Έχει παρέλθει πολύς χρόνος από την περίοδο της γερμανικής κατοχής και τα δεινά που επέφεραν στην περιοχή μας τα ναζιστικά στρατεύματα. Και για την περίοδο εκείνη η Ήπειρος είχε βαρύ φόρο αίματος με εκατόμβες θυμάτων στο ενεργητικό της.
Για το λόγο αυτό, πολλά από τα χωριά μας χαρακτηρίζονται σήμερα μαρτυρικά. Η γειτονική Μουσιωτίτσα, το Κομμένο, οι Λιγγιάδες, το Μεσοβούνι, η Παραμυθιά με τους προκρίτους της κ.α.
Είναι όμως, πολλά ακόμα, που σε μικρότερη κλίμακα γνώρισαν τη θηριωδία των κατακτητών. Μέτρησαν τις δικές τους απώλειες, κατέγραψαν το δικό τους πόνο. Σ΄ αυτά συγκαταλέγεται και το χωριό Νικολίτσι, που συναντήθηκε με τη Γερμανική θηριωδία δύο φορές.
Την πρώτη, στις 1 Ιουλίου 1943, όταν βομβαρδίστηκε από τα γερμανικά αεροπλάνα και τη δεύτερη, ένα χρόνο μετά, στις 24 Μαΐου 1944, όταν οι γερμανοί έκαψαν σπίτια του χωριού σε αντίποινα της επίθεσης και ήττας που υπέστησαν την προηγούμενη στο βουνό του χωριού, από τμήματα του ΕΔΕΣ.
(Νικολίτσι 1950. Οι μαθητές, φωτογραφίζονται στα ερείπια του δημοτικού σχολείου. Το διώροφο σχολείο κάηκε από τους γερμανούς σε μια άλλη θηριωδία τους προς το χωριό, όταν στις 24 Μαΐου 1944 το πυρπόλησαν μαζί με πολλά ακόμα σπίτια του χωριού, σε αντίποινα για την ήττα που υπέστησαν την προηγούμενη στα ορεινά του χωριού. Διακρίνονται οι καλοί δάσκαλοι Παναγιώτης Αθανασίου και Ελένη Νικολοπούλου καθώς και ο πρόεδρος Νικολιτσίου Βαγγέλης Σωτηρίου.)
Ο παραπάνω βομβαρδισμός μάλιστα συνδέεται με ένα μεγάλο για την περιοχή μας σαμποτάζ την εποχή εκείνη, τότε που η εθνική αντίσταση διατηρούσε ακόμα τους ιδρυτικούς – αρχικούς της σκοπούς.
Την ανατίναξη της γέφυρας Καλογήρου.
Σήμερα, σ’ αυτή την ιδιότυπη στροφή της ιστορίας μας, δεν πρέπει μόνο να μνημονεύσουμε και να αποτίσουμε φόρο τιμής στα «θύματα της γερμανικής Κατοχής», όπως επίσημα χαρακτηρίζονται. Στοχαστικά και με καλό σύμβουλο την ιστορία μας ας κρατήσουμε μηνύματα και διδαχές, ώστε με ασφάλεια να επαναπροσδιορίσουμε τη στάση μας για να πορευτούμε στο μέλλον.
Ας θυμηθούμε τι έγινε στο Νικολίτσι λοιπόν.
Τις πρωινές ώρες (8-10) της 1η Ιουλίου 1943 ανήμερα της γιορτής των Αγίων Αναργύρων, τον ήχο της καμπάνας επισκίασε ο θόρυβος από τα γερμανικά στούκας, που ξαφνικά έκαναν την εμφάνισή τους στον Λακκιώτικο ουρανό και άδειασαν στο χωριό το πένθιμο φορτίο τους. Κατά μια πιθανή εκδοχή οι γερμανοί βομβάρδισαν το Νικολίτσι γιατί είχαν πληροφορίες ότι εκεί βρισκόταν ο Ναπ. Ζέρβας.
