Ο ίλαρχος Τηλέμαχος Βρεττάκος ήταν ένας απ΄τους κυριότερους πρωταγωνιστές του κατοχικού εμφυλίου στην νότια Πελοπόννησο. To 1926 εισήχθη στην Σχολή Ευελπίδων απ'όπου αποφοίτησε τρία χρόνια μετά ως ανθυπίλαρχος. Κατά την διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου υπηρέτησε στην Μεραρχία Ιππικού και μετά την κατάρρευση του μετώπου λόγω της γερμανικής επίθεσης γύρισε στον τόπο διαμονής του στην περιοχή του Γυθείου.
Η έντονη δραστηριοποίησή του στο αντιστασιακό κίνημα ξεκίνησε το 1943. Τον Μάρτιο εκείνου του έτους συμμετείχε σε σύσκεψη αξιωματικών του Γυθείου με θέμα την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Εκτός απ'τον ίδιο συμμετείχαν και άλλοι αξιωματικοί όπως ο λοχαγός Τσόμπος, ο υπολοχαγός Ν.Δεμέστιχας, ο ανθυπολοχαγός Δ.Δεμέστιχας, ο ανθυπασπιστής Μανωλάκος κ.α.
Το κυριότερο διακύβευμα της σύσκεψης ήταν το σε ποια οργάνωση θα εντάσσονταν. Στην οργάνωση των αξιωματικών που είχαν ήδη αρχίσει να κινητοποιούνται σε διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου και λίγο αργότερα πήρε την ονομασία Ελληνικός Στρατός (Ε.Σ) ή στο ΕΑΜ. Η έντονη παρουσία των κομμουνιστών στο ΕΑΜ είχε ήδη γίνει αντιληπτή και αυτό προφανώς προκαλούσε καχυποψία σε μεγάλο μέρος του ντόπιου πληθυσμού που κυριαρχούσαν οι βασιλόφρονες. Ο υπολοχαγός Ν.Δεμέστιχας που εκτός απ΄τον εαυτό του εξέφραζε και μεγάλο μέρος των ντόπιων αξιωματικών και παραγόντων της Μάνης που τον είχαν εξουσιοδοτήσει σχετικά, ήταν εναντίον της σύμπραξης με το ΕΑΜ διότι πίστευε ότι η ύπαρξη κομμουνιστών καθοδηγητών θα δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στους αξιωματικούς.
Ο Βρεττάκος αντίθετα πίστευε ότι θα ήταν προτιμότερο να μπούν στο ΕΑΜ για να αναλάβουν αυτοί την πρωτοβουλία και να μην αφήσουν τους κομμουνιστές να το ελέγξουν.
Υπήρξε έντονη διαφωνία που δεν γεφυρώθηκε. Έτσι επήλθε διάσπαση. Ο Βρεττάκος μαζί με τους ανθυπασπιστές Μανωλάκο και Λεβάκο απεχώρησαν και εντάχθηκαν στο ΕΑΜ. Ειδικά ο Βρεττάκος ανέλαβε και επιτελάρχης (στρατιωτικός υπεύθυνος) στο ΕΑΜ Λακωνίας.
Ουσιαστικά δηλαδή επιχείρησε να κάνει εισοδισμό στο ΕΑΜ με σκοπό να το ελέγξει εκ των έσω. Η προσπάθειά του ήταν εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία. Οι κομμουνιστές ήταν πολύ πιο έμπειροι στην συνωμοτική δράση απ΄τον Βρεττάκο και τον κάθε Βρεττάκο. Επίσης ήταν φύσει καχύποπτοι απέναντι στους μόνιμους αξιωματικούς που εντάσσονταν στο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ (έχουμε δει πολλά σχετικά παραδείγματα σε παλαιότερες αναρτήσεις), πόσο μάλλον απέναντι στους Μανιάτες αξιωματικούς που ήταν γνωστό ότι σε μεγάλο ποσοστό ήταν συντηρητικοί βασιλόφρονες. Αν μη τι άλλο ο Βρεττάκος με αυτήν του την κίνηση έδειξε ότι είχε μάλλον υποτιμήσει τους κομμουνιστές, όσον αφορά τόσο την επιρροή τους στο ΕΑΜ όσο και γενικότερα.
