5 Ιανουαρίου 2020

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κέντρο Αντιστάσεως (Κ.Α.) Καμελάρ από τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου μέχρι το πρωί της 14ης Αυγούστου υπό την ευθύνη του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα

Η τακτική κατάσταση στο υφιστάμενο κενό μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών περί τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου

Πριν συνεχίσουμε την αναφορά μας στα της διεξαγωγής της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ υπό τη διοίκηση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούμε στην επικρατούσα τακτική κατάσταση τη 16η ώρα στο δεξιό του Κ.Α. Καμελάρ, δηλαδή στο υπάρχον κενό μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών και τούτο επειδή ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εξ ιδίας πρωτοβουλίας ενεργώντας και χωρίς να ενημερώσει (μάλλον) την IV Μεραρχία, υπό τις διαταγές της οποίας είχε τεθεί, είχε εγκαταστήσει Λόχο του ΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων και την Πυροβολαρχία της ΧΙΙΙα ΜΟΠ υπό το Λοχαγό Βλαχάβα στην περιοχή των Βράχων του Καγιαντιμπί (βλέπε Μέρος ΙΙβi):

«Κατόπιν τούτου αποφασίζομεν όπως δι’ ενός Λόχου του ερχομένου Τάγματος και μιάς Πυροβολαρχίας καταλάβωμεν τα υψώματα 1.000 μ. Α. Καγιά Ντεπέ επεκτείνοντες το δεξιόν της IV Μεραρχίας …»

Πολύ πιθανόν η αναφερόμενη δύναμη του Αποσπάσματος Πλαστήρα να εγκαταστάθηκε στην περιοχή του αυχένα Γκεϊσλάρ (βλέπε σχεδιάγραμμα 11 άρθρου ΙΙβi). Το υπόψη γεγονός δεν πρέπει να είχε αναφερθεί στη IV Μεραρχία και τούτο επειδή δεν υπάρχει καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα περί αναφοράς αυτού του ζητήματος στην IV Μεραρχία, αλλά και στην Έκθεση Πεπραγμένων της Μεραρχίας δεν σημειώνεται τι περί αυτής της εγκατάστασης. Έχουμε ήδη επισημάνει στα άρθρα ΙΙβi και ΙΙβii ότι οι εντολές που ανατέθηκαν από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα του επέβαλαν όπως μετά «Τάγματος, της διοικήσεως του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και Πυροβολαρχίας να ανέλθη επί του Καλετζίκ όπου η Διοίκησις του ομονύμου Κέντρου αντιστάσεως». Η ρητή αυτή εντολή του Α΄ Σώματος Στρατού που επαναλήφθηκε από την IV Μεραρχία στη συνέχεια, μέχρι τη 16η ώρα δεν είχε εκτελεστεί από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα.
 

Φωτογραφία 27: Υψώματα Μπελέν Τεπέ. Κατ’ ευθείαν εμπρός διακρίνεται η πεδιάδα του Σινάν Πασά και δεξιά οι Βράχοι του Καγιαντιμπί.

Στο υφιστάμενο κενό μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών και επί του υψώματος Μπελέν Τεπέ, είχε εγκατασταθεί το 3ο Τάγμα του 4ου Συντάγματος Πεζικού (ΙΙΙ/4 Τάγμα) της Ι Μεραρχίας υπό τον Ταγματάρχη Πρεμέτη, ενισχυμένο με Ουλαμό Πυροβολικού. Κατά του ΙΙΙ/4 Τάγματος επιτέθηκε την 5η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου η 23η Τουρκική Μεραρχία υποστηριζόμενη από 28 πυροβόλα, εκ των οποίων τα 14 βαρέα (βλέπε Σχεδιαγράμματα 8 και 9 στο άρθρο ΙΙβi). Την 0720 ώρα η Ι Μεραρχία διέταξε το σταθμεύον παρά τω χωρίω Γκεϊσλάρ 22ο Σύνταγμα Πεζικού της VII Μεραρχίας (υπό τον Αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Ψάρρα) να διαθέσει στην περιοχή του χωριού Καγιαντιμπί το 2ο Τάγμα του 22ου Συντάγματος (ΙΙ/22 Τάγμα) με Ουλαμό Πυροβολικού υπό τον Ταγματάρχη Τρικαλιώτη, τον οποίο έθεσε υπό τις διαταγές του Ταγματάρχη Πρεμέτη. Το ΙΙ/22 Τάγμα τέθηκε σε κίνηση την 0845 ώρα (μετά 1 ώρα και 30΄) [1] και θα πρέπει να έφθασε στο χωριό Καγιαντιμπί την 0945-1000 ώρα περίπου. Περί την 0930 ώρα όμως το Μπελέν Τεπέ καταλήφθηκε από τους Τούρκους και το ΙΙΙ/4 Τάγμα συμπτύχθηκε στα αντερείσματα νότια του χωριού Καγιαντιμπί (βλέπε Σχεδιάγραμμα 9 άρθρου ΙΙβi). Σαφείς πληροφορίες για τη μάχη που διεξήχθη στο Μπελέν Τεπέ και στη συνέχεια για τη μάχη αναχαίτισης της Τουρκικής επίθεσης στα αντερείσματα νότια του χωριού Καγιαντιμπί, δεν υπάρχουν από Ελληνικής πλευράς. Στην Έκθεση Πεπραγμένων της Ι Μεραρχίας αναφέρεται ότι τα ΙΙΙ/4 και  ΙΙ/22 Τάγματα δεν έδειξαν ιδιαίτερη προθυμία να αντεπιτεθούν για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Μπελέν Τεπέ.[2] Ο συγγραφέας της εν λόγω Έκθεσης δεν μπαίνει στον κόπο να εξετάσει αν ήταν δυνατή η εκτόξευση αντεπίθεσης από 2 Τάγματα που υποστηρίζονταν από 4 πυροβόλα εναντίον μίας Μεραρχίας 10 Ταγμάτων που υποστηριζόταν από 28 πυροβόλα.

Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν προκύπτει ότι μεταξύ του Τηλκί Κηρί Μπελ και του υψώματος 1535, όπου βρισκόταν το δεξιό όριο της IV Μεραρχίας, είχε δημιουργηθεί μία γραμμή ανασχέσεως από τα ΙΙΙ/4 και ΙΙ/22 Τάγματα και τον 5ο Λόχο Ευζώνων που υποστηριζόταν από την Πυροβολαρχία Βλαχάβα του Αποσπάσματος Πλαστήρα (βλέπε Σχεδιάγραμμα 11 στο Μέρος ΙΙβi). Επομένως το διάκενο μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών είχε φραχθεί κατά ανεκτό μάλλον τρόπο.

[Σχόλιο: Θα επαναλάβουμε και πάλι ότι κάθε αξιωματικός οφείλει να ενεργεί εντός του πλαισίου που του επιβάλλει η εντολή του. Η κύρια εντολή του Πλαστήρα ήταν να αναλάβει την ευθύνη της άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ και να διατηρήσει πάση θυσία υπό την κατοχή του το Καλετζίκ, που αποτελούσε το σπουδαιότερο έδαφος του τομέα της IV Μεραρχίας. Εφόσον ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας διαπίστωσε ότι προέκυπταν κίνδυνοι στο δεξιό του, δηλαδή στην περιοχή του υψώματος 1535, που βρισκόταν εντός του τομέα ευθύνης του, ασφαλώς και όφειλε να εγκαταστήσει μία δύναμη επί του υψώματος τούτου. Ίσως έναν ενισχυμένο Λόχο του 2ου Τάγματος Ευζώνων και ένα Ουλαμό της Πυροβολαρχίας Βλαχάβα. Ο ίδιος όμως μετά του υπολοίπου και μεγαλύτερου μέρους της δύναμης του 2ου Τάγματος και της Πυροβολαρχίας όφειλε να ανέβει στο Καλετζίκ. Σε κάθε περίπτωση δεν είχε το δικαίωμα να στείλει ένα Λόχο Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα 2 χιλιόμετρα εκτός του τομέα ευθύνης της προϊσταμένης του IV Μεραρχίας και μάλιστα χωρίς την άδειά της, ή τουλάχιστον την ενημέρωσή της.]

Τις μεταμεσημβρινές ώρες της 13ης Αυγούστου έφθασε στο χωριό Γκεϊσλάρ το 23ο Σύνταγμα Πεζικού της VII Μεραρχίας υπό τον Συνταγματάρχη Χαράλαμπο Λούφα, το οποίο κατόπιν διαταγής της Ι Μεραρχίας διέθεσε το 1ο Τάγμα του (Ι/23 Τάγμα) υπό τον Ταγματάρχη Διάμεση στον αυχένα Γκεϋσλάρ [3] για την απόφραξη του μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών υφιστάμενου κενού. Το Ι/23 Τάγμα εγκαταστάθηκε αμυντικά 1.500 μέτρα βορειοανατολικά του χωριού Καγιαντιμπί με αποστολή να αμυνθεί επί των θέσεών του πάση θυσία. Επομένως το Ι/23 Τάγμα εγκαταστάθηκε στην ίδια περίπου θέση που είχε εγκατασταθεί ο Λόχος του 2ου Τάγματος Ευζώνων και η Πυροβολαρχία Βλαχάβα. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι το δεξιό του συνδέθηκε με το Ι/23 Τάγμα νότια του Καγιαντιμπί. Επομένως ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας γνώριζε ότι η περιοχή των Βράχων του Καγιαντιμπί, που βρισκόταν εκτός του τομέα της IV Μεραρχίας, είχε καλυφθεί από Τάγμα της Ι Μεραρχίας και κατόπιν τούτου όφειλε να αποσύρει από την περιοχή των Βράχων του Καγιαντιμπί το Λόχο Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα, πράγμα όμως που δεν έκανε.

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ από τη 16η ώρα μέχρι την 6η πρωινή ώρα της 14ης Αυγούστου με βάση τα κείμενα της Τουρκικής ΔΙΣ

Επανερχόμενοι στο άρθρο ΙΙβi θα υπενθυμίσουμε ότι τη 1430 ώρα το ενισχυμένο δια του 11ου Τάγματος Εφόδου 127ο Σύνταγμα της 11ης Τουρκικής Μεραρχίας επιτέθηκε κατά του υψώματος 1687 (1310 κατά την Τουρκική ΔΙΣ) και κατέλαβε τα χαρακώματα της πρώτης γραμμής. Στην επίθεση αυτή άγνωστο για ποιο λόγο δεν συμμετείχαν τα Τουρκικά Τάγματα της 5ης Μεραρχίας που βρίσκονταν σε ετοιμότητα επιθέσεως επί των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά και Κιουτσούκ τεπέ. Κατά την Τουρκική ΔΙΣ οι Έλληνες επωφεληθέντες από την αδράνεια της 5ης Μεραρχίας αντεπιτέθηκαν δια του εφεδρικού 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και ανακατέλαβαν τις θέσεις τους. Το 127ο Τουρκικό Σύνταγμα μετά δυσκολίας συγκρατήθηκε σε απόσταση 150 περίπου μέτρων από τα Ελληνικά συρματοπλέγματα. Περί αυτής της Τουρκικής ενέργειας ουδεμία αναφορά υπάρχει στην Έκθεση Πλαστήρα. Πολύ πιθανόν η ενέργεια αυτή να ταυτίζεται με την Τουρκική επίθεση που κατά την Έκθεση Πλαστήρα εκτελέστηκε τη 1610 ώρα. Σύμφωνα όμως με την Έκθεση Πλαστήρα τη 1430 ώρα στην περιοχή του υψώματος 1687 βρίσκονταν ο Λόχος Ευζώνων που αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο και 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο. Κατά το διοικητή του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Τσιρώνη στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687 είχε εγκατασταθεί μόνο ο Ουλαμός Ευζώνων που αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο. Σε κάθε περίπτωση και με βάση τουλάχιστον την Έκθεση Πλαστήρα επί του Καλετζίκ δεν βρισκόταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, αλλά δύο Λόχοι του και αυτοί με ερωτηματικό.

Ο διοικητής του IV Τουρκικού Σώματος Στρατού ευρισκόμενος επί του παρατηρητηρίου της 5ης Μεραρχίας επί του υψώματος Μπέη Τεπέ (σε απόσταση 2 χλμ από το ύψωμα 1710), διέταξε τις 5η και 11η Μεραρχίες να επιτεθούν αμέσως και αντί πάσης θυσίας να καταλάβουν την περιοχή των υψωμάτων βόρεια του υψώματος Ποϊραλικαγιά.

Πρώτη επιτέθηκε η 5η Μεραρχία σε χρόνο που δεν προσδιορίζεται, αλλά πάντως μετά τη 1430 ώρα και πριν τη 1820 ώρα. Με την υποστήριξη του πυροβολικού και υπό τη διοίκηση του διοικητή του 10ου Συντάγματος επιτέθηκαν τρία Τάγματα Πεζικού και κατέλαβαν τα εμπρός χαρακώματα της Ελληνικής γραμμής αντιστάσεως επί των υψωμάτων 1687 – 1675. Εξ αιτίας όμως της άμεσης και ισχυρής Ελληνικής αντίδρασης με καταιγιστικά πυρά πεζικού, πολυβόλων και πυροβολικού αναγκάστηκαν να επανέλθουν στις θέσεις εξορμήσεως τους. Περί της Τουρκικής αυτής επίθεσης ουδεμία αναφορά υπάρχει στην Έκθεση Πλαστήρα.

Ο διοικητής της 11ης Μεραρχίας παρά το ότι το 127 Σύνταγμα και το Τάγμα Εφόδου της Μεραρχίας του ήταν καταπονημένα και είχαν υποστεί σοβαρές απώλειες, τα ενίσχυσε με ένα Τάγμα του 126 εφεδρικού Συντάγματος και τα ούτω συγκεντρωθέντα 5 Τάγματα τα έθεσε υπό τη διοίκηση του διοικητή της Ταξιαρχίας Πεζικού της Μεραρχίας με την εντολή να καταλάβουν την περιοχή πέριξ του υψώματος 1310 (ύψ. 1687). Η επίθεση εκτελέστηκε τη 1820 ώρα, αλλά και αυτή απέτυχε. Οι λόγοι της αποτυχίας κατά τη Τουρκική ΔΙΣ ήταν η ενίσχυση του υψώματος 1310 υπό των Ελλήνων, το πυρ του Ελληνικού Πυροβολικού και η μη συνταύτιση των επιθετικών ενεργειών των δύο Τουρκικών Μεραρχιών. Και αυτή η Τουρκική επίθεση δεν αναφέρεται στην Έκθεση Πλαστήρα.

Ο διοικητής του IV Τουρκικού Σ. Στρατού ύστερα και από αυτή την αποτυχία αντιλήφθηκε ότι απαιτούνταν περισσότερες δυνάμεις για να καταληφθεί το ύψωμα 1310 και στενότερος συντονισμός των ενεργειών των δύο Μεραρχιών. Λόγω και της επερχόμενης νύκτας μετέφερε την εκτέλεση της επίθεσης για το πρωί της επομένης ημέρας.

Ο διοικητής όμως της 11ης Μεραρχίας, παρά το γεγονός ότι το 127 Σύνταγμα ήταν καταπονημένο και ότι πέραν των άλλων είχε υποστεί και μεγάλες απώλειες, επειδή πίστευε ότι ήταν αναγκαία η ταχεία κατάληψη του Καλετζίκ, διέταξε όπως τα πέντε Τάγματά του που βρίσκονταν προ των συρματοπλεγμάτων του Καλετζίκ να ενεργήσουν την 2030 ώρα νυκτερινή επίθεση. Αλλά και αυτή η επίθεση απέτυχε. Τα επιτεθέντα τμήματα καθηλώθηκαν 100 μέτρα προ των Ελληνικών συρματοπλεγμάτων και κατά τη διάρκεια της νύκτας αντάλλασσαν πυρά με τα απέναντί τους Ελληνικά τμήματα. Και η επίθεση αυτή δεν αναφέρεται στην έκθεση Πλαστήρα.

Σχεδιάγραμμα 16: Αποτελεί απόσπασμα σχεδιαγράμματος της Τουρκικής ΔΙΣ και παρουσιάζει την επικρατούσα κατάσταση το βράδυ της 13ης Αυγούστου. Κατά του υψώματος 1310 (ύψ 1687) ενεργούσε το 127 Σύνταγμα Πεζικού της 11ης Μεραρχίας, ενισχυμένο με το Τάγμα Εφόδου της Μεραρχίας και ένα Τάγμα του 126 εφεδρικού Συντάγματος. Διακρίνονται επίσης οι θέσεις των τακτικών Σταθμών Διοικήσεως του 4ου Τουρκικού Σώματος Στρατού και των 5ης και 11ης Μεραρχιών. Το ύψωμα Kurtkaya είναι το άλλο ζωτικό έδαφος της IV Μεραρχίας, ο Πριονοειδής Βράχος, επί του οποίου αμυνόταν το 2ο Τάγμα του 35ου Συντάγματος.

Στη συνέχεια των όσων αναφέρθηκαν προκύπτει ότι η κυρία προσπάθεια των Τούρκων ήταν εστιασμένη στη κατάληψη του ορεινού όγκου Καλετζίκ που αποτελούσε και τον κύριο σπόνδυλο του όλου αμυντικού τομέα της IV Μεραρχίας. Οι Τούρκοι είχαν διαγνώσει πολύ σωστά ότι η κατάληψη του Καλετζίκ θα είχε σαν αποτέλεσμα και την πλήρη κατάρρευση της άμυνας της IV Μεραρχίας και για αυτό τον λόγο με τις συνεχείς επιθέσεις των 5ης και 11ης Τουρκικών Μεραρχιών απέβλεπαν στην ολοκλήρωσης της κατάληψης του Καλετζίκ. Επίσης το μείζον μέρος της 11ης Μεραρχίας με την υποστήριξη του οργανικού Πυροβολικού της και των δύο Πυροβολαρχιών της 7ης Μεραρχίας που της είχαν διατεθεί (συνολικά 20 πυροβόλα των 75 χλστ.) υποστήριζε τις επιθέσεις για την κατάληψη του Καλετζίκ. Στην Τουρκική ΔΙΣ η μόνη υπάρχουσα αναφορά για το 70ο Σύνταγμα Πεζικού που επιχειρούσε κατά του υψώματος 1535, είναι ότι αυτό «…μέχρι της νυκτός συνέχιζε την ανταλλαγήν πυρών μετά του εχθρού.», πράγμα που παραπέμπει ότι στο Σύνταγμα αυτό είχε ανατεθεί η δευτερεύουσα προσπάθεια της Μεραρχίας και ο αγώνας που διεξήγαγε με τα έναντι του μετώπου του τμήματα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων ήταν απλά μάχη τριβής. Ήδη έχουμε αναφέρει στο σχόλιο 27 του Μέρος ΙΙβii ότι και ο διοικητής του 6ου Λόχου του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, Υπολοχαγός Προυκάκης, που ο Λόχος ήταν εγκατεστημένος στο ύψωμα 1535, περιγράφει στο βιβλίο του τη μάχη που διεξήχθη στο ύψωμα 1535 ως μάχη τριβής κατά την οποία ανταλλάσσονταν μόνο πυρά μεταξύ των αντιπάλων. Η προσοχή του διοικητού της 11ης Μεραρχίας είναι στραμμένη αποκλειστικά και μόνο στην επιχείρηση για την κατάληψη του Καλετζίκ και «αδιαφορούσε» μπορεί να πει κάποιος για το τι έκανε το 70ο Σύνταγμά του.

Οργάνωση του 4ου Τουρκικού Σ.Σ. τη νύκτα της 13/14 Αυγούστου για την συνέχιση της επιθέσεως το πρωί της 14ης Αυγούστου

Ο διοικητής του IV Τουρκικού Σώματος Στρατού διέταξε τις Μεραρχίες του να συνεχίσουν τις ενέργειές τους το πρωί της 14ης Αυγούστου για την κατάληψη των υψωμάτων Ερκμέν (ήτοι τη λοφοσειρά του Καλετζίκ ύψ. 1310, Αλικαγιά, Ερκμέν 1310) και Κουρκαγιά (Πριονοειδής Βράχος). Προς το σκοπό αυτό διέθεσε από την εφεδρεία του (12η Μεραρχία) το 34ο Σύνταγμα στην 11η Μεραρχία και το 12ο Τάγμα Εφόδου στην 5η Μεραρχία. Οι διοικητές των 5ης και 11ης Μεραρχιών συντονίστηκαν μεταξύ τους και άρχισαν τις προετοιμασίες τους για να επιτεθούν από την 0530 ώρα της 14ης Αυγούστου με την υποστήριξη του Πυροβολικού. Κατόπιν τούτων ένα μέρος του Βαρέως Πυροβολικού μετακινήθηκε όπισθεν του Μπέη Τεπέ, οι Πεδινές και Ορειβατικές Πυροβολαρχίες μετακινήθηκαν προς τα εμπρός και συμπλήρωσαν τον ανεφοδιασμό τους. Ειδικότερα:

• Ο διοικητής Ταξιαρχίας Πεζικού της 5ης Μεραρχίας προώθησε στη γραμμή εξορμήσεως βορείως του υψώματος Ποϊραλικαγιά το 5ο Τάγμα Εφόδου αριστερά και το 12ο Τάγμα Εφόδου δεξιά προκειμένου να επιτεθεί κατά του υψώματος 1310 (ύψ. 1687) έχοντας σε πρώτο κλιμάκιο τα δύο αυτά Τάγματα και τηρώντας ως εφεδρεία το 10ο Σύνταγμα Πεζικού και το 1ο Τάγμα του 13ου Συντάγματος. Η επίθεση θα υποστηριζόταν από 4 Πυροβολαρχίες (16 πυροβόλα). Στην Τουρκική ΔΙΣ δεν υπάρχουν πληροφορίες για το Πυροβολικό Γενικής Υποστήριξης του IV Σώματος Στρατού, αποτελούμενο από 18 Πυροβόλα, εκ των οποίων 8 ήταν ορειβατικά ΣΚΟΝΤΑ των 105 χλστ., 2 ήταν μακρά των 120 χλστ. και 4 ΣΚΟΝΤΑ 150 χλστ.. Πολύ πιθανόν τα περιορισμένα αποθέματα βλημάτων βαρέως Πυροβολικού του Τουρκικού Στρατού να είχαν εξαντληθεί.

• Η 11η Μεραρχία προώθησε όπισθεν του ενισχυμένου 127 Συντάγματός Πεζικού, που βρισκόταν σε επαφή με τις Ελληνικές δυνάμεις στα δυτικά αντερείσματα του Καλετζίκ, τις δυνάμεις δια των οποίων θα επετίθετο το πρωί της 14ης Αυγούστου κατά του Καλετζίκ. Οι εν λόγω δυνάμεις ήταν το 34ο Σύνταγμα Πεζικού της 12ης Μεραρχίας που είχε τεθεί υπό τη διοίκησή της και το 2ο Τάγμα του εφεδρικού της 126 Συντάγματος Πεζικού. Όλες οι προ του Καλετζίκ δυνάμεις της 11ης Μεραρχίας, αποτελούμενες εν συνόλω από 9 Τάγματα, τέθηκαν υπό τη διοίκηση του διοικητή της Ταξιαρχίας Πεζικού της Μεραρχίας και τη 2η πρωινή ώρα οι δυνάμεις επιθέσεως είχαν ολοκληρώσει τις προετοιμασίες τους και είχαν καταλάβει τις θέσεις εξορμήσεως. Την επίθεση της 11ης Μεραρχίας θα υποστήριζε το οργανικό της Πυροβολικό εκ 12 πυροβόλων των 75 χλστ. (3 Πυροβολαρχίες) και 8 πυροβόλων των 75 χλστ. (2 Πυροβολαρχίες) της 7ης Μεραρχίας του εφεδρικού 2ου Σώματος Στρατού της 1ης Τουρκικής Στρατιάς.

Περισσότερες πληροφορίες στο Σχεδιάγραμμα 17 που ακολουθεί.

Σχεδιάγραμμα 17: Παρουσιάζεται η προετοιμασία των 5ης και 11ης Μεραρχιών του 4ου Τουρκικού Σώματος Στρατού τη νύκτα της 13/14 Αυγούστου, για την επίθεσή το πρωί της 14ης Αυγούστου. Τελικός ΑΝΣΚ της επίθεσης ήταν η κατάληψη του υψώματος Ερκμέν τεπέ 1310. Η 5η Μεραρχία θα επετίθετο κατά του Καλετζίκ με το Τάγμα Εφόδου της και το Τάγμα Εφόδου της 12ης Μεραρχίας και θα υποστήριζε την επίθεσή της δια 16 πυροβόλων. Η 11η Μεραρχία θα ενεργούσε κατά του Καλετζίκ με το 34ο Σύνταγμα Πεζικού της 12ης Μεραρχίας και το 2ο Τάγμα του 126ου Συντάγματος Πεζικού και θα υποστήριζε την επίθεσή της δια 20 πυροβόλων.

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ από τη 16η ώρα μέχρι την 6η πρωινή ώρα της 14ης Αυγούστου με βάση την Έκθεση Πλαστήρα

«Την 16ην και 10΄ ώραν ο εχθρός ενεργεί επίθεσιν κατά του σημ. Στηρίγματος Καλετζίκ υποστηριζομένου υπό δύο Λόχων του 1ου Τάγματος 35ου Συντάγματος και καταλαμβάνει τούτο διά μικράς προσπαθείας». Ο διοικητής του 3ου Λόχου 5/42 Ευζώνων Λοχαγός Γεωργουσόπουλος, κατέχων το Β-Δ αντέρεισμα του Καλετζίκ, προ της καταστάσεως ταύτης ευρεθείς εκ πρωτοβουλίας ενεργεί αντεπίθεσιν διά των τριών Διμοιριών του και ανακαταλαμβάνει το Σ. Στηρίγ. απωθήσας τον εχθρόν μετά μεγάλων απωλειών και εγκαθίσταται ισχυρώς επ’ αυτού μετά τμημάτων του 1/35 άτινα κατόρθωσε να συμπαρασύρη κατά την αντεπίθεσιν. Την κίνησιν ταύτην του λόχου υπεβοήθησε και το 1ον Τάγμα μας δι’ επιδεικτικής επιθέσεως κατά του αριστερού πλευρού του επιτεθέντος εχθρού και η Πυρ/χία Τούντα.».

Τη 18η και 30΄ ώρα ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εξέδωσε την υπ’ αριθμό 18 διαταγή του προς το διοικητή του 3ου Λόχου Ευζώνων Λοχαγό Γεωργουσόπουλο, δια της οποίας τον διέτασσε:

«Αριθ. 18. Ο Ανθ/γός Ζαχαριάδης θα σας υποδείξη το σημείον στηρίγματος το οποίον θα καταλάβετε απόψε αντικαθιστώντας τον εκεί λόχον του 35ου. Το σημείον τούτο δέον να κρατήσητε απόψε ως αύριον πάση θυσία. 13/8/22 ώρα 18η 30. Πλαστήρας.».

Σχόλιο:

[Περί της υπ’ αριθμό 18 διαταγής του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, που βρίσκεται στο μπλοκ διαταγών του, ουδεμία αναφορά γίνεται στο χρησιμοποιούμενο έντυπο αντίγραφο της Έκθεσης Πλαστήρα. Στο πρωτότυπο χειρόγραφο κείμενο της Έκθεσης Πλαστήρα η διαταγή αυτή σημειώνεται με ταυτόχρονη διαγραφή της. Η διαγραφή της υπ’ αριθμό 18 διαταγής του Συνταγματάρχη Πλαστήρα από το πρωτότυπο κείμενο της Έκθεσης του και η μη συμπερίληψή της στο έντυπο αντίγραφο αυτής, πολύ πιθανόν έγινε επειδή η εν λόγω διαταγή θέτει υπό ισχυρή αμφισβήτηση τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα περί της εγκατάστασης του 3ου Λόχου Ευζώνων τη 1330 ώρα στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα και της αντεπίθεσης που εξ ιδίας πρωτοβουλίας εκτέλεσε τη 1610 ώρα. Υπενθυμίζεται ότι επί των δύο αυτών ζητημάτων ουδεμία αναφορά γίνεται στην κατάθεση του διοικητή του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Τσιρώνη στην κατάθεση του στην Α.Ε.ΕΔ.Μ.Α.]

Στη συνέχεια την Έκθεσης του ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει ότι:

«εκ του υψώματος Καραθανάση εξακολουθούν διαρρέοντα εχθρικά τμήματα προς την χαράδραν Ακ Ντερέ, τινά των οποίων εγκαθίσταντο προ του τομέως του 2ου Τάγματος (Παλάντζα δεξιά) και του 1ου Τάγματος Τσιρώνη (κέντρον) πιέζοντας ισχυρά τα Τάγματά μας και ιδία το δεξιόν».

Κατόπιν τούτου ο Πλαστήρας φοβούμενος και νυκτερινή επίθεση κατά του Καλετζίκ ζήτησε και πάλι επίμονα από το Α΄ Σώμα Στρατού και τη IV Μεραρχία το 3ο Τάγμα Ευζώνων και έλαβε την υπόσχεση ότι προ του μεσονυκτίου αυτό θα βρισκόταν στις θέσεις του Αποσπάσματός του.

Με την επέλευση του σκότους τα 1ο και 2ο Τάγματα εγκατέστησαν προφυλακές μάχης και βελτίωσαν τις θέσεις τους, «το δε δεξιόν συνεδέθη δεξιά και με Τάγμα του 23ου Συντάγματος (VII Μεραρχίας) ευρισκόμενο νοτίως Καγιά Ντεπέ.».

Τη 18η και 30΄ ώρα ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας απέστειλε προς τον επί του Καλετζίκ Διοικητή της «Διλοχίας» του 11ου Συντάγματος Πεζικού Ταγματάρχη Κόκκινο (θα επαναλάβουμε ότι ήταν το ΙΙ/11 Τάγμα πλήρες) τη διαταγή που ακολουθεί, επειδή όπως αναφέρει απέδιδε «μεγίστην σημασίαν επί της ανακαταλήψεως των από πρωίας απωλεσθεισών θέσεων του 35ου Συν/τος.»:

«Αριθ. 17. Ταγματάρχην Κόκκινον. Άμα τη επελεύσει του σκότους, συνεννοούμενος μετά του διοικητού της Μοίρας Πυροβολικού Καμελάρ, ενεργήσητε νυκτερινήν επίθεσιν προς ανακατάληψιν του Σημ. Στηρ. Μπελ-Μπάγ (εννοεί το Μπέλμα), αφού προηγουμένως βάλη καταιγιστικώς το πυροβολικόν. Λεπτομερείας θα σας είπη προφορικώς ο ανθ/γος Ζαχαριάδης. 13/8/22, ώρα 18.30΄. 5ον Ευζώνων, Ν. ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ»

Τα Τάγματα 1ο και 2ο Ευζώνων διατάχθηκαν τηλεφωνικώς «όπως άμα τη ενάρξει της επιθέσεως της επί του Καμελάρ Διλοχίας να συντρέξωσι και ταύτα δι’ επιδεικτικής επιθέσεως.»

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας έδωσε από τηλεφώνου στον διοικητή της IVβ Μοίρας Ορειβατικού Πυροβολικού Λοχαγό Παπαδημητρίου [4] σχετικές διαταγές (για την υποστήριξη της επιθέσεως) αλλά αυτός του ανέφερε ότι «εκ των θέσεων εφ’ ών ευρίσκεται ελάχιστα δύναται να προσφέρη προς επιτυχίαν του σκοπού.». 

Ερώτημα:

[Το διοικητή της Πυροβολαρχίας της ΧΙΙΙα ΜΟΠ, που κατά την Έκθεσή του είχε ταχθεί στο ύψωμα 1535 και πλαγιόβαλε το Καλετζίκ για ποιο λόγο δεν τον διέταξε να υποστηρίξει την αντεπίθεση; Μήπως τελικά και αυτή η Πυροβολαρχία ήταν σε άλλο σημείο ταγμένη και δεν πλαγιόβαλε το Καλετζίκ;]

Την 20η βραδινή ώρα, ήτοι μετά την παρέλευση 11 ωρών από την άνοδό του Συνταγματάρχη Πλαστήρα στο δεξιό της IV Μεραρχίας, ούτος πληροφορήθηκε μάλλον ότι το Ι/35 Τάγμα στερούταν Ταγματάρχη και απέστειλε προς τον διοικητή του 3ου Λόχου του 1ου Τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων την ακόλουθη διαταγή:

«Αριθ. 19. Λοχαγόν Γεωργουσόπουλον. Αναλάβατε και την διοίκησιν του 1ου Τάγματος 35ου Συν/τος όπερ στερείται Ταγ/ρχου. Γενικώς ως διοικητής του Τομέως εις όν ευρίσκεσθε, να λάβητε τα κατάλληλα μέτρα προς υπεράσπισιν των θέσεών σας. Ο Επιτελής του Τάγματος τούτου διετάχθη να παρουσιασθή ενώπιόν σας. 13/8/1922 ώρα 20η, Διοικητής 5ου Ευζώνων, Ν. ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ».

Σημείωση:

[Υπενθυμίζεται ότι ο διοικητής του Ι/35 Τάγματος Ταγματάρχης Τζόκας είχε τραυματιστεί και διακομιστεί από την έναρξη της Τουρκικής επιθέσεως, στη συνέχεια η διοίκηση περιήλθε στο Λοχαγό Ζήση ο οποίος λόγω τραυματισμού του της παρέδωσε στον τραυματία Λοχαγό Ανδρεάδη και τέλος μετά τη διακομιδή του Λοχαγού Ανδρεάδη τη διοίκηση του Τάγματος την ανέλαβε ο Λοχαγός Λάζαρος Βογιώτης, που θα φονευτεί την επομένη.]

Την 21η ώρα, δηλαδή μετά την παρέλευση 2 ώρων και 30΄ από την ώρα που εκδόθηκε η διαταγή για την εκτέλεση της νυκτερινής αντεπίθεσης, ο Ταγματάρχης Κόκκινος ανέφερε στον Πλαστήρα ότι: «δεν δύναται να ενεργήση την νυκτερινήν επίθεσιν κατά του Μπελ Μπαγ, διότι τον ένα λόχον έχει ήδη διαθέσει και έχει ούτος εμπλακή εις αγώνα, δεν έχει δε διαθέσιμον δύναμιν ίνα αντιτάξη εις περίπτωσιν αποτυχίας.»

Κατόπιν τούτου ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας διέταξε τον Ταγματάρχη Κόκκινο «να μη εκτελέση την διαταγήν μέχρι αφίξεως του 3ου Τάγματος Ευζώνων, αλλά να τηρήση αντί πάσης θυσίας το Σ. Στηρίγ. Καμελάρ.»