Τα αεροπλάνα εμφανίστηκαν από το Μπαλντενέζι με κατεύθυνση τις Παπαδάτες. Αφού έκαναν στροφή, έφταναν πάνω από τα σπίτια του χωριού και επιλεκτικά έριχναν τις βόμβες τους. Από το βομβαρδισμό έγιναν πολλές καταστροφές και δυστυχώς θρηνήσαμε και εδώ θύματα.
Οι Νικολιτσιώτες Βέκιος Αριστείδης Υπολοχαγός και Ευάγγελος Ναστούλης αντάρτης που μετείχαν στην επιχείρηση.
Η παρουσία των αεροπλάνων ήταν ξαφνική. Κανείς δεν πρόλαβε να συνειδητοποιήσει τι επρόκειτο να συμβεί και μόνο όταν τα αεροπλάνα άρχισαν να χαμηλώνουν και έπεσε η πρώτη βόμβα έσπευσαν να προφυλαχθούν. Δυστυχώς όμως δεν πρόλαβαν όλοι να καλυφθούν.
Σκοτώθηκαν οι Χρήστος Κ. Τζόλος (14), Λάμπρος Οικονόμου (85) από θραύσματα βόμβας και ο Τούσης Κωνσταντίνος (20) ο οποίος γαζώθηκε από αεροπλάνο. Σοβαρά τραυματίστηκαν οι Χρήστος Τζόλος και Ελευθερία Τζόλου. Επίσης καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς πολλά σπίτια του χωριού.
Μια από τις βόμβες έπεσε πάνω σε ένα πουρνάρι, στη θέση Κιάφα, στα ψηλά του χωριού. Σπάζοντας ένα από τα κλωνάρια του έχασε την κατευθυντικότητά της και πέφτοντας πλάγια στο έδαφος δεν εξερράγη. Αφού ειδοποιήθηκε το αρχηγείο του ΕΔΕΣ, που είχε έδρα στην περιοχή (Δερβίζιανα), κατέφθασαν στο χωριό οι αντάρτες με επικεφαλή τον Πρεβεζάνο ταγματάρχη Απόστολο Χαλιμά.
Μαζί τους και οι σύμμαχοι αξιωματικοί, ο Νεοζηλανδός Τομ Μπάρνες1 και ο Άγγλος Χάρρυ Μίλλερ που δρούσαν στην περιοχή μας2. Οι ξένοι σαμποτέρ απασφάλισαν τη βόμβα και 3 μέρες αργότερα με μουλάρι την μετέφεραν στη Φιλιππιάδα όπου και χρησιμοποίησαν τη γόμωση της για την ανατίναξη της γέφυρας Καλογήρου. Στην επιχείρηση συμμετείχε υποστηρικτικά και οι ομάδες Παπαδατών και Άσσου.
(Φωτογραφία του γεφυριού του Fred Boissonnas 100 χρόνια πριν. Ο κ. Σπύρος Μαντάς, πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών, σε έρευνά του σχετικά με τη «Γέφυρα Καλογήρου», αναφέρει χαρακτηριστικά: «…Στα σκληρά χρόνια της Κατοχής, τη νύχτα από 4η προς 5η Ιουλίου του 1943, ανατινάζεται και χάνεται οριστικά το δίτοξο -όπως στην αρχή – γεφύρι του Καλόγηρου ….».)
Η επιχείρηση θεωρήθηκε επιτυχής, με τραγική εξαίρεση τους δυο νεκρούς Παπαδιώτες στη μάχη που επακολούθησε με τους Ιταλούς (Γεώργιο Τσεκλιά και Γεώργιο Γούση), αφού η γέφυρα Καλογήρου ήταν ζωτικής σημασίας για τις χερσαίες μεταφορές στην περιοχή.
Το ημερολόγιο έγραφε 4 ξημερώματα 5ης Ιουλίου 1943.