Κατά την παραμονή του στο ΕΑΜ ο Βρεττάκος προσπάθησε να συνεργαστεί με τον λοχαγό Καραγιαννάκο στην Σπάρτη για να συγκροτήσουν από κοινού στρατιωτικό επιτελείο, κατόπιν συμφωνίας με τον λοχαγό Ταβερναράκη που είχε έλθει στην περιοχή σαν απεσταλμένος απ'το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. Όπως είχαμε δει εδώ ο Καραγιαννάκος ήταν αρχικά ο επικεφαλής των αξιωματικών της Σπάρτης που ήταν προσκείμενοι στον Ε.Σ. Η συνεργασία τους όμως δεν ευοδώθηκε διότι και οι δύο ήθελαν να ηγούνται του επιτελείου. Ο μεν Καραγιαννάκος λόγω παλαιότητας, ο δε Βρεττάκος λόγω της στήριξής του απ΄το ΕΑΜ.
Λίγο αργότερα ο Βρεττάκος έστειλε τον ανθυπασπιστή Στέφανο Μανωλάκο στον Πάρνωνα όπου βρισκόταν μία μονάδα του ΕΛΑΣ με επικεφαλείς τους Λεβεντάκη και Κονταλώνη, για να ρυθμίσουν τρέχοντα στρατιωτικά ζητήματα. Ο Μανωλάκος όμως ούτε επέστρεψε στο καθορισμένο χρονικό σημείο, ούτε έστειλε κάποια ειδοποίηση. Ο Βρεττάκος ανησύχησε και ανέβηκε ο ίδιος στον Πάρνωνα. Εκεί οι ελασίτες τον ενημέρωσαν ότι ο Μανωλάκος σκοτώθηκε από Ιταλούς. Χωρίς να είναι γνωστές οι ακριβείς λεπτομέρειες σχετικά με την παρουσία του Βρεττάκου στον Πάρνωνα, είναι προφανές ότι εκεί επήλθε η ρήξη του με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Πέραν του ότι απέφυγαν να τον φέρουν σε επαφή με τον Άγγλο ταγματάρχη Χάρρινγκτον που ήταν στην περιοχή, ο Βρεττάκος ήταν πεπεισμένος ότι τον Μανωλάκο τον σκότωσαν οι κομμουνιστές επειδή δεν τον εμπιστεύονταν.
Μέσα σε αυτό το κλίμα και αφού βεβαιώθηκε ότι η προσπάθειά του να καθοδηγήσει εκ των έσω το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ δεν είχε καμμία τύχη γιατί ήταν πλήρως ελεγχόμενο απ΄τους κομμουνιστές, ο Βρεττάκος επιστρέφοντας απ΄τον Πάρνωνα αποφάσισε να το εγκαταλείψει.
Τέλος Ιουνίου του 1943 στέλνει επιστολή στον υπολοχαγό Δεμέστιχα με την οποία παραδεχόταν το λάθος του να συνεργαστεί με το ΕΑΜ και τον ενημέρωνε ότι θα συνταχθεί πλέον με τους αξιωματικούς του Ε.Σ.
Από τότε ξεκινάει το δεύτερο μέρος της παρουσίας του Τηλέμαχου Βρεττάκου στο αντάρτικο, αυτήν την φορά στον Ε.Σ, δηλαδή σε οργάνωση ανταγωνιστική του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ όπου είχε αρχικά ενταχθεί.
Η ένταξη του Βρεττάκου στον Ε.Σ έδωσε πνοή σε αυτήν την οργάνωση των αξιωματικών που ως τότε στην Λακωνία δεν είχαν επιδείξει την απαιτούμενη τόλμη και πρωτοβουλία για οργάνωση αντάρτικου. Άρχισε η συγκρότηση ομάδων που θα ανέβαιναν στο βουνό και ο Βρεττάκος ανέλαβε την ευθύνη να έρθει σε επαφή με την αγγλική αποστολή και άλλους αξιωματικούς που με επικεφαλή τον συνταγματάρχη Αθανάσιο Γιαννακόπουλο βρίσκονταν στο Δυρράχι Ταϋγέτου.
Σκοπός του Βρεττάκου ήταν η οργάνωση ρίψεων για τον εξοπλισμό αξιωματικών και ανταρτών που θα έρχονταν απ΄την Λακωνία. Πράγματι ανέβηκε στον Ταϋγετο, ήρθε σε επαφή μαζί τους και ορίστηκε το δάσος της Βασιλικής Ταϋγέτου σαν τόπος συγκέντρωσης των Λακώνων υπό των Βρεττάκο. Ο συνταγματάρχης Γιαννακόπουλος τον διόρισε επιτελάρχη του, ουσιαστικά δηλαδή ήταν το νο.2 στην ιεραρχία του Ε.Σ
Απ΄τα μέσα Ιουλίου άρχισαν να καταφτάνουν στην Βασιλική Λάκωνες, ένοπλοι και περισσότεροι άοπλοι, τέθηκαν υπό τις διαταγές του Βρεττάκου και περίμεναν τις αεροπορικές ρίψεις οπλισμού απ΄τους Συμμάχους. Υπολογίζονταν γύρω στους 200-250 άντρες, οι περισσότεροι άοπλοι. Ημερομηνία ρίψεων ορίστηκε η 9η Αυγούστου 1943.
Τα παραπάνω δεν έμειναν φυσικά κρυφά στους κομμουνιστές που ανησυχούσαν καθώς έβλεπαν να διαφαίνεται πολύ πιθανό το ενδεχόμενο συγκρότησης ισχυρής αντάρτικης δύναμης που δεν θα ελεγχόταν απ΄τους ίδιους. Τμήματα του ΕΛΑΣ άρχισαν να κινούνται προς την Βασιλική με εχθρικές διαθέσεις. Ο Βρεττάκος το γνώριζε από πληροφορίες που είχε, πήρε όσα μέτρα προστασίας μπορούσε να πάρει αλλά πρακτικά δεν είχε μεγάλη δύναμη αποτροπής.
Το χειρότερο ήταν ότι οι προκαθορισμένες ρίψεις δεν έγιναν. Ο πιθανότερος λόγος της ματαίωσης των ρίψεων ήταν η δυσαρέσκεια των Άγγλων για τις συγκρούσεις μεταξύ ΕΛΑΣ-Ε.Σ που ξεκίνησαν αρχές Αυγούστου του 1943. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ήταν η αιματηρή διάλυση του τμήματος Ε.Σ Τριφυλλίας απ΄τον ΕΛΑΣ στις 06/08/1943.
Ήταν προφανές και λογικό ότι οι Άγγλοι δεν ήθελαν να εξοπλίζουν τους Έλληνες για να σκοτώνονται μεταξύ τους, αλλά για να συνεισφέρουν στον συμμαχικό αγώνα δια του ανταρτοπολέμου κατά των κατακτητών.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο Γιαννακόπουλος στις 09/08/1943 έβγαλε μία επιθετική ανακοίνωση κατά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ λόγω των γεγονότων της Τριφυλλίας που αναφέραμε. Οι Άγγλοι αξιωματικοί διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον Γιαννακόπουλο γι'αυτήν του την κίνηση, που ήταν άκαιρη από κάθε άποψη.