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι κατά τη διάρκεια της νύκτας ο εχθρός εξακολουθούσε να πιέζει ισχυρά ολόκληρο τον Υποτομέα του δια πυρών πεζικού, πολυβόλων και πυροβολικού, και ότι το 3ο Τάγμα του που είχε παραδώσει τη φρουρά του Αφιόν από τη 13η ώρα και παρέμενε συγκεντρωμένο αναμένοντας διαταγές, διατάχθηκε την 22η ώρα από το Α΄ Σώμα Στρατού να τεθεί υπό τις διαταγές της IV Μεραρχίας η οποία την 22η ώρα και 30΄ το διέταξε να κινηθεί προς συνάντηση του Συντάγματός του. Το 3ο Τάγμα Ευζώνων κινήθηκε δια του δρομολογίου Αφιόν – Έρικμαν – χαράδρα Μοναστίρ Ντερέ για να ανέλθει στο δεξιό της IV Μεραρχίας.

Η Έκθεση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα για τα συμβάντα της 13ης Αυγούστου τελειώνει σε αυτό το σημείο. Ουδεμία πληροφορία υπάρχει για τις ενέργειες που ανέλαβε (αν ανέλαβε) για τη βελτίωση και την ενίσχυση με τμήματά του Συντάγματός του της άμυνας του Καλετζίκ, την αναδιάταξη των καταπονημένων δυνάμεων των Ι/35 και ΙΙ/11 Ταγμάτων λόγω της φθοράς που υπέστησαν από την ολοήμερη μάχη, τη διακομιδή των τραυματιών, την αναχορηγία των πυρομαχικών, την ενίσχυση του ηθικού των αμυνομένων δια της επί τόπου παρουσίας του και την προετοιμασία της αντεπίθεσης που ανέφερε στην IV Μεραρχία ότι θα εκτελούσε το λυκαυγές της επομένης για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ. Ειδικότερα ουδεμία διαταγή εξέδωσε για την προπαρασκευή εκτέλεσης της αντεπίθεσης με το λυκαυγές της επομένης.

Πληροφορίες από άλλες πηγές για τη διεξαγωγή της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ από τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου μέχρι τη 6η πρωινή ώρα της 14ης Αυγούστου.

Από την IV Μεραρχία

Στην Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας δεν υπάρχουν πληροφορίες –προερχόμενες από τον Πλαστήρα- για την επικρατούσα κατάσταση στο Κ.Α. Καμελάρ μετά την 13η ώρα. Υπενθυμίζουμε ότι τη 13η ώρα αποκαταστάθηκαν οι τηλεφωνικές επικοινωνίες και ο Πλαστήρας ανέφερε στη Μεραρχία ότι επιφυλασσόταν «να ενεργήση βραδύτερον την αντεπιθετικήν επιχείρησιν προς ανάκτησιν των απολεσθεισών θέσεων και περαιτέρω εκμετάλλευσιν της επιτυχίας δια καταδιώξεως». Η εν λόγω αναφορά υπάρχει στην Έκθεση του διοικητή της IV και όχι στην Έκθεση Πλαστήρα. Σχετικές πληροφορίες στο άρθρο ΙΙβi.

Μετά την παραπάνω καταγραφή στην Έκθεση της IV Μεραρχίας, ουδεμία άλλη πληροφορία καταχωρείται αναφορικά με τον διεξαγόμενο αγώνα στο Κ.Α. Καμελάρ και για το πώς ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας χρησιμοποίησε τις δυνάμεις του Αποσπάσματός του, πράγμα που όπως επισημάναμε αποτελεί ένδειξη ότι ουδεμία ενημέρωση είχε για αυτά τα ζητήματα από τον Πλαστήρα. Η επόμενη καταγραφή στην Έκθεση της Μεραρχίας για το δεξιό του μετώπου της έχει ως ακολούθως:

«Εις το δεξιόν του μετώπου η πίεσις του εχθρού καθίστατο ισχυροτέρα. Η αντεπίθεσις του Αποσπάσματος Πλαστήρα, αναβληθείσα υπό του Διοικητού τούτου διά την εσπέραν, δεν εξεδηλώθη, διότι, ως ούτος ανέφερε τηλεφωνικώς, το επελθόν σκότος καθιστά αυτήν παρακεκινδυνευομένην, δι’ ό και ανέβαλεν την ενέργειαν ταύτης δια το λυκαυγές της επομένης.»

Η παραπάνω αναφορά παραπέμπει στο ότι ο Πλαστήρας ενημέρωσε τηλεφωνικά την IV Μεραρχία σχετικά με τη διαταγή που είχε εκδώσει την 1830 ώρα για την εκτέλεση νυκτερινής αντεπίθεσης από τη «Διλοχία του ΙΙ/11 Τάγματος» για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Σ.Σ. Μπέλμα και ότι μετά την 21η ώρα την ενημέρωσε και πάλι ότι ματαίωσε την αντεπίθεση επειδή θεώρησε ότι η εκτέλεση της κατά την νύκτα ήταν «παρακεκινδυνευομένη» και ότι θα την εκτελούσε το λυκαυγές της επομένης.

Η IV Μεραρχία επανήλθε διά του επιτελάρχη της προς το Α΄ Σώμα Στρατού ζητώντας τη διάθεση και του 3ου Τάγματος Ευζώνων, το οποίο είχε παραδώσει την υπηρεσία φρουράς της πόλεως του Αφιόν και ανέμενε από τη 1300 ώρα τη μεταφορά του στο Καλετζίκ. Το Α΄ Σώμα ενέκρινε τη διάθεση και κατόπιν τούτου η IV Μεραρχία, διά διαταγής της που εκδόθηκε την 22η και 35΄ ώρα, έθεσε το ΙΙΙ/42 Τάγμα στη διάθεση του Αποσπάσματος Πλαστήρα. Η διαταγή της Μεραρχίας προς τον Πλαστήρα ήταν εξαιρετικά λεπτομερής όσον αφορά τον τρόπο χρησιμοποίησης του 3ου Τάγματος Ευζώνων:

«αριθ. ε.π. 5425/1302/3, ώρα 22.35 – εξαιρετικώς επείγουσα. Διαταγή. Εις την διάθεσιν του Αποσπάσματος Πλαστήρα τίθημι το ΙΙΙ/5/42 Τάγμα Ευζώνων ως εφεδρεία, ιδίως επί της οροσειράς Καλετζίκ και ακριβώς οπίσω των θέσεων του αριστερού του υποτομέως του επί της γραμμής της διαχωρίσεως των υδάτων της οροσειράς καταλλήλως κεκαλυμμένον. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας να καταβάλη πάσαν μέριμναν προς ανασύνταξιν των δοκιμασθέντων δυνάμεων του 35ου Συντάγματος (οίτινες ήδη τελούσιν υπό τας διαταγάς του) ούτως ώστε να δύνανται να χρησιμοποιηθώσι. Επί της κατοχής Σημείου Στηρίγματος Μπέλμα (οροσειρά Καλετζίκ – Κόμβος) αποδίδω υψίστην σημασίαν. Επίσης αποδίδω σημασίαν επί απωλεσθέντων σημείων, δι’ ανάκτησιν των οποίων θέλει ενεργήσει κατά την κρίσιν του. 13 Αυγούστου 1922, Δ. Δημαράς Υποστράτηγος»

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας έλαβε την παραπάνω διαταγή και το αναφέρει στην Έκθεσή του.

Με βάση την παραπάνω διαταγή το ΙΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων θα έπρεπε να να εγκατασταθεί επί του Καλετζίκ και να τηρηθεί σε εφεδρεία, ακριβώς πίσω από το αριστερό του Υποτομέα «Πλαστήρα», στη γραμμή διαχωρισμού των υδάτων της λοφοσειράς Ερκμέν τεπέ. Πολύ πιθανόν να εννοεί πίσω από το ύψωμα 1687, στην περιοχή του υψώματος Αλικαγιά. Σε κάθε περίπτωση έπρεπε να αποτελέσει την εφεδρεία του Συνταγματάρχη Πλαστήρα επί του Καλετζίκ. Ο αυστηρά ακριβής προσδιορισμός της χρησιμοποίησης του 3ου Ευζωνικού Τάγματος ως εφεδρεία και της θέσης που θα έπρεπε να ταχθεί δεν ήταν τυχαίος. Η IV Μεραρχία αγωνιούσα που παρήλθε ένα 12ώρο χωρίς ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας να έχει εκτελέσει την αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ και διαβλέπουσα κινδύνους από τη διαφαινόμενη, αρκετά καθαρά, αβελτηρία του Πλαστήρα να εκτελέσει τη διαταχθείσα αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ, επεδίωξε να ενισχύσει την άμυνα του σημαντικότερου εδάφους τακτικής σημασίας του τομέα ευθύνης της με μία επιπλέον δύναμη ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τον διαφαινόμενο κίνδυνο απώλειας του Καλετζίκ. Κατόπιν τούτου η Μεραρχία τονίζει εμφαντικά στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα ότι η απέδιδε υψίστη σημασία στην κατοχή του Καλετζίκ και επίσης απέδιδε σημασία στις απωλεσθείσες θέσεις για την ανάκτηση των οποίων μπορούσε να ενεργήσει κατά την κρίση του. Θεωρώ ως απολύτως βέβαιο ότι ο Μέραρχος βρισκόταν σε απόλυτη άγνοια για το ότι ο Συνταγματάρχη Πλαστήρας δεν είχε εγκαταστήσει καμία δύναμη του Αποσπάσματός του επί του Καλετζίκ, πλην ενός Λόχου, όπως θα δείξουμε στη συνέχεια.

Πιθανόν λίγο αργότερα (δεν προσδιορίζεται ο χρόνος) κοινοποιήθηκε στη Μεραρχία η υπ’ αριθμό 3290/3 αναφορά του Α΄ Σώματος Στρατού προς τη Στρατιά Μικράς Ασίας διά της οποίας την οποία ενημέρωνε για την γενική κατάσταση στο μέτωπο του Σώματος. Σε αυτή διαλαμβάνονταν ότι βρισκόταν σε εξέλιξη αντεπίθεση για την ανακατάληψη του Κ.Α. Τηλκί Κηρί Μπελ και του Σ.Σ. Καγιαντιμπί της Ι Μεραρχίας. Κατόπιν τούτου η Μεραρχία επέστησε τηλεφωνικά την προσοχή του Αποσπάσματος Πλαστήρα προς το Σ.Σ. Καγιαντιμπί, η απώλεια του οποίου άφηνε ακάλυπτο το δεξιό πλευρό της IV Μεραρχίας.

Κατόπιν τούτου είναι προφανές ότι η IV Μεραρχία μέχρι την ώρα εκείνη ουδεμία (μάλλον) αναφορά είχε λάβει από τον Πλαστήρα περί της διάθεσης του 2ου Ευζωνικού Τάγματος (Ταγματάρχη Παλάντζα) για την κάλυψη του δεξιού της Μεραρχίας και ότι είχε εγκαταστήσει Λόχο Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα στους Βράχους του Καγιαντιμπί. Αν το είχε αναφέρει είναι βέβαιο ότι θα γινόταν σχετική νύξη στην Έκθεση Πεπραγμένων της Μεραρχίας και ασφαλώς οι ανησυχίες της Μεραρχίας θα περιορίζονταν. Ο Πλαστήρας όμως περιέβαλε με ένα πέπλο ομίχλης τις ενέργειές του και τηρούσε στο σκοτάδι τον προϊστάμενό του. Από την παραπάνω αναφορά της Μεραρχίας προκύπτει ένα ακόμη πολύ σοβαρό πρόβλημα. Δεν υπήρχε αμφίπλευρη επικοινωνία και ενημέρωση μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών. Και τούτο προκύπτει από το ότι η IV Μεραρχία αγνοεί ότι επί του αυχένα Γκεϊσλάρ είχε εγκατασταθεί το Ι/23 Τάγμα της VII Μεραρχίας και ότι στο ίδιο σημείο υπάρχει ένα Λόχος Ευζώνων και η Πυροβολαρχία Βλαχάβα και επομένως το τμήμα του υπάρχοντος κενού μεταξύ του τομέα της και της Ι Μεραρχία ήταν επαρκώς καλυμμένο. Βεβαίως ούτε ο Πλαστήρας, που γνωρίζει, δεν έχει ενημερώσει την IV Μεραρχία ότι στον αυχένα Γκεϊσλάρ έχει εγκατασταθεί το Ι/23 Τάγμα και επομένως το δεξιό της Μεραρχίας έχει καλυφθεί επαρκώς.

Από την κατάθεση του διοικητή του 1ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Ανδρέα Τσιρώνη

Ο Ταγματάρχης Ανδρέας Τσιρώνης, καταθέτοντας στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. υπό το Στρατηγό Κωνσταντίνο Μοσχόπουλο, στις 18 Δεκεμβρίου του 1925 (βλέπε Μέρος ΙΙβi), ανέφερε ότι περί τη 14η ώρα τραυματίστηκε, αλλά παρέμεινε στο πεδίο της μάχης μαχόμενος, δηλαδή διοικώντας το Τάγμα του, μέχρι τη 18η ώρα όποτε και διακομίστηκε στο Αφιόν Καραχισάρ και την επομένη στην Προύσα.

Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης ουδεμία πληροφορία καταθέτει στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. περί της δράσης του Τάγματός του μέχρι την διακομιδή του τη 18η ώρα και ειδικότερα για τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα περί της εγκατάστασης του 3ου Λόχου του Τάγματός του τη 1330 ώρα στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα, περί της αντεπίθεσης που εξ ιδίας πρωτοβουλίας εκτέλεσε ο 3ος Λόχος Γεωργουσόπουλου τη 1610 ώρα, καθώς και τα περί της επιδεικτικής επιθέσεως του Τάγματός του κατά του δεξιού πλευρού του εχθρού προς υποβοήθηση της αντεπιθέσεως του Λόχου Γεωργουσόπουλου.

Ακόμη ο Ταγματάρχης Τσιρώνης αναφέρει ότι πριν διακομιστεί και σε χρόνο που δεν θυμάται ακριβώς, συνομίλησε με τον Πλαστήρα ο οποίος του είπε ότι η αντεπίθεση που σχεδίαζε να εκτελέσει δια του διακένου μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών αναβλήθηκε και θα εκτελεστεί την επομένη.

Από τον Αρχηγό Πυροβολικού της IV Μεραρχίας

Ο Αντισυνταγματάρχης ΠΒ Αθανάσιος Πουρνάρας, Αρχηγός ΠΒ της IV Μεραρχίας, στην κατάθεσή του στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. αναφέρει ότι την 1700 ώρα της 13ης Αυγούστου μετέφερε τον σταθμό διοικήσεώς του στον Υποτομέα Καλετζίκ με σκοπό τη διεύθυνση των πυρών του Πυροβολικού για την υποστήριξη της αντεπίθεσης για την ανακατάληψη των απωλεσθέντων Σημείων Στηρίγματος:

«Η επί του υποτομέως Καλετζίκ μεταφορά του σταθμού διοικήσεώς μου την 17η ώρα της 13ης Αυγούστου είχε ως μοναδικόν σκοπόν την άμεσον διεύθυνσιν του αγώνος του πυροβολικού κατά την διαταχθείσαν αντεπίθεσιν διά του αποσπάσματος Συνταγματάρχου Πλαστήρα προς ανακατάληψιν απωλεσθέντων σημείων στηρίγματος. Εν περιπτώσει καθ’ ήν ήθελεν εκδηλωθή η περί ης ο λόγος αντεπίθεσις, θα ηδυνάμην να συγκεντρώσω τα πυρά 34 πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων επί του τομέως εφ’ ού έδει αυτή να εξελιχθή. Παρ’ όλας τα προσπαθείας, το να συναντήσω τον Διοικητήν του Υποτομέως Καλετζίκ Συν/χην Πλαστήραν τούτο κατέστη ανέφικτον. Άμα δε επληροφορήθην τηλεφωνικώς παρά της Μεραρχίας ότι ο περί ού ο λόγος Συνταγματάρχης εζήτησε και έλαβε την έγκρισίν της όπως ενεργήση την επίθεσιν κατά τας νυκτερινάς ώρας και ότι θα αναφέρη την ώραν της ενάρξεως. Την ειδοποίησιν της ενάρξεως της περί ής ο λόγος αντεπιθέσεως εις μάτην ανέμενον, την δε δεκάτην ώραν της 14 Αυγούστου εκλήθην τηλεφωνικώς παρά της Μεραρχίας όπως μεταβώ εις τον Σταθμόν Διοικήσεως αυτής και λάβω σχετικάς διαταγάς. Όντως μεταβάς παρά τω διοικητή της Μεραρχία επληροφορήθην ότι ο υποτομεύς Καλετζίκ εγκατελήφθη …».

Η παραπάνω αναφορά είναι εξαιρετικά σοβαρή, αλλά δεν θα την λάβουμε υπόψη στα συμπεράσματά μας για τους εξής λόγους: α) Τα αναφερόμενα δεν διασταυρώνονται από άλλες πηγές, όπως π.χ. από την Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας. β) Ο Αντισυνταγματάρχης Πουρνάρας δεν προσδιορίζει σε ποιο σημείο του Υποτομέα Καλετζίκ μετέβη για να κατευθύνει τα πυρά του Πυροβολικού. Λογικά θα έπρεπε να μεταβεί στο Καλετζίκ είτε στη θέση που έπρεπε να είχε εγκατασταθεί ο Σταθμός Διοικήσεως του Συνταγματάρχη Πλαστήρα όπισθεν των υψωμάτων 1687 – 1675, είτε στο παρατηρητήριο του διοικητή της IVβ ΜΟΠ που βρισκόταν βόρεια του χωριού Κιουτσούκ Καλετζίκ. γ) Δεν αναφέρει αν πριν αναχωρήσει από τη θέση του για να ανέλθει στο Καλετζίκ είχε έρθει σε τηλεφωνική επικοινωνία με το Συνταγματάρχη Πλαστήρα, ή τουλάχιστον με το επιτελείο του για να κανονιστεί το σημείο συνάντησης. δ) Τέλος προκαλεί απορία το ότι παρέμεινε στον Υποτομέα Καλετζίκ μέχρι και τη 10η ώρα της 14ης Αυγούστου και δεν διαπίστωσε ότι το Καλετζίκ την 8η πρωινή ώρα καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Κατόπιν τούτων η μαρτυρία του Αντισυνταγματάρχη Πουρνάρα, αν και σοβαρή, δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη.

Από τον διοικητή της Πυροβολαρχίας της ΧΙΙΙα ΜΟΠ Ταγματάρχη ΠΒ Αναστάσιο Τούντα

Ο Ταγματάρχης Αν. Τούντας, διοικητής της Πυροβολαρχίας της ΧΙΙΙα ΜΟΠ που είχε ταχθεί στο ύψωμα 1535, καταθέτοντας στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Κωνσταντίνου Μαζαράκη Αινιάν ανέφερε ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα εκ δύο Ταγμάτων (1ο και 2ο Ευζώνων) που είχαν ταχθεί στο δεξιό της IV Μεραρχίας, «ετήρησε τας καταληφθείσας θέσεις του μέχρι της 7ης ώρας της 14ης Αυγούστου υπό πίεσιν όχι πολύ σοβαράν».

Η παραπάνω πληροφορία από ένα αυτόπτη μάρτυρα για τη μάχη που διεξήχθη στο δεξιό του Κ.Α. Καμελάρ και περί το ύψωμα 1535, από τα 1ο και 2ο Ευζωνικά Τάγματα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, είναι εξαιρετικά σημαντική επειδή σε συνδυασμό και με όσα έχουμε αναφέρει στο Μέρος ΙΙβiii αποδεικνύει πέρας κάθε αμφιβολίας ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εγκατέστησε τις Μονάδες του Αποσπάσματός του σε μία περιοχή κατά το μάλλον απυρόβλητη.

Ο Ταγματάρχης Τούντας ουδέν σχετικό αναφέρει στην κατάθεσή του περί υποστήριξης της αντεπίθεσης του Λόχου Γεωργουσόπουλου τη 1330 ώρα από την Πυροβολαρχία του, αλλά και αν έλαβε κάποια διαταγή για να υποστηρίξει η Πυροβολαρχία του τη νυκτερινή αντεπίθεση του ΙΙ/11 Τάγματος προς ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ.

Από την κατάθεση του Λοχαγού Τούντα απουσιάζει η οποιαδήποτε πληροφορία για τη δράση της Πυροβολαρχίας του  κατά τη 13η και 14η Αυγούστου και ειδικότερα αν από τη θέση που είχε ταχθεί στο ύψωμα 1535 προσέβαλε το ενισχυμένο 127ο Τουρκικό Σύνταγμα που επετίθετο κατά του υψώματος 1687 και το αριστερό πλευρό του και τα νώτα του ήταν εκτεθειμένα στα πυρά της Πυροβολαρχίας του (βλέπε σχεδιάγραμμα 17 παραπάνω).

Τίθεται το ακολουθούν ερώτημα τώρα και θα επιδιώξουμε να το απαντήσουμε στη συνέχεια:

Η Πυροβολαρχία της ΧΙΙΙα ΜΟΠ είχε ταχθεί στο ύψωμα 1535 όπως αναφέρει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στην Έκθεσή του; Ή βρισκόταν ταγμένη σε άλλο μη αναφερόμενο σημείο;

Από τον διοικητή της IVβ Μοίρας Ορειβατικού Πυροβολικού Ταγματάρχη ΠΒ Κ. Παπαδημητρίου

Ο Ταγματάρχης ΠΒ Κ. Παπαδημητρίου σε σχετική παρέμβασή του στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, όταν η Έκθεση Πλαστήρα είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερος Λόγος»  γράφει ότι η αποδιδόμενη στην Έκθεση Πλαστήρα αναφορά του περί αδυναμίας της υπό τις διαταγές του 1ης Πυροβολαρχίας της ΧΙΙΙβ ΜΟΠ να υποστηρίξει την νυκτερινή αντεπίθεση, δεν είναι αληθής.

Υπενθυμίζω τη σχετική αναφορά της Έκθεσης Πλαστήρα:

«Εις τον διοικητήν της IVβ Μ. Ορ. Πυροβολικού λοχαγόν Παπαδημητρίου δίδονται από τηλεφώνου σχετικαί διαταγαί, πλην ούτος μας αναφέρει ότι εκ των θέσεων εφ’ ων ευρίσκεται ελάχιστα δύναται να προσφέρη προς επιτυχίαν του σκοπού.»

Ο Ταγματάρχης Παπαδημητρίου αναφέρει τα εξής:

Όταν ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας από τηλεφώνου με διέταξε κατά την επικειμένη αντεπίθεση κατά τη νύκτα (13ης Αυγούστου) προς ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων να συντρέξω τον αγώνα δια του Πυρ/κού μου, συννενοούμενος μετά του διοικητή της Διλοχίας Ταγματάρχη Κόκκινου προς συνταύτιση των ενεργειών «δεν ανέφερον ότι ελάχιστα δύναται να προσφέρη το πυρ/κόν προς επιτυχίαν του σκοπού, διότι τούτο δεν ήτο αληθές καθόσον το απολεσθέν Σημείο Στηρίγματος Μπέλμα (Μάτι), η ανακατάληψις του οποίου επρόκειτο να γίνη, επροσβάλετο δυτικώς μεν υπό των εν Καμελάρ τεταγμένων Ουλαμών Ραυτοπούλου και Σπετσεροπούλου, ανατολικώς δε υπό της υπό 1ης Πυρ/χίας της υπ’ εμέ Μ. λοχ. Ποντίκα αφού μάλιστα κατά τη διάρκεια της ημέρας εξετάσαμεν εγκατασταθέν επ’ αυτού εχθρικόν πολυβόλον, αλλά παρεκάλεσα τον Συνταγματάρχην Πλαστήραν όπως δια της υπ’ αυτόν ΧΙΙΙ Μοίρας Ορ. Πυροβολικού (πυροβόλα 8) … βάλη κατά την αντεπίθεσιν εδαφικήν ζώνην ευρισκόμενην προ των θέσεων Λόχου 35ου Συντάγματος και του μετ’ αυτού Λόχου Ευζώνων Γεωργουσόπουλου, ως μη βαλλομένην υπό του Ουλαμού Ραυτοπούλου, λόγω απυροβλήτου. Τούτο δε δεν απετέλει αδυναμίαν, αλλά επιβεβλημένην συνεργασίαν μετά παρακείμενης μονάδος πυρ/κού, ώστε να μη μείνη εδαφική ζώνη άβλητος.»

Προκύπτοντα ερωτήματα:

[Για ποιο λόγο ο Ταγματάρχης Παπαδημητρίου ζητά από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα η υπό τις διαταγές του ΧΙΙΙα ΜΟΠ (2 Πυροβολαρχίες 8 πυροβόλα) να βάλει κατά την αντεπίθεση την εδαφική ζώνη προ της αμυντικής γραμμής του υψώματος 1687 που ήταν εγκατεστημένος Λόχος του 35ου Συντάγματος μετά του 3ου Λόχου Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο, η οποία λόγω απυροβλήτου δεν εβάλετο από την Πυροβολαρχία Ραυτόπουλου; Δεν πλαγιόβαλε την εδαφική αυτή ζώνη η Πυροβολαρχία Τούντα που ήταν ταγμένη στο ύψωμα 1535, όπως αναφέρει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στην Έκθεσή του; Μήπως η Πυροβολαρχία Τούντα δεν ήταν ταγμένη στο ύψωμα 1535;]

Ο Ταγματάρχης Παπαδημητρίου αναφέρει επίσης ότι μετά την λήψη της διαταγής περί αντεπιθέσεως, την οποία οι αξιωματικοί και οι πυροβολητές του υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό, ο ίδιος μετέβη και συνάντησε τον Ταγματάρχη Κόκκινο (προς συντονισμό των ενεργειών τους ασφαλώς), αλλά «εν τω μεταξύ ήλθε η διαταγή αυτού τούτου του Συνταγματάρχου Πλαστήρα δι ής η αντεπίθεσις ανεβάλλετο δια την πρωίαν της επομένης· εάν δε δεν έγεινεν αύτη καθ’ όλην την ημέραν της 13ης Αυγούστου και την νύκτα προς την 14ην ασφαλώς το πυροβολικόν του υποτομέως δεν πταίει εις τούτο.»

Φωτογραφία 28: Λήψη από την ανατολική πλευρά του υψώματος Ποϊραλικαγιά (ύψ. 1710). Διακρίνεται η βόρεια πλευρά του Μαύρου Βράχου, το χωριό Κιουτσούκ Καλετζίκ κάτω από το Μαύρο Βράχο, ελάχιστα ανατολικότερα μόλις που διακρίνεται το χωριό Κισλατζίκ και ακόμη ανατολικότερα το νότιο μέρος του Αφιόν Καραχισάρ με το στρατιωτικό αεροδρόμιο της πόλης. Στα χαμηλά υψώματα πίσω από το στρατιωτικό αεροδρόμιο ήταν εγκατεστημένη η ΧΙΙ Μεραρχία. Στα υψώματα αριστερά (βόρεια) του χωριού Κιουτσούκ Καλετζίκ βρισκόταν ο Σταθμός Διοικήσεως του 35ου Συντάγματος και ακόμη αριστερότερα και είχε ταχθεί η 1η Πυροβολαρχία της IVβ ΜΟΠ.

Από τον διοικητή της «Πυροβολαρχίας» του Κ.Α. Καμελάρ

Ο Υπολοχαγός Ραυτόπουλος αναφέρει στην Έκθεσή του ότι «την 20ην περ. ώραν διετάχθη και πάλιν η πυρ/χία όπως έτοιμη ούσα υποστηρίξει ημετέραν επιθετικήν ενέργειαν κατά μέτωπον προς κατάληψιν των κατά την διάρκειαν της ημέρας απωλεσθεισών θέσεων. Ούχ ήττον όμως και η ενέργεια αύτη δεν εξετελέσθη, άγνωστον δια τίνα λόγον.». Ακόμη αναφέρει ότι κατά τη 13η Αυγούστου η υπ’ αυτόν Πυροβολαρχία έβαλε 1.400 βλήματα.

Ανάλυση και σχολιασμός των αναφορών και πληροφοριών που παρουσιάστηκαν για τη μάχη στο Κ.Α. Καμελάρ από τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου μέχρι την 6η πρωινή ώρα της 14ης Αυγούστου

Σχολιασμός της ακόλουθης αναφοράς της Έκθεσης Πλαστήρα:

«Την 16ην και 10΄ ώραν ο εχθρός ενεργεί επίθεσιν κατά του σημ. Στηρίγματος Καλετζίκ υποστηριζομένου υπό δύο Λόχων του 1ου Τάγματος 35ου Συντάγματος και καταλαμβάνει τούτο διά μικράς προσπαθείας». Ο διοικητής του 3ου Λόχου 5/42 Ευζώνων Λοχαγός Γεωργουσόπουλος, κατέχων το Β-Δ αντέρεισμα του Καλετζίκ, προ της καταστάσεως ταύτης ευρεθείς εκ πρωτοβουλίας ενεργεί αντεπίθεσιν διά των τριών Διμοιριών του και ανακαταλαμβάνει το Σ. Στηρίγ. απωθήσας τον εχθρόν μετά μεγάλων απωλειών και εγκαθίσταται ισχυρώς επ’ αυτού μετά τμημάτων του 1/35 άτινα κατόρθωσε να συμπαρασύρη κατά την αντεπίθεσιν. Την κίνησιν ταύτην του λόχου υπεβοήθησε και το 1ον Τάγμα μας δι’ επιδεικτικής επιθέσεως κατά του αριστερού πλευρού του επιτεθέντος εχθρού και η Πυρ/χία Τούντα.»

1. Γενικές πληροφορίες για το αναφερόμενο συμβάν.

Τα γενικά χαρακτηριστικά της σχολιαζόμενης Τουρκικής επίθεσης ταυτίζονται με την επίθεση του 127ου ενισχυμένου Τουρκικού Συντάγματος της 11ης Μεραρχίας, τη 1430 ώρα, κατά του υψ. 1687 (1310 κατά την Τουρκική ΔΙΣ). Τούτο προκύπτει εμμέσως και από την ακόλουθη πρόταση της παραπάνω αναφοράς: Την αντεπίθεση του 3ου Λόχου Ευζώνων «υπεβοήθησε και το 1ον Τάγμα μας δι’ επιδεικτικής επιθέσεως κατά του αριστερού πλευρού του επιτεθέντος εχθρού και η Πυρ/χία Τούντα.». Προς διαμόρφωση σχετικής αντίληψης βλέπε το σχεδιάγραμμα 18 παρακάτω.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφερόμενος στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα εννοεί προφανώς το ύψωμα 1687 που στην Τουρκική ΔΙΣ αναφέρεται ως ύψωμα 1310. Επίσης το αναφερόμενο ως Σημείο Στηρίγματος Καλετζίκ στη σχολιαζόμενη αναφορά είναι το ύψωμα 1687. Επί του υψώματος 1687 εκτιμάται ότι ήταν εγκατεστημένοι ο 2ος Λόχος του Ι/35 Τάγματος του Λοχαγού Λάζαρου Βογιώτη, ο οποίος από τη 14η ώρα είχε αναλάβει τη διοίκηση του Ι/35 Τάγματος και ο 11/35 Λόχος του Λοχαγού Ανδρεάδη που είχε διακομιστεί. Ο 1ος Λόχος του Λοχαγού Παπαχαραλάμπους είχε αποδεκατιστεί στο ύψωμα Ποϊραλικαγιά, ο διοικητής του Λόχου είχε τραυματιστεί και διακομιστεί και επομένως τα υπολείμματα του Λόχου θα είχαν μάλλον κατανεμηθεί στους 2/35 και 11/35 Λόχους. Κανένας από τους δύο Λόχους δεν διέθετε Λοχαγό και όλοι διοικούνταν από το Λοχαγό Λάζαρο Βογιώτη. Ασφαλώς τα ανωτέρω αποτελούν εκτιμήσεις που στηρίζονται στις ελάχιστες διαθέσιμες πληροφορίες. Στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687 ήταν εγκατεστημένος ο 3/35 Λόχος που αντικαταστάθηκε περί τη 1230 ώρα από Λόχο Ευζώνων του Τάγματος Τσιρώνη σύμφωνα με την Έκθεση Πλαστήρα, ή με Ουλαμό Ευζώνων σύμφωνα με την κατάθεση Τσιρώνη στην Α.Ε.ΕΔ.Μ.Α.. Σχετικές λεπτομέρειες στο σχεδιάγραμμα 18.

2. Η παντελής απουσία πληροφοριών στην Έκθεση Πλαστήρα για τις συνθήκες που η Τουρκική δύναμη συγκεντρώθηκε προ του Καλετζίκ ενώ προήλαυνε προ του μετώπου του Αποσπάσματος.

Ο οποιοσδήποτε παρατηρητής που θα προσέξει το σχεδιάγραμμα 18 -αμέσως παρακάτω- θα του προκληθεί το εύλογο ερώτημα το πως μπόρεσε το ενισχυμένο 127ο Τουρκικό να φθάσει στα συρματοπλέγματα του υψώματος 1687 έχοντας σε απόσταση 1-1,5 χιλιομέτρων από το αριστερό πλευρό του το μείζον των Ευζωνικών Ταγμάτων του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Τούντα. Επί του ζητήματος αυτού ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ουδεμία πληροφορία αναφέρει στην Έκθεσή του περί της προσπέλασης τους 127ου Συντάγματος προς το ύψωμα 1687, πλην της αναφοράς ότι τη 1330 ώρα συγκεντρώθηκαν Τουρκικές δυνάμεις προ του Καλετζίκ, χωρίς όμως να αναφέρει το μέγεθος τους, τον τόπο συγκέντρωσης, το από πού ήρθαν και υπό ποίες συνθήκες έφθασαν προ του Καλετζίκ. Επίσης και ο Λοχαγός Τούντας ουδεμία επίσης πληροφορία αναφέρει στην κατάθεσή του περί αυτού του ζητήματος και ειδικότερα αν η Πυροβολαρχία του προσέβαλε την επιτιθέμενη Τουρκική δύναμη που κινούταν κάθετα και σε εγγύτατη απόσταση προ των πυροβόλων του. Μήπως η Πυροβολαρχία Τούντα δεν ήταν ταγμένη επί του υψώματος 1535 όπως αναφέρει στην Έκθεσή του ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας; Είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη τα ερωτήματα που τέθηκαν στην αναφορά του διοικητή της IVβ ΜΟΠ Ταγματάρχη Παπαδημητρίου στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ. Η άποψη του γράφοντος είναι ότι το ενισχυμένο 127ο Τουρκικό Σύνταγμα κατόρθωσε να φθάσει στα συρματοπλέγματα του υψώματος 1687 «τη ανοχή» του Συνταγματάρχη Πλαστήρα ο οποίος αποδεδειγμένα είχε αποφασίσει να μην εμπλέξει τις δυνάμεις του Αποσπάσματός του σε εντατική μάχη — τούτο αναλύθηκε επαρκώς στο Μέρος ΙΙβii. Από τη 14η ώρα και μετά το ενισχυμένο 127ο Σύνταγμα παρά τις τρεις αποτυχούσες επιθέσεις του για την κατάληψη του υψώματος 1687 παρέμεινε αγκιστρωμένο προ των συρματοπλεγμάτων του υψώματος τούτου, έχοντας στραμμένα τα νώτα του προς τις δυνάμεις του Αποσπάσματος Πλαστήρα. Με την «ανοχή» επίσης του Συνταγματάρχη Πλαστήρα τη νύκτα της 13/14 Αυγούστου αναπτύχθηκαν όπισθεν της γραμμής του 127ου Συντάγματος το 34ο Τουρκικό Σύνταγμα και το 2/126 Τάγμα Πεζικού που το πρωί της επομένης επιτέθηκαν και κατέλαβαν το Καλετζίκ (βλέπε σχεδιάγραμμα 17).

3. Η συνεχιζόμενη προσπάθεια απαξίωσης του ηρωικού αγώνα των Λόχων του 35ου Συντάγματος Πεζικού.

Η φράση στην παραπάνω σχολιαζόμενη αναφορά της Έκθεσης Πλαστήρα ότι «την 16ην και 10΄ ώρα ο εχθρός ενεργεί επίθεσιν κατά του σημ. Στηρίγματος Καλετζίκ, υποστηριζομένου υπό δύο λόχων του 1ου Τάγματος 35ου Συντάγματος και καταλαμβάνει τούτο δια μικράς προσπαθείας» έχει σαν αποκλειστικό σκοπό να υποτιμήσει το αξιόμαχο των Λόχων του 35ου Συντάγματος και να αναδείξει τη μαχητική ικανότητα ενός Λόχου του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Στην τελική όμως η παραπάνω αναφορά στρέφεται κατά του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, αφού αποδεικνύει ότι τη 1610 ώρα το αποδεκατισμένο Ι/35 Τάγμα και ο 11/35 Λόχος, επί του αξιόμαχου των οποίων ο Πλαστήρας ουδεμία εμπιστοσύνη διέθετε, μάχονταν ακόμη στα χαρακώματα του Καλετζίκ και δεν είχαν εγκαταλείψει θέσεις τους, όπως υποστηρίζουν οι διάφοροι βιογράφοι και λιβανιστές του Πλαστήρα. Όλως αντιθέτως μέχρι τη 16η ώρα κανένας Λόχος του Πλαστήρα δεν είχε συμμετάσχει στη κύρια μάχη που διεξαγόταν στο Καλετζίκ, ο δε 3ος Λόχος Ευζώνων του Λοχαγού Γεωργουσόπουλου, που εξ ιδίας πρωτοβουλίας εκτέλεσε την αντεπίθεση, ήταν ανέπαφος και σε εφεδρεία στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα και εισήλθε στη μάχη τη 1610 ώρα. Όλα τα παραπάνω ισχύουν υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο πράγματι εγκαταστάθηκε μετά τη 1330 ώρα στο ύψωμα 1687. Οι Λόχοι του Ι/35 Τάγματος που υποχώρησαν στην Τουρκική επίθεση, συμμετείχαν (συμπαρασυρθέντες) στην αντεπίθεση του 3ου Λόχου Ευζώνων και μετά την ανακατάληψη των χαρακωμάτων τους εγκαταστάθηκαν και πάλι σε αυτά μαζί με τον 3ο Λόχο Ευζώνων του Λοχαγού Γεωργουσόπουλου και συνέχισαν τη μάχη. Επομένως σύμφωνα με την Έκθεση Πλαστήρα δύο Λόχοι του 35ου Συντάγματος από τους τρεις εναπομείναντες μετά τον πρωτοφανή σε σφοδρότητα πρωινό βομβαρδισμό της πρώτης γραμμής άμυνας του Καλετζίκ από το Τουρκικό Πυροβολικό συνέχισαν να μάχονται στα χαρακώματα της δεύτερης αμυντικής γραμμής του Καλετζίκ και μετά τη 1610 ώρα.

Ουδείς ψόγος μπορεί να αποδοθεί κατά των Λόχων του 35ου Συντάγματος επειδή ύστερα από μάχη 11 ωρών, που διεξαγόταν υπό τον ανηλεή κανονιοβολισμό του Τουρκικού Πυροβολικού, κάμφθηκαν και υποχώρησαν στην πίεση του εχθρού. Οι αμυντικές γραμμές δεν είναι ακλόνητες και τα πλέον ικανά τμήματα όταν δεχθούν ισχυρή πίεση υποχωρούν και αυτά, άλλες φορές με τάξη και άλλες «εν συγχύσει και πανικώ». Αυτό είναι κάτι το φυσιολογικό, συμβαίνει σε κάθε πόλεμο, ακόμη και στους καλύτερους στρατούς και στις πλέον ικανές και πειθαρχημένες Μονάδες. Δεν επιτρέπεται όμως να μας διαφεύγει ότι είναι άλλης τάξης ζήτημα η υποχώρηση μετά από μάχη λόγω της ισχυρής πίεσης του εχθρού και εντελώς διαφορετικής τάξης η άρνηση εκτέλεσης εντολής ενώπιον του εχθρού, η μη κατάληψη ορισθείσας θέσης που είχε σαν αποτέλεσμα την πρόκληση αδικαιολογήτων απωλειών και τη διάλυση Μονάδων και η συνειδητή εγκατάλειψη της παράταξης και των συμμαχητών σου και η φυγή προς τα πίσω. Τα δεύτερα ανήκουν στη σφαίρα της στρατιωτικής τιμής και εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης.

4. Ο συντάκτης, ή οι συντάκτες της Έκθεσης Πλαστήρα αναφέρουν ότι το Ι/42 συμμετείχε στην αντεπίθεση του Λόχου Γεωργουσόπουλου επιτιθέμενο κατά του αριστερού πλευρού της Τουρκικής δύναμης· αλλά όπως αναφέρουν η επίθεση αυτή ήταν άσφαιρη.

Από την αναφορά στην Έκθεση Πλαστήρα ότι την αντεπίθεση του Λόχου Γεωργουσόπουλου υποβοήθησε το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων του Τσιρώνη δια επιδεικτικής επιθέσεως κατά του αριστερού πλευρού του επιτεθέντος εχθρού και η Πυροβολαρχία Τούντα προκύπτουν τα εξής ερωτήματα: α) Ποια ήταν η μορφή αυτής της επιδεικτικής επίθεσης; Τι δηλαδή έκαναν οι Εύζωνοι του Ι/42 Τάγματος όταν είδαν τον 3ο Λόχο του Τάγματος τους να αντεπιτίθεται; Μήπως οι Εύζωνοι του Τσιρώνη σηκώθηκαν όρθιοι και φώναζαν «αέρα» για να ενθαρρύνουν τους Ευζώνους του Γεωργουσόπουλου; β) Η Πυροβολαρχία Τούντα πως ενήργησε; Το ερώτημα είναι εύλογο επειδή ο Λοχαγός Τούντας στην κατάθεσή του στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. ουδεμία απολύτως πληροφορία αναφέρει για το αν η Πυροβολαρχία του προσέβαλε τις Τουρκικές δυνάμεις που επιτίθονταν κατά του υψώματος 1687. Δεν αναφέρει ούτε ποιος ήταν ο τομέας βολής του. γ) Για ποιο λόγο όχι μόνο το Ι/42 Τάγμα, αλλά το ΙΙ/42 Τάγματα που ήταν εγκατεστημένο περί το ύψωμα 1535, δεν επιτέθηκαν πραγματικά και όχι εικονικά κατά του πλευρού και των νώτων της Τουρκικής δύναμης που ενεργούσε κατά του Σ.Σ. Καλετζίκ (ύψ. 1687); Για τη διαμόρφωση σχετικής αντίληψης βλέπε αμέσως παρακάτω το σχεδιάγραμμα 18. Αν η πρόθεση του Πλαστήρα να εκτοξεύσει αντεπίθεση δια του διακένου ήταν πραγματική και όχι προσχηματική, κατά την αντεπίθεση του Λοχαγού Γεωργουσόπουλου παρουσιάστηκε μία μοναδική ευκαιρία προκειμένου ο Πλαστήρας να επιτεθεί δια των περί το ύψωμα 1535 δυνάμεων του Αποσπάσματός κατά του αριστερού πλευρού και των νώτων του ενισχυμένου 127ου Τουρκικού Συντάγματος. Όμως κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Δυστυχώς τα πράγματα είναι απλά. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας παρά τις υποχρεώσεις που του επέβαλαν οι εντολές που του είχαν ανατεθεί είχε αποφασίσει να κρατήσει το Απόσπασμά του μακριά από τη φθορά μιας έντονης μάχης και κατόπιν τούτου τα αναφερόμενα περί επιδεικτικής επιθέσεως του Τάγματος Τσιρώνη αποτελούν «πολύχρωμες χάντρες» για να θαμπωθούν οι «ιθαγενείς». Άλλωστε ποιος στην Ελλάδα εκείνη την εποχή, αλλά και σήμερα, διέθετε γνώση της εδαφικής διαμόρφωσης του Κ.Α. Καμελάρ, αλλά και όλης της περιοχής των επιχειρήσεων, ώστε να είναι σε θέση να αντιληφθεί το τι ακριβώς αναφέρει ο Πλαστήρας στην Έκθεσή του; Εξ ου και η εύπεπτη από όλους διακτίνιση του Πλαστήρα στο ανύπαρκτο ύψωμα «Έρικνεν 1310 του Χασάν Μπελ» που εξανάγκασε το διοικητή της 57ης Τουρκικής Μεραρχίας σε αυτοκτονία. Και είναι τραγικό ότι αυτό το τελευταίο θεωρείται από όλους σχεδόν, στρατιωτικούς και πολίτες, αληθινό.

Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης που αν και αν τραυματίας παρέμεινε, όπως αναφέρει, μαχόμενος στο πεδίο της μάχης μέχρι τη 18η ώρα και επομένως μέχρι και τη 18η ώρα συνέχισε να διοικεί το Τάγμα του, ουδεμία αναφορά σημειώνει στην κατάθεσή του στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. για την εκτέλεση από το Τάγμα του επιδεικτικής επίθεσης κατά του αριστερού πλευρού της Τουρκικής δύναμης που επιτέθηκε κατά του Σ.Σ. Καλετζίκ προς υποβοήθηση της αντεπίθεσης του Λόχου Γεωργουσόπουλου

Σχεδιάγραμμα 18. Παρουσιάζεται η επικρατούσα κατάσταση την 1610 ώρα, όταν σύμφωνα με την Έκθεση Πλαστήρα εκδηλώθηκε η αντεπίθεση του 3ου Λόχου Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο η οποία είχε σαν αποτέλεσμα την ανατροπή και απώθηση του ενισχυμένου 127ου Τουρκικού Συντάγματος από τα εμπρός χαρακώματα του υψ. 1687 (1310 κατά την Τουρκική ΔΙΣ). 

5. Σχολιασμός απεικονιζόμενων στο σχεδιάγραμμα 18 αναφορών της Έκθεσης Πλαστήρα που αφορούν Λόχους του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων.

Στο σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 18 σημειώνονται τέσσερις αναφορές της Έκθεσης Πλαστήρα για ζητήματα που αφορούν τους Λόχους του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων, περί των οποίων όμως ουδεμία αναφορά γίνεται  από το διοικητή του Τάγματος Ταγματάρχη Τσιρώνη στην κατάθεσή του στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. Οι αναφορές αφορούν τα εξής ζητήματα:

1o. Την αντικατάσταση περί τη 1230 ώρα -κατόπιν διαταγής του Συνταγματάρχη Πλαστήρα- του 3/35 Λόχου που ήταν εγκατεστημένος στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687 από ένα Λόχο του Ι/42 Τάγματός Ευζώνων. Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης στην κατάθεσή του αναφέρει ότι η εν λόγω αντικατάσταση έγινε δι’ ενός Ουλαμού Ευζώνων. Στο σχεδιάγραμμα 18 σημειώνεται ότι στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687 είναι εγκατεστημένος ένας Ουλαμός Ευζώνων.

2o. Την εγκατάσταση περί τη 1330 ώρα -κατόπιν διαταγής του Συνταγματάρχη Πλαστήρα- του 3ου Λόχου Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα, δηλαδή στο ύψωμα 1687. Στο σχεδιάγραμμα σημειώνουμε αυτή την εγκατάσταση. Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης ουδεμία αναφορά κάνει στην κατάθεσή του περί λήψης διαταγής του Πλαστήρα να εγκαταστήσει Λόχο του Τάγματος του στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα και ότι σε εκτέλεση αυτής της διαταγής εγκατέστησε τον 3ο Λόχο του.

3o. Την αναφερόμενη στην Έκθεσή Πλαστήρα Τουρκική επίθεση τη 1610 και την κατάληψη από τους Τούρκους «δια μικρής προσπάθειας» των χαρακωμάτων της πρώτης γραμμής του Σ.Σ. Καλετζίκ, δηλαδή του υψώματος 1687, στα οποία αμύνονταν δύο Λόχοι του 35ου Συντάγματος. Στο σχεδιάγραμμα σημειώνουμε την Τουρκική επίθεση και την εκτιμώμενη θέση των δύο Λόχων του 35ου Συντάγματος. Του 2/35 Λόχου και του 11/35 Λόχου. Υπενθυμίζουμε ότι ο 1/35 Λόχος είχε αποδεκατιστεί το πρωί κατά τον βομβαρδισμό επί μιάμιση ώρα της πρώτης γραμμής του Καλετζίκ, δηλαδή των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά, Κιουτσούκ τεπέ και του Μαύρου Βράχου.

4o. Την αναφερόμενη στην Έκθεση Πλαστήρα αντεπίθεση που εξ ιδίας πρωτοβουλίας εκτόξευσε ο Λοχαγός Γεωργουσόπουλος με τον 3ο Λόχο του για την ανακατάληψη των χαρακωμάτων. Στην αντεπίθεση συμπαρέσυρε και τους Λόχους του 35ου Συντάγματος που είχαν υποχωρήσει. Μετά την ανακατάληψη των χαρακωμάτων ο 3ος Λόχος Ευζώνων σύμφωνα με την Έκθεση Πλαστήρα εγκαταστάθηκε ισχυρά σε αυτά μετά των Λόχων του 35ου Συντάγματος. Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης ουδεμία αναφορά κάνει στην κατάθεσή του περί αυτής της ηρωικής αντεπιθέσεως του 3ου Λόχου του.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ουδεμία αναφορά κάνει στην Έκθεσή του περί της Τουρκικής δύναμης που επιτέθηκε κατά του υψώματος 1687. Η εν λόγω δύναμη αποτελούνταν από τέσσερα Τάγματα (2.000 άνδρες) και υποστηριζόταν από τα πυρά 20 πυροβόλων. Επρόκειτο περί μίας πολύ μεγάλης δύναμης που για να φθάσει στο ύψωμα 1687 προήλαυνε επί πολλές ώρες 1.000 μέτρα προ του μετώπου των δύο Ταγμάτων Ευζώνων και της Πυροβολαρχίας Τούντα και σε υψηλότερο επίπεδο από το ύψωμα 1535 όπου ήταν εγκατεστημένες οι αναφερόμενες Μονάδες. Είναι προφανές ότι η αναφερόμενη Τουρκική δύναμη έχοντας εκτεθειμένο το αριστερό πλευρό της στο Απόσπασμα Πλαστήρας αποτελούσε ένα εξαιρετικά ευάλωτο στόχο. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας όχι μόνο δεν αναφέρεται σε αυτή τη δύναμη, αλλά ουδεμία αναφορά κάνει στην Έκθεσή του για το πώς ενήργησε για να προσβάλει την Τουρκική δύναμη του 127ου Συντάγματος που κινούταν με εκτεθειμένο το αριστερό της στα πυρά του Αποσπάσματός του. Αλλά και ο Λοχαγός Τούντας, που ο Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι η Πυροβολαρχία του ήταν ταγμένη στο ύψωμα 1535, τηρεί σιγήν ιχθύος για τα πεπραγμένα της Πυροβολαρχίας του.

Εν πάση περιπτώσει είναι ενδιαφέρον ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας την 9η ώρα, που έφθασε στο δεξιό της IV Μεραρχίας, μπόρεσε και παρατήρησε την Τουρκική δύναμη των 500 ανδρών που διέρρεε από το ύψωμα Καραθανάση στη χαράδρα Ακ Ντερέ και διέγνωσε μάλιστα και την πρόθεσή της να πλευροκοπήσει το δεξιό της IV Μεραρχίας, αλλά τη δύναμη των 2.000 ανδρών που υποστηρίζεται από ισχυρό πυροβολικό και επιτίθεται προς το ύψωμα 1687 προελαύνοντας προ των Ταγμάτων του ΔΕΝ τη βλέπει!

Ο διοικητής της IVβ ΜΟΠ Ταγματάρχης Παπαδημητρίου στην επιστολή του στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ αναφέρει ότι ζήτησε από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα όπως κατά την νυκτερινή αντεπίθεση που θα εκτελούσε η «Διλοχία Κόκκινου», η ΧΙΙΙα ΜΟΠ (Πυροβολαρχίες Βλαχάβα και Τούντα) να προσβάλει τις Τουρκικές δυνάμεις που βρίσκονταν προ του Σ.Σ. Καλετζίκ όπου αμυνόταν ο Λόχος Γεωργουσόπουλου, επειδή αυτές βρίσκονταν στο απυρόβλητο της Πυροβολαρχίας Ραυτόπουλου. Για να το ζητήσει αυτό σημαίνει ότι οι Πυροβολαρχίες της ΧΙΙΙα ΜΟΠ δεν προσέβαλαν της Τουρκική δύναμη. Κατόπιν τούτων μήπως η Πυροβολαρχία Τούντα δεν ήταν ταγμένη στο ύψωμα 1535 όπως αναφέρει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στην Έκθεσή του; Ή ήταν ταγμένη, αλλά υπήρχε απαγορευτικό βολής από τον Πλαστήρα;

Σχολιασμός της υπ’ αριθμόν 18 διαταγής του Συνταγματάρχη Πλαστήρα προς τον Λοχαγό Γεωργουσόπουλο δια της οποίας τον διέτασσε:

«Αριθ. 18. Ο Ανθ/γός Ζαχαριάδης θα σας υποδείξη το σημείον στηρίγματος το οποίον θα καταλάβετε απόψε αντικαθιστώντας τον εκεί λόχον του 35ου. Το σημείον τούτο δέον να κρατήσητε απόψε ως αύριον πάση θυσία. 13/8/22 ώρα 18η 30. Πλαστήρας.».

6. Γενικές πληροφορίες για τη σχολιαζόμενη διαταγή

Κατ’ αρχάς η παραπάνω διαταγή διασώζεται μόνο στο μπλοκ διαταγών του Συνταγματάρχη Πλαστήρα και πουθενά αλλού. Η υπόψη διαταγή αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο επειδή αποδεικνύει, όπως και η κατάθεση του Ταγματάρχη Τσιρώνη, ότι η Έκθεση Πλαστήρα αποτελεί ένα εν πολλοίς χαλκευμένο έγγραφο δια του οποίου επιδιώκεται, ανεπιτυχώς όμως, να δικαιολογηθεί η μη εκτέλεση από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα των εντολών που του ανατέθηκαν, να καλυφθούν με ένα «πέπλο ομίχλης» τα πραγματικά γεγονότα της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ και να μεγαλοποιηθεί η ανύπαρκτη συμμετοχή του Αποσπάσματος Πλαστήρα στην κύρια μάχη που διεξήχθη στον όρος Καλετζίκ με ταυτόχρονη αποδόμηση του ηρωικού αγώνα των Λόχων του 35ου Συντάγματος Πεζικού.

Η σχολιαζόμενη υπ’ αριθμό 18 διαταγή του Πλαστήρα έχει εκδοθεί μετά την αποχώρηση από το πεδίο της μάχης του τραυματισθέντος διοικητή του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Τσιρώνη και αποτελεί τη μόνη υπάρχουσα επίσημη έγγραφη απόδειξη για τη συμμετοχή τμήματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στη μάχη του Καλετζίκ. Τούτο συμβαίνει επειδή τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα περί της αντικατάστασης του 3/35 Λόχου από Λόχο του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων και της εγκατάστασης τη 1330 ώρα του 3ου Λόχου Ευζώνων στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα, καθώς και η εκτέλεση από τον εν λόγω Λόχο αντεπίθεσης τη 1610 ώρα δεν επιβεβαιώνονται από το διοικητή του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Τσιρώνη στην κατάθεσή του στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α..

Το κείμενο της υπ’ αριθμό 18 διαταγής δεν υπάρχει στο δακτυλογραφημένο αντίγραφο της Έκθεσης Πλαστήρα, αυτό που προσκομίστηκε στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. και επί των περιθωρίων του οποίου βρίσκονται οι σημειώσεις του προέδρου της Επιτροπής Στρατηγού Κ. Μοσχόπουλου. Υπόψη ότι στο μπλοκ διαταγών του Συνταγματάρχη Πλαστήρα βρίσκονται μόνο οι υπ’ αριθμό 17, 18 και 19 διαταγές του που εκδόθηκαν μετά τη 1830 ώρα της 13ης Αυγούστου και κατόπιν τούτου ουδείς μπορεί να υποστηρίξει ότι οι συντάκτες της Έκθεσης ξέχασαν τη μία εκ των τριών. Όλως αντιθέτως ουδόλως την ξέχασαν! Υπενθυμίζουμε και πάλι ότι από το μπλοκ των διαταγών του Συνταγματάρχη Πλαστήρα έχουν αφαιρεθεί οι πριν την υπ’ αριθμό 17 διαταγές του και ουδεμία μνεία γίνεται περί αυτών στην Έκθεση του. Σχετικές λεπτομέρειες στη φωτογραφία 22 του Μέρους ΙΙβii.

Φωτογραφία 29: Απόσπασμα από τη σελίδα 7 του πρωτότυπου χειρόγραφου κειμένου της Έκθεσης Πλαστήρα όπου παρουσιάζεται η εγγραφή και η διαγραφή της υπ’ αριθμό 18 διαταγής του Συνταγματάρχη Πλαστήρα.

7. Η σχολιαζόμενη διαταγή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα εγγράφηκε στο πρωτότυπο χειρόγραφο κείμενο της Έκθεσης Πλαστήρα αλλά στη συνέχεια διαγράφηκε και δεν συμπεριελήφθη στο δακτυλογραφημένο αντίγραφο κείμενο της Έκθεσης.

Στη σελίδα 7 του πρωτότυπου χειρόγραφου κειμένου της Έκθεσης Πλαστήρα, ο συντάκτης, ή οι συντάκτες της Έκθεσης καταχωρούν μία σημείωση με σκοπό να αναφέρουν την υπ’ αριθμό 19 διαταγή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, αυτή δια της οποίας διατασσόταν ο Λοχαγός Γεωργουσόπουλος να αναλάβει τη διοίκηση του 1ου Τάγματος του 35ου Συντάγματος, αλλά εκ λάθους κάτω από αυτή τη σημείωση γράφουν το κείμενο της υπ’ αριθμό 18 διαταγής, το οποίο και διαγράφουν (βλέπε φωτογραφία 29). Παρά τη διαγραφή το κείμενο της υπ’ αριθμό 18 διαταγής με κάποια δυσκολία διαβάζεται. Είναι πρόδηλο ότι οι συντάκτες της Έκθεσης είχαν αποφασίσει να μην παρουσιάσουν το κείμενο της υπ’ αριθμό 18 διαταγής επειδή η διαταγή αυτή διαψεύδει ως αναληθή τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα για την εγκατάσταση τη 1330 ώρα του Λόχου Γεωργουσόπουλου στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα, την αντεπίθεση που εξ ιδίας πρωτοβουλίας εκτέλεσε ο Λοχαγός Γεωργουσόπουλος τη 1610 ώρα για την ανακατάληψη των χαρακωμάτων της πρώτης γραμμής του Σ.Σ. Καλετζίκ (ύψ. 1687) και τέλος την εγκατάσταση του εν λόγω Λόχου στα ανακαταληφθέντα χαρακώματα μετά των τμημάτων του 35ου Συντάγματος. Η υπ’ αριθμό 18 διαταγή αποδεικνύει ότι τα όσα αναφέρονται στην Έκθεση Πλαστήρα για τον 3ο Λόχο Ευζώνων είναι μυθεύματα για τους εξής λόγους:

α. Αν θεωρήσουμε ως πραγματικό γεγονός ότι ο Λοχαγός Γεωργουσόπουλος ανήλθε μετά τη 1330 ώρα στο ύψωμα 1687, είναι βέβαιο ότι μέχρι τη 1610 ώρα θα είχε αποκτήσει γνώση της τοπογραφίας του χώρου και μία σχετική επίγνωση της επικρατούσας στην περιοχή του υψώματος τακτικής κατάστασης, καθώς και της διάταξης του 2ου και 11ου Λόχων του 35ου Συντάγματος που αμύνονταν στο ύψωμα 1687, αλλά και του Ουλαμού του Τάγματός του που είχε αντικαταστήσει τον 3/35 Λόχο στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687, σύμφωνα με την κατάθεση του Ταγματάρχη Τσιρώνη. Πολύ πιθανόν να είχε έρθει και σε επαφή με το Λοχαγό Βογιώτη που είχε αναλάβει τη διοίκηση του Ι/35 Τάγματος. Μετά την αντεπίθεση που εκτέλεσε τη 1610 ώρα και την εγκατάστασή του στα χαρακώματα του υψώματος μετά του 2ου και 11ου Λόχων του 35ου Συντάγματος θα είχε αποκτήσει μέχρι και την ώρα που έλαβε την υπ’ αριθμό 18 διαταγή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα πλήρη επίγνωση της επικρατούσας τακτικής κατάστασης στο ύψωμα 1687 (ή Σ.Σ. Καλετζίκ) και ειδικότερα το που ακριβώς βρίσκονταν οι δύο Λόχοι του 35ου Συντάγματος μετά των οποίων ήταν συνεγκατεστημένος στα χαρακώματα του υψώματος 1687. Άλλωστε και με βάση τα αναφερόμενα στην Τουρκική ΔΙΣ θα πρέπει να είχε συμμετάσχει στη μάχη για την απόκρουση της επίθεσης του ενισχυμένου 127ου Τουρκικού Συντάγματος που εκτοξεύτηκε τη 1820 ώρα. Κατόπιν των παραπάνω δεν υπήρχε κανένας αξιωματικός από το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων που μπορούσε να γνωρίζει καλύτερα από το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο την επικρατούσα κατάσταση στο ύψωμα 1687 και ποιος Λόχος του 35ου Συντάγματος έπρεπε να αντικατασταθεί; Ούτε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας που είχε εγκαταστήσει το Σταθμό Διοικήσεώς του στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ και δεν διέθετε οπτική επαφή με τη γραμμή άμυνας του υψώματος 1687. Ο Λοχαγός Γεωργουσόπουλος θα ήταν αυτός που θα είχε διαπιστώσει ποιος Λόχος του 35ου Συντάγματος έχρηζε αντικατάστασης και κανένας άλλος. Επομένως η αποστολή του Ανθυπολοχαγού Ζαχαριάδη για να υποδείξει στο Λοχαγό Γεωργουσόπουλο τη θέση του προς αντικατάσταση Λόχου του 35ου Συντάγματος ήταν άνευ αντικειμένου.

β. Η επίδοσή της υπ’ αριθμό 18 διαταγής του Πλαστήρα στον Λοχαγό Γεωργουσόπουλο από τον Ανθυπολοχαγό Ζαχαριάδη, ο οποίος θα του υπεδείκνυε και τις θέσεις του προς αντικατάσταση Λόχου του 35ου Συντάγματος, έχει νόημα μόνο στην περίπτωση που ο μεν Συνταγματάρχης Πλαστήρας αντιλήφθηκε ή πληροφορήθηκε ότι κάποιος από τους Λόχους του 35ου Συντάγματος που αμύνονταν στο ύψωμα 1687 έπρεπε να αντικατασταθεί, ο δε Λοχαγός Γεωργουσόπουλος βρισκόταν με το Λόχο του κάτω από το Καλετζίκ, δεν μπορούσε να δει το ύψωμα 1687, δεν διέθετε γνώση της τοπογραφίας του υψώματος, δεν διέθετε επίγνωση της επικρατούσας τακτικής κατάστασης επί του υψώματος 1687 και ειδικότερα χρειαζόταν κάποιος να του προσδιορίσει τη θέση που κατείχε ο προς αντικατάσταση Λόχος του 35ου Συντάγματος στο εν λόγω ύψωμα.

8. Η θέση που εγκαταστάθηκε ο 3ος Λόχος Ευζώνων στο ύψωμα 1687 (ύψ. 1310 κατά τους Τούρκους).

Η θέση στην οποία εγκαταστάθηκε ο Λόχος Γεωργουσόπουλου σημειώνεται στην Έκθεση Πλαστήρα στην περιγραφή της μάχης του πρωινού της 14ης Αυγούστου. Σύμφωνα λοιπόν με τα αναφερόμενα από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα το πρωί της 14ης Αυγούστου, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω παρατηρούσε τη μάχη από τους Βράχους του Καγιαντιμπί(!!!), ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο ήταν εγκατεστημένος αμυντικά στη δυτική πλευρά (στο δεξιό) του Σ.Σ. Καλετζίκ έχοντας στο αριστερό του τους Λόχους του 35ου Συντάγματος (βλέπε σχεδιάγραμμα 17). Η σχετική αναφορά είναι η εξής: «Την 7ην ώραν ο εχθρός ενεργεί σφοδράν επίθεσιν κατά του Σ.Σ. Καλετζίκ. Οι εις το δεξιόν τούτου ευρισκόμενοι άνδρες του 3ου λόχου 5ου Ευζώνων αμύνονται γενναίως … οι εις το αριστερόν αυτών άνδρες του 35ου Συν/τος υποχωρούν ατάκτως». Στην αναφορά αυτή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα δεν υπάρχει άλλο τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στο δεξιό του Σ.Σ. Καλετζίκ (ύψ. 1687). Δηλαδή ο Λόχος ή ο Ουλαμός που αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο. Κατόπιν τούτου προκύπτουν τα εξής ζητήματα:

α. Ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο ανήλθε στο Καλετζίκ μετά τη λήψη της υπ’ αριθμό 18 διαταγής του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, δηλαδή περί τη 19η ώρα και αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο που ήταν εγκατεστημένος στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687, ή του Σ.Σ. Καλετζίκ. Η αντικατάσταση του 3/35 Λόχου θα πρέπει να ολοκληρώθηκε περί την 20η ώρα.

β. Η αναφερόμενη στην Έκθεση Πλαστήρα αντικατάσταση του 3/35 Λόχου περί τη 1230 ώρα από Λόχο του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων, όπως και η εγκατάσταση τη 1330 ώρα του 3ου Λόχου Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα δεν συνέβησαν και αποτελούν μυθεύματα που επινοήθηκαν για να φανεί ότι επί του Καλετζίκ μπορεί να μην εγκαταστάθηκε ένα Τάγμα Ευζώνων, όπως προνοούσαν οι εντολές του Α΄ Σώματος Στρατού και της IV Μεραρχίας, αλλά περί τη 1230-1330 ώρα εγκαταστάθηκαν δύο Λόχοι του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων. Είναι όμως βέβαιο ότι που υπάρχουν συμφωνημένοι μύθοι μετά την πάροδο κάποιου χρόνου ξεχνιούνται. Ακόμη και από αυτούς που τους επινόησαν. Ο διοικητής του Ι/42 Τάγματος, Ταγματάρχης Τσιρώνης, μετά την πάροδο δύο ετών από τη σύνταξη της Έκθεσης Πλαστήρα ουδεμία αναφορά της εν λόγω Έκθεσης επιβεβαιώνει για τα ζητήματα που αφορούν το Τάγμα του. Από την άλλη οι συντάκτες της Έκθεσης Πλαστήρα ενώ αναφέρουν ότι στη δυτική πλευρά του Σ.Σ. Καλετζίκ το μεσημέρι της 13ης Αυγούστου ένας Λόχος του Τσιρώνη (όχι ο 3ος) αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο, το πρωί της 14ης Αυγούστου τοποθετούν στη δυτική πλευρά του Σ.Σ. Καλετζίκ τον 3ο Λόχο Γεωργουσόπουλου. Το ψέμα πάντοτε είχε κοντά πόδια.

9. Οι διαφορές και αντιφάσεις μεταξύ της Έκθεσής Πλαστήρα και της κατάθεσης Τσιρώνη στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. και οι εξ αυτών διαπιστώσεις.

Η ασυμφωνία μεταξύ των αναφερόμενων από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα και των κατατιθεμένων από τον Ταγματάρχη Τσιρώνη στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. είναι πρόδηλη. Εκτιμώ ότι άλλα είχαν συμφωνήσει να δηλώσουν το 1923 όταν συντασσόταν η Έκθεση Πλαστήρα και άλλα θυμόταν ο Τσιρώνης μετά από δύο χρόνια όταν κλήθηκε να καταθέσει στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α.. Το ακόλουθο τμήμα από την κατάθεση του Τσιρώνη που αφορά «συμβάν» που συνέβη -σύμφωνα με την κατάθεσή του- κατά το χρόνο της αντικατάστασης του 3/35 Λόχου από Ουλαμό του Τάγματός του είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και αποδεικνύει την παραπάνω εκτίμηση του γράφοντος:

«Προέβην εις την αντικατάστασιν των ανδρών του 35ου Συν/τος καταλαβόν την γραμμήν δι’ ενός Ουλαμού και δια πολυβόλων. … Κατά το διάστημα τούτο δι’ ενός λόχου μου, του 1ου, κατέλαβον θέσεις επί του αριστερού υψώματος, οπόθεν είχον τραπή προς τα οπίσω άνδρες ετέρου λόχου του 35ου Συν/τος κατόπιν σφοδρού κανονιοβολισμού του υψώματος τούτου υπό του εχθρού, της ανακαταλήψεως τούτου γενομένης δι’ ανδρών ιδικών μου και του 35ου Συν/τος ους εξηνάγκασαν ανακαταλάβωσι τας θέσεις ας εύρον κενάς εχθρού.»

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να γίνει μία σύγκριση μεταξύ της αναφοράς στην Έκθεση Πλαστήρα περί της αντεπίθεσης που εκτέλεσε τη 1610 ώρα ο 3ος Λόχος Ευζώνων για την ανακατάληψη των χαρακωμάτων του Σ.Σ. Καλετζίκ και την εγκατάστασή του σε αυτά μετά των Λόχων του 35ου Συντάγματος και της παραπάνω αναφοράς στην κατάθεσή του Ταγματάρχη Τσιρώνη. Η γενική ιδέα είναι η ίδια. Δύο Λόχοι του 35ου Συντάγματος (ένας κατά τον Τσιρώνη) εγκαταλείπουν τις θέσεις τους άνευ ισχυρής πίεσης του εχθρού (κατόπιν κανονιοβολισμού των θέσεων του κατά τον Τσιρώνη) και ο 3ος Λόχος Ευζώνων τις ανακαταλαμβάνει (ο 1ος Λόχος του κατά τον Τσιρώνη) και τα τμήματα του 35ου Συντάγματος επανέρχονται στις θέσεις τους (συμπαρασυρόμενα κατά τον Πλαστήρα – εξαναγκασθέντα κατά τον Τσιρώνη). Το παραπάνω συμβάν κατά μεν την κατάθεση Τσιρώνη διαδραματίζεται περί τη 1230-1300 ώρα, κατά δε την Έκθεση Πλαστήρα τη 1610 ώρα. Όποιος επιθυμεί μπορεί να συνεχίζει να αμφιβάλει ότι υπήρξε προσυνεννόηση Πλαστήρα και Τσιρώνη για αυτό το ζήτημα.

10. Μία σημαντική πληροφορία από το διοικητή της Πυροβολαρχίας Κ.Α. Καμελάρ Υπολοχαγό Ραυτόπουλο.

Ο Υπολοχαγός Ραυτόπουλος που η Πυροβολαρχία του βρισκόταν στο δρομολόγιο που ακολουθούσαν όσοι ανέρχονταν στο Καλετζίκ (βλέπε σχεδιάγραμμα 17) ουδεμία αναφορά κάνει στην λεπτομερέστατη και εμπεριστατωμένη Έκθεση Πεπραγμένων της Πυροβολαρχίας του περί ανόδου στο Καλετζίκ του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, ή αν συναντήθηκε μαζί του, καθώς και περί της ανόδου στο Καλετζίκ των Λόχων Ευζώνων του Ι/42 Τάγματος, οι οποίο εγκαταστάθηκαν κατά την Έκθεση Πλαστήρα προ των πυροβόλων του· είτε στη δυτική πλευρά το υψώματος 1687 ο Λόχος που αντικατέστησε κατά την Έκθεση Πλαστήρα τον 3/35 Λόχο, είτε επί του υψώματος 1687 ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο. Βλέπε σχεδιαγράμματα 17 και 18. Η εγκατάσταση μίας δύναμης 150 ανδρών εγγύς των πυροβόλων σου δεν είναι κάτι που μπορεί να διαφύγει της παρατήρησής σου. Παρά ταύτα ο Υπολοχαγός Ραυτόπουλος αναφερόμενος στα γεγονότα του πρωινού της 14ης Αυγούστου αναφέρει τα εξής:

«Την 4ην ώραν περίπου ο εχθρός και πάλιν ήρξατο βάλλων … επί της πυρ/χίας και των πρώτων γραμμών του ημετέρου πεζικού όπερ ενισχυθέν πως ετήρει γραμμήν διηκούσαν περί τα 200 μέτρα προ της θέσεως της πυρ/χίας.»

Δεδομένου ότι ο Υπολοχαγός Ραυτόπουλος στην Έκθεσή του ουδεμία αναφορά κάνει περί αφίξεως ενισχύσεων στο Καλετζίκ κατά τη διάρκεια της ημέρας της 13ης Αυγούστου, η ενίσχυση περί της οποίας αναφέρεται, που ασφαλώς μόνο από το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων μπορούσε να προέλθει, αφίχθηκε πολύ αργά προς το βράδυ. Σε κάθε περίπτωση η φράση «ενισχυθέν πως» παραπέμπει σε μία ενίσχυση μικρού μεγέθους. Η Έκθεση του Υπολοχαγού Ραυτόπουλου εμμέσως επιβεβαιώνει τα όσα μέχρι τώρα έχουμε αναφέρει. Ότι δηλαδή η μόνη δύναμη του Συνταγματάρχη Πλαστήρα που ανήλθε στο Καλετζίκ ήταν ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο, ότι ο Λόχος αυτός έφθασε στο Καλετζίκ περί τη 19η ώρα και θα αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο μεταξύ της 19ης και της 20ης ώρας.

Σχολιασμός των παρακάτω αναφορών στην Έκθεση Πλαστήρα:

• «Εκ του υψώματος Καραθανάση εξακολουθούν διαρρέοντα εχθρικά τμήματα προς την χαράδραν Ακ Ντερέ, τινά των οποίων εγκαθίσταντο προ του τομέως του 2ου Τάγματος (Παλάντζα δεξιά) και του 1ου Τάγματος Τσιρώνη (κέντρον) πιέζοντας ισχυρά τα Τάγματά μας και ιδία το δεξιόν».

• Κατόπιν τούτου ο Πλαστήρας φοβούμενος και νυκτερινή επίθεση κατά του Καλετζίκ ζήτησε και πάλι επίμονα από το Α΄ Σώμα Στρατού και τη IV Μεραρχία το 3ο Τάγμα Ευζώνων

• Με την επέλευση του σκότους τα 1ο και 2ο Τάγματα εγκατέστησαν προφυλακές μάχης και βελτίωσαν τις θέσεις τους, «το δε δεξιόν συνεδέθη δεξιά και με Τάγμα του 23ου Συντάγματος (VII Μεραρχίας) ευρισκόμενο νοτίως Καγιά Ντεπέ.».

11. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει εμμέσως πλην σαφώς ότι και το 1ο Τάγμα Ευζώνων δεν εγκαταστάθηκε επί του Καλετζίκ, αλλά ανάμεσα στο Καλετζίκ και το 2ο Τάγμα Ευζώνων του Παλάντζα. Επομένως επαναλαμβάνει για μία ακόμη φορά, αλλά με άλλη διατύπωση, ότι δεν εξετέλεσε την εντολή που του ανατέθηκε, η οποία προέβλεπε την άνοδο του ιδίου μετά Τάγματος και Πυροβολαρχίας του Αποσπάσματός του στο Καλετζίκ.

12. Η αναφορά του Συνταγματάρχη Πλαστήρα ότι και τα δύο Ευζωνικά Τάγματα του πιέζονταν ισχυρώς και περισσότερο το δεξιό, δηλαδή το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων, διαψεύδεται από:

α. Το διοικητή της Πυροβολαρχίας που τάχθηκε κατά την Έκθεσή του στο ύψωμα 1535, Λοχαγό Τούντα, ο οποίος στην κατάθεσή του αναφέρει ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα «ετήρησε τας καταληφθείσας θέσεις του μέχρι της 7ης ώρας της 14ης Αυγούστου υπό πίεσιν όχι πολύ σοβαράν».

β. Το διοικητή του 6ου Λόχου του ΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων Υπολοχαγό Χρ. Προυκάκη ο οποίος στο βιβλίο του «μνήμη Χρίστου Ι. Προυκάκη» αναφέρει λίαν παραστατικά ότι η μάχη που διεξήχθη στο ύψωμα 1535, στο οποίο είχε εγκατασταθεί ο Λόχος του, ήταν μάχη τριβής, δηλαδή μάχη κατά την οποία ανταλλάσσονταν πυροβολισμοί μεταξύ των αντιπάλων. Επιπλέον σημειώνει ότι οι απέναντί του Τουρκικές δυνάμεις υποστηρίχθηκαν ελάχιστα από το Τουρκικό Πυροβολικό. Σχετικά βλέπε στο Μέρος ΙΙβiiτο σχόλιο υπ’ αριθμό 27 και τη διαπίστωση υπ’ αριθμό 16.

γ. Τον τόμο της Τουρκικής ΔΙΣ που περιγράφει τα γεγονότα της Τουρκικής επίθεσης, στον οποίο η μόνη αναφορά που γίνεται στο 70ο Σύνταγμα που επιχειρούσε στη γενική κατεύθυνση ύψωμα Καραθανάση – ύψωμα 1535, δηλαδή κατά των θέσεων που είχε εγκατασταθεί ο 6ος Λόχος του ΙΙ/42 Τάγματος -που ανήκε στο δεξιό του Αποσπάσματος Πλαστήρα- είναι ότι αυτό μέχρι το βράδυ αντάλλασσε πυρά με τις απέναντί του Ελληνικές δυνάμεις. Δηλαδή η Τουρκική ΔΙΣ αναφέρει τα ίδια που αναφέρουν οι δύο Αξιωματικοί του Αποσπάσματος Πλαστήρα, ο Λοχαγός Τούντας και ο Υπολοχαγός Προυκάκης, για τη μάχη που διεξαγόταν στην περιοχή που είχε εγκατασταθεί το Απόσπασμα Πλαστήρα. Με άλλα λόγια «εξ ιδίων τα βέλη». Θα επαναλάβουμε και πάλι ότι το 70ο Τουρκικό Σύνταγμα ενεργούσε κατά των υψωμάτων 1535 και Καραμπιλεγκίμ και όχι κατά του Καγιαντιμπί (βλέπε σχεδιάγραμμα 17).

13. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας μολονότι αναφέρει ότι φοβάται μήπως οι Τούρκοι εκτελέσουν νυκτερινή επίθεση κατά του Καλετζίκ δεν κάνει κάτι το ουσιαστικό για να ενισχύσει την άμυνα του εν λόγω υψώματος.

Η αναφορά του Συνταγματάρχη Πλαστήρα ότι ζήτησε και πάλι να του στείλουν το ΙΙΙ/42 Τάγμα του από το Αφιόν Καραχισάρ φοβούμενος μήπως οι Τούρκοι επιτεθούν τη νύκτα κατά του Καλετζίκ, είναι μία αναφορά άνευ ουσίας. Το ΙΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων ακόμη και αν ξεκίναγε εκείνη τη στιγμή από το Αφιόν Καραχισάρ, θα έφθανε στο Καλετζίκ μετά από 5 ώρες. Επομένως ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας συνέχιζε να εμπιστεύεται την άμυνα του Καλετζίκ στους καταπονημένους από την ολοήμερη μάχη και τις μεγάλες απώλειες Λόχους του 35ου Συντάγματος, επί των οποίων όπως σημειώνει στην Έκθεσή του δεν διέθετε καμία εμπιστοσύνη λόγω του λίαν καταπεπτωκότος ηθικού τους. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας είχε όμως τη δυνατότητα να ανεβάσει στο Καλετζίκ πλέον του Λόχου Γεωργουσόπουλου και άλλο Λόχο του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων, αν όχι όλο το Τάγμα. Και βεβαίως να ανέβη και ο ίδιος στο Καλετζίκ και να αναλάβει αυτοπροσώπως τη διεύθυνση της μάχης. Εν πάση περιπτώσει ο λόγος του Συνταγματάρχη Πλαστήρα είναι υποκριτικός. Και τούτο επειδή μπορούσε από τη 12η μεσημβρινή ώρα να αντικαταστήσει οποιαδήποτε στιγμή το αποφάσιζε ολόκληρο το Ι/35 Τάγμα με το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων. Όμως απέφυγε να το κάνει.

14. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας μολονότι τις μεταμεσημβρινές ώρες έπαυσαν να υφίστανται οι κατ’ αυτόν λόγοι για τους οποίους εγκατέστησε ένα Λόχο Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα στους Βράχους του Καγιαντιμπί, αποφεύγει να αποσύρει τη δύναμη αυτή από την αναφερόμενη περιοχή.  

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι το δεξιό του, δηλαδή ο Λόχος του 2ου Τάγματος Ευζώνων με την Πυροβολαρχία Βλαχάβα που σύμφωνα με την Έκθεσή του εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των Βράχων του Καγιαντιμπί (1.000 μέτρα ανατολικά του Καγιά Ντεπέ), συνδέθηκε με Τάγμα του 23ου Συντάγματος νότια του Καγιά Ντεπέ (Καγιαντιμπί). Είναι προφανής η αναντιστοιχία που εμφανίζεται στις αναφορές της Έκθεσης Πλαστήρα για το ίδιο ζήτημα. Παρά ταύτα έχουμε αναφέρει στην αρχή του παρόντος κειμένου, ότι το Ι/23 Τάγμα υπό τον Ταγματάρχη Διάμεση εγκαταστάθηκε 1.500 μέτρα βορειοανατολικά του Καγιαντιμπί, επί του αυχένα Γκεϊσλάρ, και όχι νότια του Καγιαντιμπί όπως αναφέρει ο Πλαστήρας. Επομένως το κενό από τους Βράχους του Καγιαντιμπί μέχρι το ύψωμα 1535, που αποτελούσε το αριστερό της IV Μεραρχίας, είχε καλυφθεί δια ενός ανέπαφου Τάγματος της VII Μεραρχίας, που είχε εγκατασταθεί σε ισχυρή θέση και κατόπιν τούτου είχε εκλείψει ο λόγος παραμονής του Λόχου Ευζώνων και της Πυροβολαρχίας Βλαχάβα στην περιοχή του Καγιαντιμπί (εκτός του τομέα της IV Μεραρχίας) και επιβαλλόταν η άμεση μεταφορά τους στο Καλετζίκ, όπως προβλεπόταν από την εντολή που δόθηκε στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία. Όμως ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αρνείται να πράξει το αυτονόητο και αφήνει το Λόχο Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα στην περιοχή του Καγιαντιμπί. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ενδιαφέρεται περισσότερο για την περιοχή του Καγιαντιμπί απ’ ότι για την άμυνα του Καλετζίκ για λόγους που εύκολα κάποιος μπορεί να υποθέσει. Ακόμη και την επομένη το πρωί θα μεταβεί στην περιοχή του Καγιαντιμπί για να παρακολουθήσει τη μάχη που διεξαγόταν στο Καλετζίκ. Δηλαδή μετέβη σε ένα σημείο που απείχε 4 χιλιόμετρα από το Καλετζίκ για να παρακολουθήσει και να «διευθύνει» την κύρια μάχη που διεξαγόταν στο Καλετζίκ. Το αναφέρει ο ίδιος στην Έκθεσή του.

15. Οι σχολιαζόμενες αναφορές του Συνταγματάρχη Πλαστήρα αφορούν αποκλειστικά το Απόσπασμά του και ουδόλως την κύρια μάχη που διεξάγεται στο Καλετζίκ και τις επί του υψώματος αμυνόμενες Ελληνικές δυνάμεις.

Αναφέρει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στην Έκθεσή του: «Από το ύψωμα Καραθανάση συνέχιζαν να διαρρέουν εχθρικές δυνάμεις που εγκαθίσταντο προ του Αποσπάσματός του και πίεζαν ισχυρά τα Τάγματά του, τα οποία με την επέλευση του σκότους βελτίωσαν τις θέσεις τους και εγκατέστησαν προφυλακές, το δε δεξιό του συνδέθηκε με Τάγμα του 23ου Συντάγματος νότια του Καγιαντιμπί.». Οι αναφορές αυτές αφορούν ζητήματα πολύ μικρής σημασίας. Όλως αντιθέτως από την Έκθεση Πλαστήρα απουσιάζει εντελώς έστω και μία ελάχιστη αναφορά για τα εξής σημαντικά ζητήματα: α) Ότι το σύνολο της 5ης Τουρκικής Μεραρχίας και το μεγαλύτερο μέρος της 11ης επιτίθενται κατά του Καλετζίκ β) Ότι το σύνολο του Πυροβολικού του 4ου Τουρκικού Σώματος Στρατού υποστηρίζει την επίθεση για την κατάληψη του Καλετζίκ. γ) Ότι κατά του Καλετζίκ έχουν εκτελεστεί τέσσερις επιθέσεις που όλες τους έχουν αποκρουστεί από τους Λόχους του 35ου Συντάγματος και του ΙΙ/11 Τάγματος. δ) Ότι προ της δυτικής και νοτιοδυτικής πλευράς του υψώματος 1687 συγκεντρώθηκαν τη νύκτα της 13ης/14η Αυγούστου εννέα (9) Τουρκικά Τάγματα χωρίς να ενοχληθούν από το Απόσπασμά του (βλέπε σχεδιάγραμμα 17). ε) Ότι επί του Καλετζίκ η μάχη διεξάγεται από τα Ι/35 και το ΙΙ/11 Τάγματα, τα οποία αμύνονταν στις Τουρκικές επιθέσεις κάτω από λίαν δυσχερείς συνθήκες.

Κατά το Συνταγματάρχη Πλαστήρα πάνω στο Καλετζίκ βρίσκονται «οι άλλοι και η κακή τους μοίρα» και κάτω από το Καλετζίκ βρίσκονται οι «εκλεκτοί – τα παιδιά του» που οφείλει να προστατέψει. Τον Συνταγματάρχη Πλαστήρα τον ενδιαφέρει μόνο το Απόσπασμά του, η περιοχή του Καγιαντιμπί και ουδέν άλλο. Σε καμία περίπτωση η εκτέλεση των εντολών που του ανατέθηκαν.

16. Σχολιασμός της απόφασης του Συνταγματάρχη Πλαστήρα να εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση για την ανακατάληψη των από πρωίας απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ.  

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας τη 1830 ώρα, ήτοι μετά την παρέλευση 9 ωρών και 30΄ από την ώρα που έφθασε στο δεξιό Κ.Α. Καμελάρ, αποφάσισε επιτέλους να αντεπιτεθεί κατά την νύκτα για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ επειδή όπως αναφέρει στην Έκθεσή του απέδιδε «μεγίστην σημασίαν επί της ανακαταλήψεως των από πρωΐας απωλεσθεισών θέσεων του 35ου Συν/τος». Εύλογα προκύπτει το ερώτημα τι ήταν αυτό που τον εμπόδισε να αντεπιτεθεί περί τη 13η ώρα που είχε στη διάθεση ανέπαφα και ακμαία το ΙΙ/11 Τάγμα Πεζικού και το 1ο Τάγμα Ευζώνων, που μόλις είχαν φθάσει στο Κ.Α. Καμελάρ; Όμως μέχρι τη 1830 ώρα ουδείς λόγος έχει γίνει για αυτή την αντεπίθεση και κανένα απολύτως μέτρο προετοιμασίας δεν έχει ληφθεί για την εκτέλεσή της, αλλά όλως αντιθέτως και σύμφωνα με τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα και στην κατάθεση Τσιρώνη, την διάνοια του Πλαστήρα την απασχολούσε η εκτόξευση αντεπίθεσης δια του υπάρχοντος κενού μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών. Η αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ μετά την παρέλευση 12ωρου από τη κατάληψή τους από τους Τούρκους και την σταθεροποίησή τους επ’ αυτών δεν ήταν πλέον μία απλή υπόθεση και για να εκτελεστεί απαιτούνταν λεπτομερές σχέδιο, ανέπαφη δύναμη για να την εκτελέσει, αναγνωρίσεις, ισχυρή υποστήριξη από το Πυροβολικό και τις εμπεπλεγμένες δυνάμεις και λεπτομερείς συντονισμοί μεταξύ αυτών που θα εμπλέκονταν στην εκτέλεση της αντεπίθεσης. Αλλά μέχρι εκείνη τη στιγμή ουδέν εκ των αναφερομένων είχε γίνει.

Ο κύριος αντικειμενικός σκοπός αυτής της αντεπίθεσης, στην περίπτωση βεβαίως που η πρόθεση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα να την εκτελέσει ήταν πραγματική, θα ήταν η ανακατάληψη του υψώματος Ποϊραλικαγιά (ύψ. 1710). Εφόσον αυτό επιτυγχάνονταν οι Τουρκικές δυνάμεις θα υποχρεώνονταν να εκκενώσουν το αντέρεισμα Κιουτσούκ τεπέ, το δε 127ο Τουρκικό Σύνταγμα θα υποχωρούσε από τις δυτικές και νοτιοδυτικές αντηρίδες του υψώματος 1687. Προς αντίληψη των αναφερομένων βλέπε σχεδιάγραμμα 18.

Φωτογραφία30. Παρουσιάζεται η υπ’ αριθμό 17 διαταγή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα δια της οποίας έδινε εντολή στο διοικητή του ΙΙ/11 Τάγματος Πεζικού Ταγματάρχη Κόκκινο να εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση. Στο πάνω μέρος της φωτογραφίας φαίνεται καθαρά η αποκοπή από το μπλοκ διαταγών του Συνταγματάρχη Πλαστήρα όλων των διαταγών που εκδόθηκαν πριν την υπ’ αριθμό 17 διαταγή (βλέπε σχόλια υπ’ αριθμό 8 και 10).

17. Τη νυκτερινή αντεπίθεση θα την εκτελούσε η «Διλοχία του 11ου Συντάγματος» που ακόμη και μετά την καταστροφή ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν είχε ακόμη πληροφορηθεί ότι επρόκειτο περί ολοκλήρου του ΙΙ/11 Τάγματος Πεζικού.

Τη νυκτερινή αντεπίθεση που αποφάσισε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν θα την εκτελούσε βεβαίως το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων, που σύμφωνα με την Έκθεσή του ήταν εγκατεστημένο στο κέντρο της παράταξής του και «πιεζόταν ισχυρά», αλλά η «αόρατη» μέχρι εκείνη την ώρα «Διλοχία του 11ου Συν/τος» υπό τον Ταγματάρχη Κόκκινο που αν και αμυνόταν στο Καλετζίκ —στο σπουδαιότερο σημείο της οχύρωσης του Αφιόν Καραχισάρ— φαίνεται ότι κατά το Συνταγματάρχη Πλαστήρα πιεζόταν λιγότερο ισχυρά από το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων· ασχέτως του ότι είχε απέναντί της και συγκρατούσε ολόκληρη την 5η Τουρκική Μεραρχία. Κατόπιν τούτων ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εξέδωσε την ακόλουθη διαταγή προς το διοικητή της «Διλοχίας του 11ου Συν/τος» Ταγματάρχη Κόκκινο:

«Αριθ. 17. Ταγματάρχην Κόκκινον. Άμα της επελεύσει του σκότους, συνεννοούμενος μετά του διοικητού της Μοίρας Πυροβολικού Καμελάρ, ενεργήσητε νυκτερινήν επίθεσιν προς ανακατάληψιν του Σημ. Στηρ. Μπελ-Μπάγ (εννοεί το Μπέλμα), αφού προηγουμένως βάλη καταιγιστικώς το πυροβολικόν. Λεπτομερείας θα σας είπη προφορικώς ο ανθ/γος Ζαχαριάδης. 13/8/22, ώρα 18.30΄. 5ον Ευζώνων, Ν. ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ»

Τα προβληματικά σημεία αυτής της διαταγής που αφορούσαν την εκτέλεση μίας πολύ δύσκολης επιχείρησης είναι ότι το συντονισμό των ενεργειών δεν θα τον αναλάμβανε ο ίδιος ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δια της επί του Καλετζίκ μετακίνησής του, αλλά αυτός θα γινόταν μεταξύ του Ταγματάρχη Κόκκινου και του διοικητή της IVβ ΜΟΠ Ταγματάρχη Παπαδημητρίου, τις δε λεπτομέρειες της αντεπίθεσης θα τις έδινε στον Ταγματάρχη Κόκκινο κάποιος Ανθυπολοχαγός Ζαχαριάδης και όχι ο ίδιος ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας. Δηλαδή ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν θα μετέβαινε στο παρατηρητήριο του Ταγματάρχη Κόκκινου για να συνεννοηθεί μαζί του για την εκτέλεση της νυκτερινής αντεπίθεσης και για να συντονίσει τους εμπλεκόμενους στην εκτέλεσή της, αλλά τις οδηγίες του και τις κατευθύνσεις του στον Ταγματάρχη Κόκκινο για αυτή τη σοβαρή νυκτερινή επιχείρηση, που αφορούσε την ακεραιότητα του Καλετζίκ δια της ανακαταλήψεως του υψώματος Ποϊραλικαγιά, θα τις έδινε στον διοικητή του Τάγματος ένας Ανθυπολοχαγός. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας θα παρέμενε σιωπηλός παρατηρητής της εν λόγω αντεπίθεσης στο Σταθμό Διοικήσεώς του. Αυτά δεν είναι σοβαρά πράγματα.

Υπόψη ότι οι αντεπιθέσεις για την ανακατάληψη απωλεσθεισών θέσεων κατά πάγια αρχή της πολεμικής τέχνης εκτελούνται από τις εφεδρείες. Όταν μάλιστα πρόκειται για την ανακατάληψη εδάφους που καταλήφθηκε από τον εχθρό πριν από πολλές ώρες η αντεπίθεση εκτελείται ύστερα από προσεκτικό σχεδιασμό, συντονισμό και προετοιμασία των Μονάδων που θα την εκτελέσουν και τούτο επειδή ο εχθρός έχει σταθεροποιηθεί επί των θέσεων που έχει καταλάβει. Στη συγκεκριμένη περίπτωση που εξετάζουμε είναι βέβαιο ότι το ΙΙ/11 Τάγμα -και όχι μία κάποια «Διλοχία του 11ου Συντάγματος»- είχε εμπλακεί στη μάχη από τη 12η μεσημβρινή ώρα και εκτιμάται ότι ήταν αυτό που συγκρατούσε τις δυνάμεις της 5ης Τουρκικής Μεραρχίας (βλέπε σχεδιαγράμματα 17 και 18). Κατόπιν τούτου προκαλούνται απορίες και ερωτηματικά για το πώς αποφάσισε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας να εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση με την κατ’ αυτόν «Διλοχία» που βρισκόταν σε στενή εμπλοκή με τις Τουρκικές δυνάμεις. Εκτός και αν δεν το γνώριζε. Διόλου απίθανο αφού μετά την παρέλευση ενός και πλέον χρόνου από την καταστροφή δεν είχε πληροφορηθεί ακόμη ότι επί του Καλετζίκ βρισκόταν το ΙΙ/11 Τάγμα Πεζικού. Η σχολιαζόμενη αναφορά αποδεικνύει για μία ακόμη φορά ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας κατά τη διάρκεια της μάχης της 13ης Αυγούστου δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη μάχη που διεξαγόταν στο Καλετζίκ, δεν ήρθε σε απ’ ευθείας προσωπική επαφή με τους ηγήτορες των αμυνομένων και ουδέποτε απέκτησε πλήρη επίγνωση της τακτικής κατάστασης που επικρατούσε στο εν λόγω ύψωμα. Δεν είναι μόνο ότι ουδεμία πληροφορία αναφέρει στην Έκθεσή του για τις Τουρκικές δυνάμεις που επιτίθονταν κατά του Καλετζίκ, αλλά δεν γνωρίζει και ποιες ήταν οι Ελληνικές δυνάμεις που αμύνονταν στο Καλετζίκ. Αλλά και μετά την καταστροφή όταν του ζητήθηκε να υποβάλει την Έκθεση Πεπραγμένων του δεν ενδιαφέρθηκε να παρουσιάσει με ακρίβεια τα γεγονότα, πληροφορούμενος αρμοδίως αυτά που αγνοούσε. Δυστυχώς είναι πολύ δύσκολο να αποφύγει κάποιος την αλαζονεία όταν ασκεί την απόλυτη και ανέλεγκτη εξουσία.

Παράθεση παραδειγμάτων ηγεσίας εντελώς διαφορετικής από αυτήν που περιγράφεται στα σχόλια υπ’ αριθμό 16 και 17.

Ας μου επιτραπούν στο σημείο αυτό τέσσερις μικρές αλλά πολύ ενδιαφέρουσες παρεμβολές, που αναφέρονται σε ιστορικά παραδείγματα ικανής ηγεσίας:

Πρώτη: Σε όλες τις μέχρι τότε μεγάλες επιχειρήσεις της Εκστρατείας, η Στρατιά Μικράς Ασίας και όλοι οι αξιωματικοί που είχαν συμμετάσχει στις μέχρι τότε μάχες, και ασφαλώς και ο Πλαστήρας, είχαν διαπιστώσει ότι οι Τούρκοι διοικητές Μεραρχιών και Συνταγμάτων διεύθυναν τη μάχη ευρισκόμενοι εγγύς της γραμμής του πυρός και εκτόξευαν άμεσα συνεχείς αντεπιθέσεις για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων. Τα παραδείγματα αφθονούν: 1) Κατά την Επιθετική Αναγνώριση του Δεκεμβρίου 1920, στη μάχη επί των υψωμάτων της Κοβαλίτσας οι Τούρκοι εκτόξευσαν εντός δύο ωρών επτά αντεπιθέσεις, με δύναμη 400 ανδρών την κάθε φορά. 2) Κατά τις επιχειρήσεις του Μαρτίου του 1921 προς το Εσκή Σεχήρ, μετά την κατάληψη στις 15 Μαρτίου από την ΙΙΙ Μεραρχία του υψώματος Κανλησίρτ στην περιοχή του χωριού Αβγκίν, οι Τούρκοι εκτόξευσαν μέχρι το βράδυ της ίδιας ημέρας 22 αλλεπάλληλες αντεπιθέσεις κατά του 2/39 Συντάγματος Ευζώνων για την ανακατάληψη του Κανλησίρτ. Η ένταση της τετραήμερης μάχης ήταν τόσο άγριας μορφής, που ο διοικητής του 2/39 Συντάγματος Ευζώνων συνταγματάρχης Ζωϊτόπουλος Δημοσθένης τραυματίστηκε και αντικαταστάθηκε από τον υποδιοικητή του αντισυνταγματάρχη Σταμελάκο Γρηγόριο, ο οποίος μετά από λίγο φονεύθηκε. Διοικητής του συντάγματος ανέλαβε ο υποδιοικητής του 12ου Συντάγματος, αντισυνταγματάρχης Δροσινός Ιωάννης. Στις 17 Μαρτίου θα τραυματιστεί και ο αντισυνταγματάρχης Δροσινός και θα αντικατασταθεί από τον Ταγματάρχη Σαμαντά Φίλιππο. Φονευθέντος την ίδια ημέρα, του ταγματάρχη Σαμαντά, τη διοίκηση του συντάγματος ανέλαβε μέχρι τις 18 Μαρτίου ο λοχαγός Γραικούσης Γρηγόριος. 3) Στη μάχη του Τσαούς Τσιφλίκ ο διοικητής της 4ης Τουρκικής Μεραρχίας και ο επιτελάρχης του, που ήταν προωθημένοι στη γραμμή μάχης, ο μεν πρώτο φονεύεται, ο δε δεύτερος συλλαμβάνεται αιχμάλωτος. Η V Μεραρχία αποκρούει αλλεπάλληλες Τουρκικές αντεπιθέσεις, αλλά κατορθώνει να διατηρήσει τις θέσεις της. 4) Στις επιχειρήσεις προς την Άγκυρα η κατάσταση εκτραχύνεται. Για κάθε σπιθαμή εδάφους που κερδίζει ο Στρατός μας, χύνοντας άφθονο αίμα, οι Τούρκοι απαντούν με συνεχή κύματα αντεπιθέσεων για να την πάρουν πίσω. Οι διοικητές που δεν αντεπιτίθενται αντικαθίστανται άμεσα. Στο Καρακουγιού διεξάγεται η περίφημη ομώνυμη αιματηρή μάχη. Το 2/39 Σύνταγμα Ευζώνων καταλαμβάνει τέσσερις φορές το λόφο του Καρακουγιού και κάθε φορά απορρίπτεται στις θέσεις εξορμήσεως ύστερα από μία σφοδρή Τουρκική αντεπίθεση. Παρέμεινε στα χέρια των ανδρών του 2/39 Σ.Ε. την τέταρτη φορά. Κατά την τρίτη επίθεση φονεύθηκε επί του λόφου του Καρακουγιού ο διοικητής του 2/39 Συντάγματος Ευζώνων Συνταγματάρχης Βλάσιος Καραχρήστος.

Δεύτερη: Κατά την Τουρκική επίθεση της 13ης Αυγούστου στον Τομέα της IV Μεραρχίας ουδεμία Ελληνική αντεπίθεση εκτοξεύτηκε· στον Τομέα της Ι Μεραρχίας εκτοξεύτηκε μία αντεπίθεση που ουδέποτε ολοκληρώθηκε. Η μοναδική αντεπίθεση που ολοκληρώθηκε ήταν αυτή του 2ου Συντάγματος Πεζικού, του Συνταγματάρχη Κωνσταντίνου Τσάκαλου, για την ανακατάληψη της Δασωμένης Κορυφής του Τομέα της V Μεραρχίας, που είχε καταληφθεί νωρίς το πρωί από τη 61η Τουρκική Μεραρχία διά αιφνιδιαστικής επιθέσεως. Ο Συνταγματάρχης Κ. Τσάκαλος έπεσε τη 17η Αυγούστου στο Αλή Βεράν προμαχώντας του Συντάγματός του.

Τρίτη: Στη μάχη του Χαμούρκιοϊ – Ιλμπουλάκ της 16ης Αυγούστου 1922, η Ομάδα Τρικούπη, με εμπροσθοφυλακή την ΙΧ Μεραρχία, επεδίωξε την είσοδό της στην οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ. Η μάχη διεξήχθη υπό τα όμματα του Συνταγματάρχη Πλαστήρα που ήταν εγκατεστημένος στο Χασάν Ντετέ Τεπέ, ελάχιστα χιλιόμετρα από το πεδίο της μάχης, ο οποίος όμως δεν συνέδραμε τη σκληρά αγωνιζόμενη ΙΧ Μεραρχία. Ο διοικητής της ΙΧ Μεραρχίας. Συνταγματάρχης Γαρδίκας, αναφερόμενος σε μία δύσκολη στιγμή της μάχης, όταν πλέον είχε εξαφανιστεί η ελπίδα συνδρομής της Ομάδας Φράγκου στον αγώνα που έδινε η Μεραρχία του για να διαφύγει από τον κλοιό, γράφει τα εξής:

«Περί την 18ην ώραν το αριστερόν της γραμμής μάχης της ΙΧ Μεραρχίας εδέχθη από ανατολών επίθεσιν κατάπλευρον υπό του 4ου Σ. Στρατού. Αμέσως η επίθεσις αντιμετωπίσθη μόνον δια του μείζονος μέρους του Πυροβολικού της ΙΧ Μεραρχίας. Αλλά κατ’ ευτυχή μοιραίαν σύμπτωσιν μετά 15΄ της ώρας αφίκετο εις τον χώρον της μάχης το 26ον Σύνταγμα … Ο ήρως διοικητής του, Αντισυνταγματάρχης Καλιαγκάκης, έφιππος, αεικίνητος, δια παροτρυντικών φωνών, και πλήτων δια του μαστιγίου του, εν μέσω εκρήξεων βλημάτων του εχθρικού πυροβολικού και εν μέσω χαλάζης βλημάτων πεζικού ωδήγησεν αιμοστάζων, τέλος το 26ον Σύνταγμά του εναντίον του Τουρκικού 4ου Σ. Στρατού. Το 26ον Σύνταγμα δια της προσωπικής αυταπαρνήσεως του ήρωος Διοικητού του αποκατέστησε μικράν κάμψιν του αριστερού της γραμμής μάχης της 9ης Μεραρχίας. Μεθ’ ό έπεσεν μετά του ίππου του επί της γης νεκρός επί του νεκρού ίπππου του.».

Τέταρτη: Πριν κάποιες δεκαετίες, ήμουν υπίλαρχος τότε, διεξαγόταν μία μεγάλη Τακτική Άσκηση Άνευ Στρατευμάτων (ΤΑΑΣ) σε αμμοδόχο σε κάποιο στρατόπεδο του Έβρου. Είχε δοθεί ως σενάριο η δημιουργία Τουρκικού προγεφυρώματος (δυτικά του Έβρου) και το ασκούμενο Σύνταγμα θα έπρεπε να αντεπιτεθεί με δύο Τακτικά Συγκροτήματα Μ/Κ Τάγματος και Επιλαρχίας για να εξαλείψει το προγεφύρωμα. Ο Συνταγματάρχης έδωσε τις κατευθύνσεις του, οι επιτελείς του προέβησαν στη μελέτη του προβλήματος, έκαναν τις προβλεπόμενες εκτιμήσεις και υπέβαλαν τις προτάσεις τους, ο Συνταγματάρχης αποφάσισε για τον τρόπο ενεργείας και συντάχθηκε η διαταγή πεδίου μάχης για την εκτέλεση της αντεπίθεσης, που δόθηκε στους διοικητές των δύο Τακτικών Συγκροτημάτων. Και ενώ όλα ήταν έτοιμα για να εκδώσουν και οι διοικητές των Τακτικών Συγκροτημάτων τις διαταγές τους, ο Μέραρχος ρώτησε το Συνταγματάρχη για το που θα βρισκόταν όταν θα εκτοξευόταν η αντεπίθεση. Μα στο παρατηρητήριό μου Στρατηγέ, απάντησε εντελώς φυσιολογικά ο Συνταγματάρχης. Το μάτι του Στρατηγού γύρισε ανάποδα. «Στο παρατηρητήριό σου;;; Είμαστε καλά;;; Εδώ κινδυνεύει η πατρίδα και εσύ θα είσαι στο θωρακισμένο παρατηρητήριο σου;;; Εδώ μπροστά θα είσαι. Στη γραμμής εξορμήσεως. Εσύ, ο υποδιοικητής σου και οι επιτελείς σου θα είστε εδώ μπροστά. Θα περιμένετε τα άρματα και τα ΤΟΜΠ και θα τα κατευθύνετε προς τις θέσεις εξορμήσεως». Μοναδικός στρατηγός… Ο καλύτερος και ικανότερος που συνάντησα κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας μου. Μάχιμος από την κορυφή μέχρι τα νύχια. Και δεν ήταν του Πεζικού ή των Τεθωρακισμένων. Ήταν πυροβολητής, και έξοχος στρατηγός, με το προσωνύμιο «ο Γάτος».

Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας υπήρξαν πολλά αξιότερα, ικανότερα και ηρωικότερα Συντάγματα από το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων και πολλοί ικανότεροι και ηρωικότεροι διοικητές Συνταγμάτων από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα, οι οποίοι προμαχούσαν των Μονάδων τους. Αξιωματικοί που εκτέλεσαν τις εντολές τους και τίμησαν τον όρκο τους, αλλά δυστυχώς παρέμειναν άγνωστοι. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας επέλεξε να απέχει από τη διεύθυνση της κύριας μάχης που διεξαγόταν στο Καλετζίκ, εγκατέστησε το Σταθμό Διοικήσεώς του στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ και όχι επί του Καλετζίκ όπως είχε διαταχθεί, παρέμεινε μακριά από το Καλετζίκ και για αυτό το λόγο διαθέτουμε πενιχρές πληροφορίες για την πολύ μεγάλης σημασίας μάχη που διεξήχθη στον ορεινό όγκο του Καλετζίκ, που αποτελούσε το σημαντικότερο έδαφος τακτικής σημασίας της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ.

18. Σχολιασμός της διαταγής του Συνταγματάρχη Πλαστήρα προς τα Ι/42 και ΙΙ/42 Τάγματα Ευζώνων να συντρέξουν την νυκτερινή αντεπίθεση της «Διλοχίας του 11ου Συντάγματος» δι’ επιδεικτικής επιθέσεως.

Όποιος μπορεί να αντιληφθεί από τα σχεδιαγράμματα 17 και 18 τις θέσεις που κατείχαν τα Τάγματα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και η Πυροβολαρχία Τούντα ως προς το ενισχυμένο 127ο Τουρκικό Σύνταγμα, εύλογα θα αναρωτηθεί για ποιο λόγο τα Ι/42 και ΙΙ/42 Τάγματα διατάσσονταν να υποβοηθήσουν την αντεπίθεση της «Διλοχίας» με την εκτέλεση επιδεικτικής επίθεσης και όχι να επιτεθούν υποστηριζόμενα από την Πυροβολαρχία Τούντα κατά του αριστερού πλευρού του 127ου ενισχυμένου Τουρκικού Συντάγματος που βρισκόταν προ του υψώματος 1687; Η πλέον πιθανή απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας επειδή ήταν αποφασισμένος να μην εμπλέξει τα Τάγματά του σε έντονη μάχη, αλλά ταυτόχρονα δεν ήθελε να φαίνονται και απόντα από την αντεπίθεση, τους ανέθεσε μία «άσφαιρη» αποστολή, η οποία δεν θα είχε και κανένα πρακτικό αποτέλεσμα αφού λόγω του σκότους θα ήταν αδύνατη η παρατήρησή της από τους Τούρκους.

Η σχολιαζόμενη παραπάνω αναφορά του Συνταγματάρχη Πλαστήρα είναι βέβαιο ότι δεν απευθύνεται σε αξιωματικούς που θα μελετήσουν την Έκθεσή Πεπραγμένων του και θα αντιληφθούν τις προβληματικές αναφορές της, αλλά σε όσους εκστασιάζονται διαβάζοντας ανοησίες.

Από την παραπάνω αναφορά απουσιάζει η Πυροβολαρχία Τούντα που κατά την Έκθεση Πλαστήρα ήταν ταγμένη στο ύψωμα 1535 και πλαγιόβαλε το Καλετζίκ. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν της αναθέτει να υποστηρίξει την αντεπίθεση της «Διλοχίας» προσβάλλοντας με τα πυροβόλα της τις Τουρκικές δυνάμεις που είχαν καταλάβει το ύψωμα Ποϊραλικαγιά το οποίο θα αποτελούσε και τον αντικειμενικό σκοπό της αντεπίθεσης της. Κατόπιν τούτου προκύπτει το ερώτημα μήπως η Πυροβολαρχία Τούντα δεν ήταν ταγμένη στο ύψωμα 1535; Ήδη επί του ζητήματος αυτού έχουμε αναφερθεί στο Μέρος ΙΙβi και στα αφορώντα της κατάθεση Τούντα στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α., στην οποία ο Ταγματάρχης Τούντας τοποθετεί τη θέση της Πυροβολαρχίας του με το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων που βρισκόταν στο δεξιό του Αποσπάσματος Πλαστήρα.

19. Σχολιασμός της αναφοράς του διοικητή της IVβ ΜΟΠ Ταγματάρχη Παπαδημητρίου ότι εκ των θέσεων του ελάχιστα μπορούσε να προσφέρει στην επιτυχία της νυκτερινής αντεπίθεσης

Θα σημειώσουμε για μία ακόμη φορά ότι όλες οι αναφορές του Συνταγματάρχη Πλαστήρα γίνονται εκ του ασφαλούς και τούτο επειδή η Έκθεσή του δεν συνοδεύεται από χάρτη ώστε να αντιληφθεί ο κάθε ενδιαφερόμενος το τι ακριβώς αναφέρει. Η αναφορά αυτή δεν μπορεί να δόθηκε από τον Ταγματάρχη Παπαδημητρίου επειδή όπως μπορεί να διαπιστωθεί από τα σχεδιαγράμματα 17 και 18 η 1η Πυροβολαρχία της IVβ ΜΟΠ υπό το Λοχαγό Ποντίκα από τη θέση που ήταν ταγμένη μπορούσε να υποστηρίξει την επίθεση κατά του υψώματος Ποϊραλικαγιά. Ομοίως και ο Ουλαμός υπό το Λοχαγό Λεκανίδη. Υπόψη ότι στα πυρά της Πυροβολαρχίας Ποντικά και του Ουλαμού Λεκανίδή οφειλόταν κατά μεγάλο μέρος η καθήλωση των δυνάμεων της 5ης Τουρκικής Μεραρχίας επί των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά και Κιουτσούκ τεπέ. Αλλά και στην περίπτωση που δόθηκε αυτή η απάντηση από τον Ταγματάρχη Παπαδημητρίου ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας όφειλε να τον διατάξει να τάξει τα πυροβόλα του σε άλλη θέση για να μπορέσει να υποστηρίξει την αντεπίθεση, εφόσον βεβαίως η πρόθεσή του να εκτελέσει την αντεπίθεση ήταν πραγματική. Τα πυροβόλα της Μοίρας ήταν ορειβατικά και όχι τοπομαχικά για να μη μπορούν να μετακινηθούν σε άλλη θέση.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας πλέον της IVβ ΜΟΠ διέθετε και τις δύο Πυροβολαρχίες της ΧΙΙΙα ΜΟΠ στις οποίες και ειδικά στην Πυροβολαρχία Τούντα δεν έδωσε διαταγή να υποστηρίξουν την αντεπίθεση, όπως ήδη αναφέραμε στο αμέσως προηγούμενο σχόλιο μας.

Όλα αυτά είναι εξαιρετικά περίεργα και ασφαλώς δημιουργούν υποψίες περί των πραγματικών προθέσεων του Συνταγματάρχη Πλαστήρα.

20. Ο Ταγματάρχης Παπαδημητρίου δεν αποδέχεται ότι ανέφερε στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα αδυναμία υποστήριξης της αντεπίθεσης της «Διλοχίας» Κόκκινου

Ο Ταγματάρχης Παπαδημητρίου με την επιστολή του στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ δεν αποδέχεται ότι ανέφερε στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα ότι η υπό τις διαταγές του Πυροβολαρχία Ποντίκα εκ των θέσεων που ήταν ταγμένη δεν μπορούσε να υποστηρίξει την αντεπίθεση της «Διλοχίας του Ταγματάρχη Κόκκινου. Όλως αντιθέτως αναφέρει ότι μετέβη στο Σταθμό Διοικήσεως του Ταγματάρχη Κόκκινου προκειμένου να συνεννοηθεί μαζί του για το συντονισμό των ενεργειών τους, αλλά εν τω μεταξύ ήρθε η διαταγή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα που ανέβαλε την εκτέλεση της αντεπίθεσης για το πρωί της επομένης.

Ο Ταγματάρχης Παπαδημητρίου αναφέρει επίσης ότι ζήτησε από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα κατά την εκτέλεση της αντεπίθεσης η ΧΙΙΙα ΜΟΠ να προσβάλει μία εδαφική ζώνη του Καλετζίκ που βρισκόταν στο απυρόβλητο της Πυροβολαρχίας Ραυτόπουλου. Από την αναφορά αυτή προκύπτει εμμέσως πλην σαφώς ότι η Πυροβολαρχία Τούντα δεν ήταν ταγμένη στο ύψωμα 1535 και δεν πλαγιόβαλε το Καλετζίκ όπως αναφέρει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στην Έκθεσή του.

Η παραπάνω άποψη ενισχύεται και από το ότι δεν υπάρχει καμία απολύτως σοβαρή πληροφορία στην Έκθεση Πλαστήρα για τη δράση των δύο Πυροβολαρχιών του.

21. Σχολιασμός της αναφοράς του Ταγματάρχη Κόκκινου ότι βρίσκεται σε αδυναμία να εκτελέσει την νυκτερινή αντεπίθεση

Ο Ταγματάρχης Κόκκινος φέρεται από την Έκθεση Πλαστήρα ότι ανέφερε στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα την 2100 ώρα ότι «δεν δύναται να ενεργήση την νυκτερινήν επίθεσιν κατά του Μπελ Μπαγ, διότι τον ένα λόχον έχει ήδη διαθέσει και έχει ούτος εμπλακή εις αγώνα, δεν έχει δε διαθέσιμον δύναμιν ίνα αντιτάξη εις περίπτωσιν αποτυχίας.»

Η παραπάνω αναφορά υπάρχει μόνο στην Έκθεση Πλαστήρα. Για την ακρίβεια δεν γνωρίζουμε τίποτε απολύτως περί του Ταγματάρχη Κόκκινου. Κρίνεται σκόπιμο να υπενθυμίσουμε ότι από τους αξιωματικούς που ηγήθηκαν της μάχης που διεξήχθη στο Καλετζίκ, δηλαδή των αξιωματικών που ανέλαβαν διαδοχικά τη διοίκηση του Ι/35 Τάγματος και το διοικητή του ΙΙ/11 Τάγματος Ταγματάρχη Κόκκινο δεν διαθέτουμε μέχρι σήμερα καμία απολύτως πληροφορία που να ρίχνει φως στα της διεξαγωγής της μάχης στο Καλετζίκ. Οι μόνες αναφορές που διατίθενται είναι μία από το Λοχαγό Ανδρεάδη που εκτιμάται ότι ήταν ο διοικητής του 11/35 Λόχου και ανέλαβε τη διοίκηση του Ι/35 Τάγματος και περί της οποίας ήδη έχουμε αναφερθεί στο Μέρος ΙΙα και η δεύτερη από τον Ανθυπασπιστή Πολύδωρα που υπηρετούσε στον 7ο Λόχο του ΙΙ/11 Τάγματος ο οποίος αναφέρει ότι το Τάγμα του εισήλθε στα χαρακώματα τη 12η ώρα της 13ης Αυγούστου.

Ο Ταγματάρχης Κόκκινος φέρεται να αναφέρει στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα ότι έχει ήδη διαθέσει τον ένα Λόχο του (στα χαρακώματα του Καλετζίκ) και ότι εν λόγω Λόχος είχε εμπλακεί στη μάχη και εάν εκτελούσε την αντεπίθεση δια του άλλου Λόχου του (που τον είχε μάλλον στην εφεδρεία) δεν θα είχε πλέον καμία διαθέσιμη δύναμη (δηλαδή εφεδρεία) για να αντιτάξει στον αντίπαλο σε περίπτωση αποτυχίας.

Ο Ταγματάρχης Κόκκινος είναι αδύνατο όμως να έδωσε αυτή την απάντηση αφού είναι απολύτως βέβαιο και διασταυρωμένο ότι ανέβηκε στο Καλετζίκ με ολόκληρο το Τάγμα του, δηλαδή με τους τέσσερις Λόχους του· τους 5ο, 6ο, 7ο και 8ο πολυβόλων. Το ζήτημα του ΙΙ/11 Τάγματος έχει αναφερθεί και αναλυθεί διεξοδικά στα άρθρα ΙΙα, ΙΙβi και στο 12ο σχόλιο του άρθρου ΙΙβii.

Κατόπιν τούτου η φερόμενη ως αναφορά του Ταγματάρχη Κόκκινου περί αδυναμίας του να εκτελέσει την αντεπίθεση, όπως και η αποδιδόμενη στο διοικητή της IVβ ΜΟΠ αδυναμία να υποστηρίξει την αντεπίθεση, κρίνονται ως δικαιολογίες της απόφασης του Συνταγματάρχη Πλαστήρα να ματαιώσει την εκτέλεση της αντεπίθεσης. Κατά την άποψη του γράφοντος ο πραγματικός λόγος της ματαίωσης της αντεπίθεσης, στην περίπτωση που πράγματι υπήρξε πραγματική πρόθεση εκτέλεσης της, ήταν ότι Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν επιθυμούσε να αναλάβει το κόστος μίας αντεπίθεσης που το πλέον πιθανό θα αποτύγχανε δεδομένης της χαοτικής διαφοράς ισχύος που είχε διαμορφωθεί πλέον στο Καλετζίκ σε βάρος των αμυνομένων Ελληνικών δυνάμεων. Προς αντίληψη της επικρατούσας κατάστασης βλέπε σχεδιάγραμμα 17. Βεβαίως η διαφορά αυτή ισχύος οφείλεται αποκλειστικά στην απόφαση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα να μην εκτελέσει τις εντολές που του ανατέθηκαν από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία οι οποίες προέβλεπαν να ανεβάσει το μείζον τουλάχιστον του Αποσπάσματός του στο Καλετζίκ, να εγκαταστήσει τη διοίκησή του στο Καλετζίκ, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυνάμεων που βρίσκονταν ή θα έφθαναν στο Καλετζίκ και να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των από το πρωί απωλεσθεισών θέσεων. Η φράση της Μεραρχίας να ενεργήσει δραστήρια του επέβαλε να αντεπιτεθεί το συντομότερο δυνατόν. Ασφαλώς όχι το βράδυ.

Μετά τα όσα αναφέρθηκαν για την απόφαση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα να εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση και στη συνέχεια να την ματαιώσει με την επίκληση αστήρικτων δικαιολογιών προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα στα οποία θα «οφείλουν» να απαντήσουν λόγω «αδυναμίας» του Συνταγματάρχης Πλαστήρα, οι αγιοποιητές του:

• Για ποιον λόγο δεν εκτέλεσε την αντεπίθεση τη 13η ώρα, όταν  διέθετε δύο ανέπαφα Τάγματα (το ΙΙ/11 Τάγμα και το 1ο Τάγμα Ευζώνων);
• Για ποιον λόγο δεν ήρθε σε επαφή με τον διοικητή του ΙΙ/11 Τάγματος, Ταγματάρχη Μιχαήλ Κόκκινο, για να ενημερωθεί σχετικά με την προετοιμασία της αντεπίθεσης που διέταξε και άφησε να παρέλθουν δυόμιση ώρες για να λάβει τελικά την απάντηση αδυναμίας εκτέλεσης από τον Ταγματάρχη Κόκκινο; Αυτή η απάντηση θα μπορούσε να δοθεί την ώρα που ο Ταγματάρχη Κόκκινος έλαβε τη διαταγή να εκτελέσει την αντεπίθεση.
• Πως είναι δυνατό να μη γνώριζε ότι η «Διλοχία» του ΙΙ/11 Τάγματος ήταν εμπεπλεγμένη δια πυρών με τον εχθρό όταν της έδωσε τη διαταγή να αντεπιτεθεί;
• Γιατί δεν μετέβη ο ίδιος επί του παρατηρητηρίου του Ταγματάρχη Κόκκινου για να συντονίσει την τόσο λεπτή επιχείρηση της νυκτερινής αντεπίθεσης που διέταξε;
• Για ποιον λόγο δεν αποφάσισε να χρησιμοποιήσει στην αντεπίθεση και το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων ώστε η νυκτερινή αντεπίθεση να έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας;
• Για ποιο λόγο δεν διέταξε και το Πυροβολικό του Αποσπάσματός του να υποστηρίξει την αντεπίθεση της «Διλοχίας»;
• Για ποιον λόγο διέταξε την εκτέλεση νυκτερινής αντεπίθεσης και ενημέρωσε επ’ αυτής της απόφασής του και την IV Μεραρχία και στη συνέχεια, μετά την αναφορά του Ταγματάρχη Κόκκινου ότι αδυνατεί να εκτελέσει την διαταχθείσα αντεπίθεση, αντί να αναφέρει στη Μεραρχία ότι στερούταν δυνάμεων για να εκτελέσει την αντεπίθεση, ανέφερε ότι «το επελθόν σκότος καθιστά αυτήν παρακεκινδυνευομένην»; Και αφού ήταν παρακεκινδυνευομένη η νυκτερινή αντεπίθεση για ποιον λόγο διέταξε τον Ταγματάρχη Κόκκινο να αντεπιτεθεί «άμα τη επελεύσει του σκότους»;
• Περιπαίζει η δεν περιπαίζει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας τον προϊστάμενό του διοικητή της IV Μεραρχίας;
• Για ποιο λόγο μέχρι και την 21η ώρα (δηλαδή μετά παρέλευση ένδεκα ωρών από την ώρα που ανέλαβε την ευθύνη του Κ.Α. Καμελάρ) δεν είχε αντιληφθεί ότι επί του Καλετζίκ δεν βρισκόταν μία κάποια «Διλοχία του 11ου Συντάγματος» αλλά ολόκληρο το ΙΙ/11 Τάγμα;

22. Σχολιασμός της μη εκτέλεσης της νυκτερινής αντεπίθεσης από τον πρόεδρο της Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α..

Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα δίνεται από τον πρόεδρο της Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. Στρατηγό Κωνσταντίνο Μοσχόπουλο ό οποίος σημειώνει με μολύβι στο περιθώριο του δακτυλογραφημένου κειμένου της Έκθεσης Πλαστήρας τα εξής:

«Ως εμφαίνεται εκ των διαταγών του Διοικητού και των υπ’ αυτόν τμημάτων η συνεννόησις είναι πλήρης προκειμένου να μη εκτελεσθή η διαταχθείσα αντεπίθεσις προς ανακατάληψιν των απωλεσθέντων θέσεων»

Η καταγγελτική αυτή διαπίστωση του προέδρου της Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. αποτελεί πραγματικό κόλαφο για το Συνταγματάρχη Πλαστήρα. Βεβαίως ο Στρατηγός Μοσχόπουλος μάλλον δεν εξέτασε τους άλλους δυο κατά τη γνώμη του «συναυτουργούς» της μη εκτέλεσης της νυκτερινής αντεπίθεσης, Ταγματάρχες Κόκκινο και Παπαδημητρίου, προκειμένου να πληροφορηθεί την αλήθεια των γεγονότων, αυτή που κατά την άποψή μας παρουσιάζεται στα σχόλια 24 – 26, με βάση τα οποία η αντεπίθεση ματαιώθηκε με ευθύνη του Πλαστήρα.

23. Σχολιασμός της μη εκτέλεσης της νυκτερινής αντεπίθεσης από το ΙΙ/11 Τάγμα Πεζικού με βάση την ακόλουθη αναφορά στην Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας

«Εις το δεξιόν του μετώπου η πίεσις του εχθρού καθίστατο ισχυροτέρα. Η αντεπίθεσις του Αποσπάσματος Πλαστήρα, αναβληθείσα υπό του Διοικητού τούτου διά την εσπέραν, δεν εξεδηλώθη, διότι, ως ούτος ανέφερε τηλεφωνικώς, το επελθόν σκότος καθιστά αυτήν παρακεκινδυνευομένην, διό και ανέβαλεν την ενέργειαν ταύτης δια το λυκαυγές της επομένης.»

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Ταγματάρχης Κόκκινος διατάχθηκε να εκτελέσει την αντεπίθεση δια της υπ’ αριθμό 17 έγγραφης διαταγής του Πλαστήρα και ότι οι επόμενες διαταγές με αριθμό 18, 19, 19 και 21 δεν απευθύνονται στην IV Μεραρχία, προκύπτει ότι ο Πλαστήρας ανέφερε στην Μεραρχία τηλεφωνικά τα περί της απόφασής του να ματαιώσει την εκτέλεση της νυκτερινής αντεπίθεσης και όχι με έγγραφη αναφορά. Δεν είναι διαθέσιμες οι πριν την υπ’ αριθμό 17 διαταγές του Πλαστήρα, ώστε να γνωρίζουμε εάν ανέφερε εγγράφως στη Μεραρχία την απόφασή του να εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση.

Όσον Όσον αφορά την διαταχθείσα αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ μπορούμε να πούμε μετά βεβαιότητος ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εμπαίζει τον προϊστάμενό του Στρατηγό διοικητή της IV Μεραρχίας. Αρχικά του αναφέρει ότι επιφυλάσσεται να εκτελέσει την αντεπίθεση αργότερα και μάλιστα δια καταδιώξεως. Στη συνέχεια τον ενημερώνει ότι θα εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση. Παρερχομένου του χρόνου αποφασίζει να μην εκτελέσει τη νυκτερινή αντεπίθεση. Οι λόγοι που επικαλείται στην Έκθεσή του για τη μη εκτέλεση της νυκτερινής αντεπίθεσης είναι προσχηματικοί, όπως ήδη έχουμε προσδιορίσει. Στη Μεραρχία όμως ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει ότι δεν θα εκτελέσει την νυκτερινή αντεπίθεση επειδή τη θεωρεί «παρακεκινδυνευομένη». Βεβαίως το ερώτημα είναι εύλογο. Όταν αποφάσιζε να εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση δεν γνώριζε ότι αυτή ήταν μία επιχείρηση ευαίσθητη και υποκείμενη σε κινδύνους, όπως άλλωστε όλες οι νυκτερινές ενέργειες;

Ο εμπαιγμός όμως του Στρατηγού διοικητή της IV Μεραρχίας από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα θα συνεχιστεί· του αναφέρει ότι θα εκτελέσει την αντεπίθεση με το λυκαυγές της επομένης. Δηλαδή μία περίπου ώρα πριν την ανατολή του ηλίου· περί την 5η και 30΄ πρωινή ώρα της 14ης Αυγούστου. Αυτό προϋποθέτει σημαντικές προετοιμασίες, ώστε οι δυνάμεις που θα εκτελέσουν και θα υποστηρίξουν την αντεπίθεση να είναι έτοιμες πολύ πριν την ώρα που αυτή θα εκτοξευτεί. Όμως καμία προετοιμασία δεν θα γίνει και καμία διαταγή του Πλαστήρα δεν θα εκδοθεί για την εκτέλεση της εν λόγω αντεπίθεσης, πράγμα που επιβεβαιώνει τις υπ’ αριθμό 12, 13 και 14 διαπιστώσεις μας  στο Μέρος ΙΙβii, αναφορικά με το ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας είχε αποβάλει από τη σκέψη την εκτέλεση αυτής της αντεπίθεσης.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ανεξάρτητα από την αποδεδειγμένη πλέον απόφασή του να μην εκτελέσει την αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ σε ουδεμία ενέργεια προβαίνει τουλάχιστον και ουδεμία διαταγή εκδίδει από την οποία να προκύπτει ότι προπαρασκεύασε τις δυνάμεις του και ειδικά αυτές που αμύνονταν στο Καλετζίκ για να αντιμετωπίσουν τη βεβαία συνέχιση της Τουρκικής επίθεσης το πρωί της επομένης. Η αδράνειά του αυτή θα πρέπει να αντιπαρατεθεί με τις προετοιμασίες των Τουρκικών δυνάμεων για να συνεχίσουν την επίθεση τους προς κατάληψη του Καλετζίκ τις πρώτες πρωινές ώρες της 14ης Αυγούστου.

Θα πρέπει για μία ακόμη φορά να παρατηρήσουμε ότι ο διοικητής της IV Μεραρχίας παραμένει άβουλος και αδρανής στο στρατηγείο του στο Αφιόν Καραχισάρ, μολονότι ο εμπαιγμός που υφίσταται από τον Πλαστήρα είναι προφανής.

24. Σχολιασμός της υπ’ αριθμό 19 διαταγής του Πλαστήρα προς τον Λοχαγό Γεωργουσόπουλο:

«Αριθ. 19. Λοχαγόν Γεωργουσόπουλον. Αναλάβατε και την διοίκησιν του 1ου Τάγματος 35ου Συν/τος όπερ στερείται Ταγ/ρχου. Γενικώς ως διοικητής του Τομέως εις όν ευρίσκεσθε, να λάβητε τα κατάλληλα μέτρα προς υπεράσπισιν των θέσεών σας. Ο Επιτελής του Τάγματος τούτου διετάχθη να παρουσιασθή ενώπιόν σας. 13/8/1922 ώρα 20η, Διοικητής 5ου Ευζώνων, Ν. ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ».

Από την παραπάνω διαταγή αποδεικνύεται με τρόπο μη επιδεχόμενο αμφισβήτηση ότι την 20η ώρα ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν γνώριζε την πραγματική κατάσταση των Ελληνικών δυνάμεων που αμύνονταν στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ, τις οποίες όφειλε να είχε θέσει υπό τη διοίκησή του από την 10η πρωινή ώρα που έλαβε τη διαταγή της IV Μεραρχίας. Ειδικότερα αγνοούσε ότι διοικητής του Ι/35 Τάγματος ήταν ο τραυματίας Λοχαγός Ανδρεάδης και ότι μετά τη διακομιδή του εν λόγω αξιωματικού τη διοίκηση του Τάγματος την ανέλαβε ο Λοχαγός Λάζαρος Βογιώτης. Όπως είχαμε αναφέρει στο άρθρο ΙΙβii, τα ονόματα των Λοχαγών Ανδρεάδη και Βογιώτη δεν υπάρχουν στην Έκθεση Πλαστήρα. Τα παραπάνω οδηγούν στη διαπίστωση ότι ο Πλαστήρας ούτε από τηλεφώνου δεν είχε αποκαταστήσει επαφή με τους Λοχαγούς Ανδρεάδη και Βογιώτη που ανέλαβαν διαδοχικά τη διοίκηση του Ι/35 Τάγματος. Ο Πλαστήρας πληροφορήθηκε ότι το Ι/35 Τάγμα στερούταν Ταγματάρχη, πιθανόν από το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο, ο οποίος με βάση την υπ’ αριθμό 18 διαταγή του Πλαστήρα ανέβηκε στο Καλετζίκ για να αντικαταστήσει με το Λόχο του τον 3/35 Λόχο του Ι/35 Τάγματος και αντιλήφθηκε ότι το Ι/35 Τάγμα στερούταν Ταγματάρχη. Επομένως μετά την 20η ώρα διοικητής του Ι/35 Τάγματος ανέλαβε ο Λοχαγός Γεωργουσόπουλος.

Στην άγνοια του Συνταγματάρχη Πλαστήρα περί των αμυνομένων στο Καλετζίκ θα πρέπει να προσθέσουμε ότι αγνοούσε ότι στο Καλετζίκ βρισκόταν ολόκληρο το ΙΙ/11 Τάγμα.

25. Σχολιασμός από τον πρόεδρο της Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. της καθυστερημένης διάθεσης του ΙΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων στο Καλετζίκ.

Ο Στρατηγός Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος γράφει με μολύβι στο περιθώριο του δακτυλογραφημένου κειμένου της Έκθεσης Πλαστήρας τα εξής:

«Τούτο φαίνεται εις την έκθεσιν Δημαρά, η μη έγκαιρος δε αποστολή του ζητουμένου τάγματος αποτελεί αντίθεση προς τον ισχυρισμόν της μεγίστης ελλείψεως δυνάμεων  του μετώπου ένεκα του οποίου εθεωρείτο; απαραίτητος και η εσπευσμένη … ενισχύσεων δι’ άλλων μεραρχιών.»

Είναι πρόδηλο ότι ο Στρατηγός Μοσχόπουλος με το παραπάνω σχόλιο του επικρίνει ευθέως το διοικητή του Α΄ Σώματος Στρατού, Υποστράτηγο Τρικούπη, ο οποίος πίεζε το Β΄ Σώμα Στρατού και τη Στρατιά να του διαθέσουν την ΙΧ Μεραρχία, αλλά ταυτόχρονα κρατούσε άνευ λόγου και επί πολλές ώρες μακριά από το Σύνταγμά του το 3ο Τάγμα Ευζώνων, μολονότι ο διοικητής του Συνταγματάρχης Πλαστήρας ζητούσε επιμόνως να του στείλουν.

Διαπιστώσεις – συμπεράσματα επί της διεξαγωγής της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ κατά τη 13η Αυγούστου

Διαπιστώσεις – συμπεράσματα από τα κύρια χαρακτηριστικά της Τουρκικής επίθεσης και τα αντίστοιχα της Ελληνικής αντίδρασης.

Το κύριο χαρακτηριστικό της Τουρκικής επίθεσης που εκτοξεύτηκε το πρωί της 13ης Αυγούστου κατά του δεξιού σκέλους της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ ήταν η συγκέντρωση από τους Τούρκους συντριπτικά ανώτερης ισχύος -έναντι της αντίστοιχης Ελληνικής- σε ένα στενό μέτωπο πλάτους όχι μεγαλύτερου των 30 χιλιομέτρων σε ευθεία γραμμή. Για την ακρίβεια συγκεντρώθηκαν 80 Τουρκικά Τάγματα Πεζικού που υποστηρίζονταν από 137 πυροβόλα, έναντι 24 Ελληνικών Ταγμάτων που υποστηρίζονταν από 78 πυροβόλα εκ των οποίων ένα μεγάλο μέρος παρέμεινε αμέτοχο της μάχης. Η Τουρκική δύναμη που αναπτύχθηκε σε πρώτο κλιμάκιο ακολουθούνταν από ένα ακόμη Σώμα Στρατού (30 Τάγματα και 36 πυροβόλα) ενώ 3 Μεραρχίες Ιππικού πέρασαν στα νώτα των Ελληνικών δυνάμεων από τη διάβαση του Τσάι Χισάρ. Σχετικά βλέπε το σχεδιάγραμμα 4 στο Μέρος ΙΙα.

Η αναφερόμενη Τουρκική συγκέντρωση έγινε δυνατή λόγω του ότι η επιχείρηση για την μεταφορά του κύριου όγκου των Τουρκικών δυνάμεων από την ανατολικά της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ περιοχή στην περιοχή από τον ποταμό Ακάρ μέχρι και τη διάβαση του Τσάι Χισάρ, εξελίχθηκε σε ένα διάστημα 15 περίπου ημερών, βάσει ενός πολύ καλά μελετημένου σχεδίου και διεξήχθη κατά τη νύκτα και υπό συνθήκες μεγάλης μυστικότητας.

Παρά ταύτα η συγκέντρωση αυτή δεν διέλαθε της Ελληνικής επίγειας και εναέριας αναγνώρισης, αλλά έγινε γνωστή και από πληροφορίες που λήφθηκαν από αυτόμολους και κατασκόπους, που απεδείχθησαν στη συνέχεια αρκετά ακριβείς.

Η διοίκηση όμως του Α΄ Σώματος Στρατού, στην οποία ανήκε εν τοις πράγμασι η επιχειρησιακή διοίκηση της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ δεν εξετίμησε με ρεαλισμό τις συλλεγείσες πληροφορίες και δεν έλαβε έγκαιρα τα αναγκαία μέτρα για να αντιμετωπίσει τη διαφαινόμενη ως λίαν πιθανή Τουρκική επίθεση. Πλέον τούτου τα αντανακλαστικά των διοικήσεων όλων των επιπέδων αποδείχθηκαν βραχυκυκλωμένα από την αδράνεια ενός έτους. Κατόπιν τούτου δεν ώθησαν έγκαιρα εγγύς της γραμμής μάχης ούτε τις άμεσες εφεδρείες τους. Ο συναγερμός που αναφέρεται ότι διατάχθηκε την παραμονή της μάχης φαίνεται ότι δεν λήφθηκε σοβαρά υπόψη. Ήδη στα μέχρι τώρα κείμενά μας έχουμε παρουσιάσει αρκετά ζητήματα που αποδεικνύουν τη χαλαρότητα που επικρατούσε και την αδράνεια που επέδειξαν αξιωματικοί, διοικήσεις και Μονάδες, ενώ η Τουρκική επίθεση είχε αρχίσει και είχε σημειώσει σημαντικά αποτελέσματα. Π.χ.: Η Τουρκική επίθεση άρχισε την 5η πρωινή ώρα και ο διοικητής του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Τσιρώνης μέχρι την 8η ώρα βρισκόταν στο Αφιόν Καραχισάρ. Ασφαλώς δεν ήταν ο μόνος αφού κάποιοι αξιωματικοί είχαν τις συζύγους τους στο Αφιόν Καραχισάρ. Το Αφιόν Καραχισάρ δεν εκκενώθηκε από τα διάφορα εφόδια που αποθηκεύονταν επί ένα έτος σε αυτό, αλλά ούτε και από τις πολλές βοηθητικές Μονάδες και σχηματισμούς που συνωθούνταν στην πόλη. Το ΙΙ/11 Τάγμα διατάχθηκε την 6η ώρα να μεταβεί στο Καλετζίκ και έφθασε μετά από έξι ώρες. Η πρώτη δύναμη του Αποσπάσματος Πλαστήρα διατάχθηκε να ανέλθει στο Καλετζίκ την 8η ώρα, τρείς ώρες μετά την έναρξη της Τουρκικής επίθεσης, και έφθασε στο Κ.Α. Καμελάρ τη 1030 αλλά δεν ανέβηκε στο Καλετζίκ. To II/22 Τάγμα ενώ διατάχθηκε τη 0720 ώρα να ενισχύσει το εις το Κ.Α. Μπελέν τεπέ ΙΙΙ/4 Τάγμα που συγκρατούσε τη 23η Τουρκική Μεραρχία, εκκίνησε τη 0845 ώρα (μετά 1 ώρα και 30΄) και πρέπει να έφθασε στο χωριό Καγιαντιμπί περί τη 0945 ώρα. Το Α΄ Σώμα Στρατού διέταξε η VII Μεραρχία να ξεκινήσει από το χωριό Εϋρέτ με το πρώτο φως για να μεταβεί στο Μπαλ Μαχμούτ και αυτή ξεκίνησε την 8η πρωινή ώρα. Το ΙΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων που ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας το ζητούσε επιμόνως να του διατεθεί, μολονότι από το μεσημέρι είχε συγκεντρωθεί και ήταν έτοιμο για αναχώρηση, μόλις τα μεσάνυκτα έδωσε εντολή το Α΄ Σώμα Στρατού να αναχωρήσει. Το πεδινό και βαρύ πυροβολικό της IV Μεραρχίας αποτελούμενο από 12 πεδινά και 12 βαρέα πυροβόλα παρέμεινε αμέτοχος θεατής της διεξαγόμενης στο Κ.Α. Καμελάρ μάχης.

Αλλά και αφού άρχισε η μάχη και όλες οι πληροφορίες που έφθαναν στα στρατηγεία έδειχναν ότι η κύρια επίθεση του Τουρκικού Στρατού άρχισε και είχε σαν σκοπό τη διάρρηξη του Ελληνικού μετώπου στην περιοχή μεταξύ του Κ.Α. Τηλκί Κηρί Μπελ και του Πριονοειδούς Βράχου, το Α΄ Σώμα Στρατού, αλλά και η διοίκηση της Στρατιάς στη Σμύρνη δεν θέλησαν να το εννοήσουν (βλέπε σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 4 στο Μέρος ΙΙα). Η αναφορά του διοικητή του 35ου Συντάγματος Αντισυνταγματάρχη Παπαπαναγιώτου ότι ο Υποτομέας του βομβαρδιζόταν από 70 πυροβόλα ήταν αρκετή για αντιληφθούν άπαντες ότι αυτή ήταν η κύρια Τουρκική επίθεση που ανέμεναν και δεν υπήρχε κάποια άλλη να περιμένουν.

Εν πάση περιπτώσει όλες οι ανώτατες διοικήσεις είναι βέβαιο ότι υπέστησαν πλήρη στρατηγικό αιφνιδιασμό από το μέγεθος της Τουρκικής ισχύος που συγκεντρώθηκε νότια του ποταμού Ακάρ. Είναι επίσης βέβαιο ότι πέρασαν αρκετές ώρες να αντιληφθούν το Α΄ Σώμα Στρατού και η Στρατιά το μέγεθος της Τουρκικής ισχύος που συγκεντρώθηκε νότια του ποταμού Ακάρ και ότι η κύρια Τουρκική προσπάθεια απέβλεπε στη διάρρηξη της αμυντικής τοποθεσίας μεταξύ του Τηλκί Κηρί Μπελ και του Πριονοειδούς Βράχου. Κατά την άποψή μου όλες οι ανώτατες διοικήσεις πέραν του στρατηγικού αιφνιδιασμού υπέστησαν και τακτικό αιφνιδιασμό, αφού και στο τακτικό επίπεδο αδράνησαν, ή αντέδρασαν με αχαρακτήριστη βραδύτητα και σπασμωδικά.

Θα πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι ο Ελληνικός Στρατός στη Μικρά Ασία ήταν αν όχι μεγαλύτερος του Τουρκικού, τουλάχιστον αντιστοίχου δυνάμεως. Διέθετε περισσότερα πυροβόλα και τα αναφερόμενα περί της ποιοτικής υπεροχής του Τουρκικού Πυροβολικού δεν ανταποκρίνονται με την πραγματική κατάσταση. Αυτό που μετράει σε ένα πόλεμο είναι η επιχειρησιακή ικανότητα και πολύ λιγότερο οι αριθμοί. Ή η ικανότητα ενός εκάστου αντιπάλου να συγκεντρώσει αιφνιδιαστικά υπέρτερη ισχύ εκεί που επιθυμεί να επιτύχει αποφασιστικό αποτέλεσμα και να διεξάγει τις επιχειρήσεις με ευφυΐα και αποφασιστικότητα.

Διαπιστώσεις – συμπεράσματα από την επίθεση του 4ου Τουρκικού Σώματος Στρατού κατά του τομέα της IV Μεραρχίας.

Η κυρία επιθετική προσπάθεια του 4ου Τουρκικού Σώματος Στρατού εκδηλώθηκε κατά του Κ.Α. Καμελάρ κατά του οποίου επιτέθηκαν η 5η και η 11η Τουρκικές Μεραρχίες και εξελίχθηκε σε δύο φάσεις (βλέπε σχεδιάγραμμα 5 στο Μέρος ΙΙα).

Η πρώτη φάση της επίθεσης κατά του Κ.Α. Καμελάρ άρχισε με σφοδρό βομβαρδισμό από 42 πυροβόλα -εκ των οποίων τα 14 βαρέα- των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά (ύψ. 1710), Κιουτσούκ τεπέ και Μαύρου Βράχου που στοίχιζαν την πρώτη γραμμή άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ. Εκ του βομβαρδισμού αποδεκατίστηκε ο 1ος Λόχος του Ι/35 Τάγματος που αμυνόταν στα εν λόγω υψώματα. Μετά το πέρας της προπαρασκευής του πυροβολικού, που διήρκεσε από την 0500 – 0630 ώρα, ακολούθησε η επίθεση του Τουρκικού Πεζικού το οποίο περί την 7η ώρα κατέλαβε τα παραπάνω αναφερόμενα υψώματα. Οι αμυνόμενοι υποχώρησαν στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ, στα υψώματα 1687 (1310 κατά τους Τούρκους) και 1675. Την 8η περίπου ώρα τα εμπρός Τάγματα της 5ης Μεραρχίας καθηλώθηκαν επί των υψωμάτων που κατέλαβαν από τα πυρά των αμυνομένων Ελληνικών δυνάμεων (βλέπε σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 5 στο Μέρος ΙΙα).

Την 9η περίπου ώρα άρχισε η δεύτερη φάση της Τουρκικής επίθεσης κατά την οποία η 11η Τουρκική Μεραρχία που είχε προωθηθεί δυτικά του υψώματος Τοκλού τεπέ επιτέθηκε δια ενός Συντάγματος Πεζικού κατά του υψώματος 1687 και με ένα ακόμη κατά των υψωμάτων 1535 και Καραμπιλεγκίμ. Η κυρία προσπάθεια της 11ης Μεραρχίας προσανατολίστηκε στην κατάληψη του υψώματος 1687 κατά του οποίου προσαρμόστηκαν και τα πυρά του πυροβολικού της Μεραρχίας αποτελούμενου εξ 20 πυροβόλων (βλέπε σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 10 στο Μέρος ΙΙβi). Το 127ο Σύνταγμα της Μεραρχίας που επιχειρούσε κατά του υψώματος 1687 ενισχύθηκε μέχρι το βράδυ και δια δύο ακόμη Ταγμάτων και από τη 1430  μέχρι την 2030 ώρα εκτόξευσε κατά του υψώματος 1687 τρεις επιθέσεις που αποκρούστηκαν από τους αμυνόμενους. Στον ίδιο χρόνο η 5η Τουρκική Μεραρχία εκτόξευσε κατά της δεύτερης γραμμής άμυνας του Καλετζίκ μία επίθεση που και αυτή αποκρούστηκε.

Ο διοικητής του 4ου Τουρκικού Σώματος Στρατού δεν κατόρθωσε να συντονίσει τις επιθέσεις των δύο Μεραρχιών του κατά του Καλετζίκ και αυτός ήταν ο ένας εκ των λόγων που αυτές απέτυχαν. Ο άλλος λόγος ήταν η απέλπιδα άμυνα που αντέταξε στις Τουρκικές επιθέσεις το Ι/35 Τάγμα με τον υπό τη διοίκησή του 11/35 Λόχο το οποίο παρά την απώλεια των ηγητόρων του, τις μεγάλες απώλειές του σε αξιωματικούς και οπλίτες και παρά το ότι παρέμεινε μόνο και άνευ ενισχύσεως επί επτά (7) αγωνιώδεις ώρες κράτησε τις θέσεις του στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ υποστηριζόμενο από τα πυροβόλα της IVβ ΜΟΠ και του Ανεξάρτητου Ουλαμού του Υπολοχαγού Ραυτόπουλου.

Ο διοικητής του 4ου Τουρκικού Σώματος Στρατού αποφάσισε για την επομένη η 5η και 11η Μεραρχίες του να επιτεθούν συντονισμένα για την κατάληψη του Καλετζίκ κατόπιν προπαρασκευής του Πυροβολικού διάρκειας μίας ώρας και προς τούτο διέθεσε στη μεν 5η Μεραρχία το Τάγμα Εφόδου της 12ης Μεραρχίας και μία Πυροβολαρχία και στην 11η Μεραρχία το 34ο Σύνταγμα πεζικού της 12ης Μεραρχίας (βλέπε σχεδιάγραμμα 17 στο παρόν κείμενο).

Διαπιστώσεις – συμπεράσματα επί της διεξαγωγής του αμυντικού αγώνα στο Κ.Α. Καμελάρ από τις Ελληνικές δυνάμεις.

Το Κ.Α. Καμελάρ μετά την απώλεια του υψώματος Ποϊραλικαγιά (ύψ. 1710 – Θέση Μάτι) του αντερείσματος Κιουτσούκ τεπέ και του Μαύρου Βράχου, καθώς και την αποχώρηση του 3ου Λόχου του Ι/35 Τάγματος από δύο (μάλλον) φυλάκια που βρίσκονταν στα υψώματα 1535 και 1565 δυτικά του Καλετζίκ, είχε περιοριστεί ουσιαστικά στην οχυρωμένη γραμμή των υψωμάτων 1687 (1310 κατά τους Τούρκους) και 1675, καθώς και στο ύψωμα 1535 στο οποίο εγκαταστάθηκε μετά τη 1040 ώρα ο 6ος Λόχος του ΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων.

Την 8η περίπου πρωινή ώρα οι αμυνόμενοι στη δεύτερη γραμμή του Καλετζίκ καθήλωσαν με την υποστήριξη της IVβ ΜΟΠ τις δυνάμεις της 5ης Τουρκικής Μεραρχίας στα υψώματα που είχαν καταλάβει. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την Τουρκική ΔΙΣ. Μετά την 9η ώρα επιβράδυναν σπουδαίως την προσπέλαση του ενισχυμένου 127ου Συντάγματος της 11 Τουρκικής Μεραρχίας προς το ύψωμα 1687.

Ο επί του Καλετζίκ αμυντικός αγώνας, από την έναρξη της Τουρκικής επίθεσης την 5η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου μέχρι και την 24η ώρα της ίδιας, διεξήχθη κυρίως από το Ι/35 Τάγμα και τον 11ο Λόχο του 35ου Συντάγματος Πεζικού. Μετά τον τραυματισμό και τη διακομιδή του διοικητή του Ι/35 Τάγματος, Ταγματάρχη Τζόκα, τη διοίκηση του Τάγματος ανέλαβαν διαδοχικά οι Λοχαγοί Ζήσης, Ανδρεάδης και Βογιώτης. Το Ι/35 Τάγμα παρά την απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των αξιωματικών του και πλέον του ημίσεως της μάχιμης δύναμης των οπλιτών του επέδειξε θάρρος, αυταπάρνηση, μεγάλη ανθεκτικότητα και τίμησε τα Όπλα του.

Η αλήθεια είναι ότι διαθέτουμε ελάχιστες πληροφορίες για τη μάχη που διεξήχθη στη δεύτερη γραμμή άμυνας τους Καλετζίκ και αυτές προέρχονται κυρίως από την Έκθεση Πεπραγμένων του 35ου Συντάγματος Πεζικού για το διάστημα μέχρι την 0930 ώρα, το Λοχαγό Ανδρεάδη ο οποίος δια της αναφοράς του προς το 35ο Σύνταγμα μας δίνει μία περίπου εικόνα της διάταξης των Λόχων στη γραμμή μάχης και της κατάστασης στην οποία βρίσκονταν οι αμυνόμενοι, από το διοικητή της Πυροβολαρχίας Κ.Α. Υπολοχαγό Ραυτόπουλο, το διοικητή της IVβ ΜΟΠ Ταγματάρχη Παπαδημητρίου, το ημερολόγιο του Στρατιώτη  Νίκου Βασιλικού και από την Τουρκική ΔΙΣ. Από Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς και  Στρατιώτες του Ι/35 και του ΙΙ/11 Ταγμάτων, καθώς  και του 11/35 Λόχου δεν διαθέτουμε προς το παρόν καμία απολύτως πληροφορία.

Η πρώτη ενίσχυση που έφθασε στο Καλετζίκ ήταν το ΙΙ/11 Τάγμα Πεζικού, το οποίο εισήλθε στη μάχη περί τη 12η ώρα, ήτοι 7 ώρες μετά την έναρξη της Τουρκικής επίθεσης.

Το Ι/35 Τάγμα με τον 11/35 Λόχο και το ΙΙ/11 Τάγμα απέκρουσαν τρεις επιθέσεις του 127ου Συντάγματος της 11ης Μεραρχίας και μία επίθεση της 5ης Μεραρχίας που εκτοξεύτηκαν κατά της δεύτερης γραμμής του Καλετζίκ. Στην απόκρουση της τελευταίας επίθεσης του ενισχυμένου 127ου Συντάγματος την 2030 ώρα συμμετείχε και ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο που είχε αναλάβει την 2000 ώρα και τη διοίκηση του Ι/35 Τάγματος.

Η δεύτερη ενίσχυση που έφθασε στο Καλετζίκ ήταν ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο ο οποίος περί τη 1900-1930 ώρα αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο του Ι/35 Τάγματος που ήταν εγκατεστημένος στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687. Δηλαδή στο δεξιό της αμυντικής γραμμής. Ότι ο 3/35 Λόχος ήταν εγκατεστημένος στη δυτική πλευρά του υψώματος 1535 προκύπτει από την αναφορά του Λοχαγού Ανδρεάδη της 9ης και 20΄ ώρας προς το διοικητή του 35ου Συντάγματος (βλέπε Μέρος ΙΙα), αλλά και μία αναφορά στην Έκθεση Πλαστήρα. Άλλη ενίσχυση από το Απόσπασμα Πλαστήρα δεν ανήλθε στο Καλετζίκ.

Τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα περί ανόδου στο Καλετζίκ ενός Λόχου Ευζώνων που αντικατέστησε περί τη 1230 ώρα τον 3/35 Λόχο του Ι/35 Τάγματος και τη 1330 ώρα του 3ου Λόχου Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο που εγκαταστάθηκε στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα διαψεύδονται αφ’ ενός μεν από την η υπ’ αριθμό 18 διαταγή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα –που αποκρύπτεται από το χρησιμοποιούμενο αντίγραφο της Έκθεσης του και διαγράφεται από το πρωτότυπο χειρόγραφο- και αφ’ ετέρου από την κατάθεση στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. του διοικητή του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Τσιρώνη που δεν επιβεβαιώνει τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα για τους Λόχους του Τάγματός του.

Το ΙΙ/42 και Ι/42 Τάγματα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και οι Πυροβολαρχίες της ΧΙΙΙα ΜΟΠ υπό τους Λοχαγούς Βλαχάβα και Τούντα εγκαταστάθηκαν κάτω και δυτικά του Καλετζίκ, από το ύψωμα 1535 μέχρι και τους Βράχους του Καγιαντιμπί και δεν ανήλθαν στο Καλετζίκ, τουλάχιστον το μείζον αυτών, όπως προέβλεπαν οι εντολές που ανατέθηκαν στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία. Ο αγώνας που διεξήγαν οι δυνάμεις του Αποσπάσματος Πλαστήρα στις θέσεις που εγκαταστάθηκαν ήταν απλός αγώνας τριβής με το 70ο Σύνταγμα της 11ης Τουρκικής Μεραρχίας, χωρίς επιθέσεις και αντεπιθέσεις, ήτοι αγώνας χαμηλής έντασης κατά τον οποίο ανταλλάσσονταν πυροβολισμοί και πολυβολισμοί μεταξύ των αντιπάλων. Η μάχη του 70ου Τουρκικού Συντάγματος ελάχιστα υποστηρίχθηκε από το Τουρκικό Πυροβολικό (βλέπε σχεδιάγραμμα 10 στο Μέρος ΙΙβi). Tα αναφερόμενα προκύπτουν από: α) Το βιβλίο του διοικητή του 6ου Λόχου Ευζώνων Υπολοχαγού Προυκάκη του οποίου ο Λόχος είχε εγκατασταθεί στο ύψωμα 1535 και ο οποίος μας δίνει μία αξιόπιστη περιγραφή της μάχης. β) Την κατάθεση του Ταγματάρχη Τούντα στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. και γ) Την Τουρκική ΔΙΣ.

Από τις παραπάνω αναφορές προκύπτει ότι τα αντανακλαστικά του Α΄ Σώματος Στρατού και της IV Μεραρχίας αποδείχθηκαν εξαιρετικά μειωμένα έως ανύπαρκτα. Μολονότι και οι δύο διοικήσεις είχαν εκτιμήσει ότι η Τουρκική επίθεση ήταν πολύ πιθανό να αρχίσει το πρωί της 13ης Αυγούστου, παρέμειναν αδρανείς και δεν ώθησαν τις άμεσες εφεδρείες τους εγγύς του Καλετζίκ, με αποτέλεσμα το Ι/35 Τάγμα να ενισχυθεί το πρώτον τη 12η ώρα από το ΙΙ/11 Τάγμα. Εάν το Ι/35 Τάγμα παρουσίαζε ανάλογη διαγωγή με το 1ο Τάγμα του 49ου Συντάγματος που εγκατέλειψε άνευ βολής τυφεκίου το ισχυρά οχυρωμένο Τηλκί Κηρί Μπελ με την έναρξη της Τουρκικής επίθεσης, είναι βέβαιο ότι η καταστροφή του Στρατού θα είχε επέλθει από τις πρώτες πρωινές ώρες της 13ης Αυγούστου.

Διαπιστώσεις – συμπεράσματα σχετικά με την εκτέλεση από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα της εντολής που του ανέθεσαν το Α΄ Σώμα Στρατού και η IV Μεραρχία να ανέλθει μετά Τάγματος, Πυροβολαρχίας και της διοικήσεως του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στο Καλετζίκ.

Ο διοικητής του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας Συνταγματάρχης Ν. Πλαστήρας την 8η και 5΄ πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου έλαβε εντολή από το Α΄ Σώμα Στρατού να ανέλθει μετά Τάγματος, Πυροβολαρχίας και της διοικήσεως του Αποσπάσματός του στις θέσεις εφεδρείας του Υποτομέα Καλετζίκ, δηλαδή επί αυτού τούτου του Καλετζίκ και να τεθεί υπό τη διοίκηση της IV Μεραρχίας. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας έθεσε αμέσως σε κίνηση το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα για να ανέλθουν στο Κ.Α. Καμελάρ, ο ίδιος δε προπορεύτηκε των τμημάτων του προς αναγνώριση της τακτικής καταστάσεως, όπως αναφέρει στην Έκθεσή του. Φθάνοντας στο άκρο δεξιό του τομέα της IV Μεραρχίας περί την 9η ώρα, όπως συνάγεται από την Έκθεσή του, και όχι επί του Καλετζίκ όπως διατασσόταν, αποφάσισε να μην ανεβάσει το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων και την Πυροβολαρχία που τον ακολουθούσαν στο Καλετζίκ, αλλά τη δύναμη αυτή να την εγκαταστήσει κάτω από το Καλετζίκ, από το άκρο δεξιό της IV Μεραρχίας μέχρι και τους Βράχους του Καγιαντιμπί και για την ακρίβεια 2 χιλιόμετρα εκτός του τομέα της προϊσταμένης του Μεραρχίας, επειδή όπως αναφέρει στην Έκθεσή του παρατήρησε ότι μία Τουρκική δύναμη 500 ανδρών κατερχόταν από το ύψωμα Καραθανάση προς της χαράδρα Ακ Ντερέ και το Καγιαντιμπί «απειλώντας με πλευροκόπηση το δεξιό της IV Μεραρχίας».

Η αναφορά του Συνταγματάρχη Πλαστήρα στην Έκθεσή του ότι προπορεύτηκε της δύναμής του για να ανέλθει στο δεξιό της IV Μεραρχίας προς αναγνώριση της τακτικής καταστάσεως ανατρέπεται από την κατάθεση του διοικητή του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Τσιρώνη ο οποίος στην κατάθεσή του στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. αναφέρει ρητώς ότι επανερχόμενος από το Αφιόν Καραχισάρ στο χωρίο Έρικμαν -όπου βρισκόταν το Τάγμα του- συνάντησε καθ’ οδόν το διοικητή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα που μετέβαινε στο Αφιόν Καραχισάρ, ο οποίος τον διέταξε να πάει να παραλάβει το Τάγμα του και τη 10η ώρα να ξεκινήσει και να ανέλθει στο δεξιό της IV Μεραρχίας, εκεί που εστάλη και ο Ταγματάρχης Παλάντζας με το Τάγμα του.

Η παραπάνω αναφορά του Ταγματάρχη Τσιρώνη οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας επηρεασθείς από τον ισχυρό κρότο του Τουρκικού Πυροβολικού που από την 5η πρωινή ώρα βομβάρδιζε το Καλετζίκ και ο αχός του έφθανε στο χωριό Έρικμαν όπου καταυλιζόταν το Σύνταγμά του, καθώς και από πληροφορίες που σίγουρα έλαβε από το Α΄ Σώμα Στρατού περί της απώλειας της πρώτης γραμμής άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ, αποφάσισε να μην ανεβάσει το Απόσπασμά του στο Καλετζίκ όπως ρητώς εντελλόταν από το Α΄ Σώμα Στρατού και κατόπιν τούτου διέταξε το διοικητή του ΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων να ανέλθει στο Κ.Α. Καμελάρ και να εγκατασταθεί στο δεξιό της IV Μεραρχίας, ο ίδιος δε αναχώρησε για το Αφιόν Καραχισάρ για κάποιο άγνωστο λόγο. Τη μετάβαση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα στο Αφιόν Καραχισάρ ο Ταγματάρχης Τσιρώνης την επαναβεβαιώνει και σε άλλο σημείο της κατάθεσής του.

Τη 10η ώρα ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας έλαβε διαταγή επιχειρήσεων από την IV Μεραρχία, υπό τις εντολές της οποίας είχε τεθεί, η οποία επαναλαμβάνοντας τη διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού του έδωσε εντολή με την οποία του προσδιόριζε με πολύ σαφέστερο τρόπο, από τη διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού, όπως μετά Τάγματος, Πυροβολαρχίας και της διοικήσεως του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων να ανέλθει στη θέση του Σταθμού Διοικήσεως του Κ.Α. Καμελάρ, δηλαδή επί αυτού τούτου του Καλετζίκ, να εγκαταστήσει τη διοίκησή του επί του Καλετζίκ, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυτικά του Μαύρου Βράχου δυνάμεων και να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των από πρωίας απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ.

Οι προθέσεις του Α΄ Σώματος Στρατού και της IV Μεραρχίας με βάση τις εντολές που ανέθεσαν στον Συνταγματάρχη Πλαστήρα ήταν απολύτως προφανείς. Και οι δύο διοικήσεις, αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στη διατήρηση του Καλετζίκ υπό την κατοχή των Ελληνικών όπλων, ως το σημαντικότερο έδαφος τακτικής σημασίας της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ, ανέθεσαν σε έναν εμπειροπόλεμο Συνταγματάρχη και στο Απόσπασμά του την ευθύνη της άμυνας του Καλετζίκ και έθεσαν υπό τις διαταγές του τις δυνάμεις που ήδη μάχονταν επί του υψώματος (Ι/35 Τάγμα + 11/35 Λόχος), καθώς και του 2ου Τάγματος του 11ου Συντάγματος που βρισκόταν καθ’ οδόν προς το Καλετζίκ.

Παρά ταύτα ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εμμένει στην απόφασή του να μην εκτελέσει την εντολή που του ανατέθηκε και όταν το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων και η Πυροβολαρχία Βλαχάβα έφθασαν περί τη 1030 ώρα στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ δεν τους ανεβάζει στο Καλετζίκ, αλλά τους εγκαθιστά από το ύψωμα 1535 μέχρι τους Βράχους του Καγιαντιμπί· εγκαθιστώντας μάλιστα ένα Λόχο Ευζώνων και την Πυροβολαρχία δύο χιλιόμετρα δυτικά του δεξιού ορίου του τομέα της IV Μεραρχίας, περί την περιοχή των Βράχων του Καγιαντιμπί. Επί των αναφερομένων ενεργειών του φαίνεται ότι δεν ενημέρωσε την IV Μεραρχία.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εγκατέστησε επίσης και το Σταθμό Διοικήσεώς του κάτω από το Καλετζίκ, στην αρχή της χαράδρας Μοναστίρ Ντερέ, παραιτούμενος ούτω της διεύθυνσης της κύριας μάχης που διεξαγόταν στο Καλετζίκ.

Τη 12η ώρα έφθασε στην τοποθεσία και το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων υπό τον Ταγματάρχη Τσιρώνη με την Πυροβολαρχία Τούντα, αλλά και αυτή τη δύναμη ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν την ανεβάζει στο Καλετζίκ, αλλά την τηρεί σε ετοιμότητα σύμφωνα με την κατάθεση του Ταγματάρχη Τσιρώνη προτιθέμενος να εκτελέσει αντεπίθεση δια του υπάρχοντος διακένου μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών. Την Πυροβολαρχία Τούντα αναφέρει στην Έκθεσή του ότι την έταξε στο ύψωμα 1535 για να πλαγιοβάλει το Καλετζίκ (βλέπε σχεδιάγραμμα 17).

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι κατόπιν διαταγών του τη 1230 ώρα ένας Λόχος Ευζώνων αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο που αμυνόταν στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687 και τη 1330 ώρα ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο εγκαταστάθηκε στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα (ύψωμα 1687) λόγω της συγκέντρωσης Τουρκικών δυνάμεων προ του Καλετζίκ.

Οι παραπάνω αναφορές αφ’ ενός μεν δεν επιβεβαιώνονται από το διοικητή των αναφερομένων Λόχων Ταγματάρχη Τσιρώνη και αφ’ ετέρου δε διαψεύδονται από την υπ’ αριθμό 18 διαταγή του, που απουσιάζει από το χρησιμοποιούμενο δακτυλογραφημένο αντίγραφο της Έκθεσής του ενώ βρίσκεται στο πρωτότυπο χειρόγραφο κείμενο αλλά διαγραμμένη. Επίσης οι αναφορές αυτές διαψεύδονται και από την ίδια την Έκθεσή του. Στην περιγραφή της Τουρκικής επίθεσης της 14ης Αυγούστου αναφέρει ότι στο δεξιό (δυτικό) του υψώματος 1687 αμυνόταν ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο, ενώ σύμφωνα με την Έκθεσή του είχε εγκατασταθεί ένας άλλος Λόχος Ευζώνων του Ταγματάρχη Τσιρώνη που είχε αντικαταστήσει τον 3/35 Λόχο.

Η υπ’ αριθμό 18 διαταγή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, περί της οποίας αναφερθήκαμε εκτενώς στα σχόλια 6-10, σε συνδυασμό με τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα για τη μάχη στο Καλετζίκ το πρωί της 14ης Αυγούστου αποδεικνύουν ότι η μόνη δύναμη του Αποσπάσματος του που εγκαταστάθηκε στο Καλετζίκ ήταν ο 3ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο, ο οποίος περί τη 1900-1930 ώρα αντικατέστησε στη δυτική πλευρά του υψώματος 1687 τον 3/35 Λόχο υπό τον έφεδρο Υπολοχαγό Σπανδάγο, ο οποίος θα πρέπει να είχε κλονιστεί εξ αιτίας των μεγάλων απωλειών που είχε υποστεί.

Η εγκατάσταση του 3ου Λόχου Ευζώνων στο Καλετζίκ μετά τη 1830 ώρα αποδεικνύει ότι είναι ψευδής η αναφορά της Έκθεσης Πλαστήρα ότι ο Λοχαγός Γεωργουσόπουλος τη 1610 ώρα εκτέλεσε δια του Λόχου του αντεπίθεση για την ανακατάληψη χαρακωμάτων του Καλετζίκ, κατά την οποία συμπαρέσυρε και τα τμήματα του 35ου Συντάγματος που είχαν υποχωρήσει. Περί της εν λόγω αντεπιθέσεως ουδεμία αναφορά κάνει στην κατάθεσή του και ο διοικητής του Ι/42 Τάγματος Ταγματάρχης Τσιρώνης, μολονότι επρόκειτο για ένα σημαντικό ζήτημα που ήταν αδύνατον να είχε διαφύγει της προσοχής του. Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης δεν φαίνεται να «θυμάται» τις ηρωικές αυτές ενέργειες του 3ου Λόχου του, ενώ θυμάται άλλα δευτερεύοντα ζητήματα.

Σύμφωνα με την Έκθεση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα οι δυνάμεις του Αποσπάσματός του εγκαταστάθηκαν ως εξής:

α. Ο 5ος Λόχος Ευζώνων του ΙΙ/42 Τάγματος και η Πυροβολαρχία Βλαχάβα στην περιοχή των Βράχων του Καγιαντιμπί. Την εγκατάσταση αυτή την επαναβεβαιώνει αναφέροντας ότι το δεξιό του, ο 5ος Λόχος Ευζώνων δηλαδή, συνδέθηκε με Τάγμα του 23ου Συντάγματος –επρόκειτο για το Ι/23 Τάγμα υπό τον Ταγματάρχη Διάμεση- νοτίως του Καγιά Ντεπέ.

β. Ένας ακόμη Λόχος Ευζώνων με πολυβόλα εγκαταστάθηκε σε θέσεις που είχαν εγκαταληφθεί από το Ι/35 Τάγμα. Οι μόνες θέσεις του Ι/35 Τάγματος που υπήρχαν δυτικά του Καλετζίκ βρίσκονταν στο ύψωμα 1535 και μάλλον εκεί ήταν εγκατεστημένο ένα φυλάκιο επιτήρησης. Ο Λόχος που εγκαταστάθηκε στο ύψωμα 1535 ήταν ο 6ος Λόχος Ευζώνων υπό το Λοχαγό Χρ. Προυκάκη. Βλέπε σχόλιο υπ’ αριθμό 27 στο Μέρος ΙΙβii. O 6ος Λόχος ενισχύθηκε στη συνέχεια με Ουλαμό του 7ου Λόχου και επέκτεινε το δεξιό του προς το ύψωμα Καραμπιλεγκίμ (βλέπε σχεδιάγραμμα 17).

γ. Το Ι/42 Τάγμα στο κέντρο της παράταξής του. Δηλαδή μεταξύ του Καλετζίκ και του υψώματος 1535. Το αναφέρει ο ίδιος στην Έκθεσή του: «εκ του υψώματος Καραθανάση εξακολουθούν διαρρέοντα εχθρικά τμήματα προς την χαράδραν Ακ Ντερέ, τινά των οποίων εγκαθίσταντο προ του τομέως του 2ου Τάγματος (Παλάντζα δεξιά) και του 1ου Τάγματος Τσιρώνη (κέντρον) πιέζοντας ισχυρά τα Τάγματά μας και ιδία το δεξιόν». Σχετικά βλέπε σχόλια υπ’ αριθμό 11 και 12.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας γνώριζε ότι το Καλετζίκ ήταν το σημαντικότερο έδαφος τακτικής σημασίας της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ. Ο ίδιος στην Έκθεσή του αποκαλεί το Καλετζίκ ως «το σπουδαιότερο σημείο της οχύρωσης του Αφιόν Καραχισάρ». Κατόπιν τούτου είναι βέβαιο ότι αντιλαμβανόταν το αδήριτο της ανάγκης να εκτελέσει την εντολή που του ανατέθηκε και αν μη τι άλλο ότι όφειλε να αποσύρει από τα χαρακώματα του Καλετζίκ τους Λόχους του 35ου Συντάγματος και να τους αντικαταστήσει με δυνάμεις του Αποσπάσματός του και τούτο διότι οι Λόχοι αυτοί βομβαρδίζονταν σφοδρώς από την 5η πρωινή ώρα από το Τουρκικό Πυροβολικό, είχαν χάσει τους ηγήτορές τους, είχαν υποστεί πολύ μεγάλες απώλειες σε αξιωματικούς και οπλίτες, το ηθικό τους ήταν λίαν καταπεπτωκός και ότι ο ίδιος ουδεμία εμπιστοσύνη διέθετε στο αξιόμαχό τους. Παρά ταύτα δεν ανεβάζει το Απόσπασμά του στο Καλετζίκ όπως ρητώς του το επέβαλαν οι εντολές που του ανατέθηκαν από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία και εγκαθιστά το Απόσπασμά του δυτικά του Καλετζίκ με το πρόσχημα της κάλυψης του δεξιού της IV Μεραρχίας από την «επαπειλούμενη πλευροκόπηση του δεξιού της από μία Τουρκική δύναμη 500 ανδρών».

Τα παραπάνω που αναφέρονται ρητώς στην Έκθεση Πλαστήρα δεν αντέχουν σε καμία κριτική όσο καλοπροαίρετη και αν είναι αυτή. Και δεν αντέχουν επειδή κατά του Καλετζίκ επιτίθονταν από ανατολικά η 5η Τουρκική Μεραρχία και από τα δυτικά το μείζον της 11ης Μεραρχίας. Οι Μεραρχίες αυτές υποστηρίζονταν από το σύνολο του Πυροβολικού του 4ου Τουρκικού Σώματος Στρατού αποτελούμενο από 54 πυροβόλα, ενώ κατά του υψώματος 1535 που ενεργούσε το 70ο Σύνταγμα της 11ης Μεραρχίας η υποστήριξη του Τουρκικού Πυροβολικού ήταν ελάχιστη. Τις Τουρκικές αυτές δυνάμεις ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας απέφυγε επιμελώς να τις αναφέρει στην Έκθεσή του και ίσως να μη τις γνωρίζαμε αν δεν υπήρχαν τα κείμενα της Τουρκικής Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού. Στην Έκθεση Πλαστήρα η μόνη Τουρκική δύναμη που αναφέρεται είναι αυτή των 500 ανδρών που από το ύψωμα Καραθανάση διέρρεε στη χαράδρα Ακ Ντερέ και ότι η διαρροή αυτή συνεχιζόταν μέχρι το βράδυ.