Σημειώσεις
1: Ο Νεοζηλανδός συνταγματάρχης Τομ Μπάρνες, είχε σταλεί στην Ελλάδα από το στρατηγείο Ανατολής σαν ειδικός στα σαμποτάζ και στις ανατινάξεις. Λίγους μήνες πριν, στις 25 προς 26 Νοεμβρίου 1942, ήταν από τους επικεφαλείς της σημαντικότερης επιχείρησης της Ελληνικής εθνικής αντίστασης. Της ανατίναξης της γέφυρας Γοργοποτάμου.
2: Οι Τομ και Μίλλερ, όπως αναφέρονταν σ’ αυτούς ο συγχωριανός μας Ευάγγελος Ναστούλης που μετείχε στην επιχείρηση μαζί με τους Θεόδωρο Ζήση και Βέκιο Αριστείδη.
Πηγή: Περιβαλλοντικός Πολιτιστικός Σύλλογος Δήμου Θεσπρωτικού , Αβέρωφ
Ἡ αἰφνιδιαστικὴ βουλγαρικὴ ἐπίθεση ἐναντίον τῶν ἑλληνικῶν καὶ σερβικῶν τμημάτων προκάλυψης, στὶς 16 Ἰουνίου 1913, σήμανε τὴν ἔναρξη τοῦ Δεύτερου Βαλκανικοῦ Πολέμου καὶ ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς κλήθηκε νὰ ὑπερασπιστεῖ τὰ ἐδάφη τῆς Μακεδονίας ποὺ μόλις εἶχαν ἀπελευθερωθεῖ ἀπὸ τὴν τουρκικὴ κατοχή. Τὸν πόλεμο αὐτὸ χαρακτήρισε ἡ ταχύτητα διεξαγωγῆς τοῦ -διήρκεσε μόνο ἕνα μήνα- ἡ σκληρότητα τῶν μαχῶν καὶ οἱ μεγάλες ἀπώλειες. Κορυφαία μάχη αὐτὴ τοῦ Κιλκὶς-Λαχανὰ (9-21 Ἰουνίου), ὅπου οἱ Βούλγαροι ἡττήθηκαν καὶ ὑποχώρησαν σχεδὸν ἄτακτα πρὸς τὰ ὑψώματα τῆς Δοϊράνης καὶ πέρα ἀπὸ τὴ γέφυρα τοῦ Στρυμονικοῦ πρὸς τὴν πεδιάδα τῶν Σερρῶν.
Στὶς 28 Ἰουνίου 1913, ἡ VII Μεραρχία ποὺ ἦταν στὸ δεξιό της διάταξης τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ, ἔλαβε διαταγὴ τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου νὰ κατευθυνθεῖ πρὸς τὶς Σέρρες καὶ νὰ ἀπελευθερώσει τὶς Σέρρες, τὴ Δράμα καὶ τὸ Σιδηροκάστρο. Μετὰ ἀπ’ αὐτὸ ἡ Μεραρχία διέταξε τὰ τμήματά της ποὺ ἦταν στὸ χ. Χείμαρρος (19ο Σύνταγμα Πεζικοῦ καὶ 1ο Σύνταγμα Πεδινοῦ Πυροβολικοῦ) καθὼς καὶ αὐτὰ ποὺ ἦταν στὸ Δασοχώρι (Στρατηγεῖο Μεραρχίας, 21ο Σύνταγμα Πεζικοῦ καὶ πεδινὴ πυροβολαρχία) νὰ συγκεντρωθοῦν στὸ Στρυμονικό, ὥστε ὁλόκληρη ἡ Μεραρχία νὰ διέλθει ἀπὸ τὶς γέφυρες Στρυμονικοὺ καὶ Κουμαριᾶς καὶ νὰ προελάσει πρὸς τὰ βόρεια.
