησε ἡ Σύνοδος πού ἔγινε στήν Φλωρεντία τό 1438 γιά τήν ἕνωσή μας μέ τούς Δυτικούς.
Δηλαδή, ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος, καί μαζί του οἱ Δυτικοί, πιστεύουν δύο προαιώνιες ἐκπορεύσεις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: Μία ἀπό τόν Πατέρα καί μία ἀπό τόν Υἱό.
3. Θά μιλήσω ἀμέσως γιά τήν πλάνη καί τήν αἵρεση αὐτή τῶν Δυτικῶν. Γιά νά τήν νοήσουμε ὅμως καλύτερα τήν πλάνη αὐτή, θέλω νά ξεκαθαρίσω πρῶτα τήν δική μας πίστη γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα καί νά πῶ ὅτι: Καί ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι πιστεύουμε γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα ὅτι, ὅπως ἐκπορεύεται προαιώνια μόνο ἀπό τόν Πατέρα (βλ. Ἰωάν. 15,26), ἔτσι ἀποστέλλεται καί φανερώνεται ἐν χρόνῳ στον κόσμο ἀπό τόν Υἱό (βλ. πάλι Ἰωάν. 15,26).
Ναί, ἀδελφοί μου. Ἀκοῦστε: Γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό πιστεύουμε δύο γεννήσεις. Ἡ μία εἶναι ἀπό τόν Θεό Πατέρα προαιώνια, «πρό πάντων τῶν αἰώνων». Ἡ δεύτερη ὅμως γέννηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔγινε ἐν χρόνῳ ἀπό τήν Παναγία Μητέρα Του, στίς ἡμέρες τοῦ βασιλιᾶ Ἡρώδη.
Ἔτσι, λοιπόν, καί γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα: Πιστεύουμε ὅτι ἐκπορεύεται προαιώνια ἀπό τόν Θεό Πατέρα, ἀλλά στόν κόσμο στέλνεται ἐν χρόνῳ ἀπό τόν Υἱό.
Τό λάθος τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν εἶναι ὅτι αὐτή τήν ἀποστολή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στόν κόσμο ἀπό τόν Υἱό πού γίνεται ἐν χρόνῳ, αὐτοί τήν νομίζουν ὡς αἰώνια ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀπό τόν Υἱό καί μιλᾶνε ἔτσι γιά Φιλιόκβε.
4. Θά ποῦμε λίγα λόγια γιά τήν πλάνη τοῦ Φιλιόκβε, γιά νά φανεῖ πόσο σοβαρή εἶναι. Εἶναι αἵρεση.
(α) Ἐνῶ, εἴπαμε, μία εἶναι ἡ ἀρχή θεότητας, ὁ Πατέρας («Μοναρχία» θεότητας, τό λέμε αὐτό), πιστεύοντες οἱ Καθολικοί τό Φιλιόκβε δέχονται δύο ἀρχές στήν θεότητα: καί τόν Πατέρα καί τόν Υἱό, ἀπό τούς ὁποίους ἐκπορεύεται τό Ἅγιο Πνεῦμα. «Διαρχία», λέγεται αὐτό, «διθεϊσμός». Δύο Θεοί!
(β) Ἐπειδή ὅμως δέν εἶναι δυνατόν νά δεχθοῦν οἱ Καθολικοί τόν «διθεϊσμό», λέγουν ὅτι ὁ Πατέρας καί ὁ Υἱός, ἀπό τούς ὁποίους, κατ᾽ αὐτούς, ἐκπορεύεται τό Πνεῦμα, ἀποτελοῦν μία ἀρχή καί ἑπομένως δέν εἶναι διθεϊστές. Δηλαδή, τώρα μέ αὐτό πού λένε σύγχυσαν καί συγχώνευσαν τά δύο θεῖα Πρόσωπα, πού εἶναι ἀσύγχυτα· αὐτό πάλι ἀποτελεῖ ἄλλη αἵρεση τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν, τόν ἡμισαβελλιανισμό, γιά τόν ὁποῖο θά μιλήσουμε ἄλλη φορά.3
(γ) Πῶς κατάφεραν οἱ Καθολικοί νά συγχύσουν τά δύο θεῖα Πρόσωπα, τόν Πατέρα καί τόν Υἱό (πού εἶναι διαφορετικά Πρόσωπα), γιά νά ποῦν ὅτι αὐτά ἀποτελοῦν μία ἀρχή, καί ἑπομένως τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται καί ἀπό τόν Υἱό; Ἁπλούστατα: Τόνισαν τήν κοινή θεία Οὐσία, γιατί εἶναι ἀλήθεια ὅτι τά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι ὁμοούσια. Αὐτό πάλι ἀποτελεῖ φοβερό λάθος, πού ἔκανε λανθασμένο τόν θεό τῶν Καθολικῶν. Οἱ Καθολικοί πραγματικά τονίζοντες τήν θεία Οὐσία σέ βάρος τῶν Προσώπων, ὅπως τό εἴπαμε παραπάνω, μετέτρεψαν τόν Θεό σέ μιά ἀφηρημένη οὐσία.
Ὁ Θεός γιά τούς Καθολικούς εἶναι ἕνα ἀπόμακρο καί ἀπρόσωπο ὄν καί πρέπει νά ὑπάρξουν ἔξυπνοι στό μυαλό ἄνθρωποι, γιά νά μᾶς πείσουν μέ μεταφυσικά ἐπιχειρήματα ὅτι ὑπάρχει.
Ὁ Θεός γιά τούς Καθολικούς εἶναι ὁ θεός τῶν φιλοσόφων καί ὄχι ὁ προσωπικός Θεός, ὁ Θεός τοῦ Ἀβραάμ, τοῦ Ἰσαάκ καί τοῦ Ἰακώβ.
Ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι γευόμαστε τόν Θεό μέ τήν καρδιά, νοιώθουμε αὐτό πού λέει ἡ Ἁγία Γραφή γιά τόν Θεό μας, ὅτι δηλαδή εἶναι αὐτά τά δύο: ΠΡΟΣΩΠΟ καί ΑΓΑΠΗ..
(δ) Οἱ Καθολικοί μέ τό Φιλιόκβε ὑποτάσσουν τό Ἅγιο Πνεῦμα στόν Υἱό καί γι᾽ αὐτό ἡ Δύση δέν δίνει μεγάλη σημασία στό ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, στήν ᾽Εκκλησία καί στήν καθημερινή ζωή τοῦ κάθε πιστοῦ.
Γι᾽ αὐτό ἡ Ἐκκλησία γι᾽ αὐτούς εἶναι ἕνας κοσμικός θεσμός καί κυβερνᾶται σάν ἕνας ἀνθρώπινος ὀργανισμός. Γι᾽ αὐτό καί τονίζεται ἡ παπική ἐξουσία καί αὐθεντία.
5. Γιά τόν ἱερό Αὐγουστῖνο, πού ἀνέφερα, εἴπαμε καί ἄλλοτε ὅτι ἡ μεγάλη ἔλλειψή του ἦταν τό ὅτι δέν γνώριζε τήν ἑλληνική γλώσσα καί δέν ἐμελέτησε λοιπόν τούς Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ σωστή ἑρμηνεία τῶν ἁγίων Γραφῶν, λέγουμε οἱ Ὀρθόδοξοι, γίνεται διά τῶν ἁγίων Πατέρων. Στό θέμα ὅμως πού ἀναφερθήκαμε σήμερα ἔχω νά πῶ ὅτι ναί μέν ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος δέχεται ἐσφαλμένα τήν ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος προαιωνίως καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, ἀλλά λέγει ὅτι ἡ ἐκπόρευση αὐτή γίνεται «μέσῳ τῆς δωρεᾶς τοῦ Πατρός».
Ἀκόμη δέχεται ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα «πρωταρχικά» καί «κύρια» ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα.4 Ἡ δοξασία αὐτή τοῦ Ἁγίου Αὐγουστίνου, ἔρχεται πιό κοντά στήν Ὀρθόδοξη πίστη μας.
Σημειώσεις:
1. Γρηγ. Ναζιανζηνοῦ, Λόγοι, 31,14.
2. Γιά τήν διαφορά τῶν δύο ὅρων «γέννησις» καί «ἐκπόρευσις» βλ. Χ. Ἀνδρούτσου, Δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, σ. 79.
3. Ὁ Σαβέλλιος ἦταν ἕνας αἱρετικός τοῦ 2ου αἰ., ὁ ὁποῖος ὑποστήριζε ὅτι ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός καί το Ἅγιο Πνεῦμα δέν εἶναι τρία διακεκριμένα πρόσωπα, ἀλλ᾽ ἁπλῶς διάφοροι «τρόποι» τῆς Θεότητας.
4. Ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος δέχεται ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἐνῶ ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα principaliter, «πρωταρχικά» καί «κύρια», ἀπό τόν Υἱό ἐκπορεύεται μόνο per donum Patris, «μέσω τῆς δωρεᾶς τοῦ Πατρός». Ἡ ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀπό τόν Υἱό, δηλαδή, εἶναι κάτι πού ὁ ἴδιος ὁ Πατήρ ἔχει κατά ἰδιαίτερο τρόπο μεταδώσει στόν Υἱό. Ὅπως ἀκριβῶς ὁ Υἱός λαμβάνει τά πάντα ὡς δῶρο ἀπό τόν Πατέρα Του, ἔτσι λαμβάνει καί τήν δύναμη νά «πνευματώνει» καί νά «ἐμφυσᾶ» τό Ἅγιο Πνεῦμα.
Κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπο γιά τόν Αὐγουστῖνο, ὅπως καί γιά τούς Καππαδόκες, ὁ Πατήρ παραμένει ἡ «πηγή τῆς θεότητος», ἡ μοναδική ἀρχή καί ἡ ἐσχάτη ἀφετηρία τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἔτσι ἡ διδασκαλία τοῦ Αὐγουστίνου πώς τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα καί τόν Υἱό, ἀλλά μέ τήν ἐπιφύλαξη πώς δέν ἐκπορεύεται ἀπό τόν Υἱό «πρωταρχικά», ἀλλά «μέσω τοῦ δώρου πού ἔλαβε ἀπό τόν Πατέρα», δέν διαφέρει καί τόσο ἀπό τήν ἄποψη τοῦ Γρηγορίου Νύσσης πώς τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα μέσω τοῦ Υἱοῦ. Βλ. Ἐπισκόπου Καλλίστου Γουέαρ, Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, Ἔκδ. Ἀκρίτας, σελ. 342-343.
Πηγή: (Ὁμιλία Μητροπολίτου Γόρτυνος Ιερεμία στήν Δημητσάνα – Μεγαλόπολη, Κυριακή 5 Ἰουνίου 2011, Τεύχος Μάϊος -Ἰούνιος Ἀριθμός 51), Αναβάσεις, Αβέρωφ