Σύμφωνα με την Τουρκική ΔΙΣ κατά του Καλετζίκ εκτελούνται από τη 1430 ώρα και στη συνέχεια τέσσερις Τουρκικές επιθέσεις που αποκρούονται από τις Ελληνικές δυνάμεις, ενώ στην περιοχή που εγκαταστάθηκε το Απόσπασμα Πλαστήρα διεξάγεται μόνο αγώνας τριβής με την ανταλλαγή εκατέρωθεν πυροβολισμών και πολυβολισμών. Το δεύτερο το γνωρίζουμε από την κατάθεση του διοικητή Πυροβολαρχίας του Αποσπάσματος Πλαστήρα, ταγματάρχη Τούντα στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α., από το βιβλίο του διοικητή του 6ου Λόχου του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Χρ. Προυκάκη και από την Τουρκική ΔΙΣ. Και οι τρεις αυτές πηγές αναφέρονται σε διεξαγωγή αγώνα τριβής.

Κατόπιν των ανωτέρω είναι προφανές ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν εκτέλεσε την εντολή που του ανατέθηκε από το Α΄ Σώμα Στρατού αρχικά και την IV Μεραρχία στη συνέχεια, δια της οποίας εντελλόταν όπως μετά Τάγματος, Πυροβολαρχίας και της διοικήσεως του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων να ανέλθει στο Καλετζίκ προκειμένου να θωρακίσει την άμυνα του σημαντικού αυτού εδάφους και να αναλάβει ο ίδιος δια της επί τόπου παρουσίας του την όλη διεύθυνση του αμυντικού αγώνα. Όλως αντιθέτως εγκαθιστώντας το Απόσπασμά του δυτικά από το σφαγείο του Καλετζίκ το προστάτεψε από τη φθορά των υπερβολικών απωλειών που θα υφίστατο. Είναι προφανές επίσης ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας, μη εκτελώντας τις εντολές που του ανατέθηκαν από τους προϊσταμένους διοικητές, επέδειξε ανυπακοή ενώπιον του εχθρού.

Διαπιστώσεις – συμπεράσματα σχετικά με την εκτέλεση από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα της εντολής που του ανέθεσε η IV Μεραρχία, να αναλάβει τη διοίκηση όλων του δυτικά του Μαύρου Βράχου δυνάμεων.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι μετά τη 10η και 30΄ ώρα που αφίχθηκε το ΙΙ/42 Τάγμα και η Πυροβολαρχία Βλαχάβα στο Κ.Α. Καμελάρ μετέβη για να αναγνωρίσει επικρατούσα κατάσταση στα δυτικά τα Μαύρου Βράχου Σημεία Στηρίγματος και να επιθεωρήσει τα τμήματα του 35ου Συντάγματος που αμύνονταν σε αυτά. Στην πραγματικότητα ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ανήλθε στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ, δηλαδή στα υψώματα 1687 και 1675 όπου είχαν περιοριστεί οι δυνάμεις του 35ου Συντάγματος μετά την κατάληψη από τους Τούρκους της πρώτης γραμμής άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ (βλέπε σχεδιάγραμμα 18). Από την αναγνώριση που εκτέλεσε ουδεμία σημαντική πληροφορία σημειώνεται στην Έκθεσή του πέραν του ότι οι θέσεις των αμυνομένων βάλλονταν σφοδρώς από του Τουρκικό πυροβολικό και το ηθικό των ανδρών ήταν λίαν καταπεπτωκός. Ειδικότερα ουδεμία πληροφορία σημειώνεται για τα αμέσως παρακάτω αναφερόμενα σημαντικά ζητήματα τα οποία δίνουν στο διοικητή τη δυνατότητα να διαμορφώσει μία κατά το δυνατόν πληρέστερη αντίληψη της τακτικής κατάστασης και λάβει ορθές αποφάσεις:

α. Τη γενική κατάσταση του Ι/35 Τάγματος και του υπό τη διοίκησή του 11/35 Λόχου, τη διάταξη τους στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ, τις απώλειές τους και την κατάσταση της διοικήσεως του Τάγματος. Από πουθενά δεν προκύπτει ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ήρθε σε επαφή, προσωπική ή τηλεφωνική, με τον τραυματία Λοχαγό Ανδρεάδη που είχε αναλάβει τη διοίκηση του Τάγματος, αλλά ούτε και με το Λοχαγό Βογιώτη που ανέλαβε τη διοίκηση μετά τη διακομιδή του Λοχαγού Ανδρεάδη. Τα ονόματα των Λοχαγών Ανδρεάδη και Βογιώτη δεν υπάρχουν στην Έκθεσή Πλαστήρα. Ούτε υπάρχει κάποια διαταγή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα που να απευθύνεται στο Ι/35 Τάγμα το οποίο μέχρι και τη 12η ώρα είναι αυτό που τηρεί υπό την κατοχή του τη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ.

β. Τις Τουρκικές δυνάμεις -της 5ης Μεραρχίας- που είχαν καταλάβει τα υψώματα Ποϊραλικαγιά, Κιουτσούκ τεπέ και το Μαύρο Βράχο και βρίσκονταν σε στενή εμπλοκή με τους Λόχους του Ι/35 Τάγματος που μαχόταν στη δεύτερη γραμμή αντιστάσεως του Καλετζίκ (βλέπε σχεδιάγραμμα 17). Οι Τουρκικές δυνάμεις ήταν ορατές από τη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ, όπως φαίνεται από τις φωτογραφίες που συνοδεύουν τα κείμενά μας. Ομοίως ουδεμία πληροφορία σημειώνεται για τις Τουρκικές δυνάμεις -της 11ης Μεραρχίας- που από το ύψωμα Καραθανάση προήλαυναν σε πυκνούς σχηματισμούς προς το ύψωμα 1687 (1310 κατά την Τουρκική ΔΙΣ). Σχετικά βλέπε σχεδιάγραμμα 16.

γ. Την κατεύθυνση και τον αντικειμενικό σκοπό της κύριας επιθετικής προσπάθειας των επιτιθέμενων Τουρκικών δυνάμεων.

δ. Τις αποφάσεις που έλαβε και τις ενέργειες στις οποίες προέβη προκειμένου να ενισχύσει τα τμήματα που αμύνονταν στο Καλετζίκ τα οποία λόγω της απώλειας των ηγητόρων τους, των μεγάλων απωλειών τους σε αξιωματικούς και οπλίτες από το σφοδρό βομβαρδισμού του Τουρκικού Πυροβολικού, που συνεχιζόταν δραστήρια, βρίσκονταν σε εξαιρετικά δυσχερή θέση με αποτέλεσμα η άμυνα του Καλετζίκ να κινδυνεύει να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή.

Προκύπτοντα συμπεράσματα:

α. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν ανέλαβε την ουσιαστική διοίκηση των τμημάτων του 35ου Συντάγματος που αμύνονταν στο Καλετζίκ, ή εν πάσει περιπτώσει η διοίκησή του επί των εν λόγω δυνάμεων ήταν πολύ χαλαρή και όχι ουσιαστική. Η εγκατάσταση μάλιστα του ΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων και της Πυροβολαρχίας Βλαχάβα από το ύψωμα 1535 μέχρι τους Βράχους του Καγιαντιμπί, καθώς και του Σταθμού Διοικήσεώς του στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ και όχι επί του Καλετζίκ όπως προέβλεπε η εντολή  που του ανατέθηκε, ήταν μία σαφέστατη ενέργεια που δείχνει ότι διαχώρισε τον εαυτό του και το Απόσπασμά του από την κύρια μάχη που διεξαγόταν στο Καλετζίκ.

β. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν αναφέρει καμία απολύτως πληροφορία στην Έκθεσή του για τις Τουρκικές δυνάμεις -των 5ης και 11ης Μεραρχιών- που επιτίθενται κατά της δεύτερης γραμμής άμυνας του Καλετζίκ, υποστηριζόμενες από τα πυρά 54 πυροβόλων, για ένα και μόνο λόγο· επιδιώκει να αποκρύψει ότι η κυρία επιθετική προσπάθεια των Τούρκων αποβλέπει στην κατάληψη του Καλετζίκ και κατόπιν τούτου να μείνει ως μόνη απειλή η Τουρκική δύναμη των 500 ανδρών που απειλεί με πλευροκόπηση το δεξιό της IV Μεραρχίας. Όπως ήδη έχει αναλυθεί η «απειλή» αυτή αποτέλεσε το επιχείρημά του να εγκαταστήσει το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα όχι επί του Καλετζίκ, όπως προέβλεπε η εντολή του, αλλά από το ύψωμα 1535 μέχρι τους Βράχους του Καγιαντιμπί.

γ. Μολονότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας διαπίστωσε από την άνοδό του στο Καλετζίκ ότι ήταν αδήριτη ανάγκη να ενισχύσει τους αμυνόμενους, πράγμα βεβαίως που του επεβάλετο ρητώς από την εντολή που δόθηκε, αποφεύγει να το κάνει επειδή είχε αποφασίσει να κρατήσει τις δυνάμεις του Αποσπάσματός του μακριά από το σφαγείο του Καλετζίκ.

δ. Συνταγματάρχης Πλαστήρας ανήλθε και απήλθε του Καλετζίκ ως απλός επισκέπτης παρατηρητής και όχι ως ο υπεύθυνος Συνταγματάρχης διοικητής του Κ.Α. Καμελάρ.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας πέραν μίας αρχικής αναφοράς που κάνει σχετικά με την αποστολή κατόπιν αιτήματος του (πράγμα μη αληθές) «μίας Διλοχίας του 11ου Συντάγματος υπό το Λοχαγό Κόκκινο» και ότι επ’ αυτής στήριζε τις  ελπίδες του για την άμυνα του Καλετζίκ, στη συνέχεια ουδεμία πληροφορία σημειώνει στην Έκθεσή του για αυτή τη δύναμη που δεν είναι μία κάποια «Διλοχία» αλλά ολόκληρο το 2ο Τάγμα του 11ου Συντάγματος (ΙΙ/11 Τάγμα). Ειδικότερα δεν αναφέρει πότε η κατ’ αυτόν «Διλοχία του 11ου Συντάγματος» έφθασε στο Καλετζίκ, ποίου τμήματος της γραμμής μάχης της ανέθεσε την ευθύνη της άμυνας και πότε αυτή η «Διλοχία» εισήλθε στη μάχη. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας θα ξεχάσει την ύπαρξη της «Διλοχίας» και το τι ακριβώς κάνει μέχρι τη 1830 ώρα.

Τη 1830 ώρα ο Συνταγματάρχης πλαστήρας θα διατάξει τον Ταγματάρχη Κόκκινο να εκτελέσει με τη «Διλοχία» του νυκτερινή αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ. Η μετά δυόμιση  ώρες αναφορά του Ταγματάρχη Κόκκινου στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα ότι δεν μπορεί να εκτελέσει την αντεπίθεση επειδή έχει εμπλέξει τον ένα Λόχο του σε μάχη και σε περίπτωση που χρησιμοποιήσει τον άλλο Λόχο του για την αντεπίθεση δεν θα διαθέτει εφεδρεία για να αντιμετωπίσει μία δυσμενή κατάσταση αποδεικνύει πέραν κάθε αμφισβήτησης ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν διέθετε πλήρη επίγνωση της κατάστασης της «Διλοχίας» και σε ποιο βαθμό αυτή ήταν εμπεπλεγμένη στη μάχη, πράγμα που σημαίνει ότι δεν είχε αποκαταστήσει πλήρη σύνδεσμο και έλεγχο με την εν λόγω μονάδα. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από το ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ένα έτος μετά την καταστροφή, όταν συντάσσει την Έκθεσή του, συνεχίζει να αγνοεί ότι επί του Καλετζίκ βρισκόταν το ΙΙ/11 Τάγμα και όχι μία κάποια «Διλοχία του 11ου Συντάγματος».

Η διαταγή στου Συνταγματάρχη Πλαστήρα την 20η ώρα προς το διοικητή του 3ου Λόχου Ευζώνων Λοχαγό Γεωργουσόπουλο να αναλάβει τη διοίκηση του Ι/35 Τάγματος επειδή αυτό δεν διέθετε Ταγματάρχη αποδεικνύει ότι η άγνοιά του για την κατάσταση διοικήσεως του Ι/35 Τάγματος συνεχιζόταν μέχρι και την 20η ώρα της 13ης Αυγούστου.

Τα ανωτέρω συνηγορούν στην άποψη ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν έθεσε υπό τις διαταγές του τις δυνάμεις του 35ου και του 11ου Συντάγματος που αμύνονταν επί του Καλετζίκ, δεν κατένειμε την ευθύνη της άμυνας του Καλετζίκ στα Ι/35 και ΙΙ/11 Τάγματα και γενικά σε συνδυασμό με τη γεωγραφική απομόνωσή του από τα διαδραματιζόμενα στο Καλετζίκ, δεν απέκτησε επίγνωση της εκάστοτε επικρατούσας τακτικής κατάστασης στο πεδίο της μάχης του Καλετζίκ.

Διαπιστώσεις – συμπεράσματα σχετικά με την εκτέλεση από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα της εντολής που του ανέθεσε η IV Μεραρχία να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας από την άνοδό του στο δεξιό της IV Μεραρχίας και την άφιξή του στην περιοχή του υψώματος 1535 περί την 9η ώρα –σύμφωνα πάντα με όσα αναφέρει στην Έκθεσή του- σκέφτεται να χρησιμοποιήσει το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων όταν αυτό θα φθάσει στην τοποθεσία για να εκτελέσει μία αντεπίθεση δια του υπάρχοντος κενού μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών. Ο σκοπός αυτής της αντεπίθεσης δεν αναφέρεται στην Έκθεση του, όπως δεν αναφέρονται και οι Τουρκικές δυνάμεις που επιχειρούσαν στην περιοχή του διακένου και τις οποίες θα αντιμετώπιζαν οι δυνάμεις του κατά την εκτέλεση της εν λόγω αντεπίθεσης. Ακόμη και αν είναι αληθές ότι προηγήθηκε του Αποσπάσματός του για να αναγνωρίσει την τακτική κατάσταση, είναι αδύνατο να μην αντιλαμβανόταν ότι 4,5 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του υψώματος 1535 επετίθετο προς την κατεύθυνση του Καγιαντιμπί μία δύναμη τουλάχιστον Μεραρχίας που υποστηριζόταν από μεγάλο αριθμό πυροβόλων. Επρόκειτο για την 23η Τουρκική Μεραρχία που με την υποστήριξη επτά Πυροβολαρχιών (28 πυροβόλα) επετίθετο κατά του Μπελέν τεπέ. Επίσης από το ύψωμα 1535 ήταν αδύνατο να μην παρατηρούσε και την άλλη μεγάλη δύναμη –της 11ης Μεραρχίας- που εξορμούσε από την περιοχή των υψωμάτων Καραθανάση – Τοκλού τεπέ και με ένα τμήμα της που υποστηριζόταν από πυροβολικό προήλαυνε προς το Καλετζίκ και ένα δεύτερο τμήμα της κατερχόταν προς τη χαράδρα Ακ Ντερέ. Οι αναφερόμενες δυνάμεις ήταν ορατές από το ύψωμα 1535, πλην όμως ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ουδεμία αναφορά κάνει περί αυτών στην Έκθεσή του. Και τούτο επειδή ήταν αδύνατη η αντεπίθεση του Αποσπάσματός του εναντίον των δυνάμεων δύο Τουρκικών Μεραρχιών που υποστηρίζονταν από τα πυρά ισχυρού πυροβολικού (βλέπε σχεδιάγραμμα 8 στο Μέρος ΙΙβi).

Τα όσα αναφέρονται παραπάνω αποδεικνύουν ότι η αντεπίθεση δια του διακένου που είχε την πρόθεση να «εκτελέσει» ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αποτελεί ένα εφεύρημα των συντακτών της Έκθεσης Πλαστήρα, όπως και η δύναμη των 500 ανδρών που απειλεί να πλευροκοπήσει το δεξιό της IV Μεραρχίας, για να δικαιολογήσουν τη μη άνοδο του Αποσπάσματος Πλαστήρα στο Καλετζίκ, που ρητώς καθοριζόταν στην εντολή που έλαβε από το Α΄ Σώμα Στρατού. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στη συνέχεια της Έκθεσής του δεν επανέρχεται στην αντεπίθεση δια του διακένου, αλλά ο Ταγματάρχης Τσιρώνης, που φθάνει στην τοποθεσία τη 1200 ώρα, αναφέρει λεπτομέρειες για αυτή την αντεπίθεση και τους προβληματισμούς μας για τα αναφερόμενα από τον Τσιρώνη και όχι από τον Πλαστήρα τους έχουμε ήδη αναφέρει.

Εν πάση περιπτώσει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας τη 10η ώρα έλαβε διαταγή της IV Μεραρχίας υπό τις διαταγές της οποίας είχε τεθεί, δια της οποίας εντελλόταν να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των από πρωίας απωλεσθεισών θέσεων. Δηλαδή των θέσεων του Σ.Σ. Μπέλμα, ήτοι των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά (ύψ. 1710), του Κιουτσούκ τεπέ και του Μαύρου Βράχου. Το σημαντικότερο όλων ήταν να καταληφθεί το ύψωμα Ποϊραλικαγιά, πράγμα που θα εξανάγκαζε τους Τούρκους να αποχωρήσουν από το ύψωμα Κιουτσούκ τεπέ (βλέπε φωτογραφία 24 στο Μέρος ΙΙβii).

Αυτή ήταν η αντεπίθεση που είχε υποχρέωση να εκτελέσει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας, από την επιτυχία της οποίας εξαρτιόταν και η διατήρηση του ορεινού όγκου του Καλετζίκ υπό την κατοχή των Ελληνικών όπλων. Υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν στο Κ.Α. Καμελάρ μετά τη 1030 ώρα, με το 127ο Σύνταγμα της 11ης Μεραρχίας να προελαύνει προς το ύψωμα 1687 (βλέπε φωτογραφία 19 στο Μέρος ΙΙβi), η αντεπίθεση για την ανακατάληψη του Ποϊραλικαγιά μόνο από τη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ μπορούσε να εκτοξευτεί. Όμως ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας είχε αποφασίσει να μην ανεβάσει το Απόσπασμά του στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ και την απόφασή του θα την τηρήσει μέχρι κεραίας. Όταν περί τη 1200-1230 έφθασαν στο Κ.Α. Καμελάρ το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων και το ΙΙ/11 Τάγμα Πεζικού ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας διέθετε μία μοναδική ευκαιρία να αντεπιτεθεί δια δύο Ταγμάτων και να ανακαταλάβει το ύψωμα Ποϊραλικαγιά πράγμα που θα επέτρεπε τη συνέχιση του αμυντικού αγώνα υπό ευνοϊκότερες συνθήκες. Όμως ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν εκμεταλλεύεται αυτή την ευκαιρία. Αποφεύγει να αναφέρει στην Έκθεσή του ακόμη και το πότε έφθασε στο Καλετζίκ το ΙΙ/11 Τάγμα.

Παρά ταύτα όταν μετά τη 13η ώρα αποκαθίστανται οι τηλεφωνικές επικοινωνίες, ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ανέφερε στην IV Μεραρχία ότι επιφυλασσόταν να εκτελέσει την αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ αργότερα. Και μάλιστα δια καταδιώξεως. Παρερχομένου όμως του χρόνου σε ουδεμία ενέργεια προβαίνει για την προετοιμασία αυτής της αντεπίθεσης. Όλως αντιθέτως και σύμφωνα με την κατάθεση του Ταγματάρχη Τσιρώνη στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. σχεδίαζε να αντεπιτεθεί με τα δύο Τάγματα Ευζώνων ταυτόχρονα με μία δύναμη που συγκεντρωνόταν σε ένα δάσος στο διάκενο μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών, την οποία όμως δύναμη δεν έβλεπε ο Τσιρώνης. Προφανώς ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφερόταν στο ΙΙΙ/4 και ΙΙ/22 Τάγματα της Ι Μεραρχίας που αντιμετώπιζαν στην 23η Τουρκική Μεραρχία στην περιοχή του Καγιαντιμπί και επί των οποίων καμία διοικητική ή τακτική σχέση δεν είχε. Ο τραυματίας Ταγματάρχης Τσιρώνης θα ενημερωθεί από τον Συνταγματάρχη Πλαστήρα λίγο πριν τη διακομιδή του τη 18η ώρα, ότι η αντεπίθεση δια του διακένου αναβλήθηκε και η αιτία της αναβολής ήταν «κάποιοι κύριοι», προφανώς της IV Μεραρχίας, που «δεν ήξερε και αυτός τι κάνουν». Το μόνο βέβαιο σε αυτό το ζήτημα  είναι ότι ούτε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας σημειώνει στην Έκθεσή του ότι ενημέρωσε την IV Μεραρχία περί της πρόθεσής του να εκτελέσει αντεπίθεση δια του διακένου, ούτε η Μεραρχία σημειώνει στην Έκθεσή της ότι ενημερώθηκε περί της εν λόγω πρόθεσης του Συνταγματάρχη Πλαστήρα. Αλλά και ο Ταγματάρχης Τσιρώνης που φοιτούσε στη Σχολή Πολέμου το 1925 δεν μπορεί να φαντάστηκε τα όσα αναφέρει στην κατάθεσή του. Τα πιθανά σενάρια σε αυτό το ζήτημα είναι δύο: α) Είτε είναι αληθές ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας είχε την πρόθεση να αντεπιτεθεί με τα δύο Ευζωνικά Τάγματά του και τα δύο Τάγματα της Ι Μεραρχίας που αμύνονταν στο Καγιαντιμπί κατά των 20 Ταγμάτων της 11ης και της 23ης Τουρκικών Μεραρχιών που υποστηρίζονταν από 48 πυροβόλα, πράγμα που σημαίνει ότι η αντεπίθεση αυτή δεν ήταν μόνο αδύνατη, αλλά και ανόητη ως σύλληψη. β) Είτε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας και ο Ταγματάρχης Τσιρώνης αλλά είχαν συμφωνήσει να δηλώσουν το 1923 και στη συνέχεια αλλά δήλωσαν.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας τη 1830 ώρα θυμήθηκε ότι υπάρχει και η «Διλοχία του 11ου Συντάγματος» και δια της υπ’ αριθμό 17 διαταγής του διέταξε το διοικητή της Ταγματάρχη Κόκκινο να εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Μπελ Μπαγκ (προφανώς αναφερόταν στο Σ.Σ. Μπέλμα). Τις οδηγίες για την εκτέλεση αυτής της σοβαρότατης αντεπίθεσης δεν θα τις έδινε ο ίδιος στον Ταγματάρχη Κόκκινο, αλλά ο Ανθυπολοχαγός Ζαχαριάδης. Ο Πλαστήρας δεν θα έφευγε από την προστασία του Σταθμού Διοικήσεώς του που βρισκόταν σε απυρόβλητο σημείο και δεν θα ανερχόταν στο σφαγείο του Καλετζίκ για να δώσει ο ίδιος οδηγίες και κατευθύνσεις στον Ταγματάρχη Κόκκινο και να διευθύνει την αντεπίθεση όταν αυτή θα εκτοξευόταν. Η αντεπίθεση θα εκτελούταν από δύο Λόχους (300 άνδρες) κατά των τριών Ταγμάτων (1600 άνδρες) της 5ης Μεραρχίας που είχαν πλέον σταθεροποιηθεί επί των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά και Κιουτσούκ τεπέ και υποστηρίζονταν από 34 πυροβόλα εκ των οποίων τα 14 βαρέα, καθώς και των άλλων Ταγμάτων της Μεραρχίας που βρίσκονταν σε εγγύτατη απόσταση από αυτά της πρώτης γραμμής. Τα Τάγματα Ευζώνων δεν θα συμμετείχαν στην αντεπίθεση αλλά θα εκτελούσαν κατά τη νύκτα μία επιδεικτική επίθεση για να συνδράμουν την επίθεση της Διλοχίας!!! Αλλά ούτε και η Πυροβολαρχία του Λοχαγού Τούντα που ήταν ταγμένη στο ύψωμα 1535 θα υποστήριζε την αντεπίθεση της Διλοχίας.

Το όλο επαναφέρει στο νου τη μάχη του Ακτσάλ Νταγ τον Ιούλιο του 1921 που ο Πλαστήρας αρνήθηκε να επιτεθεί για να μην κάψει τους Ευζώνους του, ενώ παραδίπλα λαμπάδιαζε η V Μεραρχία η οποία σε ένα 24ώρο είχε 300 νεκρούς και 1200 τραυματίες. Όπως συνέβαινε και στο Καλετζίκ όπου το Ι/35 Τάγμα είχε χάσει το μείζον των αξιωματικών του και πλέον του 50% της δύναμής του, με το Συνταγματάρχη Πλαστήρα να έχει τοποθετήσει τους Ευζώνους του στο απυρόβλητο..

Τελικά η αντεπίθεση της «Διλοχίας» δεν εκτελέστηκε επειδή σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Πλαστήρας στην Έκθεσή του ο μεν διοικητής της «Διλοχίας» Ταγματάρχης Κόκκινος του ανέφερε ότι είχε εμπλέξει τον ένα Λόχο του στη μάχη και δεν είχε άλλη δύναμη να αντιτάξει στον εχθρό σε περίπτωση αποτυχίας της αντεπίθεσης, ο δε διοικητής της IVβ ΜΟΠ του ανέφερε ότι δεν μπορούσε να υποστηρίξει την αντεπίθεση με το Πυροβολικό του από τη θέση που βρισκόταν. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας που είχε ενημερώσει την IV Μεραρχία ότι θα εκτελούσε νυκτερινή αντεπίθεση, την ενημέρωσε ότι ανέβαλε την εκτέλεσή της για το λυκαυγές της επομένης επειδή έκρινε ότι η εκτέλεση νυκτερινής αντεπίθεσης ήταν «παρακεκινδυνευομένη». Μόνο που σε ουδεμία προετοιμασία προέβη κατά τη διάρκεια της νύκτας ώστε να είναι δυνατή η εκτόξευση της αντεπίθεσης με το λυκαυγές της 14ης Αυγούστου.

Τα όσα σημειώνει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στην Έκθεσή αναφορικά με την πρόθεση του να εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση και οι λόγοι που αυτή δεν εκτελέστηκε μόνο ως μία κακοστημένη θεατρική παράσταση μπορούν να εκθλιφθούν.

Οι αναφορές των Ταγματαρχών Κόκκινου και Παπαδημητρίου είναι βέβαιο ότι ουδέποτε υποβλήθηκαν διότι ήταν αδύνατο να υποβληθούν. Ο Ταγματάρχης Κόκκινος διέθετε 3 Λόχους Πεζικού και ένα Λόχο πολυβόλων και η Πυροβολαρχία Ποντίκα της IVβ ΜΟΠ εκ των θέσεων που ήταν ταγμένη και φαίνεται σε όλα τα σχεδιαγράμματά μας, καθώς και ο Ουλαμός Λεκανίδη μπορούσαν να υποστηρίξουν δια των πυροβόλων τους την αντεπίθεση. Αλλά ακόμη και σε περίπτωση αδυναμίας μπορούσαν να μεταφέρουν τα πυροβόλα τους πολύ γρήγορα σε άλλες κατάλληλες θέσεις.

Ο Διοικητής της IVβ ΜΟΠ, Ταγματάρχης Παπαδημητρίου, όταν αργότερα πληροφορήθηκε τα αναφερόμενα για το πρόσωπό του στην Έκθεσή Πλαστήρα, τα διέψευσε με επιστολή του στον τύπο. Αλλά ποιος ήταν ο απότακτος (λόγω συμμετοχής του στο κίνημα Γαργαλίδη) Ταγματάρχης Παπαδημητρίου που θα μπορούσε να διαψεύσει το «Θεό»;

Τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα δεν μπορεί να θεωρηθούν σοβαρά. Αποτελούν ανόητα προσχήματα για να καλυφθεί η ανυπακοή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα. Για αυτό το λόγο και ο πρόεδρος της Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. Στρατηγός Κ. Μοσχόπουλος σημειώνει στο περιθώριο του αντιγράφου της Έκθεσης Πλαστήρα:

«Ως εμφαίνεται εκ των διαταγών του Διοικητού και των υπ’ αυτόν τμημάτων η συνεννόησις είναι πλήρης προκειμένου να μη εκτελεσθή η διαταχθείσα αντεπίθεσις προς ανακατάληψιν των απωλεσθέντων θέσεων».

Μόνο που οι διοικητές των υπό το Συνταγματάρχη Πλαστήρα Μονάδων ήταν αδύνατο να συμμετείχαν για τους λόγους που αναφέραμε. Ο Ταγματάρχης Παπαδημητρίου το διαψεύδει κατηγορηματικά.

Επίλογος

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας καθ’ όλη της διάρκεια της μάχης της 13ης Αυγούστου 1922, που διεξαγόταν στο Κ.Α. Καμελάρ, απέφυγε επιμελώς να εμπλέξει τα Ευζωνικά του Τάγματα και τις Πυροβολαρχίες της ΧΙΙΙα ΜΟΠ στο σφαγείο του Καλετζίκ, που αποτελούσε κατά τον ίδιο το σπουδαιότερο σημείο της οχύρωσης του Αφιόν Καραχισάρ. Οι λόγοι που ενήργησε κατά τον περιγραφόμενο τρόπο, θα πρέπει να αναζητηθούν, κατά το γράφοντα, στα αισθήματα «πατρικής στοργής» που έτρεφε ο Πλαστήρας προς τους Ευζώνους του, όπως μαρτυρούν όλες οι πηγές, πράγμα που όμως αλλοίωνε την οπτική του ως προς την υποχρέωσή του να εκτελέσει τις εντολές του και να υπηρετήσει το γενικότερο στρατιωτικό συμφέρον.

Ο γράφων έχει ήδη αναφέρει ότι ο Πλαστήρας είχε διαβάσει τη μάχη που διεξαγόταν στο Κ.Α. Καμελάρ από την 5η πρωινή ώρα, όταν ο βρυχηθμός των 100 τουρκικών πυροβόλων που βομβάρδιζαν ανηλεώς το Καλετζίκ, τον Πριονοειδή Βράχο και το Μπελέν Τεπέ, ανακατεμένος με την απάντηση του Ελληνικού πυροβολικού, έφθανε καθαρά στο χωριό Έρικμαν. Τέτοια συγκέντρωση Πυροβολικού προσαρμοσμένη σε τόσο στενό μέτωπο δεν είχε υπάρξει ούτε και κατά τις μεγάλες επιχειρήσεις του θέρους του 1921. Η κατάληψη από τους Τούρκους την 7η πρωινή ώρα της πρώτης γραμμής άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ, την οποία σίγουρα πληροφορήθηκε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας είναι βέβαιο ότι τον έθεσε σε συναγερμό. Ήρθε πολύ γρήγορα μετά το πέρας του βομβαρδισμού. Η εκτέλεση της διαταγής του Α΄ Σώματος Στρατού να ανέλθει μετά Τάγματος και Πυροβολαρχίας στο Καλετζίκ πιθανόν να εύρισκε τις δυνάμεις του στην άνοδο τους προς το Καλετζίκ την ώρα που οι αμυνόμενοι θα το εγκατέλειπαν. Επομένως έπρεπε να ενεργήσει διαφορετικά και να προστατέψει το Σύνταγμά του.

Ασφαλώς τα αναφερόμενα στην παραπάνω παράγραφο αποτελούν την εκτίμηση του γράφοντος. Το πως εξελίχθηκαν όμως τα γεγονότα είναι γνωστό. Είτε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας προηγήθηκε του Αποσπάσματός του για να αναγνωρίσει την τακτική κατάσταση που επικρατούσε στο Κ.Α. Καμελάρ, είτε μετά τη λήψη της διαταγής του Α΄ Σώματος Στρατού μετέβει στο Αφιόν Καραχισάρ όπως αναφέρει ο Ταγματάρχης Τσιρώνης, οι αποφάσεις του και τα αποτελέσματά τους είναι γνωστά και μας τα αναφέρει ο ίδιος στην Έκθεσή του. Το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων και η Πυροβολαρχία Βλαχάβα δεν ανήλθαν στο Καλετζίκ όπως διέταζε το Σώμα, αλλά εγκαταστάθηκαν μέχρι τέσσερα χιλιόμετρα δυτικά του Καλετζίκ. Το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων εγκαταστάθηκε στο κέντρο της παράταξής του. Το Σταθμό Διοικήσεώς του δεν τον εγκατέστησε επί του Καλετζίκ και δεν ανέλαβε ο ίδιος προσωπικά τη διεύθυνση της αμυντικής μάχης που διεξαγόταν στο Καλετζίκ. Τη διαταχθείσα αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ δεν την εκτέλεσε.

Οι άνδρες του 35ου Συντάγματος που αμύνονταν απεγνωσμένα στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ δεν έλαβαν ποτέ το «φιλί της ζωής» από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα. Παρά το ότι αμύνθηκαν άνευ ηγητόρων με ηρωισμό και αυταπάρνηση οι αγιογράφοι του Συνταγματάρχη Πλαστήρα τους χαρακτήρισαν φυγάδες και ριψάσπιδες.

Ο τρόπος που στήνονται οι μυθοπλασίες και φτιασιδώνονται οι αγιογραφίες ανύπαρκτων ηρώων

Κρίνεται σκόπιμο να γίνει κάπως αντιληπτό το πώς πλάστηκε ο μύθος του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα διαβάζοντας τις αναφορές που ακολουθούν:

«Ένωσις Σμυρναίων»

Κατ’ αρχάς κρίνεται σκόπιμο να αντιληφθούμε το πώς πλάθεται ο μύθος γύρω από ένα πρόσωπο, διαβάζοντας το παρακάτω κείμενο από το σύνδεσμο:

http://www.enosismyrneon.gr/ekdoseis-tes-enoses/arthra-arkheiou/nikolaos-plasteras.html

«Ο Στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας γεννήθηκε στην Καρδίτσα στις 4 Νοεμβρίου 1881. Οι γονείς του, Χρήστος (ελληνοράφτης) και Στεργιάνω (Στυλιανή) (υφάντρα), κατάγονταν από το Μορφοβούνι (Βουνέσι) Καρδίτσας και προέρχονταν από οικογένειες κλεφτών της υπόδουλης Ελλάδας. Ήταν ο πρωτότοκος γιος της οικογένειας και είχε και άλλα τρία αδέλφια, τον Γιώργο, τον Βασίλη και την Αγγελική. Τα παιδικά του χρόνια τα έζησε, όπως σχεδόν και τα υπόλοιπα χρόνια της πολυκύμαντης ζωής του, σε πολεμικό περιβάλλον. Σε ηλικία μόλις 14 ετών αναγκάστηκαν οι γονείς του να τον φυγαδεύσουν κρυφά από την Καρδίτσα στην Αθήνα, γιατί είχε ξυλοκοπήσει τον γιο ενός Τούρκου Πασά, που κακομεταχειριζόταν τα ελληνόπουλα και η τουρκική διοίκηση της περιοχής τον αναζητούσε. Στην Αθήνα, κάτω από αντίξοες οικογενειακές, οικονομικές, κοινωνικές και εθνικές συνθήκες, φοίτησε στη Βαρβάκειο Σχολή, και όταν τα πνεύματα ηρέμησαν, επέστρεψε στην Καρδίτσα, όπου αποπεράτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του σε ηλικία 19 ετών. Στις 8 Δεκεμβρίου του 1903 κατατάχτηκε στο 5o Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων με το βαθμό του Δεκανέα. Η απόφασή του να καταταγεί στον Ελληνικό Στρατό ήταν επιλογή που απηχούσε στο χαρακτήρα του, στο δυναμισμό και στο εθνικό του φρόνημα. Το Μάιο του 1904 , μετά από εξετάσεις, προάγεται σε Λοχία και το 1906 (1η Σεπτεμβρίου) σε Επιλοχία.»

Ο ανυποψίαστος (και ενδεχομένως ανιστόρητος) που θα διαβάσει το παραπάνω απόσπασμα της βιογραφίας του Πλαστήρα, θα εκστασιαστεί διαβάζοντας για τον «Μικρό Ήρωα» που έδειρε το γιο του Τούρκου πασά της περιοχής και για να αποφύγει το κρέμασμα έφυγε πρόσφυγας στην Αθήνα. Μόνο που το 1881 κατόπιν της συνθήκης του Βερολίνου η Θεσσαλία περιήλθε στην Ελλάδα με τους Τούρκους να πωλούν τα τσιφλίκια τους και  να αποχωρούν από την περιοχή. Κατόπιν τούτου το 1895 που ο Πλαστήρας φαίνεται να καταφεύγει πρόσφυγας στην Αθήνα, στην Θεσσαλία δεν υπάρχουν πασάδες, μπέηδες και Οθωμανικές αρχές. Επίσης το 1903 ο Πλαστήρας ήταν 22 ετών και λογικά δεν αποφάσισε ο ίδιος να καταταγεί, αλλά βρισκόταν σε ηλικία στράτευσης και κλήθηκε να υπηρετήσει τη θητεία του. Επομένως όταν ένα κείμενο αρχίζει με τόσο χονδροκομμένα ψέματα, σταματάς και δεν συνεχίζεις παρακάτω.

«ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ, ο Μαύρος Καβαλάρης» του Ιωάννη Αν. Πεπονή

Ο Ιωάννης Αν. Πεπονής τον Αύγουστο του 1922 ανήκε στη δύναμη του επιτελείου του Α΄ Σώματος Στρατού, όπως ο ίδιος δηλώνει στη σελίδα 131 του βιβλίου του και πολύ πιθανόν να ανήκε στο δικαστικό τμήμα του Σώματος, επειδή ήταν δικηγόρος. Μετά την καταστροφή διετέλεσε γραμματέας του έκτακτου στρατοδικείου που δίκασε τους «Έξι». Το βιβλίο του για τον Πλαστήρα, μολονότι αποτελεί το επιστέγασμα της μυθοπλασίας, αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκαν οι υπόλοιποι μυθοπλάστες, όπως ο Γιάννης Καψής και ο Σέφης Αναστασάκος, για να εξακοντίσουν τον Πλαστήρα στο πάνθεο των Ολυμπίων θεών, προσθέτοντας βεβαίως ο καθένας τις δικές του πινελιές στα αναφερόμενα από τον Ι. Πεπονή.

Ο οποιοσδήποτε θελήσει να διαβάσει το αναφερόμενο βιβλίο, και διαθέτει ασφαλώς μία στοιχειώδη γνώση των στρατιωτικών ζητημάτων, δεν μπορεί παρά να αντιληφθεί την αναλήθεια και την υπερβολή των αναφερομένων από τον Ι. Πεπονή.  Ειδικότερα και σύμφωνα με όλες τις διαθέσιμες πηγές, ο Πλαστήρας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους έφερε το βαθμό του Ανθυπολοχαγού –προήχθη σε αυτόν λίγο πριν αρχίσει ο πόλεμος- και υπηρετούσε στο 5ο Σύνταγμα Πεζικού των Τρικάλων εκτελώντας τα καθήκοντα του υπασπιστή του Συντάγματος και στη συνέχεια του Διμοιρίτη, πιθανόν του Ι/5 Τάγματος υπό τον Ταγματάρχη Αν. Κατσιμίδη. Παρά το περιορισμένο βεληνεκές του βαθμού του, ο Ι. Πεπονής αναγάγει τον Πλαστήρα σίγουρα στη τάξη του Συνταγματάρχη, αν όχι και του Μεράρχου της Ι Μεραρχίας Υποστράτηγου Μανουσογιαννάκη, αφού λαμβάνει αποφάσεις και προβαίνει σε ενέργειες που ανήκουν στη δικαιοδοσία του Ταγματάρχη, του Συνταγματάρχη και του Μεράρχου. Δίνει διαταγές σε Λόχους, στο Πυροβολικό και στα Τάγματα. Γράφει λ.χ. για τη συμμετοχή του Ανθυπολοχαγού Πλαστήρα στη μάχη του Λαχανά:

«Ο Πλαστήρας καβάλα όπως πάντα στο άλογό του γύριζε από Λόχο σε Λόχο του Τάγματός του στην πρώτη γραμμή. Κινούσε τα τμήματα, έδινε οδηγίες, επέβλεπε ο ίδιος την κάθε κίνηση, έδινε διαταγές από δική του πρωτοβουλία κι’ ανέφερε εκ των υστέρων να εγκριθούν. Εγκρίνονταν όλες δίχως τον παραμικρό δισταγμό. Το ίδιο σαν να του εμπιστεύονταν να διευθύνει αυτός τη μάχη σ’ ολόκληρο τον τομέα του Συντάγματος. Του δόθηκε τόση πρωτοβουλία, που συνεννοούνταν αμέσως με τον Μανουσσογιαννάκη. … Γυρίζει και παίρνει άλλο άλογο … Καβαλάει και ξαναγυρίζει στην πρώτη γραμμή. Απαντάει τον Ταγματάρχη Κατσιμίδη, που με δίκαιη αγωνία ρωτάει: Πες μου τι γίνεται; Πως πάμε; Πρέπει να νικήσουμε απαντάει ο Πλαστήρας. … Το Ελληνικό Πυροβολικό σταμάτησε σ’ αυτόν τον τομέα τη βολή. ΟΙ πεζοί λιποψύχησαν. Ο Πλαστήρας που αντιλήφθηκε αμέσως τον κίνδυνο … έτρεξε στο Πυροβολικό. Βρήκε μπροστά του το Βερέτα. Βολή του φωνάζει. Άρχισε γρήγορα βολή. … Βάλε ψηλά στον αέρα. … Ο Βερέτας υπάκουσε κι’ ετοίμασε τα κανόνια του. … Ο Μανουσσογιαννάκης δεν είχε διατάξει τίποτε, ούτε και ήξερε τίποτε γι’ αυτή την ενέργεια του Πλαστήρα. Τρέχει καλπάζοντας στο Μανουσσογιαννάκη. Του ανέφερε τη διαταγή που έδωκε στο Βερέτα και του ζητάει ενίσχυση Πεζικού. Ο Μανουσσογιαννάκης ενέκρινε τη διαταγή και τον πληροφόρησε πως το Τάγμα που είχε σταλεί προς ενίσχυση στο Κιλκίς διατάχθηκε να γυρίσει πίσω κι’ έφτανε κιόλα κείνη τη στιγμή. Να το του λέει. Έφθασε. … Είναι στη διάθεσή σου. Καλπάζει ο Πλαστήρας στο Τάγμα, που διοικητής του ήταν ο Ταγματάρχης Σταματόπουλος, του δίνει κατεύθυνση και του ορίζει σκοπό, με εντολή να τρέξει το γρηγορότερο κι’ αυτός καλπάζει ξανά στην πρώτη γραμμή, που ύστερα απ’ την πρώτη υποχώρηση, είχε αρχίσει να κλονίζεται πάλι.»

Το τι γράφει ο Ι. Πεπονής για τη συμμετοχή του Ν. Πλαστήρα στις επιχειρήσεις του Αυγούστου του 1922 μπορούμε να το διαβάσουμε στο βιβλίο του Σέφη Αναστασάκου.

«Ο Πλαστήρας και η Εποχή του» του Σέφη Αναστασάκου

«Σελ. 52. Το Απόσπασμα (Πλαστήρα) … θα έπρεπε να καλύψει τα κενά που το τουρκικό πυροβολικό είχε δημιουργήσει ανασκάπτοντας ολόκληρη τη γραμμή άμυνας [5] … Στο μεταξύ μονάδες ολόκληρες διαλύονταν και ο Πλαστήρας προσπαθούσε να συστήσει νέες, από άλλες που εγκατέλειπαν τις θέσεις τους.[6]

»Σελ. 53. Μόλις πήρε τη διαταγή ο Πλαστήρας, διάταξε αμέσως να συγκεντρωθεί το Απόσπασμά του, να κινηθεί δίχως χρονοτριβή και να τον συναντήσει στον υποτομέα, που του είχε οριστεί. Αυτός παίρνοντας τους συνδέσμους μαζί του έτρεξε να φτάσει μπροστά, στη γραμμή της μάχης, να πάρει προσωπική αντίληψη της τακτικής κατάστασης, να ετοιμάσει πρωτύτερα την ενέργειά του, για να επέμβει αμέσως δίχως βραδύτητα.[7] Στη βιασύνη του, οι σύνδεσμοί δεν τον πρόκαναν … προχωρούσε ολομόναχος. Βρήκε τα ορύγματα ολότελα αδειανά. Δεν μπορούσε να καταλάβει τι γινόταν. … Τα Κεμαλικά στρατεύματα προήλαυναν με προφύλαξη. Η απόσταση που τους χώριζε απ’ τον Πλαστήρα ήταν ως εφτακόσια μέτρα, ή μπορεί και λιγότερο. Άρχισαν ραγδαία πυρά εναντίον του. Μία σφαίρα τρύπησε το αμπέχονό του στο πλευρό. Μια άλλη τρύπησε τα’ αριστερό μανίκι του.[8] Τα τμήματα του δεξιού είχαν εγκαταλείψει τη θέση τους. Κείνα που μάχονταν ακόμα πιέζονταν δυνατά και κλονίζονταν. Ενθαρρύνει τους αξιωματικούς τους.

»Σελ. 54. Κρατάτε λεβέντες μου, τους λέει. Έφτασαν οι τσολιάδες μου να τους πελεκήσουν. Σε λίγο θα τους πάρουμε στο κυνήγι. Το φτάσιμό του τη στιγμή εκείνη ήταν ακριβώς ό,τι χρειάζονταν. Αναθάρρησαν οι φαντάροι. Ανακόπηκε η ορμητική προέλαση των Κεμαλικών τμημάτων κι’ έδωκε τον καιρό να φτάσει και τα’ Απόσπασμά του. Όταν έφτασε πια κι’ αυτό –που έφτασε χωρίς χασομέρια- ο Πλαστήρας ήταν έτοιμος κιόλα. … Πήρε τους ταγματάρχες του και τους λοχαγούς του και τους εξήγησε την ενέργεια που είχε αποφασίσει, απ’ το κενό που έμενε στην επέκταση του Συντάγματος, που μάχονταν. … Τους καθόρισε αντικειμενικούς σκοπούς, καθόρισε τον τομέα του καθενός και διάταξε άμεση αντεπίθεση.[9] Οι τσολιάδες του … ώρμησαν με ορμή ακράτητη, αλλά πειθαρχημένοι, μεθοδικά, με τάξη.[10] Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν αρχικά να κόψουν την ορμή τους. Ύστερα άρχισαν να λυγίζουν κιόλα. Ρίχτηκαν και άλλες εχθρικές δυνάμεις στη μάχη και μαζί με τις αρχικές έκαμαν αντεπίθεση. Επιτίθενται με μανία τα Κεμαλικά τμήματα. Τα υποδέχονταν ασάλευτα με φανατικό πείσμα οι τσολιάδες. Αρχίζει λυσσαλέος αγώνας. … Ο Πλαστήρας όμως μάχεται με το Σύνταγμά του αλύγιστος.[11] Πρωί ακόμα, η ώρα εννιά, ή εννιά και μισή, οι φυγάδες από διάφορα τμήματα της τετάρτης Μεραρχίας πληθύνονταν. Άλλοι προσχηματίζονταν, πως ήταν τάχα τραυματισμένοι. Άλλοι, ολότελα απροσχημάτιστα τράβαγαν κατά κάτου, αποφασισμένοι να μην πολεμήσουν.

»Σελ. 59. Στο μεταξύ μετά από σκληρές μάχες έπεσαν τα υψώματα «Μαύρος Βράχος» και «Πριονοειδής Βράχος», που δέσποζαν του Αφιόν Καραχισάρ και η αμυντική περιοχή του Τηλκί Κηρί Μπελ, ευθύνης της Ι Μεραρχίας κατελήφθη, … Με αντεπιθέσεις όμως του Μικτού Αποσπάσματος Πλαστήρα, ανακαταλαμβάνονται εν μέρει τα υψώματα που προάσπιζαν το Αφιόν Καραχισάρ.[12]

»σελ. 60. Οι επιχειρήσεις όμως αυτές για τον επανέλεγχο των υψωμάτων, είχαν βαριές απώλειες. Η επιχείρηση για το Μαύρο Βράχο από το 3ο τάγμα του 5/42 του Πλαστήρα, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Τερτίκα, κόστισε το 80% της δύναμής του.[13] Τελικά το ύψωμα 1310 του Χασάν Μπελ, συνέχιζε να βρίσκεται στα χέρια του 5/42 και οι Τούρκοι παρά τις επιθέσεις τους, δεν κατόρθωσαν να το καταλάβουν.[14] Αιματηρή ήταν και η αντεπίθεση που ενήργησε ο Πλαστήρας με Τάγμα του 5/42 Συντάγματος, προς ανακατάληψη του Καλετζίκ, που το κατέλαβαν οι Τούρκοι το ίδιο πρωί.[15] Η επίθεση ήταν σφοδρή, εξίσου όμως σφοδρή και η αντίσταση των οχυρωμένων. Αλλά η σημαία του Τάγματος αυτού προχωρούσε κατατρυπημένη, ώσπου δεν έμειναν άλλοι για να προχωρήσουν. … Τα ίδια και στο κέντρο αντίστασης Κατσίμπαλη,[16] στο άκρο δεξιό όπως αναπτύσσονταν το Απόσπασμα Πλαστήρα. Ο εκεί 3/42 λόχος του ευζωνικού Συντάγματος, με θυελλώδη προέλαση ανατρέπει τους Τούρκους, αλλά αναγκάζεται να υποχωρήσει μετά την κάμψη του 34ου Συντάγματος που βρισκόταν αριστερά του.[17] Ο Κεμάλ που παρακολουθούσε την εξέλιξη της επιχείρησης με γυμνό μάτι και από απόσταση μόλις 6 χιλιομέτρων δίνει εντολή στην 57η Μεραρχία του και στο διοικητή της Ρεσάτ Μπέη, να καταλάβει το Χασάν Μπελ, μια απόκρημνη κορυφή που την κατείχαν, όπως είπαμε, τσολιάδες του 5/42 και οι οποίοι απέκρουσαν με επιτυχία την επίθεση.[28] Η Τουρκική αυτή δύναμη ανασυντάχθηκε και επανέλαβε την επίθεση, ενισχυόμενη με εφεδρείες.

»Σελ. 61. Αλλά και πάλι απέτυχε οδηγώντας τον Ρεσάτ Μπέη σε αυτοκτονία.

»Σελ. 61. Ο συγγραφέας το βιβλίου τεκμηριώνει την προηγούμενη αναφορά του στο βιβλίο του Γιάννη Καψή «Χαμένες Πατρίδες», επανέκδοση – Λιβάνης, Αθήνα 1989, σελ. 142, περί της οποίας έχουμε αναφερθεί στο άρθρο ΙΙβii. Στο εν λόγω βιβλίο του ο Γιάννης Καψής διακτινίζει τον Πλαστήρα στο φανταστικό ύψωμα «΄Ερικμεν – Κορυφή 1310 του Χασάν Μπελ». Υπενθυμίζουμε ότι το σημαντικότερο ύψωμα του Κ.Α. Καμελάρ ήταν το Καλετζίκ, το οποίο στο υπ’ αριθμόν 20 σχεδιάγραμμα της Τουρκικής ΔΙΣ ονοματίζεται Erkmen 1310. Το ύψωμα Χασάν Μπελ βρίσκεται 20 χιλιόμετρα δυτικά του (κατά τους Τούρκους) υψώματος Erkmen 1310, ανήκε στον τομέα ευθύνης της Ι Μεραρχίας και η τιμή της διατήρησης του Χασάν Μπελ υπό την κατοχή των Ελληνικών όπλων ανήκει σε δύο Τάγματα του 5ου Συντάγματος Πεζικού, υπό τη διοίκηση αρχικά του Ταγματάρχη Χαράλαμπου Κατσιμήτρου και μετά τον τραυματισμό του υπό τη διοίκηση του Λοχαγού Γαλή. Η αναφορά στο βιβλίο του Γιάννη Καψή αυτού του ψευδολογήματος, που δυστυχώς έχει αναπαραχθεί απ’ όλους σχεδόν τους αγιογράφους και λιβανιστές του Πλαστήρα, αποτελεί μεγίστη αθλιότητα και προσβάλει βάναυσα τη μνήμη αυτών που έχυσαν το αίμα τους στο Χασάν Μπελ.»[19]

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Μολονότι η Τουρκική επίθεση είχε αρχίσει από την 5η πρωινή ώρα δια ισχυρού βομβαρδισμού της γραμμής άμυνας από το Τηλκί Κηρί Μπελ μέχρι τον Πριονοειδή Βράχο, δια 110 πυροβόλων περίπου, η βροντή των οποίων συνοδευόμενη από τις εκρήξεις των βλημάτων θα μεταφερόταν σε μεγάλη απόσταση, δεν αποτέλεσε σοβαρό κίνητρο ώστε όλοι να τεθούν σε γενικό συναγερμό. Διοικήσεις αλλά και μεμονωμένοι αξιωματικοί συνέχισαν να μην αντιλαμβάνονται το τι ακριβώς διακυβευόταν.

[2]  Αυτή η αναφορά είναι σαφέστατα προβληματική και άδικη, επειδή ο διευθυντής του 3ου Επιτελικού Γραφείου της Ι Μεραρχίας, Λοχαγός τότε Κλεάνθης Μπουλαλάς, είτε δεν γνώριζε, είτε γνώριζε αλλά εσκεμμένα αποφεύγει να αναφέρει ότι η 23η Τουρκική Μεραρχία που επετίθετο προς το Καγιαντιμπί διέθετε συντριπτική ισχύ έναντι  των δύο Ελληνικών Ταγμάτων που μάχονταν να τη συγκρατήσουν (σε Πεζικό 5:1 και σε Πυροβολικό 7:1). Η εν λόγω αναφορά του Κλ. Μπουλαλά μάλλον αποβλέπει στην απόκρυψη των ευθυνών της διοίκησης της Μεραρχίας του για την εξαιρετικά δυσμενή κατάσταση που δημιουργήθηκε στον Υποτομέα Σαβράν από τις πρώτες ώρες της Τουρκικής επιθέσεως λόγω των εσφαλμένων αποφάσεων και ενεργειών της Ι Μεραρχίας και πριν και κατά τη διάρκεια της Τουρκικής επίθεσης.

[3]  Σχηματίζεται μεταξύ των Βράχων του Καγιαντιμπί που ανήκε στον Τομέα της Ι Μεραρχίας και του υψώματος 1535 που ανήκε στον Τομέα της IV Μεραρχίας

[4] Πρόκειται περί του Ταγματάρχη Παπαδημητρίου διοικητή της IVβ ΜΟΠ, της οποίας η μία Πυροβολαρχία (Λοχαγού Λεκανίδη) με τον Ανεξάρτητο Ουλαμό του Υπολοχαγού Ραυτόπουλου ήταν ταγμένη πίσω από τη γραμμή των υψωμάτων 1687 – 1675 και υποστήριζε το Κ.Α. Καμελάρ και η ετέρα (Λοχαγού Ποντίκα) ήταν ταγμένη ανατολικά του υψώματος 1675 και μπορούσε να δώσει πυρά είτε στην περιοχή μεταξύ του υψώματος Ποϊραλικαγιά και του Μαύρου Βράχου, είτε στον Πριονοειδή Βράχο.

[5]  Ο συγγραφέας αναφέρεται αόριστα στο τι θα έπρεπε να κάνει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας, αποφεύγοντας όμως να αναφέρει το τι ακριβώς προέβλεπαν οι εντολές που του ανατέθηκαν από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία, οι οποίες υπάρχουν στην Έκθεση Πλαστήρα. Σε κάθε περίπτωση η εντολή που ανατέθηκε στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία δεν προέβλεπε να  καλύψει τα κενά, αλλά μετά Τάγματος, Πυροβολαρχίας και της διοικήσεώς του Αποσπάσματός του να ανέλθει στο Καλετζίκ, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυτικά του Μαύρου Βράχου δυνάμεων και να αντεπιτεθεί για την ανακατάληψη των από πρωίας απολεσθεισών θέσεων του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ, ήτοι των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά (ύψ. 1710), Κιουτσούκ τεπέ και το Μαύρο Βράχο (βλέπε σχεδιάγραμμα 8 στο ΙΙβi). Στον Πλαστήρα με την παραπάνω διαταγή ανατέθηκε η πλήρης ευθύνη της άμυνας του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ, του οποίου το σπουδαιότερο έδαφος τακτικής σημασίας ήταν το όρος Καλετζίκ. Επομένως ο Πλαστήρας όφειλε να πράξει τα δέοντα προκειμένου να διατηρήσει υπό την κατοχή του το Καλετζίκ. Δυστυχώς το Καλετζίκ χάθηκε και η ευθύνη της απώλειας ανήκει στον Πλαστήρα επειδή δεν ενήργησε με αίσθημα ευθύνης και όπως του επέβαλαν οι εντολές που του ανατέθηκαν.

[6] Πρόκειται ασφαλώς περί μίας ανόητης αναφοράς. «Να γράψουμε ότι μας κατέβει για να γεμίσουμε τη σελίδα. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας σε κανένα σημείο της Έκθεσής του δεν αναφέρει ότι προσπαθούσε να συστήσει νέες μονάδες. Για να οργανωθούν νέες Μονάδες χρειάζονται προσωπικό και μέσα. Άλλωστε η συγκρότηση νέων μονάδων ανήκε στη δικαιοδοσία του Αρχιστράτηγου. Η φράση «εγκατέλειψαν τις θέσεις του» δεν μπορεί να λέγεται αβασάνιστα. Ο 1ος Λόχος του Ι/35 Τάγματος που τηρούσε την πρώτη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ στα υψώματα Ποϊραλικαγιά, Κιουτσούκ τεπέ και Μαύρο Βράχο αποδεκατίστηκε από τον Τουρκικό βομβαρδισμό των θέσεων του από 34 Τουρκικά πυροβόλα εκ των οποίων τα 14 βαρέα. Ο διοικητής του Λόχου Λοχαγός Παπαχαραλάμπους τραυματίστηκε και οι αξιωματικοί του Λόχου τέθηκαν εκτός μάχης. Οι διασωθέντες από το Τουρκικό βομβαρδισμό άνδρες του 1ου Λόχου  αποσύρθηκαν από τις θέσεις τους επειδή αυτές κατακλύστηκαν από τους άνδρες τριών Τουρκικών Ταγμάτων. Το Ι/35 Τάγμα συγκράτησε τους Τούρκους στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ αγωνιζόμενο μόνο και άνευ ενισχύσεως μέχρι τη 12η ώρα, όταν εισήλθε στη μάχη του Καλετζίκ και το ΙΙ/11 Τάγμα Πεζικού.

[7] Ο διοικητής του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Τσιρώνης με την κατάθεσή του στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. ανατρέπει την επικρατούσα αντίληψη ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας προπορεύτηκε του Αποσπάσματός του για να αναγνωρίσει την τακτική κατάσταση που επικρατούσε στο Κ.Α. Καμελάρ. Όλως αντιθέτως αναφέρει ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας μετά τη λήψη της διαταγής του Α΄ Σώματος Στρατού αναχώρησε για να μεταβεί στο Αφιόν Καραχισάρ.

[8] Ο Πλαστήρας στην Έκθεσή του καμία αναφορά δεν κάνει περί αυτών που αναφέρει ο συγγραφέας. Τα αναφερόμενα βρίσκονται στη σφαίρα της μυθοπλασίας. Όπως αυτά που έχουν αναφερθεί για τις 20 ουλές από σφαίρες και τα 10 κοψίματα από σπάθες που μετρήθηκαν στη σορό του.

[9] Ο συγγραφέας αναφέρεται μάλλον στην αντεπίθεση δια του υπάρχοντος διακένου μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών που ο Πλαστήρας «σχεδίαζε» να εκτελέσει, αλλά στη συνέχεια της Έκθεσής του δεν αναφέρθηκε ξανά σε αυτή την αντεπίθεση. Αναφέρεται όμως ο διοικητής του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Τσιρώνης. Σημασία έχει ότι αυτή η αντεπίθεση δεν εκτελέστηκε. Και ευτυχώς. Εάν εκτελούνταν θα αποτύγχανε λόγω της συντριπτικής ισχύος που διέθεταν οι Τούρκοι στην περιοχή του διακένου έναντι των δύο Ταγμάτων Ευζώνων του Συνταγματάρχη Πλαστήρα. Ο γράφων έχει ήδη τοποθετηθεί για αυτή τη δήθεν σχεδιαζόμενη αντεπίθεση. «Έφευρέθηκε» εκ των υστέρων για να δικαιολογηθεί η μη εκτέλεση από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα των εντολών που του ανατέθηκαν.

[10] Αποκυήματα της φαντασίας του συγγραφέα. Η αντεπίθεση δια του διακένου ουδέποτε εκτελέστηκε επειδή ήταν αδύνατη η εκτέλεσή της λόγω της συντριπτικής υπεροχής των Τούρκων έναντι των δύο Ταγμάτων του Πλαστήρα στην περιοχή του αποκαλούμενου διακένου. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ουδεμία αντεπίθεση εκτέλεσε τη 13η Αυγούστου. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας είχε λάβει διαταγή να εκτελέσει αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων της πρώτης γραμμής άμυνας του Καλετζίκ, την οποία ουδέποτε εκτέλεσε.

[11] Και πάλι αποκυήματα της φαντασίας του συγγραφέα. Σύμφωνα πάντα με την Έκθεση Πλαστήρα, το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων έφθασε στο δεξιό της IV Μεραρχίας τη 1030 ώρα. Μέχρι εκείνη την ώρα το Καλετζίκ, που αποτελούσε κατά τον Πλαστήρα το σπουδαιότερο σημείο της οχύρωσης του Αφιόν Καραχισάρ, παρέμενε στα Ελληνικά χέρια χάρη στην αυτοθυσία των ανδρών  του Ι/35 Τάγματος. Ήτοι 5,5 ώρες μετά την έναρξη της Τουρκικής επίθεσης, ο αμυντικός αγώνας στο Καλετζίκ διεξαγόταν μόνο από το Ι/35 Τάγμα. Το ΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν το ανέβασε στο Καλετζίκ όπως είχε διαταχθεί, αλλά το εγκατέστησε κάτω και δυτικά από το Καλετζίκ, από το ύψωμα 1535 μέχρι και τους Βράχους του Καγιαντιμπί. Επομένως πολύ μακριά από τη μάχη που διεξαγόταν στο Καλετζίκ. Για τη μορφή και την ένταση της μάχης που διεξήχθη στο ύψωμα 1535  —όπου εγκαταστάθηκε ο 6ος Λόχος Ευζώνων του ΙΙ/42 Τάγματος και όπου επετίθετο το 70ο Τουρκικό Σύνταγμα Πεζικού— διαθέτουμε πληροφορίες από το διοικητή του 6ου Λόχου Υπολοχαγό Προυκάκη, το διοικητή της Πυροβολαρχίας που είχε ταχθεί στο ύψωμα 1535 Λοχαγό Τούντα και την Τουρκική ΔΙΣ. Όλες οι πληροφορίες συμφωνούν ότι ο αγώνας ήταν τριβής, ήτοι χαμηλής έντασης και κατ’ αυτόν ανταλλάσσονταν μόνο πυροβολισμοί μεταξύ των αντιπάλων χωρίς επιθέσεις και αντεπιθέσεις. Όπως είναι προφανές διαθέτουμε πληροφορίες από αξιωματικούς του Αποσπάσματος Πλαστήρα. Δηλαδή από «πρώτο χέρι». Ο Κάθε Πεπονής και ο κάθε Αναστασάκος νομίζουν όμως ότι έχουν το δικαίωμα να γράφουν ότι θέλουν αβασάνιστα και χωρίς τεκμηρίωση και αυτό να το ονομάζουν ιστορία.

[12] Για τα αναφερόμενα από το συγγραφέα υπάρχει μία πολύ γνωστή Ελληνική έκφραση, την οποία όμως αδυνατούμε να αναφέρουμε. Το ύψωμα Μαύρος Βράχος είχε καταληφθεί από την 7η πρωινή ώρα. Ο Πλαστήρας ουδεμία αντεπίθεση εκτέλεσε για την ανακατάληψη του Μαύρου Βράχου, το οποίο δεν είχε και καμία ιδιαίτερη σημασία για την άμυνα του Καλετζίκ. Ούτε ο ίδιος ο Πλαστήρας δεν αναφέρει στην Έκθεσή του αυτά που γράφει ο συγγραφέας του βιβλίου.

[13] Ο διοικητής του ΙΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Τερτικάς έφθασε στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ, όπου ήταν εγκατεστημένος ο Σταθμός Διοικήσεως του Πλαστήρα, το πρωί της 14ης Αυγούστου και δεν αντεπιτέθηκε για να ανακαταλάβει το Μαύρο Βράχο που βρισκόταν νοτιοανατολικά του Καλετζίκ. Δηλαδή μεταξύ αυτού και του Μαύρου Βράχου παρεμβαλλόταν ο όγκος του Καλετζίκ.

[14] Η εν λόγω αναφορά που κυριαρχεί σε όλες τις βιογραφίες του Πλαστήρα και αναπαράγεται αβασάνιστα από τον κάθε άσχετο, αποτελεί μία άθλια έως τερατώδη μυθοπλασία. Το ύψωμα Χασάν Μπελ, όπου και το ομώνυμο Κέντρο Αντιστάσεως, βρίσκεται 20 χιλιόμετρα δυτικά του υψώματος 1535, όπου το δεξιό όριο της IV Μεραρχίας, ανήκε στον αμυντικό τομέα της Ι Μεραρχίας και επ’ αυτού αμύνθηκαν επιτυχώς δύο Τάγματα του 5ου Συντάγματος Πεζικού υπό τη διοίκηση του Ταγματάρχη Χ. Κατσιμήτρου και μετά τον τραυματισμό του υπό τη διοίκηση του Λοχαγού Γαλή. Για μία ακόμη φορά επαναλαμβάνουμε ότι το «ύψωμα 1310 του Χασάν Μπελ» είναι ένα φανταστικό ύψωμα, ένα ύψωμα που δεν υπάρχει, αλλά εφευρέθηκε από τους αγιογράφους και τους λιβανιστές του Πλαστήρα. Σχετικές πληροφορίες για τις θέσεις του Καλετζίκ και του Χασάν Μπελ στο χάρτη μπορεί να βρει ο κάθε ενδιαφερόμενος στο σχεδιάγραμμα 4 του άρθρου ΙΙα.

[15] Είναι προφανές ότι ο συγγραφέας κάνει συρραφή διαφόρων άλλων αναφορών που βρήκε σε άλλες βιογραφίες του Πλαστήρα. Το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο: «Λίθοι και πλίνθοι και ξύλα και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα». Το ύψωμα Ποϊραλικαγιά (ύψ. 1710) που αποτελούσε την υψηλότερη κορυφή του Καλετζίκ καταλήφθηκε από τους Τούρκους το πρωί της 13ης Αυγούστου και ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν αντεπιτέθηκε όπως είχε διαταχθεί από την IV Μεραρχία για να το ανακαταλάβει, μολονότι τη 12η περίπου ώρα είχε στη διάθεσή δύο ανέπαφα Τάγματα· Το ΙΙ/11 Τάγμα Πεζικού και το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων.

[16] Δεν υπήρχε Κ.Α. Κατσίμπαλη, αλλά Σ.Σ. Κατσίμπαλη.

[17] Εδώ ο συγγραφέας υπερβαίνει τα εσκαμμένα. Το 34ο Σύνταγμα Πεζικού ανήκε στη ΙΙ Μεραρχία και βρισκόταν 70 χιλιόμετρα δυτικά του δεξιού της IV Μεραρχίας. Δυτικότερα και από την Ι Μεραρχία.

[18] Το Χασάν Μπελ είναι ένα χαμηλό οροπέδιο και μόνο τσολιάδες δεν υπήρχαν επί του υψώματος, αλλά αυτό δεν ενδιαφέρει τους αγιογράφους του Συνταγματάρχη Πλαστήρα. Ο Σέφης Αναστασάκος δεν αποφεύγει να διακτινίσει και αυτός τον Πλαστήρα στο Χασάν Μπελ όπως και ο Γιάννης Καψής.

[19] Οι αναφορές σε γεγονότα στρατιωτικής ιστορίας χωρίς την τεκμηρίωση τους σε πρωτογενείς πηγές, χωρίς τη χρήση χαρτών και σχεδιαγραμμάτων και τέλος χωρίς τον προσδιορισμό τους στο χρόνο, είναι  άστοχη και άνευ αξίας. Όταν μάλιστα οι εν λόγω αναφορές σκοπεύουν να θεοποιήσουν στρατιωτικούς που αποδεδειγμένα δεν εκτέλεσαν τις εντολές τους, τα αποτελέσματα είναι τραγικά. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας είχε λάβει σαφέστατες εντολές από το Α΄ Σώμα και την IV Μεραρχία τις οποίες, όπως ο ίδιος αναφέρει στην Έκθεσή, δεν τις εκτέλεσε. Η μη εκτέλεση εντολών ενώπιον του εχθρού αποτελεί έγκλημα και τιμωρείται στον πόλεμο με ισόβια κάθειρξη, ή θάνατο.

 

Πηγή: belisarius21.wordpress.com

 

Σχετικά άρθρα:

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η προβληματική δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία (Μέρος Ι)

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η προβληματική δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία (Μέρος ΙΙα)

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η προβληματική δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία (Μέρος ΙΙβi)

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η προβληματική δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία (Μέρος ΙΙβii)

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η προβληματική δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία (Μέρος ΙΙβiii)

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η προβληματική δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία (Μέρος ΙΙΙ)