Τὸ Γενικὸ Στρατηγεῖο, στὸ μεταξύ, ἐπιθυμώντας τὴν ἐπίσπευση τῆς προέλασης στὸ ἐσωτερικό της Βουλγαρίας, ἐξέδωσε στὶς 1600 τῆς 29ης Ἰουνίου τοῦ 1913 νέα διαταγή, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ VII Μεραρχία ἔπρεπε νὰ προελάσει μὲ τὸν ὄγκο τῆς δυνάμής της πρὸς τὸ Νευροκόπι, ἀποστέλλοντας ταυτόχρονα ἕνα ἀπόσπασμα συντάγματος πρὸς τὴ Δράμα. Η VII Μεραρχία ἔλαβε τὴ διαταγὴ αὐτὴ στὴν Πεντάπολη τὴν ἑπομένη μέρα καὶ ἀμέσως, διέταξε τὸ 21ο Σύνταγμα Πεζικοῦ μὲ μιὰ μοίρα Πυροβολικοῦ νὰ κατευθυνθεῖ στὴ Δράμα, ἐνῶ ἡ ὑπόλοιπη δύναμή της νὰ ἐπανέλθει στὶς Σέρρες, γιὰ νὰ προελάσει μέσω Βροντοὺς πρὸς τὸ Νευροκόπι.
Ἡ φάλαγγα τοῦ 21ου Συντάγματος Πεζικοῦ μὲ μιὰ μοίρα Πεδινοῦ Πυροβολικοῦ (Ἀπόσπασμα Δράμας) ὑπὸ τὴ διοίκηση τοῦ Ἀντισυνταγματάρχη Πεζικοῦ Μιχαλόπουλου – Ἀρκαδικοῦ Νικολάου, κινήθηκε ἀπὸ τὴν Πεντάπολη στὶς 08:00 τῆς 30ης Ἰουνίου καὶ ἔφθασε ἀνεμπόδιστα τὶς βραδινὲς ὧρες στὸ σιδηροδρομικὸ σταθμὸ Ἀγγίστας ὅπου καὶ διανυκτέρευσε. Στὶς 05:00 τῆς 1ης Ἰουλίου τὸ Ἀπόσπασμα συνέχισε τὴν κίνησή του, πρὸς τὰ βορειοανατολικά. Περίπου ἕνα χιλιόμετρο μετὰ τὴν Ἀλιστράτη, ἡ ἐμπροσθοφυλακὴ τοῦ ἐξουδετέρωσε εὔκολα ἐνέδρα κομιτατζήδων καὶ συνέχισε τὴν πορεία της. Στὴ συνέχεια τὸ Ἀπόσπασμα ἔτρεψε σὲ φυγή, μετὰ ἀπὸ σύντομο ἀγώνα, βουλγαρικὴ φάλαγγα συνοδείας μεταγωγικῶν ποὺ ἐγκατέλειψε συνολικὰ 75 ὀχήματα γεμάτα μὲ διάφορα ὑλικὰ καὶ προέλασε πρὸς τὴ Δράμα. Τὴν ἴδια μέρα τὰ ἑλληνικὰ τμήματα εἰσῆλθαν στὴν πόλη, τὴν ὁποία πρόλαβαν νὰ σώσουν ἀπὸ βέβαιο ἐμπρησμό. Δὲν ἔγινε ὅμως τὸ ἴδιο στὴν κωμόπολη τοῦ Δοξάτου τὴν προηγούμενη, ὅταν οἱ Βούλγαροι ὑποχωρώντας διέπραξαν μεγάλης ἔκτασης βανδαλισμούς, τὴν πυρπόλησαν καὶ ἔσφαξαν περισσότερους ἀπὸ 3000 κατοίκους της, ἀνάμεσά τους πολλοὺς ἱερεῖς, γυναῖκες καὶ παιδιά. Οἱ κάτοικοι τοὺς ἐπιφύλαξαν ἐνθουσιώδη ὑποδοχή, πανηγυρίζοντας γιὰ τὴν ἀπελευθέρωσή τους.
Πηγή: Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας
