Ὁ τρόπος ἐκφορᾶς τῆς γλώσσας στὸ μάθημα τῆς ἱστορίας Β΄ Γυμνασίου, ποὺ ἐπονομάζεται «Μεσαιωνικὴ καὶ Νεότερη», συναρτᾶται μὲ τὸν σκοπὸ τῆς συγγραφῆς, ἀλλὰ καὶ μὲ τὸν τρόπο σκέψης τῶν συγγραφέων (1) της καὶ ἀποβλέπει στὴ διαμόρφωση ἑνὸς τρόπου θέασής της ἀπὸ τὸν μαθητή. Μία σημειολογικὴ ἀνάλυση τοῦ λόγου τοῦ ἐγχειριδίου εἶναι διαφωτιστικὴ τοῦ περιεχομένου. Τὸ «σημαῖνον» καθορίζει τὸ «σημαινόμενο» καὶ καθορίζεται ἀπὸ αὐτό. Ἡ παιδεία, ὅμως, εἶναι χῶρος ποὺ ἐπιδέχεται σημειωτικὴ ὀπτική; (2) Τίθεται ἐπιτακτικὸ τὸ ζήτημα τοῦ σκοποῦ τῆς ἐκπαίδευσης, τῆς Φιλοσοφίας τῆς Παιδείας (3). Τί εἴδους ἄνθρωπο θέλουμε νὰ διαμορφώσουμε; Ὑπ’ αὐτὴ τὴν ὀπτικὴ μελετῶντας τὸ βιβλίο Ἱστορίας τῆς Β΄ Γυμνασίου παρατηροῦμε ὅτι ἀρχίζει ἀπότομα (κεφ. Α΄), χωρὶς καμμία εἰσαγωγή, μὲ τὴν παράγραφο: «Βυζάντιο ὀνομάζεται τὸ χριστιανικὸ κράτος τῆς ἑλληνορωμαϊκῆς Ἀνατολῆς ποὺ ἀναδύθηκε μέσα ἀπὸ τοὺς κόλπους τοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους. Οἱ ὅροι Βυζάντιο καὶ Βυζαντινοὶ εἶναι μεταγενέστεροι». Παρατηρεῖται ἐξαρχῆς ἕνας ὑπερτονισμὸς τοῦ ὅρου «Ρωμαῖος» καὶ «ρωμαϊκός», ὁ ὁποίoς θὰ συνεχιστεῖ σ’ ὅλο τὸ βιβλίο, συνιστῶντας, ὅπως θὰ δοῦμε, μία ὑπερβολὴ ποὺ προβληματίζει.

Ὁ ἅγιος Κωνσταντῖνος καὶ ἡ ἁγία Ἐλένη, τοιχογραφία σὲ ἐκκλησία τῆς Καππαδοκίας, 11ος αἰ.

Τὸ Βυζάντιο δὲν ἀναδύθηκε ἀπὸ τοὺς κόλπους τοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους, γιατί αὐτὸ σημαίνει ὅτι γεννήθηκε ἀπὸ τὴ Ρώμη (5). Αὐτὴ ἡ Αὐτοκρατορία, λοιπόν, ἡ Ἀνατολική, ποὺ ἀκμάζει ἀπὸ τὸν 3ο αἰῶνα μ.Χ., προϋπῆρχε ὡς αὐτοκρατορία τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου καὶ τῶν διαδόχων της Ἑλληνιστικῆς ἐποχῆς, τὴν ὁποία κατέκτησε ἡ Ρώμη. Δὲν γίνεται κανένας λόγος γιὰ τὴν παρακμὴ τῆς Ρώμης ποὺ ἔφερε καὶ τὴν ἐσωτερικὴ καὶ τὴν ἐξωτερική της διάλυση γιὰ τὰ αἴτια τῆς παρακμῆς (τὴ διαφθορά, τοὺς χρεωμένους ἀγρότες, τὰ «λατιφούντια», «τοὺς δημοσιῶνες», τὸν ἐξαθλιωμένο λαὸ τῆς Ρώμης μὲ τὴ χαμένη πολιτικὴ συνείδηση καὶ τὴν ἐξαγορὰ τῆς ψήφου, τοὺς πολυετεῖς ἐμφυλίους πολέμους…). Δὲν γίνεται κανένας λόγος γιὰ τὶς συνέπειες τῶν ρωμαϊκῶν κατακτήσεων, σὰν νὰ προέκυψαν ὅλα αὐτόματα, φυσικὰ καὶ ἀβίαστα. Μία ἀπαραίτητη παράλληλη ἔρευνα στὸ βιβλίο τῆς ἱστορίας τῆς Α΄ Γυμνασίου (6) ἐπιβεβαιώνει τὴν αἴσθηση τοῦ ὑπεραπλουστευτικοῦ καὶ τοῦ «ὡς διὰ μαγείας». Γενικῶς, δίνεται ἡ ἐντύπωση μιᾶς παραδείσιας κατάστασης στὴν PAX ROMANA… (Ἀρχαία Ἱστορία Α΄ Γυμνασίου, σ. 138-139). Στὴν πραγματικότητα «τὸ ρωμαϊκὸ κράτος ἦταν τυπικὰ ἑνιαῖο, τὸ ἀποτελοῦσαν οὐσιαστικὰ δύο τμήματα διαφορετικὰ στὸν πολιτιστικὸ τομέα, στὶς παραδόσεις καὶ στὸν τρόπο ζωῆς. Τὸ δυτικό, λατινικὸ ἢ ἐκλατινισμένο καὶ τὸ ἀνατολικό, ἑλληνικὸ ἢ ἐξελληνισμένο», ἐπεσήμαινε τὸ προηγούμενο βιβλίο, ποὺ διδάσκονταν οἱ μαθητὲς πρὶν ἀπὸ τὸ 2006. Οὔτε μία ἀναφορὰ δὲν γίνεται στὴν οἰκουμενικότητα τῆς Κοινῆς Ἑλληνικῆς, καὶ τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, ποὺ καύχημα εἶχε κάθε Ρωμαῖος ἢ Σύρος ἢ Ἀσιάτης νὰ τὴν ἀποκτήσει. Ὑποτίμηση, νομίζουμε, συνιστᾶ ἡ συρρίκνωση καὶ ἡ διαστρέβλωση. Συνεπῶς, αὐτὴ ἡ ἀπαραίτητη σύνδεση τῆς Βυζαντινῆς μὲ τὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία λείπει παντελῶς, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργεῖται ἕνα τεράστιο κενὸ στὸ μυαλὸ τῶν παιδιῶν καθὼς δὲν γνωρίζουν τί νὰ ἐντάξουν πού, γιὰ νὰ κατορθώσουν νὰ μάθουν.

Ὁ σχολιασμὸς τῆς συνέχειας τοῦ κειμένου εἰσαγωγὴ «οἱ ὅροι Βυζάντιο καὶ Βυζαντινὸς εἶναι μεταγενέστεροι» εἶναι, μᾶλλον, ἀνακριβὴς ἕως γενικόλογος. Καὶ αὐτὸ γιατί δὲν γίνεται συνειρμικὰ ἡ σύνδεση μὲ τὴν ἀρχαία πόλη τοῦ Βυζαντίου, ποὺ ἔχτισε ἐκεῖ ὁ οἰκιστὴς Βύζαντας τὸν 7ο αἰῶνα π.Χ. καὶ στὴν ὁποία κάνει ὁ Ἡρόδοτος θαυμάσια ἀναφορά, («Ἱστορίαι», Δ’, 144)- ἀπὸ τὴν ὁποία διαφαίνεται ὅτι ἡ λέξη εἶναι πολὺ προγενέστερη καὶ τῆς Ρωμαϊκῆς καὶ τῆς ἀρχαίας Ἱστορίας-καὶ στὸ ὁποῖο Βυζάντιο μετέφερε ὁ Κωνσταντῖνος τὴ νέα πρωτεύουσα. Δὲν ὀνομάζονταν, βέβαια, Βυζαντινοί, ἀλλὰ αὐτὴ εἶναι ἡ ἐλάχιστη «συμφωνία» κάθε ὁρισμοῦ, ὡς «ὀνομάτων ἐπίσκεψις», γιὰ νὰ γνωρίζουμε γιὰ ποιὰ ἔννοια μιλᾶμε. Στὸν τίτλο τοῦ Α΄ κεφαλαίου «Ἀπὸ τὴ Ρώμη στὴ Νέα Ρώμη», καὶ ὄχι στὴν Κωνσταντινούπολη, τὸ παράθεμα πηγὴ δίνεται ἀπὸ τὸ ρώσικο χρονικὸ τοῦ Νέστορα Ἰσκεντέρη καὶ στὴν ἑπόμενη σελίδα παρατίθεται πολὺ μεγάλη ἀπεικόνιση τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τὸ «Βιβλίο τῆς Ἐκστρατείας τοῦ Σουλεϊμάν» (σ. 7-8). Ὁ τρόπος ποὺ γίνεται ἀναφορὰ στὴ νέα θρησκεία (καὶ σ’ αὐτὸ τὸ βιβλίο, ὅπως καὶ στῆς Α΄ Γυμνασίου) πραγματοποιεῖται μὲ τὴ φράση «οἱ ὀπαδοὶ τοῦ Χριστιανισμοῦ» ποὺ «συγκροτοῦσαν τὴ δυναμικότερη πληθυσμιακὴ ὁμάδα τῆς Ἀνατολῆς» (σ. 8). Πῶς ἄραγε; Κι ἔτσι ξαφνικά; «Ἡ νέα αὐτὴ θρησκεία φαινόταν ὅτι μποροῦσε νὰ ἀποκαταστήσει τὴν κλονισμένη ἑνότητα τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους». Ἀλλὰ ποιό ρωμαϊκό, αὐτὸ δὲν τὴν κατεδίωξε; Ὁ Κωνσταντῖνος δὲν ἀποκαλεῖται ποτὲ Μέγας, δὲν γίνεται καμμιὰ ἀναφορὰ στὴν ἐνίσχυση τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ στὸ «συγκρητισμὸ» τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας (ἐρώτηση 3, σ.9). Καὶ ἐνῷ ἔχουμε τελειώσει μὲ τὴ Ρώμη, στὴν ἀμέσως ἑπόμενη σελίδα, στὸ κεφ. «Ἐξελίξεις ὣς τὶς ἀρχὲς τοῦ 6ου αἰ.» ἐπανέρχεται μὲ τὴ φράση «κατὰ τὸν 4ο καὶ 5ο αἰ. μ.Χ. ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία ἐξακολουθοῦσε νὰ εἶναι ἕνα μεσογειακὸ κράτος».

Ὁ ἅγιος Κωνσταντῖνος καὶ ἡ ἁγία Ἐλένη, ἀνάγλυφο

Καὶ σὰν νὰ μὴν ἔχει ἀλλάξει ὁ προσανατολισμὸς καὶ νὰ μὴν ἔχει ξεκινήσει ἄλλη πορεία μὲ κέντρο τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο, τὸ σημεῖο ἀναφορᾶς μοιάζει νὰ εἶναι συνέχεια ἡ Ρώμη. Οἱ αὐτοκράτορες ποὺ ἁπλῶς «εἶχαν τὴν ἕδρα τους στὴν Κωνσταντινούπολη» προσπαθοῦσαν νὰ τονώσουν τὴν οἰκονομία καὶ νὰ λύσουτὰ πολιτικὰ προβλήματα τῆς ἐποχῆς τους (σ. 10). Ἐκτιμοῦμε ὡς ἱστορικὰ ἀδόκιμο ἢ περίεργα ἁπλουστευτικὸ αὐτὸν τὸν τρόπο σκέψεως, καθὼς φαίνεται ἀποσιωπητικὸς καὶ … σύγχρονα ἀναχρονιστικός, ἀφοῦ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ῖ ὅρους σύγχρονους, δύσκολους ἢ ἀκατανόηους γιὰ τὰ παιδιά, ὅπως «παρεμβατικὴ πολιτική», «ἐκχρηματισμένη οἰκονομία», «γερμανικὸ πρόβλημα», «ἀντιγερμανικὸ κόμμα» (σ. 10-11). Λέμε ὅτι ἡ σιωπὴ εἶναι συνενοχή. Στὴν περίπτωση τῆς Ἱστορίας, μήπως ἡ ἀποσιώπηση εἶναι ἐνοχή; Ὅ,τι συγκροτεῖ τὴ φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί α τοῦ Βυζαντίου ἀ π ο σ ι ω π ᾶ τ α ι , παραλείπεται καὶ ἀλλοιώνεται. Οἱ τρεῖς πυλῶνες του, ἡ ρωμαϊκὴ παράδοση, τὸ ἑλληνικὸ περιβάλλον, ὁ πολιτισμὸς καὶ ἡ χριστιανικὴ πίστη (βλ. σ. 90 προηγούμενου βιβλίου), ποὺ συγκροτοῦσαν τὸν ἑλληνικὸ καὶ χριστιανικό του χαρακτῆρα διασαλεύονται «καίρια», σχεδὸν γκρεμίζονται. Ἀντίθετα, γίνεται ἐκτενής, ἀναλογικά, ἀναφορὰ στὴ στάση τῶν χριστιανῶν ὡς ἀρνητικὴ («φανατικοὶ» καὶ «ἀκραῖοι», «κῦμα βίας») ἀπέναντι στὰ ἀρχαῖα μνημεῖα τῆς ἐποχῆς τοῦ Θεοδοσίου. Γίνεται λόγος γιὰ «ἀνθρώπινα θύματα» (σ.14) (μοιάζει μὲ ὁρολογία τηλεοπτικοῦ ρεπορτάζ) (8) .

Σὲ παράσταση μωσαϊκοῦ μὲ σκηνὴ θυσίας στὴν Ἀντιόχεια (σ.15) δίνεται ἰδιαίτερος χῶρος γιὰ νὰ παρατηρηθεῖ ὅτι ὁ «Ἰουλιανὸς ἐδῶ δοκίμασε πικρὲς ἀπογοητεύσεις ἰδιαίτερα ὅταν ἐπιχείρησε νὰ τελέσει θυσία ζώου στὸν ναὸ τοῦ Ἀπόλλωνα στὸ εἰδυλλιακὸ προάστιο Δάφνη». Πρόκειται γιὰ μία… μεμπτή, σὲ σχέση μὲ τὸ τί ἔχει παραλειφθεῖ, λεπτομέρεια. Στὸ κεφ.3 «Ἡ πάλη τῆς Ὀρθοδοξίας μὲ τὶς αἱρέσεις καὶ τὴν ἀρχαία θρησκεία», τὰ ὀνόματα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἀναφέρονται ἁπλῶς σὲ παρένθεση καὶ μόνο ὡς ἐκπρόσωποι τῆς «χριστιανικῆς διανόησης» (σ.14). Κανένας ἐπιτονισμός, ὅπως, ἀντίθετα, συμβαίνει μὲ τὶς αἱρέσεις. Δύο παραθέματα ἐπικίνδυνα γιὰ τὴ σύγχυση τῶν παιδιῶν (σ. 13-14) . Τὸ πρῶτο ἀπὸ τὸν Θεοδοσιανὸ Κώδικα. Δίνεται ἡ διαταγὴ τοῦ Θεοδοσίου γιὰ τοὺς αἱρετικούς, στὴν ὁποία γιὰ νὰ ἀποκόψει τὶς αἱρετικὲς δοξασίες ἀπὸ τὸ ὀρθὸν τοῦ δόγματος καὶ τὸ «καθόλου» τῆς Ὀρθοδοξίας, καθιερώνει τὸν ὅρο «καθολικὸς χριστιανός»: «Διατάζουμε λοιπὸν ὅλοι ὅσοι ἀκολουθοῦν αὐτὸ τὸν νόμο νὰ ἀποκαλοῦνται καθολικοὶ χριστιανοί. Ἀμέσως, σὲ ἀγκύλη, ἀκολουθεῖ σημείωση ἐπεξηγηματικὴ τοῦ ὅρου «καθολικός», ποὺ ξαναδίνεται μὲ ἔντονα στοιχεῖα σὲ κίνηση πλεονασμοῦ: «Ὁ ὅρος καθολικὸς δηλώνει τοὺς χριστιανοὺς ποὺ δέχονται τὶς ἀποφάσεις τῶν συνόδων καὶ ἀντιτίθενται στὶς αἱρέσεις». Ἡ ἐξήγηση ἔπρεπε μᾶλλον νὰ στραφεῖ στὴν ἐτυμολογία τοῦ ὅρου καθὼς καὶ στὸν τρόπο καὶ τὸν χρόνο τῆς ἀπόφασης.

Ἀντ’ αὐτοῦ χρησιμοποιεῖται ὁ ἐνεστῶτας («δηλώνει») ποὺ παραπέμπει ὁπωσδήποτε στὸν καθολικισμὸ καὶ θὰ δημιουργήσει σύγχυση στὰ παιδιά. Ἀντίθετα, τὸ παράθεμα τῆς ἀμέσως ἑπόμενης σελίδας (14), χρησιμοποιεῖ ἐπίσης παραποιημένα τὸν ὅρο «Ὀρθοδοξία», ἀφοῦ ἀκούγεται ἀπὸ τὰ χείλη ἑνὸς Μονοφυσίτη (ὅρος, ὁ ὁποῖος, ἐπίσης ἐπεξηγεῖται, μόνο ποὺ ἐδῶ δὲν ὑπάρχουν ἔντονα στοιχεῖα), ὁ ὁποῖος μονοφυσίτης ὑποστηρίζει: «Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, ὁ Θεὸς τῆς ἐκδίκησης…βλέποντας τὴ σκληρότητα τῶν Ρωμαίων (πάλι οἱ Ρωμαῖοι στὸν 6ο καὶ 7ο αἰ. ἂν καὶ ὑπονοοῦνται οἱ Βυζαντινοὶ) ἔφερε ἀπὸ τὸν νότο τοὺς γιοὺς τοῦ Ἰσμαὴλ (Ἄραβες) γιὰ νὰ μᾶς ἐλευθερώσει ἀπὸ τὴν κακία, τὴν ὀργὴ καὶ τὸν σκληρὸ φανατισμὸ τῶν Ρωμαίων ἐναντίον μας». (Μιχαὴλ ὁ Σύρος ΙΙ/2,412-413, C.Μango, Βυζάντιο, σ. 118.) Ἡ ἐποχὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ ποὺ δεσπόζει στὸν 6ο αἰ. καὶ χρειαζόταν περισσότερες ἀπὸ τριάντα σελίδες στὸ παλιὸ βιβλίο γιὰ νὰ φωτιστεῖ κάπως ἀπὸ τοὺς μαθητὲς (προηγούμενο βιβλίο σ. 106- 139), «ἐξαντλεῖται» σὲ 2 σελίδες (!!!). Στὴν ἀναλογία αὐτή, γιὰ τὴ «Στάση τοῦ Νίκα» (μὲ Ν κεφαλαῖο!) δίνονται τρεῖς γραμμὲς μίας στήλης, ἀλλὰ στὴ «θρησκευτική του πολιτική», ὀκτώ, γιατί ἐκεῖ πρέπει νὰ «χωρέσει» ἡ προσπάθεια τοῦ Ἰουστινιανοῦ νὰ «ἐπιβάλει» τὴν Ὀρθοδοξία σὲ ὅλη τὴν ἔκταση τῆς αὐτοκρατορίας, ὅπως τονίζει τὸ βιβλίο, ἡ «καταδίωξη τῶν ὀπαδῶν τῶν αἱρέσεων καὶ τῆς ἀρχαίας θρησκείας» καὶ τὸ ὅτι «ἀνέστειλε τὴ λειτουργία τῆς Νεοπλατωνικῆς Ἀκαδημίας» (ἔντονα στοιχεῖα στὸ βιβλίο, σ. 16) στὴν Ἀθῆνα (τὸ 529).

Ἡ δὲ διάδοση τοῦ Χριστιανισμοῦ γινόταν κατὰ τὴν ἔκφραση τοῦ βιβλίου, «μὲ κάθε μέσο». Κανένας λόγος δὲν γίνεται γιὰ τὰ χαρίσματα τοῦ Ἰουστινιανοῦ. Οὔτε λόγος γιὰ τὸ χαλκέντερό του χαρακτῆρα του γιὰ τὸ ἐργατικὸ καὶ τὸ πιστὸ συνάμα, τὸ ὁποῖο τοῦ ὑπαγόρευε νὰ συμπεριφέρεται στὸν ἑαυτό του μὲ τόση ἀσκητικότητα, σὰν κι αὐτὴ ποὺ περιέγραφε ὁ Προκόπιος στὸ ἀπόσπασμα ποὺ περιεῖχε τὸ προηγούμενο βιβλίο (σ. 146, Προκόπιος, Κτίσματα, Ι, VII 7-9 9). Αὐτὴ εἶναι ὅμως ἡ πνευματικότητα τοῦ Βυζαντίου (10) ; Γιατί κρύβεται ἀπὸ τὰ μάτια τῶν παιδιῶν; Σημειολογία τῆς ἀναφορᾶς στοὺς νόμους: Μὲ ἔντονα στοιχεῖα ἀναφέρεται μόνο ὁ «Ἰουστινιάνειος κώδικας» καὶ ὄχι ὁ «Πανδέκτης» ἢ οἱ «Εἰσηγήσεις» καὶ βεβαίως ὄχι οἱ «Νεαρές», στὶς ὁποῖες ἀφιερώνεται μία ἐπεξηγηματικὴ γραμμὴ ὅτι γράφτηκαν «στὰ ἑλληνικὰ οἱ περισσότερες», ἀλλά, ὄχι γιὰ «νὰ τὶς καταλαβαίνει ὁ κόσμος», ὅπως λέει ἡ ἴδια ἡ «Νεαρὰ» (VII, ΙΓ σ. 149 προηγούμενου βιβλίου), ἀλλὰ «γιατί οἱ ὑπήκοοι τοῦ ἀνατολικοῦ τμήματος, κυρίως, δὲν κατανοοῦσαν τὴ λατινική». Καὶ ἄλλη παραβίαση τῆς ἱστορικῆς ἀκρίβειας. Ὁ Ἡράκλειος ἔχει συμπιεστεῖ μέχρις ἐξαφανίσεως τοῦ ἰδίου καὶ τῆς πολιορκίας τῆς Πόλεως ἀπὸ τοῦ Ἀβάρους. Ἂν δὲν δοθεῖ ἄλλη εὐκαιρία τὰ παιδιά, ποτὲ δὲν θὰ μάθουν γιὰ τὴν θαυμαστὴ ἐκείνη νίκη μὲ τὸν πατριάρχη Σέργιο καὶ τὸ «Τῇ Ὑπερμάχω».

Ἂς ρίξουμε μία ματιὰ στὸ τί λέει τὸ βιβλίο τοῦ καθηγητῆ γιὰ τὶς Πηγές: (Β.τ.Κ. σ. 15). «Κατὰ τὴν ἔρευνα τῶν πηγῶν οἱ μαθητὲς ἐμπλέκονται σὲ μία σειρὰ διαδικασιῶν ἔρευνας καὶ ἐλέγχου τῆς ἀξιοπιστίας τῶν πηγῶν, ἀναζήτησης τῶν αἰτίων καὶ κινήτρων, ἑρμηνείας, διερεύνησης τῆς ἀλήθειας καὶ τῆς ἀντικειμενικότητας. Τὰ στοιχεῖα αὐτὰ συνιστοῦν μία οὐσιαστικὴ πρόκληση πρὸς τὴ σκέψη τῶν μαθητῶν καὶ μεταβάλλουν τὴν πρόσκτηση τῆς ἱστορικῆς γνώσης σὲ πραγματικὸ πνευματικὸ ἀγώνισμα». Καὶ ποιός διαφωνεῖ; Ἀρκεῖ νὰ τοὺς δίνουμε πηγὲς ποὺ πληροφοροῦν ἀπὸ πολλὲς μεριὲς κι ὄχι ἀπὸ μία, συνεχῶς ἀρνητικὴ καὶ στὴ συνέχεια νὰ τοὺς καλοῦμε σὲ ἀντικειμενικὴ στάση. Ἡ κριτικὴ ματιὰ τοῦ παιδιοῦ, ἂν ἦταν δυνατὸν νὰ ὑπάρξει, για τί εἶναι δύσκολο ἀπὸ ψυχοπαιδαγωγικὴ ἄποψη νὰ ἀναπτυχθεῖ πλήρως σ’ αὐτὴ τὴν ἡλικία, τὸ τονίζουν οἱ ἐπιστήμονες (11), θὰ ὑπαγορευόταν ἀπὸ τὴν ἑξῆς ἐπιθυμία: «πεῖτε μας τὴν ἀλήθεια γιὰ νὰ τὴν κρίνουμε». Μὲ τὰ γεγονότα στὸ σκοτάδι δὲν νοεῖται ἱστορία, ἀλλὰ σκότος ψηλαφητό. Καὶ ἐκεῖ, στὸ σκοτάδι, ἐσὺ εἶναι σὰν νὰ λὲς στὸ παιδὶ νὰ …κεντήσει! Κι ἀφοῦ γνωρίζουμε ὅτι οἱ «μαθητὲς κατανοοῦν εὐχερέστερα τὶς ἄμεσες πηγὲς» (Β. τ. Κ. σ. 15) γιατί τοὺς παραθέτουμε στὴν Α΄ καὶ Β΄ Γυμνασίου γραπτές, ἐξειδικευμένες καὶ δυσνόητες πηγὲς καὶ ὄχι ἀρχαιολογικὰ εὐρήματα, νομίσματα, ἐπιγραφές, εἰκόνες, ψηφιδωτά, ἁγιογραφίες …, ποὺ μιλοῦν ἀπὸ μόνα τους;

Μιᾶς καὶ εἶναι γνωστὸ ὅτι «τῆς ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας, τὸ καταλειπόμενον ἀνωφελὲς γίνεται διήγημα», κατὰ τὸν Πολύβιο (Ἱστορία 14, 4-7). Ἡ διάσταση τοῦ χώρου εἶναι ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ, ἀφοῦ γιὰ νὰ τὴν κατανοήσουν οἱ μαθητὲς τοὺς παρέχεται ἕνα καθόλου αἰσιόδοξο, διαστημικὸ παράδειγμα ποὺ κάνει «αὐτονόητη» (;) τὴ χρήση τοῦ χάρτη. Ἡ συνεχὴς ἐπανάληψη τοῦ ὅρου «Ρωμαῖος» καὶ σὲ προχωρημένη περίοδο τοῦ Βυζαντίου καθιστᾶ τοὺς συγγραφεῖς… Ρωμαϊκότερους τῶν Ρωμαίων(!), ἀφοῦ συνεχίζει νὰ ὑπάρχει πρόβλημα συνεννόησης, σὲ ποιοὺς ἀναφέρονται. Παρατίθενται διαρκῶς πηγὲς ἀραβικὲς καί, συνεπῶς, ἡ δική τους θεώρηση. Ἡ ἄλλη θεώρηση ποῦ εἶναι; Οἱ βυζαντινὲς πηγὲς παραθεωροῦνται; Παράλληλα παρατηρεῖται ἄνιση κατανομὴ τοῦ ἐναπομείναντος χώρου τοῦ βιβλίου ὡς πρὸς τὴν παράθεση τοῦ εἰκονογραφικοῦ καὶ ἐποπτικοῦ ὑλικοῦ: εἰκόνες , χάρτες, σχεδιαγράμματα ἀριθμοῦνται ὑπὲρ μιᾶς πλαστῆς ρωμαϊκῆς κυριαρχίας καὶ στὴ συνέχεια, τῆς φραγκικῆς δυτικῆς, σλαβικῆς, βουλγαρικῆς καὶ ἰσλαμικῆς ὑπεροχῆς.

Ἡ Μεσοβυζαντινὴ περίοδος ἐξαντλεῖται σὲ ἄλλες τρεῖς σελίδες ὑπὸ τὸν γενικότερο τίτλο: «Κοινωνία καὶ Οἰκονομία». Κυριαρχοῦν (καὶ προτάσσονται κατὰ τὸ συνήθη πιὰ τρόπο διάταξης τῆς ὕλης) οἱ ὅροι κλειδιά(!), τανάλιες, μᾶλλον, στὸ μυαλὸ τοῦ μαθητῆ: «ἀριστοκρατία τῶν ἀξιωματικῶν, ἀριστοκρατία τῆς γῆς, δυνατοί, πένητες, πάροικοι, χωρία, ἐκχρηματισμένη οἰκονομία, ἀστυκῶμες, συντεχνίες». Τὸ μόνο ποὺ μαθαίνουμε ἀπὸ τὴ «δυναστεία τῶν Μακεδόνων», ποὺ φυλάσσονται σὲ ἀχλὺ μυστηρίου, ἀφοῦ δὲν δίνονται τὰ ὀνόματά τους κι οὔτε προσδιορίζεται ποιὰ εἶναι ἐπιτέλους αὐτὴ ἡ Μακεδονία, εἶναι τὸ ἑξῆς: «Στὰ χρόνια τους ἡ δημογραφικὴ ἐξέλιξη σταθεροποιήθηκε(!) καὶ οἱ δεῖκτες τῆς οἰκονομίας βελτιώθηκαν» (σ. 48). Ἐπίσης, αὐτοὶ εἶναι οἱ αὐτοκράτορες ποὺ ἀσκοῦν «ἰταλικὴ πολιτικὴ καὶ ἔχουν καλὲς σχέσεις μὲ τὸ Γερμανικὸ Κράτος»! (κεφαλαῖα τὰ ἀρχικὰ ἐδῶ). Στὰ δύο παραθέματα ἀρκετὰ μεγάλα ἀπὸ τὸ «βίο Ἁγίου Φιλαρέτου τοῦ Ἐλεήμονος» (τέλη 8ου αἰ.), ἐμμέσως πλὴν σαφῶς, βγαίνει ἀντιφατικὸ συμπέρασμα ἀνάμεσα στὶς λέξεις ἅγιος καὶ ζάπλουτος. Τὸ συμπέρασμα ποὺ βγαίνει καὶ ἀπὸ τὸ κείμενο τοῦ κεφαλαίου αὐτοῦ καὶ ἀπὸ τὶς πηγὲς εἶναι ὅτι οἱ αὐτοκράτορες συμφεροντολογικὰ «σώζουν» τοὺς χωρικούς, ἀφοῦ αὐτοὶ «προσφέρουν ὀφέλη στὸ κράτος: φόρους, στρατό κ.λπ.». Καμμιὰ νύξη γιὰ ἔλεος, κοινωνικὴ δικαιοσύνη, αἰσθήματα ἀδικίας ποὺ ἔπνιγαν. Συνεπῶς διάχυτη εἶναι ἡ ἐντύπωση μίας ἀνάλγητης πολιτικῆς τῶν Βυζαντινῶν; Καὶ διόλου γνωστὸ δὲν θὰ γίνει στὰ παιδιὰ ὅτι ἕνας ἀπὸ σπουδαιότερους, ἂν ὄχι ὁ σπουδαιότερος νόμος, τὸ «Ἀλληλέγγυον»- ἐκδόθηκε ἀπὸ τὸν Βασίλειο Βουλγαροκτόνο.

Ποῦ πῆγε ὁ ἀσύγκριτος πολιτισμὸς τοῦ Βυζαντίου; Ποῦ τὰ χαρίσματα τοῦ Βασιλείου τοῦ Βουλγαροκτόνου, ποῦ, καθὼς ντρεπόμαστε νὰ σταθοῦμε ἀπέναντι στὴν ἱστορικὴ ἀλήθεια, δὲν προσφέρουμε καὶ τὸ συνοδευτικό του προσωνύμιο ποὺ αὐτὴ τοῦ ἀπέδωσε. Ἴσως νὰ δυσκολευτοῦμε νὰ τὸ βροῦμε καὶ στὸ βιβλιοπωλεῖο μὲ τὸν τίτλο Βασίλειος Β΄. Αὐτό, δὲν εἶναι ἔργο τῆς Πηνελόπης Δέλτα! Ἡ Εἰκονομαχία, κατὰ τὸ βιβλίο εἶχε τὴν ἑξῆς ὀλέθρια συνέπεια στὸν τομέα τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς καὶ τοῦ πολιτισμοῦ: «Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης δυσαρεστημένη ἀπὸ τοὺς εἰκονομάχους αὐτοκράτορες «γύρισε τὴν πλάτη» (αὐτολεξεὶ καὶ μὲ εἰσαγωγικὰ) στὸ Βυζάντιο, ἀπομακρύνθηκε ἀπ’ αὐτὸ καὶ ἀναζήτησε στήριξη στοὺς ἡγεμόνες τῶν Φράγκων, ἀναδυομένη τότε πολιτικὴ δύναμη τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης» (σ. 35). Μὲ ἀμφίβολο τρόπο χειρίζεται τὸ βιβλίο τὴν πολιτικὴ τῶν Ἰσαύρων στὸ θέμα τῶν εἰκόνων, ὁ δὲ Ἰωάννης Δαμασκηνός, ποὺ ἔδωσε λύση στὸ ζήτημα τῶν εἰκόνων εἶναι κάποιος ποὺ ἔζησε «στὴν ἐπικράτεια τοῦ ἀραβικοῦ χαλιφάτου» (σ. 34).

Ἀποσιωπᾶται ἡ δεύτερη πολιορκία τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τοὺς Ἄραβες τοῦ Μασλαμᾶ τὸν Αὔγουστο τοῦ 717, ποὺ κράτησε ἕνα χρόνο καὶ τελείωσε μὲ θριαμβευτικὴ νίκη τῶν Βυζαντινῶν. Τόσο μεγάλης σπουδαιότητας νίκη ποὺ παραλληλίζεται μὲ τὴν ἀντίσταση τῶν Ἑλλήνων ἐναντίον τῶν Περσῶν στὸ Μαραθῶνα καὶ ὁ Λέων Γ΄ ὁ Ἴσαυρος, μὲ τὸ Μιλτιάδη. Οὔτε λόγος γίνεται γιὰ τὴ σπουδαιότητα τῆς Βυζαντινής Τέχνης. Ὁ ἐκχριστιανισμὸς τῶν Ρώσων προκύπτει ὡς ἀποτέλεσμα ἐκβιασμοῦ τοῦ Βλαδίμηρου πρὸς τὸν Βασίλειο Β΄ ὅτι θὰ κατέστρεφε τὴν Κωνσταντινούπολη ἂν δὲν τοῦ ἔδιναν γιὰ γυναῖκα του τὴν Ἄννα, ἀδελφὴ τοῦ αὐτοκράτορα. (Πηγὴ ἀπὸ Λαυρεντιανὸ Χρονικὸ σὲ γερμανικὴ μετάφραση!).

Στὴν ἀνακήρυξη τοῦ Ὄθωνα ὡς αὐτοκράτορος τῶν Ρωμαίων ἀπὸ τὸν Πάπα, τὰ γεγονότα ξαναγράφονται ὑπὲρ τῆς παπογερμανικῆς πλευρᾶς. Ἔτσι, ὁ Λιουτπράνδος , ἐπίσκοπος Κρεμώνας ταξίδευε στὴν Κωνσταντινούπολη (Δεκ. 968) γιὰ νὰ προτείνει (!) εἰρήνη καὶ γάμο τοῦ γ ε ρ μ α ν ο ῦ διαδόχου (!) μὲ μία βυζαντινὴ πριγκίπισσα, χωρὶς νὰ ἀναφέρεται πουθενὰ ὅτι ὁ Ὄθων χρειαζόταν τὴν ἀναγνώριση ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη γιὰ νὰ ἐπικυρώσει τὸν τίτλο του, ἀφοῦ ὁ Βυζαντινὸς αὐτοκράτορας ἦταν αὐτοκράτορας ὅλων τῶν Ρωμαίων (Ρωμαῖος ἤ… Βυζαντινὸς εἶναι ἐδῶ ὁ αὐτοκράτορας;) Παρατηροῦμε ἀκόμη ὅτι : «Ἐξισλαμισμὸς τῶν μικρασιατικῶν ἐπαρχιῶν εἶναι ἡ μεταστροφή τους στὸ Ἰσλάμ» (σ. 55). Τὸ Σχίσμα τῶν δύο ἐκκλησιῶν θεωρεῖται «ἀποτέλεσμα τῆς ἀλαζονείας τῶν διαπραγματευτῶν» καὶ εἶναι ἡ «ρήξη μιᾶς παλιᾶς ἀντιπαράθεσης Ἀνατολῆς – Δύσης, ποὺ ἀφοροῦσε οὐσιαστικὰ τὸ ζήτημα τῆς κυριαρχίας ἐπὶ τῆς χριστιανικῆς οἰκουμένης»(!) (σελ. 57).

Ὁ Μανουὴλ Κομνηνὸς ἐπαινεῖται γιατί στηρίχθηκε στὶς ὑπηρεσίες τῶν Λατίνων. Οἱ Σταυροφορίες π ρ ο ῆ λ θ α ν ἀπὸ «πρωτοβουλία τῶν παπῶν ποὺ ἀ π έ β λ ε π ε στὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Παναγίου Τάφου καὶ τῶν Ἁγίων Τόπων ποὺ εἶχαν κατακτήσει οἱ Σελτζούκοι (1077)». Οἱ δὲ στρατιῶτες τῶν φεουδαρχῶν στὴ Συρία καὶ Παλαιστίνη «ἔδειξαν σ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῶν συγκρούσεων μαχητικότητα μέχρις αὐταπαρνήσεως καὶ γνήσιο θρησκευτικὸ πάθος»(!) (σ. 59). Προκλητικὴ εἶναι καὶ ἡ μεγεθυμένη μικρογραφία ἢ πίνακας (δὲν ἀναφέρεται) ἀπὸ τὴν Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη τῶν Παρισίων μὲ τίτλο «Γενίτσαροι. Τὸ σῶμα τῶν γενιτσάρων (νέος στρατὸς) προερχόταν ἀπὸ ἐξισλαμισθέντα χριστιανόπουλα» (σ. 134). Καμμία νύξη δὲν γίνεται γιὰ βιαιότητα. Μᾶλλον ἐθελοντικὰ θὰ κατατάσσονταν! 

Ποιός εἶναι ὁ Κωσταντῖνος ΙΑ΄; Κανένας μαθητὴς δὲν θὰ τὸν ταυτίσει μὲ τὸν Παλαιολόγο. Ἄλλωστε στὸ κεφάλαιο τῆς Ἅλωσης (σ. 67-68) προεξάρχει ὁ Πορθητὴς ποὺ «ἀπὸ τὴν πρώτη κιόλας μέρα μπῆκε μὲ πομπὴ στὴν κατακτημένη πόλη, προσευχήθηκε στὴν Ἁγία Σοφία καὶ ἀνήγγειλε ὅτι ἐφεξῆς πρωτεύουσά του θὰ εἶναι ἡ Πόλη». Οὔτε λόγος γιὰ κεῖνο τὸ «αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν», οὔτε λόγος γιὰ τὸν Παλαιολόγο. Συμπερασματικὰ διαπιστώνουμε νὰ δίνεται στὸ βιβλίο μία ὡραιοποιημένη εἰκόνα τῆς Δύσης, τῶν Ἀράβων, τοῦ Ἰσλάμ, τῶν Ὀθωμανῶν καὶ τῶν Σλαβοβουλγάρων καὶ ἀμαυρωμένη τοῦ Βυζαντίου καὶ τοῦ ἑλληνισμοῦ. Αὐτὸ θὰ μποροῦσε νὰ λέγεται κατασκευὴ ἱστορίας ἢ μᾶλλον κατασκευὴ τοῦ χάους . Μὲ ποιό σκοπό; Τὸν διαπολιτισμό; Αὐτὸς σέβεται τὴν ἑτερότητα, ἀλλὰ δὲν πολτοποιεῖ τὴν ταυτότητα. Ἀλήθεια, ποιό τὸ ὄφελος τῆς διαθεματικότητας ὅταν τὸ … θέμα στερεῖται ἀξιῶν; Σὲ συνέντευξή του στὸ περιοδικὸ «Πεμπτουσία», (προδημοσιευμένη στὴν Καθημερινή της 5.11.2000) ὁ Σὲρ Στῆβεν Ράνσιμαν ὑποστηρίζει: «Τὰ πνευματικὰ ἀναστήματα τοῦ Βυζαντίου εἶναι θαυμαστά. Ἔχουν προσφέρει πάρα πολλὰ πράγματα καὶ ὑπηρεσίες στὸν εὐρωπαϊκὸ πολιτισμό. Οἱ Βυζαντινοὶ διατηροῦσαν πάντοτε ἂν καὶ σὲ ὁρισμένες περιστάσεις δὲν τὸ πέτυχαν ἐξ ὁλοκλήρου ἕνα πνευματικὸ ἐπίπεδο ὑψηλῆς στάθμης καὶ φρονῶ ὅτι αὐτὸ εἶναι μᾶλλον ἡ πεμπτουσία, τὸ πιὸ σημαντικὸ στοιχεῖο».

Ὁ τρόπος χρήσης τῆς γλώσσας (ἐπίθετα, ἐπιλογὴ λέξεων, ἐπιτονισμός…) εἶναι δηλωτικὸς τοῦ τρόπου ἀντιμετώπισης τοῦ περιεχομένου, τῆς ἀπαξίωσής του ἢ τῆς ἀνάδειξής του. Ἡ αἴσθηση ποὺ φαίνεται νὰ ἀφήνει τὸ βιβλίο στοὺς ἐκπαιδευτικοὺς ποὺ τὸ διδάσκουν εἶναι ἑνὸς ἀναγκαστικοῦ συνεργάτη ποὺ δὲν σὲ προσβάλλει ἀνοικτά, ἀλλὰ σὲ κοιτάζει μὲ εἰρωνικὸ ὕφος καὶ σοὺ μιλᾶ μὲ ἀπαξιωτικὸ τρόπο ποὺ σοῦ προξενεῖ… κατάθλιψη. Σὲ καμμιὰ ἀπὸ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις δὲν ὑπάρχει ἐπικοινωνία. Ὁ «συνοπτικὸς» τρόπος παράθεσης τῆς ὕλης, τελικὰ δὲν φαίνεται νὰ διευκολύνει μαθητὲς καὶ καθηγητές, μᾶλλον ἀποτελεῖ γρῖφο γιὰ γεροὺς λύτες, παρόλη τὴν προσπάθεια ἐναλλακτικῆς ὀπτικῆς γιὰ τὴ διδακτέα ὕλη καὶ ἐναλλακτικῶν μεθόδων διδασκαλίας. 

1. Ἰωάννης Δημητρούκας, (Φιλόλογος, ἐκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Ἑκπαίδευσης) καὶ Θουκυδίδης Ἰωάννου, (Σχολικός Σύμβουλος), Μεσαιωνικὴ καὶ Νεότερη Ἱστορία Β΄ Γυμνασίου, ΥΠΕΠΘ Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο, ΟΕΔΒ Ἀθῆνα 2006

2. Werner Jaeger, Παιδεία , τόμοι Α΄-Γ΄, Oxford University Press, 1986. Ἑλένη Γλύκατζη – Ἀρβελέρ, Πολιτισμὸς καὶ Ἑλληνισμός, ἐκδ. Καστανιώτη, Ἀθῆνα 2007

3. W. H. WALS, Εἰσαγωγὴ στὴ Φιλοσοφία τῆς Ἱστορίας, μτφρ. Φανούριος Κ. Βώρος, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1985.

4. Γιὰ τὴ «Σύγχρονη Ἱστοριογραφία», τὴ «διδακτικὴ προσέγγιση τῆς ἱστορικῆς γνώσης» καθὼς καὶ γιὰ τὶς «σύγχρονες τάσεις τῆς διδακτικῆς της ἱστορίας» μὲ ὁδηγίες γιὰ τὴ διδασκαλία της, βλ. Βιβλίο τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ, Μεσαιωνικὴ καὶ Νεότερη Ἱστορία, Β΄ Γυμνασίου ἀπὸ τοὺς ἴδιους συγγραφεῖς, Ἰωάννη Δημητρούκα καὶ Θουκυδίδη Ἰωάννου (ἐφεξῆς θὰ ἀναφέρεται ὡς Βιβλίο τοῦ Καθηγητῆ, μὲ συντομογραφία Β. τ. Κ.). Δὲς καὶ Ἀναλυτικὰ Προγράμματα Σπουδῶν (Α.Π.Σ) καθὼς καὶ τὰ ΔΕΠΣ

5. Παραθέτουμε ὁρισμὸ τοῦ Βυζαντίου τῆς Βυζαντινολόγου Ἑλένης Γλύκατζη Ἀρβελέρ : «Βυζάντιο εἶναι ἡ ἐκχριστιανισμένη καὶ ἐξελληνισμένη Ρωμαϊκὴ ἀνατολικὴ αὐτοκρατορία μὲ τὴν Κωνσταντινούπολη γιὰ πρωτεύουσα», στὸ βιβλίο της Γιατί τὸ Βυζάντιο, Ἑλληνικὰ Γράμματα, Ἀθῆνα 2009, σ. 19.

6. Θεόδωρος Κατσουλάκος, Γεωργία Κοκκουροῦ-Ἀλευρᾶ, Βασίλειος Σκουλάτος, Ἀρχαία Ἱστορία Α’ Γυμνασίου, ΥΠΕΠΘ – Παιδαγωγικὸ Ἰνστιτοῦτο, ΟΕΔΒ Ἀθῆνα 2006.

7. Λάμπρου Τσιακτσίρα, Ζαχαρία Ὀρφανουδάκη, Μαρία Θεοχάρη, Ἱστορία Ρωμαϊκὴ καὶ Βυζαντινὴ Β΄ Γυμνασίου (146 π.Χ.- 1453 μ.Χ) ΟΕΔΒ Ἀθῆνα (στὸ ἑξῆς θὰ ἀναφέρεται ὡς «προηγούμενο βιβλίο»).

8. Κωνσταντίνου Ἀκριβόπουλου, Ἔβλαψε τὸ Βυζάντιο τὴν Ἀρχαιότητα; (Καθημερινὴ 16-6-2002). Hans-Georg Beck, Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Δημώδους Λογοτεχνίας, μτφρ, Νίκη Eideneier, Μ.Ι.Ε.Τ., Ἁθῆνα 2007

9. Προκόπιος, Περὶ Κτισμάτων, Β, 1, μτφρ. Σ. Κοκκίνου – Μαντᾶ καὶ Ἀ. Τζαφερόπουλος. Ἐπίσης Herbet Hunger, Βυζαντινή Λογοτεχνία – Ἡ λόγια κοσμικὴ γραμματεία τῶν Βυζαντινῶν, Τόμος Β΄, ΜΙΕΤ, Ἀθῆνα 2005.

10. Ἄβεριν Κάμερον, Οἱ Βυζαντινοί, ἐκδ. Ψυχογιός, μτφρ. Γιώργου Τζήμα, Ἀθῆνα 2008. Βλέπε καὶ τὴ συνέντευξη τῆς διακεκριμένης Βυζαντινολόγου, καθηγήτριας τῆς Ὕστερης Ἀρχαιότητας καὶ τοῦ Βυζαντίου στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης, συγγραφέως, στὸ Culture, 2 Μαΐου 2009, τεῦχος 69, «Τὸ Βυζάντιο ἀφορᾶ ὅλη τὴν Εὐρώπη… Δὲν μποροῦμε νὰ κατανοήσουμε ὅσα συμβαίνουν σήμερα καὶ ποὺ αὔριο θὰ εἶναι Ἱστορία, ἐκτὸς καὶ ἂν μάθουμε πολὺ περισσότερα γιὰ τὸ Βυζάντιο».

11. Ἠλίας Ματσαγκούρας, Θεωρία καὶ πράξη τῆς διδασκαλίας, Στρατηγικὲς διδασκαλίες. Ἀπὸ τὴν πληροφόρηση στὴν κριτικὴ σκέψη, τόμος Β’, Ἀθῆνα 1994. Βλ. καὶ John Dewey, Ἐμπειρία καὶ Ἐκπαίδευση, ἐκδ. Γλάρος, 1980 καθὼς καὶ Παύλου Κυριακίδη, Κριτικὴ Σκέψη, Ἠπειρωτικὰ Γράμματα, ἔτος Δ’, τεῦχ. 8, Ἰωάννινα Ὀκτώβριος 2005.

Πηγή: Ενωμένη Ρωμηοσύνη

1. Τόν Θεό, ἀγαπητοί μου, δέν μποροῦμε νά τόν κατανοήσουμε μέ τό μυαλό, γι᾽ αὐτό καί λέγουμε «πιστεύουμε» σ᾽ Αὐτόν. Ἡ Ἁγία Γραφή μᾶς λέγει ὅτι ὁ Θεός κατοικεῖ σέ «ἀπρόσιτο φῶς», σέ φῶς, δηλαδή, πού δέν μποροῦμε νά τό δοῦμε καί δέν μποροῦμε νά τό πλησιάσουμε. Ὁ Θεός εἶναι «ὁ φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον, ὅν εἶδεν οὐδείς ἀνθρώπων, οὐδέ ἰδεῖν δύναται» (Α´ Τιμ. 6,16). Εἶναι «ἀνεξεύνητα τά κρίματα αὐτοῦ καί ἀνεξιχνίαστοι οἱ ὁδοί αὐτοῦ» (Ρωμ. 11,33.34). Δέν ὑπάρχει κανένας πού μπορεῖ νά γνωρίσει τόν Θεό παρά μόνο Αὐτός ὁ Ἴδιος (βλ. Α´ Κορ. 2,11). 

ΣΥΝΤΟΜΗ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ

1. Τόν Θεό, ἀγαπητοί μου, δέν μποροῦμε νά τόν κατανοήσουμε μέ τό μυαλό, γι᾽ αὐτό καί λέγουμε «πιστεύουμε» σ᾽ Αὐτόν. Ἡ Ἁγία Γραφή μᾶς λέγει ὅτι ὁ Θεός κατοικεῖ σέ «ἀπρόσιτο φῶς», σέ φῶς, δηλαδή, πού δέν μποροῦμε νά τό δοῦμε καί δέν μποροῦμε νά τό πλησιάσουμε. Ὁ Θεός εἶναι «ὁ φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον, ὅν εἶδεν οὐδείς ἀνθρώπων, οὐδέ ἰδεῖν δύναται» (Α´ Τιμ. 6,16). Εἶναι «ἀνεξεύνητα τά κρίματα αὐτοῦ καί ἀνεξιχνίαστοι οἱ ὁδοί αὐτοῦ» (Ρωμ. 11,33.34). Δέν ὑπάρχει κανένας πού μπορεῖ νά γνωρίσει τόν Θεό παρά μόνο Αὐτός ὁ Ἴδιος (βλ. Α´ Κορ. 2,11). 

2. Ἀπό τήν ἄλλη μεριά ὅμως ἡ Ἁγία Γραφή πάλι μᾶς λέει ὅτι Αὐτός ὁ ἀόρατος καί ἀκατάληπτος Θεός ἀποκαλύπτεται στούς ἀνθρώπους καί ἔτσι ἔχουμε κάποια γνώση τοῦ Θεοῦ. Τήν γνώση αὐτή τοῦ Θεοῦ τήν ἔχουμε ἀπό τόν ἑαυτό μας καί ἀπό ὅλη τήν δημιουργία τοῦ Θεοῦ. Γιατί «τά ἀόρατα αὐτοῦ ἀπό κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται, ἥ τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις καί θειότης» (Ρωμ. 1,20). Δηλαδή: Παρότι ἡ αἰώνια δύναμη τοῦ Θεοῦ καί ἡ θεϊκή Του ἰδιότητα εἶναι ἀόρατες, ὅμως οἱ ἄνθρωποι μποροῦσαν νά τίς δοῦν μέσα στήν δημιουργία ἀπό τότε πού ἔγινε ὁ κόσμος. Γι᾽ αὐτό καί εἶναι ἀναπολόγητοι οἱ ἄνθρωποι πού δέν πίστεψαν τόν Θεό, λέει στήν συνέχεια ὁ Ἀπόστολος.  Ἀλλά καί ἀπό τόν ἑαυτό του λέει ὁ Δαυίδ ὅτι ἐγνώρισε τόν Θεό: «Ἐθαυμαστώθη ἡ γνῶσίς σου ἐξ ἐμοῦ» (Ψαλμ. 138,6). «Ὁ κόσμος εἶναι ἕνα βασίλειο τῆς θείας σκέψης», λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κροστάνδης.

3. Ἀλλά τήν πληρέστερη γνώση τοῦ Θεοῦ τήν ἔχουμε ἀπό τήν ἀποκάλυψη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, πού μᾶς ἔφερε μέ τήν σάρκωσή Του. Ἀκοῦστε τί μᾶς λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «Ἀφοῦ ὁ Θεός τά παλαιά τά χρόνια μίλησε στούς προπάτορες πολλές φορές καί μέ ποικίλους τρόπους διά τῶν προφητῶν, σ᾽ αὐτούς ἐδῶ τούς ἐσχάτους καιρούς μίλησε σ᾽ ἐμᾶς μέσω τοῦ Υἱοῦ» (Ἑβρ. 1,1)! Καί ὁ Ἰησοῦς Χριστός κήρυξε τήν διδασκαλία Του μέ τούς Ἀποστόλους Του, ἀφοῦ ἔστειλε σ᾽ αὐτούς τό «Πνεῦμα τῆς Ἀληθείας», τό Ὁποῖο «ἐξετάζει τά πάντα, ἀκόμη καί τά πιό βαθιά σχέδια τοῦ Θεοῦ» (Α´ Κορ. 2,10).

Ὅσοι, λοιπόν, ἔχουν τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἔχουν θεογνωσία, γιατί νοοῦν αὐτή τήν θεία ἀποστολική διδασκαλία, πού κηρύχθηκε διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀλλά καί μετά τήν θεία ἀποκάλυψη πού μᾶς ἔφερε ὁ Ἰησοῦς Χριστός, καί πάλι δέν ἔχουμε καθαρή γνώση τοῦ Θεοῦ, γιατί τό νά νοήσουμε αὐτήν τήν ἀποκάλυψη ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ψυχική μας καθαρότητα. Γι᾽ αὐτό καί πρέπει νά καταφεύγουμε στούς ἁγίους Πατέρες πού καθάρισαν τήν καρδιά τους ἀπό τά πάθη καί κατενόησαν τήν περί Θεοῦ γνώση, πού μᾶς ἔδωσε ὁ Σωτήρας μας. Αὐτούς τούς ἁγίους Πατέρες πρέπει νά ἔχουμε καθοδηγούς στήν θεολογική μας σπουδή. 

4. Τά παραπάνω γιά τήν γνώση τοῦ Θεοῦ (καί γιά τήν ἀκαταληψία Του, ἀλλά καί γιά τήν γνώση μας περί τοῦ Θεοῦ, πού λάβαμε μέ τήν ἀποκάλυψη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ) τά ἀνέπτυξαν οἱ ἅγιοι Πατέρες καί διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας μας, γιά νά ἀντικρούσουν τούς αἱρετικούς. Ἄλλοι αἱρετικοί αὐτοί ἔλεγαν ὅτι ὁ Θεός μπορεῖ νά γίνει τέλεια καταληπτός ἀπό μᾶς τούς ἀνθρώπους• ὅτι μποροῦμε νά γνωρίσουμε τόν Θεό τόσο καλά, ὅσο Αὐτός ὁ Ἴδιος γνωρίζει τόν Ἑαυτό Του• καί ὅτι τά ὀνόματα πού ἀποδίδονται στόν Θεό ἀπό τήν Ἁγία Γραφή ἐκφράζουν τήν ἴδια τήν οὐσία Του. Τέτοιοι αἱρετικοί ἦταν κυρίως ὁ Ἀέτιος καί ὁ Εὐνόμιος μέ τούς ὀπαδούς τους. Αὐτούς τούς πολέμησαν οἱ ἅγιοι Πατέρες (ὁ Γρηγόριος ὁ Νύσσης, ὁ Γρηγόριος ὁ θεολόγος, ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος καί ἄλλοι) λέγοντας ὅτι ἡ Οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀκατάληπτη ἀπό μᾶς. Ὡραῖο εἶναι αὐτό πού λέγει ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος, ὅτι, ἄν ὁ Θεός ἦταν τέλεια καταληπτός ἀπό μᾶς, θά ἔπαυε νά ἦταν Θεός γιά μᾶς: «Θεός γάρ καταλαμβανόμενος, οὐκ ἔστι Θεός»!

5. Ἄλλοι ὅμως αἱρετικοί ἔλεγαν τό ἀντίθετο, ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἐντελῶς ἄγνωστος σέ μᾶς. Τέτοιοι αἱρετικοί ἦταν οἱ λεγόμενοι Μαρκιωνῖτες καί ἄλλοι παρόμοιοι σύγχρονοί τους αἱρετικοί. Οἱ ἅγιοι Πατέρες ἀπαντῶντες σ᾽ αὐτούς τούς αἱρετικούς ἔλεγαν ὅτι, ναί μέν ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐντελῶς ἄγνωστη καί ἀκατάληπτη στόν ἄνθρωπο, ἀλλά μποροῦμε νά γνωρίσουμε τόν Θεό στά ἔργα Του, στήν δημιουργία Του καί στήν Πρόνοιά Του, στίς θεῖες Του ἐνέργειες. Στήν ἀποκάλυψη πού μᾶς ἔδωσε ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Ὡραῖο εἶναι αὐτό πού λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ θεολόγος ὅτι, ἄν μᾶς ἦταν ἐντελῶς ἀδύνατο νά γνωρίσουμε τόν Θεό, τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου θά ἦταν μάταιο, ὅπως θἆταν καί ἡ πίστη μας, πού θά ἔφερνε κατ᾽ εὐθεῖαν στόν ἀθεϊσμό.  

Στούς αἱρετικούς, πού ἰσχυρίζονταν ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἐντελῶς ἄγνωστος σέ μᾶς, πρέπει νά προσθέσουμε καί τόν δυτικό Βαρλαάμ. Αὐτός, πραγματικά, ἔλεγε ὅτι δέν μποροῦμε καθόλου νά νοήσουμε τόν Θεό οὔτε νά ἔχουμε καμμία ἐπαφή μαζί Του. Τήν πλάνη τοῦ Βαρλαάμ καί τῶν ὀπαδῶν του τήν πολέμησε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς. 

Mέ πολλές εὐχές,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Πηγή: Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό

Τo βιβλίο του Ιώβ αποτελεί, σχετικά με το ζήτημα του πόνου, έναν από τους βαθύτερους και δυνατότερους στοχασμούς που έχουν ποτέ γραφτεί. Το συγκεκριμένο βιβλίο με το πνεύμα που το διατρέχει τοποθετείται στο μεταίχμιο Παλαιάς και Καινής Διαθήκης.

Ο Θεός δεν είναι η αιτία των δεινών που συμβαίνουν ξαφνικά στον Ιώβ

Αποτελεί διδαχή του βιβλίου του Ιώβ το ότι ο Θεός δεν είναι η αιτία των δεινών που συμβαίνουν ξαφνικά στον Ιώβ, και πέρα από αυτόν, στους ανθρώπους.

Ο Ιώβ, βέβαια, σε όλο το βιβλίο, φαίνεται να βλέπει στον Θεό τον δημιουργό αυτών που του έχουν συμβεί. Αυτό μαρτυρεί τη βαθιά πίστη του στον Θεό, την αφοσίωσή του σ’ Αυτόν, τον σεβασμό στην παντοδυναμία Του, την ελπίδα του στο πρόσωπό Του. Η συγκεκριμένη στάση μαρτυρείται και από το γεγονός ότι ο Ιώβ, ενώ θεωρούσε ότι ο Θεός βρίσκεται στην αρχή αυτών που του συμβαίνουν, αρνείται να Τον κατηγορήσει, να αμφισβητήσει τη δικαιοσύνη και την αγαθότητά Του, και να ξεσηκωθεί εναντίον Του.

Θα σημειώσουμε, ωστόσο, ότι ο Ιώβ βλέπει στο πρόσωπο του Θεού Εκείνον που του έχει δώσει όλα τα προηγούμενα αγαθά του. Στη δυστυχία του, εξακολουθεί να Τον δοξολογεί για αυτά, και θεωρεί φυσιολογικό ότι εκείνα τα αγαθά, που δεν τα άξιζε και του δόθηκαν από τον Θεό δωρεάν, του αφαιρέθηκαν επίσης χωρίς λόγο: «Γυμνός απ’ την κοιλιά βγήκα της μάνας μου, γυμνός και θα γυρίσω πίσω στη μάνα γη. Ο Κύριος όλα τα έδωσε, ο Κύριος και τα πήρε πίσω. Ευλογημένο να είναι το όνομά Του στους αιώνες» (Ιώβ 1, 21). Όπως παρατηρεί ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος στο Υπόμνημά του για το συγκεκριμένο χωρίο, ο Ιώβ, μακράν από το να κατηγορήσει τον Θεό ότι του έχει αφαιρέσει αυτά τα αγαθά, θεωρεί ότι δεν του ανήκαν, και Τον δοξολογεί ιδιαίτερα για το γεγονός ότι του τα προσέφερε. Την ίδια στάση τηρεί ο Ιώβ και απέναντι στη γυναίκα του, όταν αυτή έρχεται να του προτείνει να καταραστεί τον Θεό• και πραγματικά τής απαντάει: «Μόνο τα καλά θα δεχόμαστε από τον Θεό; Δεν πρέπει να δεχτούμε και τα άσχημα;» (Ιώβ 2, 10). Και ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος σχολιάζει αυτούς τους λόγους ως εξής: «Για ποιο λόγο έδωσε τα αγαθά; Όχι επειδή το άξιζαν. Ούτε λοιπόν και τώρα να θλιβόμαστε, επειδή ταλαιπωρούμαστε ενώ δεν αξίζουμε κάτι τέτοιο. Όταν μάλιστα εκείνος ήταν κυρίαρχος και μπορούσε να δώσει μόνο τα κακά. Αφού όμως έδωσε και αγαθά, γιατί στενοχωριόμαστε;».

Ο Θεός, λοιπόν, που εμφανιζόταν πρωτίστως ως Εκείνος που έδωσε στον Ιώβ τα προηγούμενα αγαθά του, παρουσιάζεται επίσης, και τούτο είναι πολύ ζωηρό στον επίλογο του βιβλίου, και ως Εκείνος που τον αποκαθιστά στα αγαθά του και μάλιστα του παρέχει μεγαλύτερα αγαθά (Ιώβ 42, 10-16). Μεταξύ των δύο αυτών χρονικών σημείων, ο Θεός εμφανίζεται ως Εκείνος στον Οποίο ο Ιώβ πρέπει και οφείλει νόμιμα να ελπίζει, ώστε να υποφέρει τα δεινά που τον συνθλίβουν, και επίσης να ελευθερωθεί από αυτά.

Τα δεινά που συμβαίνουν στον Ιώβ δεν αποτελούν τιμωρία για τις προσωπικές του αμαρτίες

Συνιστά θεμελιώδη διδαχή του βιβλίου του Ιώβ η διδασκαλία ότι τα δεινά που του συμβαίνουν (όπως και αντίστοιχα αυτά που συμβαίνουν γενικά στους ανθρώπους) δεν αποτελούν τιμωρία για κάποιο προσωπικό αμάρτημα.

Οι φίλοι του Ιώβ επιζητούν να του αποδείξουν και να τον κάνουν να παραδεχτεί το αντίθετο, δηλαδή ότι οι δυστυχίες του είναι μια δίκαιη τιμωρία του Θεού για τις αμαρτίες του.

Οι φίλοι του Ιώβ τοποθετούνται σε μια λογική που κυριαρχεί στην Παλαιά Διαθήκη σύμφωνα με την οποία, σε τούτο τον κόσμο, ο Θεός ανταμείβει τους δίκαιους και τιμωρεί τους πονηρούς. Αυτό το σχήμα επιβεβαιώνεται σε όλο το χρονικό διάστημα με τα λόγια τους: «Όσοι καλλιεργούν την αδικία και σπέρνουν τη συμφορά, αυτοί αδικία και συμφορά θερίζουν. Με ένα φύσημα του Θεού καταστρέφονται, με την πνοή της οργής του αφανίζονται» (Ιώβ 4, 8-9)• «Όλη η ζωή του ασεβούς είναι ένα συνεχές μαρτύριο» (Ιώβ 15, 20)• «Έτσι θα συμβεί και σε όλους εκείνους που τον Θεό ξεχνούν» (Ιώβ 8,13)• «Μα δεν αφήνει ο Θεός ποτέ τον ευσεβή, ενώ βοήθεια στους κακούς δεν πρόκειται να δώσει» (Ιώβ 8,20)• «Ο κακός γίνεται το θύμα τρομακτικών φόβων που τον ακολουθούν βήμα προς βήμα. Η πείνα γίνεται ο σύντροφός του και η δυστυχία στέκει πλάι του. Η αρρώστια θα του καταφάει το δέρμα» (Ιώβ 18, 11-13)• «Αφότου έβαλε ο Θεός πάνω στη γη τον άνθρωπο, ο θρίαμβος των κακών δεν διαρκεί πολύ και η χαρά του ασεβούς δεν διαρκεί παρά μια στιγμή μονάχα» (Ιώβ 20, 4-5)• «Αυτή είναι η ανταπόδοση που θα έχει ο ασεβής, αυτή είναι η κληρονομιά που ο Θεός τού ορίζει» «αύτη η μερίς ανθρώπου ασεβούς παρά Κυρίου και κτήμα υπαρχόντων αυτώ παρά του επισκόπου» (Ιώβ 20, 29• πρβλ. 20, 5-28• 27,13-24)• «[Ο Κύριος] πληρώνει τον καθένα σύμφωνα με τα έργα του, και στον καθένα δίνει ανάλογα με τη διαγωγή του» (Ιώβ 34, 11)• «Να γνωρίζεις […] ότι ό Κύριος δεν απορρίπτει τον άκακο, και δεν αφήνει τον ασεβή να ζει με όλη την ισχύ του» (Ιώβ 36, 5-6).

Ξεκινώντας από αυτές τις αρχές, οι φίλοι του Ιώβ συμπεραίνουν ότι βασανίζεται και υποφέρει διάφορες δυστυχίες, αναγκαστικά επειδή είναι αμαρτωλός• αν ήταν δίκαιος, όπως συνεχίζει αδιάκοπα να διατείνεται, θα εξακολουθούσε να απολαμβάνει όλες τις μορφές της ευημερίας και του πλούτου, και δεν θα τον είχε αφανίσει η δυστυχία. Ο πρώτος στόχος όλων των λόγων τους είναι λοιπόν να προκαλέσουν την εμφάνιση, αν όχι της προφανούς και συνειδητής ενοχής του Ιώβ, τουλάχιστον της κρυμμένης και ασυνείδητης ενοχής του, και να τον πείσουν γι’ αυτή: «Η συνείδηση του λάθους σου υπαγορεύει τα λόγια σου» (Ιώβ 15, 5)• «Εξαιτίας της ευσέβειάς σου [ο Κύριος] σε ελέγχει; […] Μήπως μάλλον για τη μεγάλη κακία σου και τις δίχως τέλος ανομίες σου;» (Ιώβ 22, 4-5)• «Είπες: “Η συμπεριφορά μου είναι καθαρή κι άμεμπτος είμαι στα μάτια Του”. Αλλά αν ο Θεός ήθελε να μιλήσει, […] θα μάθαινες ότι σου ζητά λογαριασμό για το λάθος σου. […] Εκείνος γνωρίζει την πανουργία του ανθρώπου. Βλέπει την ανομία και την παρακολουθεί» (Ιώβ 11, 4-11).

Επειδή θεωρούν ότι η αμαρτία του Ιώβ αποτελεί την αρχή των δεινών του, τον προσκαλούν να μεταμεληθεί, και βλέπουν τη μετάνοια ως το μόνο μέσο για να βάλει τέρμα στην αμαρτία του: «Λοιπόν, να συμφιλιωθείς με τον [Κύριο] και να κάνεις ειρήνη μαζί Του: έτσι θα βρεις την ευτυχία. […] Κι αν γυρίσεις πίσω [στον Κύριο] κι αν διώξεις μακριά από το σπίτι σου την αδικία […] ό,τι αποφασίζεις θα το πετυχαίνεις. […] Τα χέρια σου να είναι καθαρά και θα σωθείς» (Ιώβ 22, 21-30)• «Αλλά αν συ προσφεύγεις στον Θεό και δέεσαι στον Κύριο από τώρα, Αυτός θα σου στείλει τη χάρη Του και θα αποκαταστήσει το σπίτι ενός δικαίου» (Ιώβ 8, 5-6)• «Στρέψε την καρδιά σου προς τον Θεό, ύψωσε τα χέρια σου προς Αυτόν. Αποκήρυξε την ανομία που λερώνει τα χέρια σου, και μην αφήσεις την αδικία να μένει άλλο στο σπίτι σου. […] Τότε θα λησμονήσεις τη δοκιμασία σου» (Ιώβ 11, 13-16).

Εκφράζουν έτσι μια λαθεμένη αντίληψη για τον Θεό, την αγαθότητά Του και τη δικαιοσύνη Του. Αποκαλύπτουν όμως και μια εσφαλμένη άποψη θεωρώντας ότι τα παθήματα και τα δεινά που συμβαίνουν στον άνθρωπο αποτελούν τιμωρία για λάθη του παρόντος και του παρελθόντος, ποινή για τη δική του ενοχή, ή ότι οπωσδήποτε συνδέονται υποχρεωτικά με τις προσωπικές του αμαρτίες.

Όταν, πεπεισμένοι από τις απαντήσεις του Ιώβ που αδιάκοπα διακηρύσσει την αθωότητά του, οι τρεις φίλοι του σταματούν να μέμφονται την υπευθυνότητά του, (Ιώβ 32,1) ενεργούν με τον τρόπο αυτό απλά και μόνο για να κατηγορήσουν τον Θεό για αδικία. Συνεχίζουν, με άλλα λόγια, να δημιουργούν, με τη μια ή την άλλη σημασία, μια αναγκαία σχέση αιτίου-αποτελέσματος μεταξύ των δεινών που συμβαίνουν σε έναν άνθρωπο, της αμαρτίας του και της δικαιοσύνης του Θεού: Αν ο άνθρωπος υποφέρει, αυτό γίνεται επειδή έχει αμαρτήσει κι ο Θεός τον τιμωρεί δικαίως. Αν, κατά συνέπεια, επιβεβαιωθεί ότι ο Ιώβ υποφέρει χωρίς να έχει αμαρτήσει, αυτό σημαίνει ότι ο Θεός είναι άδικος. Δεν ξεφεύγουν από αυτή τη δυαδική λογική και αποδεικνύονται ανίκανοι να αντιμετωπίσουν, για παράδειγμα, το ενδεχόμενο να υποφέρει ο άνθρωπος χωρίς να έχει αμαρτήσει ή να έχει πιθανόν αμαρτήσει χωρίς όμως να υποφέρει κατ’ ανάγκη, κι ότι στις δύο αυτές περιπτώσεις ο Θεός εξακολουθεί να είναι δίκαιος.

Η άποψη και η στάση των φίλων του Ιώβ αποδοκιμάζονται τόσο από θεολογική σκοπιά όσο και από ηθική και πνευματική. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί σχολιαστές έχουν διακρίνει στη σύζυγο και τους φίλους του Ιώβ κρυμμένους τύπους του διαβόλου πίσω από το προσωπείο όχι μόνο μιας ψεύτικης σοφίας αλλά και μιας υποκριτικής συμπόνιας.

Πραγματικά, η στάση τους είναι ύπουλη και δόλια καθώς, ενώ ισχυρίζονται ότι βοηθούν τον Ιώβ να κατανοήσει τα αίτια των δοκιμασιών του και τον παρηγορούν γι’ αυτές, δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να τον εξουθενώσουν ακόμη πιο πολύ, προσθέτοντας και ηθικά και πνευματικά βάσανα στα φυσικά που περνάει, όταν επιχειρούν να τον κάνουν να παραδεχτεί ότι είναι ο ίδιος υπεύθυνος για ό,τι του συμβαίνει, εξαιτίας των σφαλμάτων του.

Σε ό,τι αφορά τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον Θεό και τις σχέσεις Του με τους ανθρώπους, αυτός αποδοκιμάζεται από τον Ιώβ [«Θεωρείτε ότι υπερασπίζεστε τον Θεό με λόγους πονηρούς και την αιτία Του με λόγους ψεύδους;» (Ιώβ 13, 7)], αλλά επίσης και κατεξοχήν από Αυτόν τον ίδιο τον Θεό, ο Οποίος αναδεικνύει τη ριζική υποκρισία, ενώ κάνει την αλήθεια να λάμψει από την πλευρά του Ιώβ: «Είπε ο Κύριος στον Ελιφάζ τον Θαιμανίτη “Θύμωσα πολύ με σένα και με τους δύο φίλους σου γιατί δεν μιλήσατε σωστά για μένα όπως ο δούλος μου ο Ιώβ”» (Ιώβ 42, 7).

Από τη μελέτη του βιβλίου του Ιώβ συνάγεται ότι καμιά σχέση δεν υπάρχει αναγκαστικά ανάμεσα στα δεινά που υποφέρει ένας άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του και στις αμαρτίες που θα έχει προσωπικά διαπράξει.

Η άποψη ότι ο άνθρωπος πρέπει να υφίσταται δεινά ως τιμωρία για τις αμαρτίες που έχουν κάνει οι πλησίον του απορρίπτεται με τον ίδιο τρόπο. Η άποψη ότι τα δεινά θα έχουν αποδοθεί σε μια ενοχή της φύσης, της οποίας υπεραμύνονται οι φίλοι του Ιώβ, δεν φαίνεται να γίνεται αποδεκτή από τον ίδιο τον Ιώβ.

Ο Ιώβ δικαιολογημένα αρνείται να συνδέσει την προσωπική του ενοχή με τα δεινά που του συμβαίνουν

Η αντίληψη του Ιώβ είναι αντίθετη με αυτή των φίλων του. Η συνείδησή του δεν του απαγγέλλει καμιά κατηγορία• επικαλείται την εντιμότητα της στάσης του και της συμπεριφοράς του απέναντι στον Θεό (Ιώβ 23, 11-12), κάνει μνεία των αρετών του (Ιώβ 29,12-17• 30, 24-25• 31, 1-34) και δεν παύει να διακηρύσσει την αθωότητά του (πρβλ. Ιώβ 6, 24• 7, 20• 9, 20• 11, 4• 13, 15-18.23• 23,10• 27, 3-6• 32,1). Ενδόμυχα πιστεύει ότι τα βάσανα που περνάει δεν είναι δυνατόν να αποτελούν ποινή για τα παραπτώματά του ούτε και φυσικό επακόλουθό τους.

Παρά ταύτα, ο Ιώβ δεν είναι υπερήφανος και αλαζόνας. Τα λόγια του μαρτυρούν την ταπείνωσή του, καθώς και το πνεύμα της μετάνοιας. Φαίνεται εντελώς διατεθειμένος να αναγνωρίσει την αμαρτωλότητά του: «Διδάξτε με, λοιπόν, κι εγώ σωπαίνω• δείξτε μου σε τι έσφαλα» (Ιώβ 6, 24). Γνωρίζει ότι, πέρα από κάθε αμφιβολία, δεν είναι εντελώς αγνός: «Ποιος είναι καθαρός από ρύπο; Κανένας βέβαια» (Ιώβ 14, 4). Εντούτοις, υπάρχει τόσο μεγάλη δυσαναλογία ανάμεσα στην ενδεχόμενη ενοχή του και τα δεινά που καλείται να υποφέρει, ώστε να μην έχει τη δυνατότητα να διακρίνει τη σχέση αιτίας-αποτελέσματος ούτε και τον δεσμό μεταξύ αυτής και των δεινών.

Αντίστροφα εξάλλου, ο Ιώβ αρνείται να συσχετίσει το γεγονός ότι είναι δίκαιος με τον πλούτο που απολάμβανε προηγουμένως, αναγνωρίζοντας τον τελευταίο ως δωρεάν προσφορά του Θεού και όχι ως ανταμοιβή για τα καλά του έργα (πρβλ. Ιώβ 2, ΙΟ175).

Ο Ιώβ δεν τρέφει αυταπάτες θεωρώντας τον εαυτό του δίκαιο. Η δικαιοσύνη του επιβεβαιώνεται από τον συγγραφέα του βιβλίου που αρχίζει τη διήγησή του ως εξής: «Στην Αυσίτιδα ζούσε κάποτε ένας άνθρωπος που ονομαζόταν Ιώβ. Ο άνθρωπος αυτός ήταν δίκαιος και τέλειος, σεβόταν τον Θεό και αποστρεφόταν το κακό» (Ιώβ 1, 1). Στο υπόμνημά του ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος επιμένει ιδιαίτερα στη λέξη «άμεμπτος»: «Το κείμενο δεν γράφει αναμάρτητος αλλά άμεμπτος, δηλαδή ότι δεν του έβρισκες ψεγάδι. Όχι μόνο δεν έπραττε πράξεις βεβαρημένες με την αμαρτία αλλά ούτε αξιόμεμπτες και αξιοκατάκριτες πράξεις». Επιπλέον και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του Ιώβ επιβεβαιώνονται από τον Ίδιο τον Θεό, ο οποίος, δύο φορές, λέει στον Σατανά όταν αυτός εμφανίζεται μπροστά Του: «Πρόσεξες τον δούλο μου τον Ιώβ; Δεν υπάρχει άλλος σαν αυτόν πάνω στη γη. Είναι άνθρωπος ακέραιος, δίκαιος, ευθύς, με σέβεται και αποστρέφεται το κακό» (Ιώβ 1, 8• 2, 3). Όπως παρατηρεί ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, «Ο Θεός δίνει τη μαρτυρία ότι [ο Ιώβ] είναι άμεμπτος». Στα μάτια του Θεού, ο Ιώβ είναι ακόμη ο πιο άγιος άνθρωπος της εποχής του. Θεωρεί ανύπαρκτη την ακαθαρσία που ο Ιώβ είναι διατεθειμένος να ομολογήσει (πρβλ. Ιώβ 14, 4).

Ο Ιώβ δεν ασπάζεται την αντίληψη της «έμφυτης δικαιοσύνης» του Θεού, την οποία εκφράζουν οι φίλοι του. Η πραγματικότητα διαψεύδει την άποψη ότι τα δεινά που ο άνθρωπος καλείται να υποστεί θα αποτελούσαν τιμωρίες για τα παραπτώματά του, επειδή έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρούμε πολλούς αθώους που έχουν υποστεί τέτοια δεινά. Ο Ιώβ υπενθυμίζει κυρίως ολόκληρους πληθυσμούς που, αν και πιστοί στον Θεό, έχουν πέσει άδικα θύματα καταπίεσης και εκμετάλλευσης και έχουν καταντήσει να υφίστανται κάθε είδους ταλαιπωρία και εξαθλίωση (Ιώβ 24, 1-12• βλέπε και 9, 23).

Ο Ιώβ παρατηρεί αντίθετα ότι πολλοί από όσους διαπράττουν το κακό είναι πλούσιοι: «Γιατί ο Θεός αφήνει να ζουν οι ασεβείς, να γερνάνε και τα αγαθά τους να πληθαίνουν; Βλέπουν τους απογόνους τους να στεριώνουν. […] Η ειρήνη στα σπίτια τους δεν απειλείται και το μαστίγιο του Θεού τούς προστατεύει. Πάντα σφριγηλός και γόνιμος ο ταύρος τους κι η αγελάδα τους γεννάει δίχως αποβολές. […] Τραγούδια λένε με τύμπανα και κιθάρες και με τον ήχο της φλογέρας χαίρονται. Περνούν ευτυχισμένα τη ζωή τους• […] Ωστόσο λένε στον Θεό: “Άσε μας ήσυχους. Δεν θέλουμε να μάθουμε το θέλημά Σου!”. Μα δεν κρατούν την ευτυχία τους στο χέρι, χωρίς να ’ναι ο Θεός στις συμβουλές τους μέσα; Βλέπεις συχνά να σβήνει το λυχνάρι της ζωής του ασεβούς, να τον χτυπάει η δυστυχία, η θεία οργή να καταστρέφει τ’ αγαθά του, ο άνεμος σαν άχυρο να τον σκορπά και η λαίλαπα σαν σκύβαλο να τον πηγαίνει και να τον φέρνει;» (Ιώβ 21, 7-18• πρβλ. 21,19-34). Η ίδια διαπίστωση απαντά και σε άλλα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Έτσι ο Ψαλμωδός αναφωνεί: «Ζήλεψα τους ασεβείς βλέποντας την ειρήνη των αμαρτωλών. […] Ο μόχθος των ανθρώπων σε εκείνους δεν υπάρχει. Και σαν τους άλλους σκληρά δεν τιμωρούνται. […] Και ο λαός μου στρέφεται σε αυτούς, καθώς σε αυτούς βρίσκει ευτυχισμένες μέρες. […] Να ποιοι είναι οι αμαρτωλοί: αυτοί που ευημερούν και ακμάζουν» (Ψαλμ. 72, 3-12). Ο προφήτης Ιερεμίας ρωτάει τον Θεό: «Γιατί ευτυχούν οι ασεβείς; Γιατί όλοι οι άπιστοι απολαμβάνουν την ασφάλεια και την ειρήνη;» (Ιερ. 12, 1). Και ο προφήτης Μαλαχίας διαπιστώνει: «Τώρα φτάσαμε εμείς να καλοτυχίζουμε τους υπερόπτες: Όσοι αμαρτάνουν ευημερούν προκαλούν τον Θεό και σώζονται» (Μαλ. 3,15).

Ο διάβολος είναι η πρώτη αιτία των παθημάτων και των άλλων δεινών του Ιώβ

Ο Σατανάς με κίνητρο τη μοχθηρία και τον φθόνο του είναι η πρωταρχική αιτία των δεινών που συμβαίνουν στον Ιώβ. Σαφή ένδειξη γι’ αυτό μας δίνει ο συγγραφέας της διήγησης. Όταν ο Σατανάς λέει στον Θεό: «Βάλε το χέρι σου και ακούμπησε τα υπάρχοντά του• σου ορκίζομαι ότι θα σε βλασφημήσει δημόσια» (Ιώβ 1, 11). Δεν υπάρχει κανένα ζήτημα να πράξει κάτι τέτοιο ο Θεός. Ο Σατανάς είναι αυτός που, σύμφωνα με το δικό του θέλημα, θα επιφορτιστεί με τούτο το έργο και θα γίνει ο πρόξενος όλων των δυστυχιών του Ιώβ που θα ακολουθήσουν. Στον δεύτερο κύκλο της συζήτησης, επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία και ο Σατανάς ακόμη σαφέστερα προσδιορίζεται ως ο αυτουργός της ασθένειας και των παθημάτων που εμφανίζονται στον Ιώβ: «Ο Σατανάς αποχώρησε από τη σύναξη του Θεού και πλήγωσε τον Ιώβ με κακόηθες έλκος από τα πόδια ως την κορυφή της κεφαλής» (Ιώβ 2, 7). Όπως παρατηρεί ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος: «Γιατί καμιά επίθεση εναντίον αυτού (του Ιώβ) δεν προκλήθηκε από τον Θεό, αλλά όλα προέρχονταν από το χέρι του διαβόλου».

Ο ίδιος ο διάβολος διατηρεί εξάλλου την πρωτοβουλία σε όλη τη διαδικασία κατασυκοφάντησης του Ιώβ ενώπιον του Θεού, όταν διαβεβαιώνει ότι αποκλειστικά και μόνο για λόγους συμφέροντος ο Ιώβ Τού είναι πιστός (πρβλ. Ιώβ 1, 9- 2, 4).

Αν δεν είχε επέμβει ο Σατανάς, ο Ιώβ κατά πάσα πιθανότητα θα είχε συνεχίσει να απολαμβάνει την ευημερία που του είχε δωρίσει ο Θεός αρχικά, και στην οποία θα τον αποκαταστήσει τελικά. Και τούτο δείχνει διπλά ότι δεν είναι το θέλημα του Θεού ουσιαστικά να συμβαίνουν στον Ιώβ δεινά.

Ο Ιώβ ήταν δίκαιος την περίοδο της ευημερίας του, πριν να χτυπηθεί από τη δυστυχία. Και τούτο δείχνει ότι η δυστυχία δεν αποτελεί προϋπόθεση της δικαιοσύνης ούτε και μέσο για να φτάσει κάποιος σε αυτή, ακόμη και αν είναι αλήθεια ότι αφού ξεπέρασε τη δοκιμασία, η αρετή του Ιώβ εκδηλώθηκε με ακόμη λαμπρότερο τρόπο.

Παρ’ όλα αυτά, ο διάβολος, και όχι ο Θεός, αμφέβαλλε για τη σταθερότητα της συμπεριφοράς του και είχε ανάγκη να την επαληθεύσει. Το βιβλίο του Ιώβ παρέχει σαφή μαρτυρία για τον καθοριστικό ρόλο των ενεργειών του διαβόλου στον κόσμο για να γεννήσει μέσα σ’ αυτόν δεινά και παθήματα, με κίνητρο τον φθόνο και τη μοχθηρία του.

Τίθεται, ωστόσο, ένα πρόβλημα εξαιτίας του γεγονότος ότι ο Θεός επιτρέπει στον διάβολο να ενεργήσει όπως ενεργεί. Ο Σατανάς για να πραγματώσει τα σχέδιά του, ζητάει και παίρνει την άδεια από τον Θεό (Ιώβ, 1,11-12• 2, 5-6).

Θεωρούμε, στο σημείο αυτό ότι αξίζει, εκ μέρους του συγγραφέα της διήγησης, η ίδια προσοχή και φροντίδα που θα κινητοποιήσει τους Πατέρες όταν θα υποστηρίξουν ότι τα δεινά συμβαίνουν στον άνθρωπο με την παραχώρηση του Θεού: να αποφύγουμε να δημιουργήσουμε την εσφαλμένη πεποίθηση ότι υπάρχει κάποια αυτόνομη αρχή του κακού που αντιπαλεύει μια αντίστοιχη αρχή του καλού, με ενδεχόμενο η πρώτη να έχει την ικανότητα να επικρατεί και να υποσκελίζει τη δεύτερη. Η ιδέα της παντοδυναμίας του Θεού κυριαρχεί στο σύνολο του βιβλίου του Ιώβ: αυτή η ιδέα απαντά στα λόγια των φίλων του Ιώβ, αλλά και στα λόγια του ίδιου του Ιώβ (Ιώβ 9, 4-13• 12,10.14-25• 42, 2) και, τέλος, κατέχει σημαίνουσα θέση και στον λόγο αυτού του Ίδιου του Θεού (Ιώβ 38, 4-40, 26).

Η αρχή του βιβλίου μάς παρουσιάζει τον Σατανά, έναν άγγελο που είχε πέσει, ο οποίος μαζί με τους αγγέλους καλείται να δίνει αναφορά στον Θεό για τη δράση του πάνω στη γη (πρβλ. Ιώβ 1,6-7• 2,1-2). Μπορούμε να διακρίνουμε ότι, ενώ επιτρέπει τη συγκεκριμένη δράση, ο Θεός δεν την προκρίνει, αλλά αντίθετα την περιορίζει σε μια κατεύθυνση που ευνοεί τον άνθρωπο και τη δημιουργία, που αποτελεί έκφραση της Πρόνοιάς Του, (γιατί, παρατηρήσαμε, ότι χωρίς Αυτή -με άλλα λόγια, αν οι δυνάμεις του πονηρού κινούνταν ελεύθερα- ο κόσμος θα είχε βουλιάξει και καταστραφεί από αυτές): «Είπε τότε ο Κύριος στον Σατανά: “Ορίστε, σου παραδίδω όλα τα υπάρχοντά του• μόνο πάνω στον ίδιο να μην απλώσεις χέρι”» (Ιώβ 1,12)• «Είπε τότε ο Κύριος στον Σατανά: “Ορί¬στε, σου τον παραδίδω• μόνο να μην πειράξεις τη ζωή του”» (Ιώβ 2, 6).

Στο σημείο αυτό συναντάμε και πάλι την πηγή του κακού: είναι η ελευθερία που χορήγησε ο Θεός σε όλα τα λογικά όντα (αγγέλους και ανθρώπους) κατά τη δημιουργία τους. Πρόκειται για μια δωρεά, της οποίας τη χρήση, από σεβασμό προς αυτά, τους παραχώρησε σε μεγάλο βαθμό, ακόμη και αν αυτή η χρήση δεν είναι «επ’ αγαθώ».

Από την άποψη αυτή, ο Ιώβ πρέπει να υποφέρει επειδή είναι δίκαιος και όχι αμαρτωλός

Ο διάβολος καταπιάνεται λοιπόν με τον Ιώβ, με σκοπό, προπαντός, να τον κάνει να πέσει, να αμαρτήσει. Κίνητρά του είναι η μοχθηρία και ο φθόνος.

Αυτό το γεγονός επιβεβαιώνει με έναν άλλο τρόπο ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να υποφέρει επειδή είναι αμαρτωλός, και αναιρεί την ιδέα ότι το πάθημα θα ήταν αναγκαστικά μια τιμωρία για ένα προσωπικό αμάρτημα ή μια φυσική συνέπεια αυτού. Μπορούμε, πραγματικά, να πούμε αντίστροφα ότι επειδή είναι δίκαιος και όχι αμαρτωλός πρέπει ο Ιώβ να υποφέρει: η αγιότητα του προκαλεί τον φθόνο του διαβόλου και διεγείρει την εμπαθή δραστηριότητα του.

Πρέπει να επισημανθεί ότι στο σημείο αυτό εντοπίζουμε και πάλι τον αρνητικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ του παθήματος και της αμαρτίας, τον οποίο υπογραμμίσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο: ο διάβολος χρησιμοποιεί το πάθημα, στηρίζεται σε αυτό, για να σπρώξει τον άνθρωπο στην αμαρτία.

Ο Ιώβ ενοχοποιεί την πεπτωκυία φύση ως δεύτερη αιτία

Ο Ιώβ φαίνεται να αγνοεί ότι είναι ο διάβολος αυτός που τον πολεμάει. Πιστεύει ότι ο Θεός βρίσκεται πίσω από τα παθήματά του, αρνείται όμως να Τον κατηγορήσει, και δεν αντιλαμβάνεται για ποιο λόγο θα τον πολεμούσε ο Θεός, καθώς θεωρεί τον εαυτό του άμεμπτο απέναντι Του. Τούτη η άγνοια του Ιώβ, οι αναρωτήσεις και η αμφιβολία που γεννά μέσα του η άγνοια, η αβεβαιότητα και η ανησυχία που προκύπτουν από αυτή αποτελούν μέρος των δοκιμασιών του Ιώβ και συμβάλλουν με τον πιο ηχηρό και εντυπωσιακό τρόπο στην εκδήλωση της τυφλής εμπιστοσύνης του στον Θεό και την έκφραση της απόλυτης πίστης του σε Αυτόν.

Αναζητώντας μια απάντηση στα ερωτήματα που αναφύονται, ο Ιώβ ενοχοποιεί παρά ταύτα την ακαθαρσία που θα επηρέαζε κάθε άνθρωπο από τη σύλληψή του: «Γιατί ποιος είναι ο καθαρός από τον ρύπο; Κανείς βέβαια. Ακόμη κι αν η ζωή του πάνω στη γη διαρκούσε μόνο μία μέρα» (Ιώβ 14, 4-5). Το συγκεκριμένο χωρίο συσχετίζεται συχνά από τους ερμηνευτές με τον 7ο στίχο του 50ού ψαλμού: «Δες ότι μέσα στην ανομία γεννήθηκα• στην αμαρτία ζω, αφότου με γέννησε η μητέρα μου». Η ουσία του προβλήματος, ωστόσο, είναι να μάθουμε πώς πρέπει να κατανοούμε τις έννοιες του «ρύπου» και της «αμαρτίας». Κάποιοι ερμηνευτές τις έχουν προσεγγίσει στο πλαίσιο μιας αμαρτίας για την οποία κάθε άνθρωπος θα ήταν ένοχος εκ φύσεως: πρόκειται για εξήγηση που προεξοφλεί ή επιβεβαιώνει το δόγμα του ιερού Αυγουστίνου περί προπατορικού αμαρτήματος. Άλλοι πάλι θεώρησαν ότι αυτές οι καταφάσεις στόχευαν στη (φυσική) ακαθαρσία που συνοδεύει τον άνθρωπο κατά τη σύλληψη (πρβλ. Λευιτ. 15,19 κ.ε.) και τη γέννησή του (πρβλ. Λευιτ. 12, 2), χωρίς αυτή η ακαθαρσία να εμπλέκει κάποιον άλλο παράγοντα παρά μόνο κάποια ηθική αδυναμία και κάποια ροπή προς την αμαρτία, και άλλοι, τέλος, υπενθυμίζουν τον όρο «ο νόμος της αμαρτίας», δηλαδή τις περιοριστικές συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος που επηρεάζουν κάθε άνθρωπο από την ώρα που γεννιέται, χωρίς ωστόσο για όλες αυτές να είναι προσωπικά αμαρτωλός ή ένοχος. Σχολιάζοντας αυτούς τους στίχους του Ιώβ, ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος θεωρεί εύλογα ότι ο Ιώβ μοιάζει να έχει υπόψη του την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης. Και η συγκεκριμένη αδυναμία αφορά στη φύση μετά την πτώση, που είναι φορέας όλων των αρνητικών συνεπειών του προπατορικού αμαρτήματος. Θα παρατηρήσουμε ότι ο ίδιος ο Ιώβ δεν φαίνεται να στοχεύει σε κάποια προσωπική αμαρτία, καθώς τούτη η εκτίμηση δεν τον εμποδίζει να συνεχίσει να θεωρεί τον εαυτό του ως δίκαιο• ας θυμηθούμε ότι και ο Ίδιος ο Θεός θεωρεί τον Ιώβ «άμεμπτον», πραγματικότητα που επιβεβαιώνει παρόμοια και ο συγγραφέας του βιβλίου. Αντίθετα, οι φίλοι του Ιώβ, υποκριτικά, δημιουργούν ένα δεσμό ανάμεσα στην ακαθαρσία, που αυτοί αποδίδουν σε κάθε άνθρωπο από τη σύλληψή του, και στην ενοχή (πρβλ. Ιώβ 4,17• 15,14• 25, 4). Είναι σημαντικό και το στοιχείο ότι η έκφραση: «θνητός […] που γεννιέται από γυναίκα», που χρησιμοποιείται από τον Ιώβ (14, 1), και η οποία στο στόμα του «δεν αποκαλύπτει τίποτε άλλο παρά τη φθίση της ανθρώπινης ύπαρξης», βρίσκει το αποκλίνον νόημά της στους φίλους του (πρβλ. Ιώβ 15, 14• 25, 4): «από την έννοια της περατότητας, ο Ελιφάζ ολισθαίνει μεμιάς σε αυτή της ενοχής. Ο Βιλδάδ, με τη σειρά του, επαναλαμβάνει […] τον ίδιο τύπο συλλογισμού».

Μπορούμε λοιπόν να πούμε, ότι εδώ ο Ιώβ υπενθυμίζει, ως μια αιτία των δεινών του, τις συνέπειες της προπατορικής αμαρτίας, η οποία επηρεάζει την ανθρώπινη φύση. Ωστόσο, αυτό παρουσιαζόταν στον λόγο του απλά και μόνο σύντομα, υπαινικτικά και έμμεσα: δεν αποτελεί παρά «πρώτη αίσθηση, σαν μέσα από την καταχνιά, για ό,τι στην Καινή Διαθήκη, θα είναι ορατό “ως εν εσόπτρω”».

Το πάθημα του Ιώβ ως πειρασμός

Το πάθημα και όλα τα δεινά που περνάει ο Ιώβ μοιάζουν ξεκάθαρα σαν πειρασμοί. Ο διάβολος του ασκεί πίεση με τους πειρασμούς, ώστε να τον οδηγήσει στην αμαρτία και τα πάθη. Ο διάβολος ελπίζει ότι ο Ιώβ θα κατηγορήσει τον Θεό και θα οδηγηθεί έτσι στην προσβολή της αγαθότητάς Του, και επιπλέον θα στραφεί εναντίον Του και τελικά θα Τον απορρίψει. Ο στόχος αυτός που θέλει να πετύχει ο διάβολος εκφράζεται σαφώς από τη γυναίκα του Ιώβ: «Ακόμα επιμένεις σε αυτή την ευσέβειά σου; […] Βλαστήμα λοιπόν τον Θεό και πέθανε» (Ιώβ 2, 9). Και είναι τόσο σαφής ο τρόπος ώστε ορισμένοι ερμηνευτές έχουν δει στο πρόσωπο της γυναίκας του Ιώβ όχι μόνο ένα εκτελεστικό όργανο του διαβόλου, αλλά και μια ενσάρκωσή του. Μέσα από τα λόγια τούτα διατυπώνονται οι τέσσερις μεγαλύτεροι πειρασμοί που είναι δυνατόν να δεχτεί ο άνθρωπος στη συνάντησή του με τον πόνο: 1) Απώλεια της υπομονής, 2) Παράδοση σε πάθη που συνδέονται με την αποφυγή του παθήματος, 3) Κατηγορία και κατάρα εναντίον του Θεού, 4) Παράδοση στον θάνατο. Αλλά η τελευταία προσβολή («πέθανε») έχει και ένα άλλο νόημα: προλέγει τι θα συμβεί στον άνθρωπο που θα ενδώσει σε τούτους τους πειρασμούς και εκφράζει επίσης σαφέστατα το πιο χθόνιο σχέδιο του διαβόλου, τον πνευματικό θάνατο του ανθρώπου. Αυτός επέρχεται ιδιαίτερα αν ο άνθρωπος υποχωρήσει στον τρίτο πειρασμό, σε αυτόν που καταρχάς στοχεύει ο διάβολος, όπως αποκαλύπτουν δύο φορές τα λόγια του ενώπιον του Θεού: «Βάλε το χέρι σου και ακούμπησε τα υπάρχοντά του• σου ορκίζομαι ότι θα σε βλασφημήσει δημόσια» (Ιώβ 1,11)• «Κάνε, λοιπόν, πως αγγίζεις το ίδιο του το σώμα και να δεις αν δημόσια δεν σε βλασφημήσει!» (Ιώβ 2, 5)

Ο εξαιρετικός χαρακτήρας του Ιώβ

Αυτό που θα προκαλούσε την πτώση του κοινού θνητού δεν οδήγησε και τον Ιώβ στην πτώση. «Έτσι παρ’ όλες αυτές τις συμφορές, ο Ιώβ δεν αμάρτησε και δεν ξεστόμισε τίποτα το απρεπές εναντίον του Θεού» (Ιώβ 1, 22• πρβλ. 22, 10). Όχι μόνο δεν βλασφήμησε ο Ιώβ τον Θεό κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας του, αλλά Τον δοξολογούσε (πρβλ. Ιώβ 1, 21).

Στους πειρασμούς του Σατανά ο Ιώβ αντέταξε τρεις βασικές στάσεις: 1) Σταθερή υπομονή στις δοκι¬μασίες, 2) Αταλάντευτη πίστη στον Θεό, στο πλαίσιο της οποίας όχι μόνο δεν Τον βλασφήμησε, αλλά και δεν Τον κατηγόρησε και, μολονότι ήταν πεπεισμένος για το δίκιο του, δεν θεώρησε ως ένοχη τη δικαιοσύνη Του και έφτασε μέχρι του σημείου να παραδεχτεί ότι θα μπορούσε να ήταν Εκείνος ο δημιουργός των δεινών του, 3) Αληθινή ελπίδα στον Θεό, δίχως υπεκφυγές.

Την αντίσταση και τη νίκη του επί των πειρασμών, ο Ιώβ δεν τις απέδιδε μόνο στις δικές του δυνάμεις, αλλά στην ενίσχυση και στήριξη από τη θεία δύναμη ως απάντηση στην προσευχή του.

Μπορούμε να διαπιστώσουμε επίσης ότι, όπως όλοι οι Δίκαιοι της Παλαιάς Διαθήκης τους οποίους ο Θεός είχε επιστρατεύσει σε μια αποστολή παιδαγωγίας και προφητείας, ο Ιώβ εδώ παρέχει τη μαρτυρία για κάποια ιδιαίτερη χάρη, η οποία του έχει δώσει τη δυνατότητα, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, να ξεφεύγει από την κοινή μοίρα της ανθρωπότητας που βρίσκεται υπό το κράτος των συνεπειών του προπατορικού αμαρτήματος. Και στην προκειμένη περίπτωση, του επιτρέπει να αντισταθεί στην πίεση που, άμεσα ή έμμεσα, του ασκεί ο διάβολος διά μέσου του σώματος ή του παθητικού στοιχείου της ψυχής, και επομένως να μην ηττηθεί από τα δεινά, να μην υποχωρήσει εύκολα στους πειρασμούς, και να μην υποταχτεί στην αμαρτία και τα πάθη. Έχουμε επισημάνει ότι τούτο το χαρακτηριστικό που αφορά στους Δίκαιους της Παλαιάς Διαθήκης συνδεόταν με την αποστολή που τους είχε αναθέσει ο Θεός: να αναγγείλουν τον ερχομό του Χριστού και να προεικονίσουν τη σωτηριώδη οικονομία Του.

Πηγή: (Απόσπασμα από το βιβλίο του Jean Claude Larchet “Ο Θεός δεν θέλει τον πόνο των ανθρώπων“, Εκδόσεις “Εν πλω”. Στο βιβλίο μπορεί ο αναγνώστης να βρει τις παραπομπές του παρόντος αποσπάσματος), Η άλλη όψη

Τό 381 εἶχε συγκροτηθεῖ στήν Κωνσταντινούπολη ἡ Β’ Οἰκουμενική Σύνοδος, στήν ὁποία ἀποφασίστηκαν τέσσερα πράγματα:  

Πρῶτον, καταδικάστηκε ὁ Μακεδόνιος, ὁ ὁποῖος ἀμφισβητοῦσε τήν θεότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Δεύτερον, καταδικάστηκε γιά μιά φορά ἀκόμη ὁ Ἄρειος.

Τρίτον, συμπληρώθηκε τό Σύμβολον τῆς Πίστεως καί τέταρτον, διετυπώθησαν ὀκτώ Ἱεροί Κανόνες.

Τό 2016 συνῆλθε στό Κολυμπάρι τῆς Κρήτης ἡ ‘’ἁγία καί μεγάλη σύνοδος’’, στήν ὁποία ἐπίσης πάρθηκαν τέσσερις ἀντίστοιχες ἀποφάσεις:

Πρῶτον, ἀμνηστεύθηκαν ὅλοι οἱ καταδικασθέντες ἀπό προηγούμενες Οἰκουμενικές Συνόδους αἱρετικοί (Ὄχι μονάχα δέν καταδικάστηκαν γιά μιά φορά ακόμη, ἀλλά τοὐναντίον παρακάθησαν στίς ἐργασίες τῆς συνόδου ὡς ἐπίσημοι προσκεκλημένοι).

Δεύτερον, ἀναγνωρίσθηκε καί χαιρετίστηκε μέ ἐπαίνους τό δῆθεν ἔργο τοῦ λεγόμενου ΠΣΕ, τῆς κουρελοῦς τοῦ διαβόλου κατά τόν Ἅγιο Γέροντα Παΐσιο.

Τρίτον, ἀκυρώθηκαν ὁλόκληρα ἄρθρα τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως (ἀναγνωρίσθηκαν οἱ αἱρετικοί ὡς τάχα ἐκκλησίες) καί τέταρτον, καταπατήθηκαν καί περιφρονήθηκαν πλεἰστοι ὅσοι Ἰεροί Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας( συμπροσευχή με αιρετικούς ἀνήμερα τῆς Πεντηκοστῆς στό Κολυμπάρι, ἀναγνώριση μυστηρίων σέ αἱρετικούς, ἀπελευθέρωση μεικτῶν γάμων κ.α.).

Μέ ἄλλα λόγια, τό 381 ὁριοθετήθηκε καί στερεώθηκε ἀπό τούς Ἁγίους Πατέρες ἡ ἐκκλησιολογική καί δογματική συνείδηση τῶν Ὀρθοδόξων, ἐνῶ τό 2016 ἀποφασίστηκαν τά ἐντελῶς ἀνάποδα.

Τό 381, στήν Β’ Οἰκουμενική Σύνοδο, πρόεδρος τῆς Συνόδου ἦταν ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας:  Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος.

Δίπλα του συμμετεῖχαν 150 Ἐπίσκοποι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, μέ δεσπόζουσες προσωπικότητες τόν Ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης, τόν Ἅγιο Κύριλλο Πατριάρχη Ἱεροσολύμων, τόν Ἅγιο Νεκτάριο Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, τόν Ἅγιο Μελέτιο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀντιοχείας, τόν Ἅγιο Δονάτο Ἐπίσκοπο Εὐροίας κ.α.

Καθίσταται ὁλοφάνερο, λοιπόν, ὅτι τό 381 οἱ ἀποφάσεις πάρθηκαν μέ τίς προσευχές καί τήν φυσική παρουσία τοὐλάχιστον ἕξι ἀναγνωρισμένων Ἁγίων.  Ἑνῷ τό 2016, ἀντί τοῦ λόγου τῶν Ἁγίων, ἐπεκράτησε ὁ λόγος ὁ διπλωματικός.(1)

Ἀξίζει στό σημεῖο αὐτό νά δοῦμε, ἔστω ἐπιγραμματικά, ποιά ἦταν ἡ στάση τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί ποιά εἶναι σήμερα ἡ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Βαρθολομαίου ἀπέναντι στήν αἵρεση καί τούς αἱρετικούς ἔτσι, ὥστε νά κατανοήσουμε ὅσο γίνεται πληρέστερα καί τίς ἀποφάσεις, πού ἔλαβαν τό 381 καί τό 2016 ἀντίστοιχα.

Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἀναφερόμενος στούς αἱρετικούς – παπικούς, μονοφυσίτες καί προτεστάντες- τούς καταδικασθέντες μάλιστα ἀπό Οἰκουμενικές Συνόδους, μιλάει γιά ‘’ἀδελφές ἐκκλησίες’’.(2)

Ἀνάβει τήν ‘’λυχνία τοῦ κοινοῦ θεοῦ’’ μαζί μέ αἱρετικούς καί ἀλλοθρήσκους.(3) Συμπροσεύχεται κάθε τόσο μέ ἐκπροσώπους τῶν 350 δῆθεν ἐκκλησιῶν μελῶν τοῦ λεγόμενου π.σ.ε.. (4)

Συμμετέχει σέ τελετές ἐντός συναγωγῆς.(5)

Συμπροσεύχεται μέ τόν πάπα, μέ καρδιναλίους καί πάστορες μέσα στόν Ἰερό Ναό τοῦ Σεπτού μας Πατριαρχείου κ.α.π.(6)    

Ἐνῷ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καταδικάζει κάθε αἵρεση καί μᾶς παραδίδει ἀνεκτίμητη πνευματική παρακαταθήκη, γράφοντας:

‘’Μικρόν ὅσον τόν τοῦ πολέμου καιρόν διαφέρειν, καί τήν τῶν αἱρετικῶν

δυναστείαν’’.

(Λόγος ΜΓ’, Εἰς Μέγα Βασίλειον, ΕΠΕ 6,246. ΒΕΠΕΣ 60, 171. PG 36,588 Α)

Ἡ περίοδος τοῦ πολέμου ἔχει πολύ μικρή διαφορά ἀπό τήν δυναστεία τῶν αἱρετικῶν (Ἀπό τήν περίοδο πού ἐξουσιάζουν ἁπόλυτα οἱ αἱρετικοί).

Ὡς ἐγώ δέδοικα τούς βαρεῖς λύκους.... Δέδοικα δέ τούς λῃστάς καί κλέπτας, μή διά τῆς αὐλῆς ὑπερβάντες, ἤ ἀναιδείᾳ συλλήσωσιν ἤ δι’ ἀπάτης κλέψωσιν, ὥστε θῦσαι καί κτεῖναι καί ἀπολέσαι, ἁρπάζοντες ἁρπάγματα, ψυχάς κατεσθίοντες, ὥς τις ἔφη τῶν προφητῶν. Δέδοικα δέ τήν παράθυρον, μή τις ἄκλειστον εὑρών τῶν χθές ἡμετέρων καί πρώην, εἶτα ὡς ἴδιος εἰσελθών, ἐπιβουλεύσῃ ὡς ἀλλότριος’’.

(Λόγος ΚΣΤ’, Εἰς ἑαυτόν καί εἰς λαόν καί εἰς τούς ποιμένας, ΕΠΕ 2,156. ΒΕΠΕΣ 59,202. PG 35,1229D-1232A)

Πραγματικά, ἐγώ φοβοῦμαι τούς βαρεῖς λύκους... Φοβοῦμαι τούς ληστές καί τούς κλέπτες, μήπως πηδώντας στήν αὐλή ἀπό τόν φράκτη, ληστέψουν μέ ἀναίδεια ἤ κλέψουν μέ ἀπάτη, ὥστε νά θυσιάσουν, νά σκοτώσουν καί νά καταστρέψουν, ἁρπάζοντας λεία, κατεσθίοντας ψυχές, ὅπως εἶπε κάποιος ἀπό τούς προφῆτες. Φοβοῦμαι τήν πόρτα, μήπως τήν βρεῖ ἀνοικτή κάποιος ἀπό ἐκείνους, πού μέχρι χθές καί πρίν ἀπό λίγο ἦταν δικός μας, καί κατόπιν, ἀφοῦ μπεῖ ὡς δικός μας, ζημιώσει τό ποίμνιο ὡς ξένος.(7)

Οἱ εὐθῦνες μας, κλήρου καί λαοῦ, ἀπέναντι στίς ἀποφάσεις τοῦ Κολυμπαρίου καί ἀπέναντι στά οικουμενιστικά ἀνοίγματα πολλῶν ἐκκλησιαστικῶν μας ἀξιωματούχων, εἶναι τεράστιες.

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος μᾶς καλεῖ, νά βγάλουμε νηφαλίως τά συμπεράσματά μας καί με την βοήθεια του Τριαδικού μας Θεού νά πάρουμε ἀναλόγως τίς πρέπουσες ἀποφάσεις.(8,9,10)

2/5/2017

__________________________________________________________________________________

http://trelogiannis.blogspot.gr/2017/03/blog-post_711.html

http://aktines.blogspot.gr/2013/05/scola_16.html

http://yiorgosthalassis.blogspot.com/2016/09/blog-post_938.html

http://fanarion.blogspot.gr/2017/04/blog-post_46.html

http://redskywarning.blogspot.gr/2009/11/28-2009-synagoge.html

http://www.amen.gr/article/fwtografies-apo-tin-parousia-tou-papa-stin-throniki-eorti-tou-oikoumenikou-patriarxeiou

Ἀπό τό ‘’Χρυσοστομικό λεξικό’’ τοῦ π. Δανιήλ Ἀεράκη.

http://aktines.blogspot.gr/2017/05/blog-post_20.html

http://aktines.blogspot.gr/2016/09/blog-post_65.html

http://thriskeftika.blogspot.gr/2016/07/blog-post_53.html

Στο πλαίσιο της ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στην Κόρινθο στις 19/3/2017 για τις έμφυλες ταυτότητες στο Δημοτικό Θέατρο Κορίνθου, προσκεκλημένη του τοπικού Παραρτήματος της Ένωσης Θεολόγων σε μια εκδήλωση υπό την Αιγίδα του Δήμου Κορινθίων, και συνδιοργανωτές τους Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων Γυμνασίων της πόλης, καθώς και των Τριτέκνων και Πολυτέκνων, παρουσίασε τις αληθινές όψεις των έμφυλων ταυτοτήτων και τόνισε την μεγάλη σημασία της ανατροφής σαν αγόρι ή σαν κορίτσι στη διαμόρφωση της ταυτότητας φύλου. Παράλληλα, τόνισε τις σοβαρές επιφυλάξεις που έχει για την πρόχειρη και αποσπασματική εισαγωγή στα Γυμνάσια της θεματικής “Έμφυλες Ταυτότητες” από μη ειδικούς στην ευαίσθητη ηλικία των 12-15 ετών.

 Δεν πρέπει να διαπλάθεται η προσωπικότητα και ο ψυχισμός των ανθρώπων σύμφωνα με διάφορες νέες κοινωνικές θεωρίες περί φύλου, γιατί συχνά αποδεικνύονται λανθασμένες. Η σεξουαλική αγωγή των νέων σαφώς και είναι χρήσιμη, αλλά απαιτείται να γίνεται κατόπιν σοβαρού σχεδιασμού, ως προς το τι θα μάθουν τα παιδιά, ποιος θα τους το διδάξει και σε ποια επιστημονική βάση. Οι θεωρίες περί φύλου, είναι αβάσιμες επιστημονικά και όπως φαίνεται από την παρουσίαση της κυρίας Προκοπάκη, έχουν βασιστεί σε έρευνες που κατέπεσαν ή ήταν ψευδείς.

Πηγή: Η άλλη όψη

«Ίδε υγιής γέγονας· μηκέτι αμάρτανε, ίνα μη χείρόν σοί τι γένηται» (Ιω. 5, 14)

«ΠΡΟΣΕΞΕ, έχεις γίνει καλά· από δω και πέρα μην αμαρτάνεις, για να μην πάθεις τίποτα χειρότερο». Αυτή τη συμβουλή έδωσε ο Κύριος στον παράλυτο που θεράπευσε, όπως ακούσαμε σήμερα στο Ευαγγέλιο.

Αγαπητοί αδελφοί! Η συμβουλή του Κυρίου έχει και για μας πολύ μεγάλη σημασία. Κι αυτό, γιατί μας πληροφορεί ότι για τις ασθένειες και τα άλλα δεινά της επίγειας ζωής μας ευθύνονται οι αμαρτίες μας. Και όταν ο Θεός μας απάλλάξει από μιαν ασθένεια ή άλλη δυστυχία, τότε, αν αρχίσουμε πάλι να ζούμε αμαρτωλά, θα μας βρουν νέα δεινά, χειρότερα από τα πρώτα, που ήταν παιδαγωγικές και σωφρονιστικές θείες τιμωρίες.Η αμαρτία είναι η αιτία όλων των θλίψεων του ανθρώπου στον χρόνο και στην αιωνιότητα. Οι θλίψεις αποτελούν τη φυσική συνέπεια της αμαρτίας, όπως οι πόνοι αποτελούν τη φυσική συνέπεια των σωματικών ασθενειών, τη χαρακτηριστική τους ενέργεια. Η αμαρτία με την πλατιά της έννοια, δηλαδή η πτώση της ανθρωπότητας και ο αιώνιος θάνατός της, περιλαμβάνει όλους τους ανθρώπους χωρίς καμιάν εξαίρεση. Κάποιες αμαρτίες αποτελούν θλιβερή κληρονομιά ολόκληρων κοινοτήτων ανθρώπων. Κάθε άνθρωπος, τέλος, έχει τα προσωπικά του πάθη και, συνακόλουθα, τα προσωπικά του αμαρτήματα, αμαρτήματα που ανήκουν αποκλειστικά στον ίδιο. Η αμαρτία σ’ όλες αυτές τις μορφές της είναι η αιτία και η αρχή των θλίψεων και των δεινών της ανθρωπότητας γενικά, των επιμέρους ανθρωπίνων κοινωνιών και κάθε ανθρώπου ξεχωριστά. Η δηλητηριασμένη από την αμαρτία φύση μας απέκτησε την ιδιότητα να αμαρτάνει, απέκτησε τη ροπή προς την αμαρτία, υποτάχθηκε στην τυραννική εξουσία της αμαρτίας, παράγει μέσα της την αμαρτία και δεν μπορεί ν’ απαλλάξει καμιά μορφή της δραστηριότητάς της από την παρουσία της αμαρτίας. Ο μη ανακαινισμένος άνθρωπος δεν μπορεί να μην αμαρτάνει, ακόμα κι αν θέλει να μην αμαρτάνει (βλ. Ρωμ. 7, 14-25).

Τρεις τιμωρίες έχει ορίσει η θεία δικαιοκρισία για τις αμαρτίες όλης της ανθρωπότητας. Οι δύο έχουν επιβληθεί ήδη· απομένει η επιβολή της τρίτης. Η πρώτη τιμωρία ήταν ο αιώνιος θάνατος, που επιβλήθηκε στη ρίζα της ανθρωπότητας, τους προπάτορες, για την παράβαση της εντολής του Θεού στον παράδεισο (βλ. Γεν. 2, 16-17· 3, 1-19). Η δεύτερη ήταν ο παγκόσμιος κατακλυσμός (βλ. Γεν. 7, 10-24), που επιβλήθηκε επειδή οι άνθρωποι άφησαν τη σάρκα να κυριαρχήσει στο πνεύμα τους (βλ. Γεν. 6, 3), διαπράττοντας όλο και περισσότερες αμαρτίες (βλ. Γεν. 6, 5) και εξομοιώνοντας έτσι τον εαυτό τους με τα άλογα ζώα (Πρβλ. Ψαλμ. 48, 13, 21). Η τελευταία τιμωρία θα είναι η διάλυση και το τέλος του ορατού κόσμου για την αποστασία των ανθρώπων από τον Σωτήρα Χριστό, για την παράδοσή τους στα πονηρά πνεύματα και τη διαρκή κοινωνία τους μ’ αυτά.

Όχι σπάνια κάποια συγκεκριμένη αμαρτία κυριεύει ολόκληρες κοινότητες ανθρώπων, επισύροντας τη θεία τιμωρία. Έτσι, οι Σοδομίτες κάηκαν με φωτιά που έπεσε από τον ουρανό για την άνομη ικανοποίηση της σάρκας τους (βλ. Γεν. 19, 12-25). Οι Ισραηλίτες κατατροπώθηκαν αρκετές φορές από αλλόφυλους εχθρούς για την αποστασία τους από τον αληθινό Θεό και τη μεταστροφή τους στην ειδωλολατρία (Βλ. Κριτ. 2,11-15· 3, 1-8· 6, 1-6· 10, 6-9). Και στη μεγαλόπρεπη Ιερουσαλήμ, την οικοδομημένη με διαλεχτές πέτρες, δεν έμεινε πέτρα πάνω στην πέτρα, καθώς οι Ρωμαίοι την κατέσκαψαν, σφάζοντας ή αιχμαλωτίζοντας όλους τους κατοίκους της, με επιταγή του Θεού, για την απόρριψη και τη θανάτωση του Σωτήρα. Είναι μεταδοτική ασθένεια η αμαρτία. Δεν είναι εύκολο ν’ αντισταθεί ένας άνθρωπος σε κάποιαν αμαρτία, όταν έχει παρασυρθεί σ’ αυτήν μια ολόκληρη κοινωνία.

Παράδειγμα προσωπικής τιμωρίας από τον Θεό για προσωπικό αμάρτημα αποτελεί η πολύχρονη ασθένεια του παραλύτου που θεράπευσε ο Κύριος (βλ. Ιω. 5, 1-15). Αφού είπαμε μόνο όσα είναι αναγκαία να γνωρίζουμε και όσα ήταν δυνατό ν’ αναφέρουμε εδώ για την αμαρτωλότητα όλου του ανθρωπίνου γένους και των επιμέρους ανθρωπίνων κοινωνιών, θα εξετάσουμε πιο αναλυτικά την προσωπική αμαρτωλότητα του κάθε ανθρώπου. Αυτή η εξέταση είναι απολύτως απαραίτητη και εξαιρετικά ωφέλιμη για μας, καθώς μπορεί να έχει σωτήρια επίδραση στη διαγωγή μας, μεταβάλλοντάς την από άνομη σε θεάρεστη. Ο θείος νόμος θα μας φωτίσει, διδάσκοντάς μας ότι ο Κύριος δεν είναι μόνο ελεήμων αλλά και δικαιοκρίτης, γι’ αυτό στην αμαρτωλή ζωή θα επιβάλει την ανάλογη τιμωρία. Γνωρίζοντάς το, λοιπόν, θα καταβάλουμε κάθε προσπάθεια για ν’ απαλλαγούμε από τα προσωπικά μας πάθη και ν’ αντισταθούμε στις επιλήψιμες συνήθειες της κοινωνίας, ώστε, συνακόλουθα, να λυτρωθούμε τόσο από τις πρόσκαιρες όσο και από τις αιώνιες τιμωρίες του Θεού.

Οι άγιοι πατέρες επισημαίνουν (βλ. Αββά Δωροθέου, Διδασκαλία Α’, 1-3) ότι μέχρι τη λύτρωση του ανθρωπίνου γένους από τον Θεάνθρωπο όλοι οι άνθρωποι βρίσκονταν κάτω από την κυριαρχία της αμαρτίας και έκαναν, θέλοντας και μη, το θέλημά της. Μετά τη λύτρωση, όσοι πίστεψαν στον Χριστό και αναγεννήθηκαν με το άγιο Βάπτισμα, δεν εξουσιάζονται πια τυραννικά από την αμαρτία, αλλά έχουν την ελευθερία είτε ν’ αντισταθούν σ’ αυτήν είτε ν’ ακολουθήσουν εκούσια τις υποβολές της. Αν κάνουν το δεύτερο, χάνουν πάλι την ελευθερία τους και μπαίνουν κάτω από τον ζυγό της αμαρτίας (βλ. Ματθ. 12, 43-45). Αν, με τη χειραγωγία του λόγου του Θεού, κάνουν το πρώτο, με τον καιρό θα νικήσουν πλήρως την αμαρτωλότητά τους. Και νικώντας την αμαρτωλότητά τους, νικούν συγχρόνως και τον αιώνιο θάνατο.

Όποιος νικά τη δική του αμαρτωλότητα, τα προσωπικά του πάθη, μπορεί εύκολα ν’ αντισταθεί και στις επιλήψιμες συνήθειες, στα κοινά πάθη, στις γενικευμένες πλάνες της κοινωνίας. Αυτό το βλέπουμε στους άγιους μάρτυρες: Έχοντας νικήσει την αμαρτία στον εαυτό τους, αντιστέκονταν αποτελεσματικά στην ειδωλολατρική πλάνη του λαού, ομολογούσαν τον Ιησού Χριστό και επισφράγιζαν την ομολογία τους με το αίμα τους. Απεναντίας, όποιος παρασύρεται και τυφλώνεται από την προσωπική του αμαρτωλότητα, δεν είναι δυνατό να μην παρασυρθεί από την εμπάθεια ή την πλάνη του κοινωνικού περίγυρου· δεν τη βλέπει καθαρά, δεν την αντιλαμβάνεται πλήρως και, προπάντων, δεν μπορεί να της εναντιωθεί με αυταπάρνηση, επειδή της ανήκει με την καρδιά. Η ουσία του πνευματικού μας αγώνα έγκειται στη διάλυση της φιλίας μας με την αμαρτία, στον πόλεμο εναντίον της αμαρτίας, στην κατανίκηση της αμαρτίας μέσα στον νου και την καρδιά μας, κατανίκηση με ευεργετικά αποτελέσματα και για το σώμα.

«Ο αληθινός θάνατος», λέει ο όσιος Μακάριος ο Μέγας, «είναι κρυμμένος μέσα στην καρδιά. Από τον θάνατο αυτό ο άνθρωπος νεκρώνεται εσωτερικά (αν και εξωτερικά φαίνεται ότι ζει). Όποιος, όμως, “έχει περάσει από τον θάνατο στη ζωή” (Ιω. 5, 24) μυστικά (μέσα στην καρδιά του), αυτός πραγματικά ζει αιώνια και δεν πεθαίνει ποτέ. Μολονότι τα σώματα τέτοιων ανθρώπων λιώνουν πρόσκαιρα, θα αναστηθούν ένδοξα (Πρβλ. Α’ Κορ. 15, 43), γιατί έχουν αγιαστεί. Γι’ αυτό και τον θάνατο των αγίων τον ονομάζουμε κοίμηση» (“Περί φυλακής καρδίας”, 2).

Όλοι οι άγιοι, χωρίς καμιάν εξαίρεση, μολονότι από την παρούσα πρόσκαιρη ζωή είχαν νικήσει τον αιώνιο θάνατο και είχαν αποκαλύψει την αιώνια ζωή μέσα τους, πέρασαν πολλές βαριές θλίψεις και δοκιμασίες (Βλ. Εβρ. 12, 4-11) Γιατί, άραγε; Φυσική και δίκαιη είναι η επιβολή θείων τιμωριών στους αμαρτωλούς. Γιατί, όμως, το ραβδί του Θεού πέφτει πολλές φορές βαρύ πάνω στους εκλεκτούς Του; Την απάντηση μας τη δίνουν η Αγία Γραφή και οι θεοφόροι πατέρες:

Είναι αλήθεια ότι στους ανθρώπους που έχουν ορθή πίστη και θεάρεστη διαγωγή, η αμαρτωλότητα έχει νικηθεί. Είναι αλήθεια ότι το Άγιο Πνεύμα έχει ενοικήσει στους ανθρώπους αυτούς και έχει νεκρώσει μέσα τους τον αιώνιο θάνατο. Ωστόσο, δεν τους έχει επιβληθεί ισόβια παραμονή τους στο καλό και αδυναμία διαπράξεως του κακού, δεν τους έχει αφαιρεθεί η ελευθερία επιλογής είτε του καλού είτε του κακού (Βλ. Οσίου Μακαρίου του Μεγάλου, Περί ελευθερίας νοός λόγος 3). Η αμετάπτωτη παραμονή στο καλό είναι χαρακτηριστικό του μελλοντικού κόσμου. Η επίγεια ζωή μέχρι την τελευταία της στιγμή είναι πεδίο αγώνων εκούσιων και ακούσιων.

«Με σκληρές ασκήσεις ταλαιπωρώ το σώμα μου και το υποδουλώνω, από φόβο μήπως, ενώ θα έχω κηρύξει στους άλλους, εγώ ο ίδιος κριθώ ακατάλληλος», λέει ο μέγας Παύλος (Α’ Κορ. 9, 27). Και το λέει για ένα σώμα στολισμένο και αγιασμένο από τη θεία χάρη, ένα σώμα που δεν το έβλαπταν τα δηλητήρια των φιδιών (Βλ. Πράξ. 28, 3-6), ένα σώμα που και τα ρούχα του επιτελούσαν θεραπείες (Βλ. Πράξ. 19, 12). Ακόμα κι ένα τέτοιο σώμα, λοιπόν, χρειαζόταν διαρκή και σκληρή άσκηση, ώστε να διατηρείται η νέκρωσή του ως προς την αμαρτία, ώστε να μην αναζωογονηθούν από τη ραθυμία και τη λήθη τα νεκρωμένα του πάθη, ώστε να μην αναστηθεί μέσα του ο αιώνιος θάνατος.

Όσο ο χριστιανός —ακόμα κι αν είναι εκλεκτό σκεύος του Αγίου Πνεύματος— βρίσκεται σ’ αυτόν τον κόσμο, ο αιώνιος θάνατος μπορεί ν’ αναστηθεί μέσα του και η αμαρτωλότητα μπορεί να κυριέψει πάλι την ψυχή και το σώμα του. Ο προσωπικός αγώνας του δεν επαρκεί για την αποτροπή της πτώσεως στην αμαρτία, που φωλιάζει στην ίδια του τη φύση και επιδιώκει διαρκώς να ξανακυριαρχήσει πάνω του. Του χρειάζεται και η βοήθεια του Θεού. Ο Θεός, λοιπόν, θα τον βοηθήσει με τη χάρη Του αλλά και με κάποια πατρική δοκιμασία. Το είδος και η ένταση της δοκιμασίας ποικίλλουν κατά περίπτωση.

Στον μεγάλο Παύλο δόθηκε, όπως μαρτυρεί ο ίδιος, «ένα αγκάθι στο σώμα του, ένας υπηρέτης του σατανά, για να τον ταλαιπωρεί, ώστε να μην υπερηφανεύεται» (Πρβλ. Β’ Κορ. 12, 7) για τα υψηλά πνευματικά του μέτρα, για τις μεγάλες οπτασίες και αποκαλύψεις που του χάρισε ο Κύριος (βλ. Β’ Κορ. 12, 1), για το πλήθος των πνευματικών του χαρισμάτων, για τα εξαίσια θαύματα που επιτελούσε. Τόσο έχει αλλοιωθεί η φύση μας από το δηλητήριο της αμαρτίας, ώστε ακόμα και η αφθονία της θείας χάριτος μπορεί να γίνει αιτία υπερηφάνειας και απώλειάς μας.

Έτσι, ούτε τιμή ούτε δόξα ούτε αναντίρρητη υπακοή περίμεναν τον Παύλο, όταν κήρυσσε τον Χριστό στην οικουμένη, αποδεικνύοντας την αλήθεια του κηρύγματός του με θαύματα. Ο σατανάς του ετοίμαζε παντού εναντιώσεις, εξευτελισμούς, διωγμούς, συμφορές, θάνατο. Κατανοώντας ότι όλα αυτά γίνονταν με παραχώρηση του Θεού, ο απόστολος αναφωνεί: «Γι’ αυτό χαίρομαι για τα παθήματά μου, για τις βρισιές, τις θλίψεις, τους διωγμούς και τις στενοχώριες που πέρασα για χάρη του Χριστού» (Β’ Κορ. 12, 10). Ο Παύλος έβλεπε την ανάγκη της εξασθενίσεως του σώματος για την καταστολή των σαρκικών παθών και ο Οφθαλμός της θείας πρόνοιας έβλεπε την ανάγκη των θλίψεων για την προφύλαξη της ψυχής του Παύλου από την υπερηφάνεια.

Ακόμα και η πιο καθαρή ανθρώπινη ψυχή έχει μέσα της κάποιαν, ελάχιστη έστω, τάση προς την υπερηφάνεια (Πρβλ. Οσίου Μακαρίου του Μεγάλου, Περί ελευθερίας νοός λόγος 4). Να γιατί οι δούλοι του Θεού υποβάλλουν τον εαυτό τους σε εκούσιες στερήσεις και κόπους. Να γιατί, επίσης, υποβάλλονται σε ακούσιες θλίψεις και δοκιμασίες με παραχώρηση της θείας πρόνοιας, η οποία με τον τρόπο αυτό προφυλάσσει την άσκησή τους από τον μολυσμό της αμαρτίας.

Ο δρόμος της επίγειας ζωής ήταν για όλους τους αγίους γεμάτος αγκάθια και τριβόλια, γεμάτος δυσκολίες και κινδύνους. «Άλλοι», λέει ο απόστολος, «βασανίστηκαν ως τον θάνατο… Άλλοι δοκίμασαν εξευτελισμούς και μαστιγώσεις, ακόμα και δεσμά και φυλακίσεις. Λιθοβολήθηκαν, πριονίστηκαν, πέρασαν δοκιμασίες, θανατώθηκαν με μαχαίρι, περιπλανήθηκαν ντυμένοι με προβιές και κατσικίσια δέρματα, έζησαν με στερήσεις, υπέφεραν καταπιέσεις, θλίψεις και κακουχίες —ο κόσμος δεν ήταν άξιος να έχει τέτοιους ανθρώπους—, πλανήθηκαν σε ερημιές και σε βουνά, σε σπηλιές και σε τρύπες της γης» (Εβρ. 11, 35-38).

Ο όσιος Συμεών ο Μεταφραστής σημειώνει στον βίο του αγίου Ευσταθίου: «Δεν είναι ευάρεστο στον Θεό να τιμώνται και να δοξάζονται πρόσκαιρα και ανώφελα σ’ αυτόν τον κόσμο της πλάνης και της ματαιότητας οι δούλοι Του, για τους οποίους Εκείνος έχει ετοιμάσει στους ουρανούς ασφαλή τιμή και αιώνια δόξα» (βλ. Συναξάρι αγίου μάρτυρος Ευσταθίου, 20 Σεπτεμβρίου). Γιατί; Επειδή, όπως λέει ο αββάς Ισαάκ, με πολύ μεγάλη δυσκολία βρίσκεται άνθρωπος που μπορεί να σηκώσει την τιμή, ίσως μάλιστα δεν βρίσκεται καθόλου, ούτε ακόμα κι αν γίνει κανείς ισάγγελος (Πρβλ. Αββά Ισαάκ του Σύρου, Λόγοι Ασκητικοί Α’, 1).

Μετά την προπατορική πτώση οι ψυχές μας έγιναν ασταθείς και ευμετάβλητες. Όταν μεταβάλλονται τα πράγματα, οι περιστάσεις και η κατάστασή μας, το πνεύμα μας μεταβάλλει ανάλογα τη διάθεσή του, η οποία επηρεάζεται και διαμορφώνεται από τις εξωτερικές συνθήκες (Πρβλ. Αββά Ισαάκ του Σύρου, Λόγοι Ασκητικοί Α’, 8). «Κολλήθηκε στο χώμα η ψυχή μου» (Ψαλμ. 118, 25), λέει στον Θεό ο προφήτης, εκπροσωπώντας κάθε πεσμένο άνθρωπο. Από το χώμα θα με σηκώσει και θα με οδηγήσει στη σωτηρία «το δεξί Σου χέρι» (Ψαλμ. 17, 36), το πανάγιο θέλημά Σου και η θεία πρόνοιά Σου, διαλύοντας με τις θλίψεις την πρόσκαιρη ευτυχία μου και συνάμα παρηγορώντας με πνευματικά με τη χάρη Σου, που κάνει την καρδιά μου να τείνει προς τα ουράνια. Χωρίς αυτή τη βοήθειά Σου, εξαιτίας της ροπής μου προς το κακό, την οποία δεν μπορώ να χαλιναγωγήσω με τις δικές μου μόνο δυνάμεις, θα προσηλωνόμουν ολόψυχα στα υλικά, τα μάταια και ολέθρια, και θα απατούσα τον εαυτό μου, έχοντας λησμονήσει την αιωνιότητα. Έτσι, θα έχανα οριστικά και τα αιώνια αγαθά.

Με υποταγή στον Θεό, με ευχαριστία προς τον Θεό, με δοξολόγηση του Θεού δέχονταν οι αληθινοί υπηρέτες Του τις θλίψεις που τους έβρισκαν με παραχώρηση της θείας πρόνοιας. Γνώριζαν, όπως ο απόστολος Παύλος, πως αυτές ήταν ωφέλιμες και αναγκαίες, δικαιολογημένες και ευεργετικές. Έτσι, ταύτιζαν το θέλημά τους με το θείο θέλημα, γι’ αυτό όχι μόνο δεν δυσανασχετούσαν, αλλά και χαίρονταν με τα παιδαγωγικά χτυπήματα του Κυρίου. Τέτοια ήταν η διάθεση της καρδιάς, τέτοιος ήταν ο τρόπος σκέψεως των αγίων μπροστά στις συμφορές. Πνευματική παρηγοριά και χαρά, ανακαίνιση της ψυχής με αισθήματα της μελλοντικής αιωνιότητας -αυτοί ήταν οι καρποί της ταπεινοφροσύνης τους.

Τι να πούμε εμείς, οι αμαρτωλοί, για τις θλίψεις μας; Και πρώτα-πρώτα, ποια είναι η αιτία τους; Πρωταρχική αιτία των βασάνων των ανθρώπων είναι, όπως είδαμε, η αμαρτία. Πολύ καλά θα κάνει, λοιπόν, κάθε αμαρτωλός, αν, κάθε φορά που τον βρίσκει μια θλίψη, αναλογίζεται τις αμαρτίες του, ομολογεί τις αμαρτίες του, αποδοκιμάζει τις αμαρτίες του, κατηγορεί τον εαυτό του για τις αμαρτίες του και αναγνωρίζει τη θλίψη σαν δίκαιη τιμωρία του Θεού για τις αμαρτίες του.

Αλλά υπάρχει άλλη μία αιτία των θλίψεων: Είναι η ευσπλαχνία του Θεού προς τον αδύναμο άνθρωπο. Παραχωρώντας θλίψεις για τους αμαρτωλούς, ο Θεός τους ταρακουνά, προκειμένου να συνέλθουν, να εναντιωθούν στα πάθη τους, να θυμηθούν την αιωνιότητα, να στραφούν σ’ Εκείνον. Οι θλίψεις αποδεικνύουν ότι ο Θεός δεν έχει ακόμη λησμονήσει τους αμαρτωλούς αυτούς, ότι δεν τους έχει ακόμη αποστραφεί, ότι διακρίνει ακόμη στις ψυχές τους κάποια δυνατότητα μετάνοιας, διορθώσεως και σωτηρίας.

Αμαρτωλοί που τιμωρείστε από τον Θεό, παραδεχθείτε το! «Όποιον αγαπά ο Κύριος, τον διαπαιδαγωγεί, και μαστιγώνει καθέναν που παραδέχεται για παιδί Του» (Εβρ. 12, 6). Αυτό εξαγγέλλει η Αγία Γραφή, νουθετώντας μας, παρηγορώντας μας, ενισχύοντάς μας. «Αρπάξτε και κρατήστε σφιχτά τη (φρόνηση που σας χαρίζει η) διαπαιδαγώγησή σας (με τις θλίψεις) από τον Κύριο, μην τυχόν (για την αμέλειά σας) οργιστεί κάποτε ο Κύριος, και καταστραφείτε για την παρέκκλισή σας από τον ίσιο δρόμο» (Ψαλμ. 2, 12). Δεχθείτε την τιμωρία, αναγνωρίζοντας- πως την αξίζετε. Δεχθείτε την τιμωρία, δοξολογώντας τον δικαιοκρίτη αλλά και εύσπλαχνο μέσα στη δικαιοκρισία Του Θεό. Δεχθείτε την τιμωρία, εξετάζοντας χωρίς αυτοδικαίωση τη μέχρι τώρα διαγωγή σας. Δεχθείτε την τιμωρία με δάκρυα μετάνοιας, με Εξομολόγηση των αμαρτιών σας, με διόρθωση του βίου σας. Για την εξωτερική διόρθωση δεν χρειάζεται συνήθως πολύς χρόνος και μεγάλος κόπος, όπως, απεναντίας, για την εσωτερική διόρθωση —τη διόρθωση του τρόπου σκέψεως, τη διόρθωση των αισθημάτων, τη διόρθωση της προαιρέσεως.

Έχετε ξεφύγει από τον δρόμο της αρετής με τα αμαρτήματά σας; Μην τον χάσετε τελειωτικά με τον γογγυσμό, με την ενοχοποίηση άλλων, με τη δικαιολόγηση του εαυτού σας απέναντι στη συνείδηση που σας ελέγχει, με την απελπισία, με τη βλασφημία του Θεού. Το δοσμένο από τον Θεό μέσο βοήθειας για την επάνοδό σας στον δρόμο της ευσέβειας, δηλαδή τη θλίψη, την οποία δοκίμασε ακόμα και ο αναμάρτητος Σωτήρας μας, μην το μετατρέψετε σε μέσο καταστροφής σας. Διαφορετικά, δίκαια θα οργιστεί ο Κύριος μ’ εσάς και θα σας εγκαταλείψει. Δεν θα ασχολείται μαζί σας, σαν να είστε ξένοι προς Αυτόν. Δεν θα σας στέλνει παιδαγωγικές θλίψεις, σαν να είστε νόθα και όχι γνήσια παιδιά Του (πρβλ. Εβρ. 12, 8). Θα σας αφήσει να σπαταλήσετε την επίγεια ζωή σας σύμφωνα με τις αμαρτωλές επιθυμίες της εμπαθούς καρδιάς σας, και θα προστάξει τον θάνατο να σας θερίσει ξαφνικά σαν ζιζάνια, που έγιναν αυτοπροαίρετα τροφή της φωτιάς της γέεννας (πρβλ. Ματθ. 13, 40-42).

Όσοι υπομένουν, όπως πρέπει, ως το τέλος τις δοκιμασίες, στις οποίες τους υποβάλλει παιδαγωγικά ο Θεός, αποκτούν παρρησία σ’ Αυτόν, γίνονται παιδιά Του, όπως μαρτυρεί ο απόστολος: «Αν δείχνετε υπομονή κατά τη διαπαιδαγώγησή σας, ο Θεός σας μεταχειρίζεται σαν παιδιά Του» (Εβρ. 12, 7). Γεμίζει με πνευματικά αγαθά ο Κύριος τον άνθρωπο που υπομένει μια δοκιμασία με ταπεινό πνεύμα και κατανυκτική προσευχή. Και όταν εκπληρωθεί ο πνευματικός σκοπός της δοκιμασίας, της δίνει τέλος.

Αυτό έκανε ο Κύριος και στην περίπτωση του παραλύτου, ο οποίος τριάντα οκτώ ολόκληρα χρόνια κειτόταν, ανάμεσα σε πλήθος άλλων αρρώστων, σε μια στοά της δεξαμενής Βηθεσδά, ελπίζοντας να θεραπευθεί. «Γιατί, από καιρό σε καιρό, ένας άγγελος κατέβαινε στη δεξαμενή και ανατάραζε τα νερά· όποιος, λοιπόν, έμπαινε πρώτος (στη δεξαμενή) μετά την αναταραχή του νερού, αυτός γινόταν καλά όποια κι αν ήταν η αρρώστια που τον ταλαιπωρούσε» (Ιω. 5, 4). Πόσο μαρτυρική ήταν η ζωή εκείνου του παραλύτου από την αρρώστια και τη φτώχεια! Μην έχοντας άλλο μέσο θεραπείας, περίμενε μόνο ένα θαύμα. Η παράλυσή του, πάντως, ήταν προφανώς τιμωρία για κάποιες αμαρτίες, όπως δείχνει η συμβουλή που του έδωσε ο Κύριος, όταν τον θεράπευσε: «Βλέπεις, έχεις γίνει καλά· από δω και πέρα μην αμαρτάνεις, για να μην πάθεις τίποτα χειρότερο». Την ίδια συμβουλή έδωσε αργότερα και στην αμαρτωλή γυναίκα, που τη συγχώρησε. «Πήγαινε» της είπε, μολονότι, σύμφωνα με τον νόμο, έπρεπε να θανατωθεί με λιθοβολισμό, «πήγαινε, κι από δω και πέρα μην αμαρτάνεις πια» (Ιω. 8, 11).

Η θεραπεία τόσο της ψυχής όσο και του σώματος δίνεται από τον εύσπλαχνο Κύριο μ’ έναν όρο, μόνο μ’ έναν όρο: την αποδέσμευση από την αμαρτία, και μάλιστα από τη θανάσιμη αμαρτία. Η αμαρτία της γυναίκας ήταν θανάσιμη. Φαίνεται ότι και του παραλύτου η αμαρτία τέτοια ήταν. Αυτές ακριβώς οι αμαρτίες είναι που αιχμαλωτίζουν την ψυχή και την οδηγούν στην αιώνια κόλαση. Όποιος, λοιπόν, έχει βυθιστεί στον βούρκο των θανάσιμων αμαρτιών, προκειμένου να βγει από κει, χρειάζεται ιδιαίτερη θεία βοήθεια. Και η βοήθεια αυτή παρέχεται από τον Θεό με κάποια δοκιμασία, η οποία εξωτερικά φαίνεται ως σωφρονιστική τιμωρία, αλλά μυστικά αποτελεί κλήση σε μετάνοια. Σε μετάνοια καλείται ο άνθρωπος είτε με κάποιαν αρρώστια, όπως έγινε στην περίπτωση του παραλύτου, είτε με διωγμό από ανθρώπους, όπως έγινε στην περίπτωση του Δαβίδ (Βλ. Α’ Βασ. 19, 1 κ. ε.), είτε με οποιονδήποτε άλλον τρόπο. Όποια κι αν είναι η θεία τιμωρία, πρέπει να τη δεχθούμε με ταπείνωση και αμέσως να επιδιώξουμε την εκπλήρωση του σκοπού για τον οποίο την έστειλε ο Θεός: Να σταματήσουμε τη διάπραξη της αμαρτίας, που αποτελεί την αιτία της τιμωρίας μας, και να φροντίσουμε για τη θεραπεία της ψυχής μας με το φάρμακο της μετάνοιας. Η αμαρτία μας υποδεικνύεται αξιόπιστα από την ίδια τη συνείδησή μας. Η άφεσή της και η λύτρωση από τη συνέπειά της, τη θλίψη, μας παρέχονται από τον Θεό με τον μοναδικό όρο που αναφέραμε πιο πάνω: την οριστική εγκατάλειψή της. Και η εγκατάλειψη της αμαρτίας γίνεται πιο εύκολη, όταν έχουμε αντιληφθεί και διαπιστώσει πόσο ολέθρια είναι για μας και πόσο βδελυκτή στον Θεό.

Η επανάληψη μιας αμαρτίας για την οποία, αφού τιμωρηθήκαμε σωφρονιστικά από τον Κύριο, μετανοήσαμε και συγχωρηθήκαμε, συνεπάγεται ακόμα μεγαλύτερα δεινά, και μάλιστα δεινά αιώνια μετά τον σωματικό θάνατο. Τριάντα οκτώ χρόνια ταλαιπωρήθηκε ο παράλυτος για την αμαρτία του. Αυστηρή, πολύ αυστηρή τιμωρία! Αλλά ο Κύριος προαναγγέλλει ακόμα πιο αυστηρή τιμωρία για την επιστροφή στην αμαρτία. Ποια τιμωρία μπορεί να είναι πιο αυστηρή από μια τριανταοκτάχρονη παράλυση με όλες τις επακόλουθες στερήσεις; Καμιά άλλη παρά μόνο τα αιώνια βάσανα του άδη, που περιμένουν όλους τους αμετανόητους και αδιόρθωτους αμαρτωλούς.

Αμήν.

Πηγή: (“Ασκητικές ομιλίες Α’” Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσανίνωφ, επισκόπου Καυκάσου και Μαύρης Θάλασσας, Εκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής), Η άλλη όψη

Σχολιασμός στο κείμενο της Άγιας και Μεγάλης Συνόδου «Σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον λοιπόν χριστιανικόν κόσμον».

Κατά τη συνεδρία της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Εκκλησίας της 15ης Ιουλίου 2016 «η Ιερά Σύνοδος ανέθεσε, άμα τῇ λήψει των επισήμως επικυρωθέντων αντιγράφων των εγκεκριμένων από τη ἐν Κρήτῃ Σύνοδο κειμένων, τη δημοσίευση και τη μελέτη αυτών στη Συνοδική Βιβλική-Θεολογική Επιτροπή, η οποία παράλληλα οφείλει να λαμβάνει υπόψη και ενδεχόμενες παρατηρήσεις και κρίσεις των Σεβασμιωτάτων Ιεραρχών, των θεολογικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, των θεολόγων, των κληρικών, των μοναχών και των λαϊκών. Κατόπιν επισταμένης μελέτης η Επιτροπή πρέπει να υποβάλει τα πορίσματα αυτής στην Ιερά Σύνοδο».

Αφού η απόφαση της Ιεράς Συνόδου έτσι κι' αλλιώς θα αφορά κάθε άνθρωπο, ζητούνται αναγνώτες να στέλνουν στο πρακτορείο μας τους συλλογισμούς τους και τους σχολιασμούς τους σε αυτό το θέμα.

 Υπενθυμίζουμε ότι νωρίτερα στο 15ο τεύχος (159) δημοσιεύτηκε η ανάλυση του Μηνύματος της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον Ορθόδοξο λαό και κάθε άνθρωπο καλής θελήσεως, την οποία έγραψε ο υποψήφιος φοιτητής της Θεολογικής Σχολής Νικολάι. Από το 16ο τευχος (169) και παρακάτω δημοσιεύονται οι σχολιασμοί στο κείμενο "Σχέσεις Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον λοιπόν Χριστιανικόν κόσμον", τους οποίους έγραψε ο π. Μιχαήλ Νοβικόφ.

Τώρα όμως δημοσιεύουμε ακόμα έναν σχολιασμό που μας έστειλε ένας απο τους αναγνώστες μας. Τον έστειλε άμεσα και στη Συνοδική Βιβλική-Θεολογική Επιτροπή, όπως είπε.

Ο αναγνώστης μας είπε για τον εαυτό του ότι είναι λαικός που πράττει όπως τονίζει ο άγιος Θεόδωρος Στουδίτης: «Εἶναι ἐντολή τοῦ Κυρίου νά μή σιωπᾶμε ὅταν κινδυνεύει ἡ Πίστη... ὅταν πρόκειται γιά τήν πίστη, δέν μποροῦμε νά ποῦμε· Ἐγώ ποιός εἶμαι; Εἶμαι ἱερέας; Ὄχι. Ἄρχοντας; Οὔτε. Στρατιώτης; Ἀπό ποῦ; Γεωργός; Οὔτε καί αὐτό. Εἶμαι φτωχός, ἐξασφαλίζοντας μόνο τήν καθημερινή μου τροφή. Δέν ἔχω λόγο, οὔτε ἐνδιαφέρον γιά τό θέμα αὐτό. Ἀλλοίμονο! Οἱ πέτρες θά κράξουν, καί σύ μένεις σιωπηλός καί ἀδιάφορος;... Ὥστε ἀκόμα καί ὁ φτωχός τήν ἡμέρα τῆς κρίσεως δέν θά ἔχει καμμιά δικαιολογία, ἄν τώρα δέν μιλᾶ, γιατί θά κριθεῖ καί μόνο γι’ αὐτό».

Η 21η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ«ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΛΟΙΠΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΝ ΚΟΣΜΟΝ»:

21. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἐπιθυμεῖ τήν ἐνίσχυσιν τοῦ ἔργου τῆς Ἐπιτροπῆς «Πίστις καί Τάξις» καί μετ’ ἰδιαιτέρου ἐνδιαφέροντος παρακολουθεῖ τήν μέχρι τοῦδε θεολογικήν αὐτῆς προσφοράν. Ἐκτιμᾷ θετικῶς τά ὑπ’ αὐτῆς ἐκδοθέντα θεολογικά κείμενα, τῇ σπουδαίᾳ συνεργίᾳ καί ὀρθοδόξων θεολόγων, τά ὁποῖα ἀποτελοῦν ἀξιόλογον βῆμα εἰς τήν Οἰκουμενικήν Κίνησιν διά τήν προσέγγισιν τῶν χριστιανῶν. Ἐν τούτοις ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία διατηρεῖ ἐπιφυλάξεις διά κεφαλαιώδη ζητήματα πίστεως καί τάξεως, διότι αἱ μή Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι καί Ὁμολογίαι παρεξέκλιναν ἐκ τῆς ἀληθοῦς πίστεως τῆς μιᾶς, ἁγίας, καθολικῆς καί ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Σύνοδος της Κρήτης ενέκρινε το κείμενο «Σχέσεις Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον λοιπόν Χριστιανικόν κόσμον». Με τη 21η παραγράφο που περιέχει απόλυτη «θετική εκτίμηση» εγκρίνονται τα δεκάδες έγγραφα του «Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών». Ο Δούρειος Ίππος της 21ης παραγράφου περιέχει κείμενο με την θετική εκτίμηση των πολλών εγγράφων του Π.Σ.Ε., τα οποία περιλαμβάνουν σαφώς ιδέες που δεν είναι ορθόδοξες. Μ' αυτόν τον τρόπο, βασει της 21ης παραγράφου τα έγγραφα του Π.Σ.Ε. με εναν ασαφή τρόπο αποκτούν την πανορθόδοξη αυθεντία για όλους που υπέγραψαν την απόφαση της Συνόδου στην Κρήτη («Κανονισμός οργανώσες και λειτουργίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου» §13.2).

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΩΝ ΑΝΤΙΡΡΗΣΕΩΝ

Αντίρρηση 1η: Στην 21η παράγραφο δεν αναφέρεται στα συγκεκριμένα έγγραφα που εκτιμηθηκαν θετικά.

Απάντηση: Στην 21η παράγραφο διαβάζουμε ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία «Ἐκτιμᾷ θετικῶς τά ὑπ’ αὐτῆς ἐκδοθέντα θεολογικά κείμενα (δηλαδή όλα τα έγγραφά του Π.Σ.Ε.) , τῇ σπουδαίᾳ συνεργίᾳ καί ὀρθοδόξων θεολόγων».

Αντίρρηση 2η: Στην 21η παράγραφο λέγεται: «Ἐν τούτοις ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία διατηρεῖ ἐπιφυλάξεις διά κεφαλαιώδη ζητήματα πίστεως καί τάξεως, διότι αἱ μή Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι καί Ὁμολογίαι παρεξέκλιναν ἐκ τῆς ἀληθοῦς πίστεως τῆς μιᾶς, ἁγίας, καθολικῆς καί ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας».

Απάντηση: σε αυτήν την παράγραφο διαβάζουμε ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία «Ἐκτιμᾷ θετικῶς» τα έγγραφα του Π.Σ.Ε. Γι' αυτό η λεγάμενη φράση δεν έχει νομική σημασία διότι:

1. Δεν είναι δυνατό να εκτιμάμε θετικώς και δεν συμφωνούμε στα σπουδαιότερα ζητήματα. Δηλαδή η θετική εκτίμηση υπονοεί την ομόνοια στα βασικά ζητήματα, αλλιώς θα έχουμε μια πολύπλοκη υπόθεση όπως: δεν επιδοκιμάζω την απάτη της γυναίκας μου αλλά επιδοκιμάζω τον τρόπο απάτης της κλπ.

2. Στην 21η παράγραφο λέγεται και για τα έγγραφα του Π.Σ.Ε. και για την επιτροπή του Π.Σ.Ε. Νομικά η λεγάμενη φράση υπάγεται στην δράση των μή Ορθοδόξων Εκκλησιών και Ομολογιών, και όχι στα έγγραφα του Π.Σ.Ε.

Αντίρρηση 3η: Οι επισκόποι στην Κρητικη Συνοδο δεν υπέγραψαν τα έγγραφα του Π.Σ.Ε.

Απάντηση: Οι υπογραφές των επικοπών κειμένου «Σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον λοιπόν χριστιανικόν κόσμον» επικυρώνουν και τα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ του (ιδιαίτερα τα έγγραφα του Π.Σ.Ε.), τα οποία αποκτούν την νομική δύναμη. Έτσι η Σύνοδος στην Κρήτη είναι ανώτερο όργανο που επικυρώνει τα έγγραφα του Π.Σ.Ε.

Η εμπειρία των Οικουμενικών Συνόδων δείχνει ότι αυτες έδιναν το εκκλησιαστικό κύρος (έγκυρο) στις αποφάσεις καθιερωμένες νωρίτερα. Έτσι η ΣΤ΄ και Ζ΄Οικουμενικές Συνοδοί επικύρωσαν τους Αποστολικούς Κανόνες και τους κανόνες των οικουμενικών και τοπικών συνοδών και των αγίων πατέρων. Η Σύνοδος στην Κρήτη όμως επικύρωσε τα έγγραφα του Π.Σ.Ε. εξαιτίας 21η παράγραφο.

Να συγκρίνουμε:

– Η ΣΤ΄Οικουμενική Σύνοδος καθόρισε πως οι 85 κανόνες των Αγίων Αποστόλων πρέπει να μείνουν «ἀπὸ τοῦ νῦν βέβαιοι καὶ ἀσφαλεῖς» (ΣΤ΄Οικουμενική Σύνοδος, κανόνας Β΄).

– Η Ζ΄Οικουμενική Σύνοδος. αποδέχεται «ἀσπασίως τοὺς θείους κανόνας καὶ ὁλόκληρον τὴν αὐτῶν διαταγὴν καὶ ἀσάλευτον κρατύνει, τῶν ἐκτεθέντων ὑπὸ τῶν ἁγίων σαλπίγγων τοῦ Πνεύματος, τῶν πανευφήμων Ἀποστόλων» (Ζ΄Οικουμενική Σύνοδος, κανόνας Α΄).

– «Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἐπιθυμεῖ τήν ἐνίσχυσιν τοῦ ἔργου τῆς Ἐπιτροπῆς «Πίστις καί Τάξις» καί μετ’ ἰδιαιτέρου ἐνδιαφέροντος παρακολουθεῖ τήν μέχρι τοῦδε θεολογικήν αὐτῆς προσφοράν. Ἐκτιμᾷ θετικῶς τά ὑπ’ αὐτῆς ἐκδοθέντα θεολογικά κείμενα, τῇ σπουδαίᾳ συνεργίᾳ καί ὀρθοδόξων θεολόγων» (Η Σύνοδος στην Κρήτη, το κείμενο «Σχέσεις...», 21η παράγραφος).

Δηλαδή οι επίσκοποι των ΣΤ΄και Ζ΄Οικουμενικών Συνοδών επικύρωσαν τους Αποστολικούς Κανόνες. Ανάλογα οι επίσκοποι του Συνόδου στην Κρήτη επικύρωσαν όλα τα έγγραφα του Π.Σ.Ε., ιδιαίτερα π.χ. τα κείμενα της Λίμα.

Ακόμα μια σύγκριση:

– «Ἐπισφραγίζομεν δὲ καὶ τοὺς λοιποὺς πάντας ἱεροὺς κανόνας, τοὺς ὑπὸ τῶν ἁγίων καὶ μακαρίων Πατέρων ἡμῶν ἐκτεθέντας, τουτέστι <…> Βασιλείου ἀρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας» (ΣΤ΄Οικουμενική Σύνοδος, κανόνας Β΄).

– Η Ορθόδοξη Εκκλησία «Ἐκτιμᾷ θετικῶς τά ὑπ’ αὐτῆς ἐκδοθέντα θεολογικά κείμενα, τῇ σπουδαίᾳ συνεργίᾳ καί ὀρθοδόξων θεολόγων» (Η Σύνοδος στην Κρήτη, το κείμενο «Σχέσεις...», 21η παράγραφος).

Έτσι οι κανόνες του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου είναι αυθεντικοί για μας διότι εγκρίθηκαν από την ΣΤ΄Οικουμενική Σύνοδο. Ανάλογα τα κείμενα του  Π.Σ.Ε., τα οποία εκρίθηκαν από την «Άγια και Μεγάλη Σύνοδο» αποκτούν το ακλόνητο κύρος για τους ανθρώπους που την αναγνωρίζουν.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Λοιπόν, οι οργανωτές της Συνόδου στην Κρήτη δημιουργησαν διπλή παγίδα: αν λάβουμε το κείμενο «Σχέσεις...» που περιέχει «δούρειο» παράγραφο, πρέπει θα λάβουμε τα κείμενα του Π.Σ.Ε. όπως λαμβάνουμε τους Αποστολικούς Κανόνες κλπ.

Επομένως, μετά την Σύνοδο στην Κρήτη όλα τα ἐκδοθέντα θεολογικά κείμενα του Π.Σ.Ε., τῇ σπουδαίᾳ συνεργίᾳ καί ὀρθοδόξων θεολόγων. Είναι απαράδεκτα για το εκκλησιαστικο πλήρωμα διότι πολλές οικουμενιστικές αποφάσεις του Π.Σ.Ε. είναι αιρετικές και όχι ορθόδοξες.

Η «θετική εκτίμηση» των κειμένων του Π.Σ.Ε. επίσης επεκτείνεται στα επόμενα κείμενα του Π.Σ.Ε. που είναι απαράδεκτα για μας διότι θα μετατρέψουν αυτή την οργάνωση σε πανεκκλησιαστικό όργανο του οποίου οι αποφάσεις θα γίνουν υποχρεωτικές για τις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες.

Πηγή: (Το άρθρο είναι μετάφραση από τα Ρωσικά για τις ΑΚΤΙΝΕΣ) Ακτίνες

Γνωστό τηλεοπτικό κανάλι προβάλλει ἕνα ἀκραῖα διαστροφικό, ἀνταγωνιστικό, «ἀθλητικό παιχνίδι», τό Survivor. Εἰκοσιτέσσερις ἄνθρωποι καλοῦνται νά ἐπιβιώσουν σέ ἐγκαταλελειμμένο νησί, γιά ἑβδομάδες, ἔχοντας στίς ἀποσκευές τους τά ἀπαραίτητα ροῦχα τους καί βασική προμήθεια φαγητοῦ. Οἱ διαγωνιζόμενοι συμμετέχουν ὀργανωμένοι σέ δύο ὁμάδες, σέ εἰδικά διαμορφωμένα παιχνίδια, γεμάτα δράση καί δοκιμασίες. Σταδι­α­κά, ὁ ἀνταγωνισμός μεταξύ ὁμάδων καί ἀτόμων ὁδηγεῖ στήν ἀνάδειξη τοῦ νικητῆ, ἀφοῦ ἀπορ­ριφθοῦν οἱ ὑπόλοιποι ἤ καταρρεύσουν ψυχολογικά, σωματικά καί τελικά ἀποκλεισθοῦν. Ὁ νικητής θά λάβει τό μεγάλο ἔπαθλο τῶν 100.000 εὐρώ.

Τό κοινό παρακολουθεῖ τίς ἀντιδράσεις καί τίς συμπεριφορές τῶν παιχτῶν καί συμμετέχει μέσω SMS, τά ὁποῖα ἀποφέρουν κέρδη σέ τηλεο­πτι­κές / πολυ­εθνι­κές ἑταιρεῖες. Στήν πραγματικό­τητα, ἐδῶ καί  δύο μῆνες ἡ χώρα μας βαυκα­λί­ζεται, συζητώντας γιά τά καλλίγραμμα πόδια, τά σώματα,  τούς κοιλιακούς τῶν συμμετεχόντων στό Survivor καί παρακολουθώντας τό ἀπόλυτο προϊόν ὑποκουλτούρας, πῶς στόν μα­κρινό  ἅγιο Δο­μί­νικο παίζουν πρα­γματι­κό ξύλο, ἀλληλοπροδίδονται, ἀλληλομισοῦν­ται,  λιμοκτονοῦν, δοκιμάζονται, ἐκ­τίθενται. «Μέ ἄλλα λόγια: ἀτομικισμός, προδοσία, ἀλληλοεξόντωση, ἀπαξίωση τῶν ἄλλων, κατάρρευση τῶν ἡττημένων, ἀποκλεισμός τῶν ἀδύναμων…

Δέν εἶναι “ἁπλᾶ ἕνα παιχνίδι” εἶ­ναι ἡ ἐπιβολή τοῦ βάρβαρου, παράλογου, παρηκμασμένου πολιτισμοῦ τοῦ κυρίαρχου συστήματος στά παιδιά μας ἀπ’ αὐ­τούς πού τά ἔχουν στερήσει τό πραγματικό παιχνίδι, τό γέ­λιο, τή χαρά καί τήν ἐλπίδα!», ὑπογραμμίζει εὔστοχα στήν ἀ­να­κοίνωσή της ἡ  Γ΄ ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης.

Στό μεταξύ  ἡ τηλεθέαση σπάει ρεκόρ (60%-78%) καθώς 2.500.000 τηλεθεατές -77,9% ἄνδρες ἡλικίας 25-34, 72,9% γυναῖκες ἡλικίας 15-24 καί 71,3% παιδιά- παρακολουθοῦν κάθε βράδυ τό ἑλληνικό Survivor. Πρόκειται πραγματικά γιά κατάντημα καί παρακμή. Ἀποδεικνύεται ἔτσι γιά ἄλλη μιά φορά ὅτι ἡ κρίση δέν εἶναι οἰκονομική, εἶναι πρωτίστως πολιτισμική καί πνευματική. Θά ἔπρεπε νά μᾶς εἶχε «ἐνηλικιώσει» καί νά μᾶς εἶχε συνετίσει• νά μᾶς εἶχε κάνει πιό ἀπαι­τητικούς ἀκόμη καί ὡς τηλεθεατές. Παραμένουμε φτωχοί, ἀπαίδευτοι καί μοι­­ραῖοι!

Ἀκόμη καί στά Δημοτικά Σχολεῖα, 10χρονα παιδιά δέν περιορίζονται μόνο σέ συζητήσεις, ἀλλά παίζουν στά διαλείμματα παιχνίδια, μετατρέποντας τό προαύλιο σέ ἀναπαράσταση τοῦ Survivor! Μάλιστα, σύμφωνα μέ καταγγελίες γονέων, πρίν μερικές ἡμέρες μαθητής Δημοτικοῦ Σχολείου τραυματίστηκε στή διάρκεια ἑνός τέτοιου δύσκολου παιχνιδιοῦ, ὅταν συμμαθητές του τοποθέτησαν ἐμπόδια στό σχολεῖο. Ἐπιπλέον τά παιδιά δείχνουν προτίμηση ἀκόμη καί σέ φαγη­τά τά ὁποῖα κερδίζουν ὑπό μορφή «ἐπάθλου» οἱ «ἥρωες» τοῦ Survivor! Εἶ­ναι φυσικό ἐπακόλουθο, καθώς ὅλοι γνω­ρί­ζουμε τή μεγάλη ἐπίδραση καί γοητεία πού ἀσκεῖ ἡ τηλεόραση σέ ὅλους καί ἰδιαίτερα στά παιδιά.

«Σήμερα τό Survivor μᾶς διδάσκει ὅτι καμία ξεφτίλα, καμιά μικρή προδοσία, κανένα συναισθηματικό ξεγύμνωμα, κανένα κάρφωμα τοῦ διπλανοῦ σου δέν εἶναι ντροπή, προκειμένου νά ἐπιβιώσει κα­νείς. Ἡ πειθαρχία, ἡ τυφλή ὑπακοή στούς ἄνωθεν κανόνες, ἀκόμα καί τούς πιό γελοίους καί παράλογους, εἶναι αὐ­τονόητη καί ἐπιβεβλημένη γιά ὅσους θέλουν νά παραμείνουν στό παιχνίδι», τονίζει ἡ ὡς ἄνω ΕΛΜΕ. Οἱ «ἀξίες», πού ἐπιβάλλονται μέσα ἀπό τήν τηλεοπτική εἰκόνα, εἶναι ἀπόλυτα ἀντίθετες μέ αὐ­τές πού ἐπιχειρεῖ νά μεταδώσει καί νά ἐμπνεύσει μέ κόπο καί θυσία τό σχολεῖο.

Καταλήγοντας μάλιστα οἱ προαναφερθέντες ἐκπαιδευτικοί ἀπευθύνουν -πρός τιμήν τους- ἔκκληση: «Καλοῦμε τούς συναδέλφους τῆς τάξης νά δώσου­με ἀκόμη μία μάχη ἐνάντια στά τηλεοπτικά σκουπίδια προβάλλοντας τίς ἀξίες τῆς ἀλληλεγγύης, τῆς συλλογικότητας, τοῦ σεβασμοῦ τοῦ ἄλλου, τῆς φιλίας,  τοῦ γνήσιου ἀθλητικοῦ πνεύματος, τοῦ ἀληθινοῦ ἀγώνα γιά μία ἀπελευθερωτική Παιδεία στά πλαίσια μιᾶς δίκαιης κι ἀνθρώπινης κοινωνίας. Νά γίνουμε ὅλοι μαχητές σέ τοῦτο τόν ἀγώνα!» Τό εὐχόμαστε!

Πηγή: Ακτίνες

Λένε και πάλι ΟΧΙ στις « έμφυλες ταυτότητες»  της Θεματικής  Εβδομάδας  στα Γυμνάσια.

Μετά την από την 1-03-2017 αποστομωτική άρνηση του Δημοτικού Συμβουλίου της Κορίνθου ,πλην των δύο μειοψηφούντων της ελάσσονος μειοψηφίας, έρχεται τώρα και ο Δήμος Νεμέας να ενώσει την φωνή του και να υψώσει το σθεναρό  του ΟΧΙ  στα άνομα και και(ε)νοφανή σχέδια των συνεργατών του Υπουργείου Παιδείας, που ως φαίνεται,υπαγορεύουν στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου  τις δικές τους ιδεοληπτικές πρακτικές.

Το Δημοτικό Συμβούλιο της Νεμέας με απόλυτα ομόφωνη απόφασή του επιθυμεί να θέσει φραγμό στην εφαρμογή της Θεματικής Εβδομάδας και κυρίως να μην αναχθεί η πρωτοβουλία αυτή του υπουργείου σε Νόμο, που από τον Σεπτέμβριο σχεδιάζεται  να επιβληθεί σε όλες τις βαθμίδες Εκπαίδευσης, αρχής γενομένης από τα Νηπιαγωγεία.

Οι πρωτοφανείς καινοτομίες περί κοινωνικού φύλου, που εισάγει το Υπουργείο Παιδείας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, πρόχειρα, χωρίς επιστημονική συμφωνία, χωρίς διάλογο, χωρίς  πιλοτική εφαρμογή ,με όλη την κοινωνία απέναντι, παρά μόνο με τη συναίνεση μιας συγκεκριμένης γνωστής μειοψηφικής τάσης, που λυμαίνεται τα πεδία λήψης αποφάσεων,  προσκρούει στην ηθική και στην συνείδηση των Ελλήνων, γιατί έρχεται σε αντίθεση με το αξιακό σύστημα αναφοράς της κοινωνίας , τις ρίζες της, τους συνεκτικούς δεσμούς και τις παραδόσεις της.

Χωρίς πληροφόρηση και κυρίως χωρίς τη συναίνεση της συντριπτικής πλειοψηφίας του κοινωνικού συνόλου, των γονέων και των εκπαιδευτικών, προκαλεί τσουνάμι αντιδράσεων στην τοπική κοινωνία της Κορινθίας, αλλά και σε όλη τη χώρα,

Τοπική Αυτοδιοίκηση, Νομικοί, Ακαδημαϊκοί, Ιατροί σχεδόν όλων των ειδικοτήτων, Σύλλογοι Γονέων και Κηδεμόνων, Παιδοψυχίατροι, ατομικά και συλλογικά βοούν προς τον υπουργό Παιδείας για άρση της υποχρεωτικότητας του πειράματος, που επιχειρείται εις βάρος των  ανήλικων μαθητών της πατρίδας μας!

Μια καινοφανής ιδεολογία, περί κοινωνικού φύλου, η οποία έχει θλιβερά αποτελέσματα όπου εφαρμόστηκε, επενδύεται με την πολιτική κάλυψη του Υπουργείου Παιδείας και προωθείται  οριζόντια σε όλα τα  σχολεία της χώρας και μάλιστα από κύκλους ΜΚΟ και με συνοπτικές διαδικασίες!!! (Δείτε σχετικά: το πείραμα του Τζων Μάνει στο  https://kars1918.wordpress.com/2016/10/16/la-theorie-du-genre/ για τη θεωρία του γένους, το οποίο εφάρμοσε το 1966  και  παταγωδώς απέτυχε στη συνέχεια με αποτέλεσμα δυο αυτοκτονίες).

Το θέμα δεν είναι μόνο εκπαιδευτικό , επιστημονικό  και ηθικό .Είναι βαθύτατα πολιτικό και κοινωνικό. Σχετίζεται με το τί τύπο ανθρώπου επιθυμούμε να έχουμε στο άμεσο μέλλον στη χώρα μας και ουσιαστικά  με την επιβίωση ή την εξαφάνιση  της Ελληνικής μας  αξιακής ιδιοπροσωπίας.

 Ακολουθεί η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νεμέας ενάντια στην υλοποίηση της θεματικής για τις Έμφυλες Ταυτότητες στα Γυμνάσια.

Ομόφωνη απόφαση του Δήμου Νεμέας.

Πηγή: korinthostv.gr

Η ιστορία του νησιού από την αρχαιότητα έως σήμερα – Οι γειτονικές νησίδες – Το παντελώς, αστήρικτο, τουρκικό ενδιαφέρον για τα Δωδεκάνησα - Χάρτες και επίσημα στοιχεία

Τις τελευταίες μέρες ήρθε στην επικαιρότητα, μετά τις αλλεπάλληλες προκλητικές τουρκικές δηλώσεις και τις απαντήσεις της ελληνικής πλευράς, το πανέμορφο Αγαθονήσι, το βορειότερο από τα Δωδεκάνησα. Θα γράψουμε μερικά στοιχεία, όχι ιδιαίτερα γνωστά γι' αυτό και θα αναφερθούμε στις Συνθήκες από τις οποίες αποδεικνύεται η αναμφισβήτητη ελληνική κυριαρχία.

Γεωγραφικά - πληθυσμιακά στοιχεία

Το Αγαθονήσι, το βορειότερο νησί των Δωδεκανήσων βρίσκεται πολύ κοντά στη Σάμο, από την οποία απέχει 10 ναυτικά μίλια. Έχει έκταση 13,41 τ.χλμ. και 185 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. 

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια πληθυσμιακή ανάκαμψη του νησιού. Ας δούμε την πορεία του πληθυσμού του νησιού από το 1951 ως και το 2011.

1951: 196 κάτοικοι, 1961: 189 κάτοικοι, 1971: 160 κάτοικοι, 1981: 133 κάτοικοι, 1991: 112 κάτοικοι, 2001: 158 κάτοικοι και 2011, όπως είπαμε, 185 κάτοικοι.

Μετά από μία περίοδο μείωσης του πληθυσμού, παρατηρείται όπως βλέπουμε, μία μικρή αλλά αξιοσημείωτη αύξηση του, τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της αυξημένης τουριστικής κίνησης. Οι ακτές του Αγαθονησίου είναι αλίμενες στη βόρεια πλευρά και έχουν βαθιές κολπώσεις στις άλλες. Το μέγιστο ύψος του είναι 209 μέτρα (Δένδρα). Στο νησί υπάρχουν τρεις οικισμοί, το Μεγάλο Χωριό, το Μικρό Χωριό και ο Άγιος Γεώργιος.

Κοντά στο Αγαθονήσι, βρίσκονται η Βραχονησίδα Πιάτο (γνωστή και ως Ψαθονήσι ή Ψαθώ), η νησίδα Νερονήσι ή Νερό (ετυμ. < Nero= μαύρος), η νησίδα Κουνελονήσι ή Κουνέλι, η βραχονησίδα Στρογγυλή ή Στρογγυλό κ.ά.

Η ιστορία του νησιού

Το Αγαθονήσι στην αρχαιότητα ονομαζόταν Υετούσα. Με το όνομα αυτό ήταν γνωστό ως τα τέλη του 19ου αιώνα περίπου. Το σημερινό όνομα του νησιού προέρχεται με παρετυμολογία προς το αγαθός, από το φυτωνύμιο Αγκαθονήσι. Υπάρχουν κάποια αρχαία ευρήματα τα οποία ίσως αποτελούν ένδειξη ότι το νησί ήταν κατοικημένο από την αρχαιότητα.

Τα μεταγενέστερα χρόνια, ειδικά λόγω της πειρατείας, το Αγαθονήσι έμεινε ακατοίκητο για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ο Οθωμανός εξερευνητής και χαρτογράφος Piri Reis που επισκέφθηκε το νησί τον 16ο αιώνα γράφει χαρακτηριστικά:

"Αυτό το νησί είναι ακατοίκητο, όμως οι κατσίκες του είναι πολυάριθμες. Αυτά τα νησιά (ενν. και τα γειτονικά με το Αγαθονήσι) τα έλεγαν μια εποχή Filimare. Ένας άπιστος (προφανώς εννοεί χριστιανός) ο οποίος έκανε στη Μεσόγειο πειρατεία με το πλοίο Quadyrga άφησε πάνω στα νησιά ελεύθερες λίγες κατσίκες. Γι' αυτό τον λόγο υπάρχει σήμερα στα νησιά Keci ολόκληρο πλήθος".

(Piri Reis, Bahriye, Κατακτητική Ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο, 1521).

Γι' αυτό τον λόγο, ο Piri Reis ονομάζει το Αγαθονήσι και τα γύρω νησιά Keci Adalary, δηλαδή Κατσικονήσια. 

Ένα αιώνα αργότερα, ο Marco Boschini επισκέφθηκε το Agatonisi, όπως γράφει, το οποίο ήταν ακατοίκητο. Πολλοί ξένοι περιηγητές αναφέρουν λανθασμένα το αρχαίο όνομα του νησιού Yetussa ως Yelussa. Ο Emile Kolodny γράφει ότι το νησί εποικίστηκε μόνιμα τον 19ο αιώνα, από κατοίκους της Πάτμου και των Φούρνων.

Το νησί, λέγεται κυρίως στη γλώσσα των ναυτικών και Γάιδαρος ή Γαϊδουρονήσι. Η ονομασία αυτή, που οφείλεται στο σχήμα του νησιού, θα μας απασχολήσει εκτενώς στη συνέχεια.

Το σημερινό γλωσσικό ιδίωμα των κατοίκων του Αγαθονησίου, μια καθαρά ελληνική διάλεκτος, οφείλεται, κατά πάσα πιθανότητα, στους βυζαντινούς εξόριστους που εγκαταστάθηκαν στο νησί.

Αναδρομή στην ιστορία των Δωδεκανήσων τον 20ο αιώνα

Τα Δωδεκάνησα το 1310 πέρασαν στα χέρια των Ιωαννιτών Ιπποτών. Το 1522, τα κατέλαβαν οι Οθωμανοί του σουλτάνου Σουλεϊμάν Β' (του αποκαλούμενου Μεγαλοπρεπούς), ο οποίος χορήγησε ένα ειδικό προνομιακό καθεστώς στα νησιά.

Παρά τις προσδοκίες των κατοίκων τους, τα Δωδεκάνησα έμειναν έξω από τα όρια του ελληνικού κράτους, μετά την Επανάσταση του 1821. Το 1909, οι Νεότουρκοι κατάργησαν και τα προνόμια που απολάμβαναν οι Δωδεκανήσιοι. 

Το 1912, η Ιταλία που πολεμούσε με την Τουρκία για την Κυρηναϊκή, κατέλαβε τα νησιά για να πιέσει τους Τούρκους να υποχωρήσουν. Οι Ιταλοί έκαναν λόγο αρχικά για αυτονομία και αυτοδιοίκηση, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση της άμεσης απελευθέρωσης στους Έλληνες κατοίκους τους (131.332 σε σύνολο 143.482, το 1912). Όμως κάτι τέτοιο δεν έγινε και η Ιταλία κράτησε τα νησιά. Με τη συμφωνία Βενιζέλου-Tittoni (29/7/1919), ανάμεσα στα άλλα, η Ιταλία παραχωρούσε τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, εκτός από τη Ρόδο, οι κάτοικοι της οποίας θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα για το μέλλον του νησιού.

Τον Ιούλιο του 1920 όμως, η κυβέρνηση Giolitti κατήγγειλε τη συμφωνία αυτή. Μετά τις αντιδράσεις όμως, η Ιταλία στις 10/8/1920, υπόγραψε τη Συνθήκη των Σεβρών με ανάλογο περιεχόμενο, με την αίρεση ότι η Συνθήκη θα ισχύσει μόνο με την επικύρωσή της από την Τουρκία, κάτι που δεν έγινε όπως ξέρουμε.

Με τη Συνθήκη της Λωζάνης, η Τουρκία παραιτήθηκε επίσημα από τα δικαιώματά της στα Δωδεκάνησα (άρθρο 15), "της τύχης των εδαφών και των νήσων τούτης κανονισθείσης ή κανονισθησομένης μεταξύ των ενδιαφερομένων". Η διατύπωση αυτή δέχεται πολλές ερμηνείες…

Πάντως σε όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων και με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, η Τουρκία και κανένα άλλο από τα ενδιαφερόμενα μέρη, δεν πρόβαλε θέμα ασφάλειας των μικρασιατικών ακτών.

Η Τουρκία όμως, παρά την παραίτησή της, δεν σταμάτησε ποτέ να έχει βλέψεις στα Δωδεκάνησα. Η στρατηγική θέση των νησιών και η εγγύτητά τους με τα μικρασιατικά παράλια, αποτελούσαν τις βασικές αιτίες για τις βλέψεις αυτές. Άρχισε λοιπόν να διατυπώνει αμφισβητήσεις για τα ακριβή όρια, ανάμεσα στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα και την τουρκική επικράτεια. Στις 4/1/1932, υπογράφτηκε στην Άγκυρα ιταλοτουρκική σύμβαση που οριοθετούσε κάποια σημεία.

Τα δύο μέρη αντάλλαξαν επιστολές με τις οποίες υποχρεώνονταν να καθορίσουν και το υπόλοιπο τμήμα των ιταλοτουρκικών θαλάσσιων συνόρων. Ο καθορισμός επισημοποιήθηκε με το πρακτικό που υπογράφτηκε στην Άγκυρα στις 28/12/1932. Έτσι, προσδιορίστηκε πού ανήκουν οι νησίδες της περιοχής οι οποίες "ουδεμίας αμφισβητήσεως αποτελούν αντικείμενον".

Η Τουρκία, κατά την πάγια πρακτική της, ισχυρίζεται ότι αυτό το πρωτόκολλο δεν ισχύει εφόσον δεν αποτελεί συμφωνία-συνθήκη και δεν συζητήθηκε στην τουρκική εθνοσυνέλευση και για "πρακτικά" τα οποία νομικά δεν δεσμεύουν την Τουρκία. Βέβαια, όσον αφορά το σκέλος της παραχώρησης κάποιων νησίδων στην Τουρκία, με τα "πρακτικά" αυτά, οι γείτονες δεν θέτουν κανένα θέμα για την ισχύ ή όχι του πρωτοκόλλου!

Έτσι, η νήσος Αρκόνησος (Καρά Αντά) αποδόθηκε από την Ιταλία στην Τουρκία στις 4 Ιανουαρίου 1932, όπως γράφει ο ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος("Το Καθεστώς των Νησίδων στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο – Η Μαρτυρία των Πηγών, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2002).

Στο ίδιο βιβλίο του ο Κ. Σβολόπουλος γράφει: "Η άρνηση της Άγκυρας να αναγνωρίσει την ισχύ του πρωτοκόλλου της 28ης Δεκεμβρίου 1932, ως μη επικυρωμένου από την τουρκική Εθνοσυνέλευση και μη κατατεθειμένου στη Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών, δεν αίρει το γεγονός ότι τόσο με τη συνομολόγηση του πρωτοκόλλου από επίσημους αντιπροσώπους των δύο κρατών όσο και, στη συνέχεια, μέσω της αλληλογραφίας μεταξύ των δύο υπουργών Εξωτερικών, το συγκεκριμένο καθεστώς της ιταλικής κυριαρχίας, όχι μόνο δεν αμφισβητήθηκε, αλλά και έγινε ρητά αποδεκτό από την τουρκική πλευρά".

Ο De Vecchi, ο δεύτερος Ιταλός κυβερνήτης των Δωδεκανήσων, ο οποίος διαδέχτηκε τον M. Lago, χρησιμοποίησε πολύ σκληρές μεθόδους. Επί των ημερών του, η ιταλική γλώσσα επιβλήθηκε βίαια στα Δωδεκάνησα και τα ελληνικά ονόματα των νησιών απαγορεύτηκαν. Η Κάρπαθος έγινε Scarpanto, η Τήλος Piscopi και οι Λειψοί Lisso. O De Vecchi έγραφε χαρακτηριστικά στον Μουσολίνι: "Η άποψη πως ο λαός αυτός θα αντιστέκεται διαρκώς και επιμόνως είναι επιπόλαιη. Σε κάθε λαό μπορείς να αφήσεις τη σφραγίδα σου αρκεί να είσαι αποφασισμένος".

Με την Συνθήκη της αμοιβαίας βοήθειας που υπόγραψαν Αγγλία, Γαλλία και Τουρκία στις 19/10/1939 (άρθρο 3), προβλεπόταν ότι "σε ενδεχόμενη επιχείρηση κατάληψης της Δωδεκανήσου θα χρησιμοποιούνταν τουρκικές δυνάμεις σε συνεργασία με όσες βρετανικές θα ήταν διαθέσιμες εκείνη τη στιγμή.

Τον Δεκέμβριο του 1941, ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Ίντεν πήγε κρυφά στη Μόσχα και συνομίλησε με τον Στάλιν. Ο Στάλιν πρότεινε στον Ίντεν να δελεάσουν τους Τούρκους προσφέροντάς τους τα Δωδεκάνησα και τη νότια Βουλγαρία! (Αρχεία Foreign Office 371/33183, R 458).

Ο Ίντεν υπενθύμισε στον τότε ηγέτη της (τέως) ΕΣΣΔ. το ελληνικό ενδιαφέρον για τα Δωδεκάνησα καθώς και τα προβλήματα που θα δημιουργούσε στους Συμμάχους μια τέτοια απόφαση.

Όταν όμως ο Τσόρτσιλ επισκέφτηκε τα Άδανα στις αρχές του 1943 με σκοπό να πιέσει την Τουρκία να βοηθήσει τους Βρετανούς στο βαλκανικό μέτωπο, η ελληνική κυβέρνηση (εξόριστη τότε, με επικεφαλής τον Εμμανουήλ Τσουδερό) θορυβήθηκε και αντέδρασε.

Μάλιστα, ο Τούρκος πρεσβευτής στο Λονδίνο, είπε στον Τσουδερό ανεπίσημα, ότι "η χώρα του εξετάζει την πιθανότητα να ανακτήσει κάποια μεσογειακά νησιά" (σχετικό άρθρο στο Balkan Studies, vol. 23.1, 1982, γραμμένο από τον A. Alexandris).

Ο Π. Κανελλόπουλος σημείωνε χαρακτηριστικά στο ημερολόγιό του στις 2/2/1943: "Σήμερα οι Times γράφουν ότι συζητήθηκαν στα Άδανα ζητήματα που αφορούν την Ελλάδα και ειδικότερα τα ελληνικά νησιά. Είναι ηθικά ασύλληπτο ότι συζητιούνται τέτοια ζητήματα χωρίς να μας ειδοποιούν".

Είχε προηγηθεί (1/2/1943) συζήτηση του Έλληνα πρεσβευτή στο Λονδίνο, Α. Αγνίδη με τους Βρετανούς οι οποίοι του υποσχέθηκαν απλά (και κυνικά θα λέγαμε…) ότι δεν θα θιγούν τα ήδη ανήκοντα στην Ελλάδα νησιά (!). 

(Αρχεία Foreign Office 371/37224, R 942).

Τελικά, τον Σεπτέμβριο του 1946, μετά και τη θεαματική στροφή στην πολιτική της (τέως) ΕΣΣΔ αποφασίστηκε τα Δωδεκάνησα να δοθούν στην Ελλάδα. Για την ιστορία, οι Βρετανοί, στους οποίους είχαν παραδοθεί τα Δωδεκάνησα από τους Γερμανούς (8/5/1945), σκόπευαν να παραχωρήσουν το Καστελόριζο στην Τουρκία.

Οι αντιδράσεις όμως των άλλων Συμμάχων, κυρίως των Αμερικανών, τους έκαναν να αναθεωρήσουν τη στάση τους και το Καστελόριζο ενσωματώθηκε στη χώρα μας.

Στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι, η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα εγκρίθηκε ομόφωνα.

Υπήρχε όμως μεγάλη ασάφεια στη διατύπωση της πρώτης παραγράφου του άρθρου 12, που είχε σαν αποτέλεσμα τα όρια της εκχωρούμενης περιοχής να είναι ασαφή.

"Η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα κατά πλήρη κυριαρχίαν τας νήσους της Δωδεκανήσου", χωρίς να τις κατονομάζει!

Τελικά, μετά από παρέμβαση του Ι. Πολίτη, ενσωματώθηκε στο κείμενο της Συνθήκης απαρίθμηση των 14 μεγαλύτερων νησιών και μνεία ότι παραχωρούνται επίσης και οι παρακείμενες στα νησιά νησίδες. Όταν παραχωρήθηκαν τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία με τη Συνθήκη της Λωζάνης, όλα τα νησιά είχαν απαριθμηθεί και προσαρτήθηκε και σχετικός χάρτης. Τη μέρα υπογραφής της Συνθήκης (10/2/1947), η Ελλάδα διευκρίνισε τις παρατηρήσεις της ότι οι μνημονευόμενες παρακείμενες των νησιών νησίδες, είναι αυτές που βρίσκονταν υπό ιταλική κυριαρχία, όταν η Ιταλία εισήλθε στον πόλεμο.

Το Αγαθονήσι (Gaidaro) στη Συνθήκη της Λωζάνης - Η αδιάλειπτη και απρόσκοπτη ιταλική,αρχικά,και στη συνέχεια ελληνική κυριαρχία

Σύμφωνα με το άρθρο 15 της Συνθήκης της Λωζάνης, η Τουρκία παραιτήθηκε υπέρ της Ιταλίας κάθε δικαιώματος και τίτλου επί των νήσων Αστυπάλαια, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψών, Σύμης, Κω και "των νησίδων των εξ αυτών εξαρτώμενων", καθώς και επί του Καστελόριζου. Σε εφαρμογή αυτής της διάταξης, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του Κ. Σβολόπουλου "Το Καθεστώς των Νησίδων στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο. Η Μαρτυρία των Πηγών", ανάμεσα στις νησίδες αυτές είναι και το "Αγαθονήσι" (Gaidaro). Όπως αναφέραμε, το όνομα Αγαθονήσι άρχισε να χρησιμοποιείται τον 20ο αιώνα και επικράτησε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πολύ σοφά, ο πρώτος Έλληνας στρατιωτικός διοικητής Δωδεκανήσου αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης, στις 11 Ιουνίου 1947, αναφέρει μία προς μία τις "παρακείμενες" στα 14 μεγαλύτερα νησιά, νησίδες.

Ανάμεσά τους, υπάρχει και το Αγ(κ)αθονήσι που "εξαρτάται" από την Πάτμο.

Η ελληνική κυριαρχία στο Αγαθονήσι προκύπτει από τις Συνθήκες και τους σχετικούς χάρτες που παραθέτουμε. Προφανώς, η αναφορά του ως Gaidaro στη Συνθήκη της Λωζάνης έκανε τους Τούρκους, όψιμα, να εκδηλώσουν τις αναθεωρητικές τους απόψεις, κινούμενοι είτε από άγνοια είτε με τη, γνωστή, ανατολίτικη (κουτο)πονηριά τους.

Θεωρούμε ότι με το συγκεκριμένο άρθρο οι αναγνώστες του protothema.gr διαφωτίστηκαν αρκετά και ότι οι αρμόδιοι των υπουργείων μας, θα πληροφορηθούν, αν δεν τις γνωρίζουν ήδη, κάποιες κρίσιμες και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για το καθεστώς των Δωδεκανήσων.

ΠΗΓΕΣ: Κ. ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, "ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΝΗΣΙΔΩΝ ΣΤΟ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ. Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ", ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, ΑΘΗΝΑ 2002

"ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ, Η ΜΑΚΡΑ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ", ΕΡΕΥΝΑ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΛΕΝΑ ΔΙΒΑΝΗ-ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 1996

ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΚΑΝΔΑΛΙΔΗΣ,¨ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ¨.

Πηγή: Πρώτο Θέμα, Ινφογνώμων Πολιτικά