Όπως και να χει, το γεγονός ήταν ότι η ματαίωση των ρίψεων ήταν καθοριστική. Ενόψει της επικείμενης επίθεσης ο Βρεττάκος έστειλε τον ανθυπολοχαγό Γριβάκο για να ζητήσει ενισχύσεις απ'τον Γιαννακόπουλο που βρισκόταν στα Πηγάδια εν αναμονή ρίψεων, αλλά ούτε αυτό είχε αποτέλεσμα. Έτσι το τμήμα του Ε.Σ στην Βασιλική παρέμεινε ανίσχυρο και εκτεθειμμένο στις διαθέσεις των κομμουνιστών.
Στις 13/08/1943 οι ελασίτες επιτίθενται στο τμήμα του Βρεττάκου και το διαλύουν. Πολλοί αιχμάλωτοι του Ε.Σ εκτελούνται απ΄τον ΕΛΑΣ σε μία επίδειξη εμφυλιοπολεμικού μίσους.
Ο Βρεττάκος διαφεύγει μαζί με άλλους 30 άντρες και πάει στα Πηγάδια που ήταν ο Γιαννακόπουλος, και από εκεί στις 17/08 ξεκίνησαν για την επιστροφή στο Δυρράχι που ήταν η βάση του Ε.Σ.
Στην διαδρομή δέχτηκαν επίθεση από ισχυρά τμήματα του ΕΛΑΣ στην περιοχή της Αλαγονίας. Έγινε σκληρή μάχη στην οποία ο Ε.Σ επικράτησε κατα κράτος. Στις 18/08 έφτασαν στο Δυρράχι.
Παρά την εμφατική νίκη του Ε.Σ στην Αλαγονία, η θέση του στο Δυρράχι ήταν επισφαλής. Ισχυρές δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατέφταναν από άλλες περιοχές της Πελοποννήσου και είχαν αποκλείσει το Δυρράχι με σκοπό να αποτρέψουν κατάταξη νέων αντρών στον Ε.Σ και να δυσκολέψουν την τροφοδοσία του. Ο Ε.Σ δεν ήταν βέβαια και τόσο εύκολος στόχος διότι διέθετε ικανό οπλισμό από προηγούμενες ρίψεις που είχαν γίνει στην περιοχή, πολλούς και ικανούς αξιωματικούς και συνεργαζόταν με άγγλους αξιωματικούς που λειτουργούσαν ως σύνδεσμοι με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής.
Για να αποφευχθεί όμως περαιτέρω αιματοχυσία, ο άγγλος ταγματάρχης Χάρρινγκτον έπεισε τον Γιαννακόπουλο να έλθει σε συνεννόηση με τον ΕΛΑΣ. Τελικά υπεγράφη στις 29/08/1943 το σύμφωνο του Δυρραχίου μεταξύ Ε.Σ-ΕΛΑΣ το οποίο όμως πρακτικά σήμαινε την υποταγή του Ε.Σ στον ΕΛΑΣ. Εκ μέρους του Ε.Σ υπέγραψε ο Γιαννακόπουλος και ο λοχαγός Νικολόπουλος.
Μόλις γίνονται γνωστοί οι όροι του συμφώνου, το σύνολο των αντρών του Ε.Σ δυσανασχετεί. Μεταξύ αυτών και ο Βρεττάκος, ο οποίος όμως αποφάσισε να πειθαρχήσει στον Γιαννακόπουλο.
Το σύμφωνο του Δυρραχίου μεταξύ άλλων προέβλεπε ότι ο Γιαννακόπουλος θα αναλάμβανε την γενική αρχηγία του αντάρτικου της Πελοποννήσου. Οι κομμουνιστές του είπαν ότι το συγκεκριμένο αρχηγείο βρίσκεται κοντά στα Καλάβρυτα και έτσι ο Γιαννακόπουλος ξεκίνησε να πάει προς τα εκεί μαζί με τον Βρεττάκο και τους ανθυπολοχαγούς Δραγουμάνο και Κυριακουλάκο.
Μετά από ένα μήνα περίπου οι απεσταλμένοι του Ε.Σ επέστρεψαν άπραγοι στο Δυρράχι, αφού όχι μόνο δεν τους έφεραν σε επαφή με κανένα αρχηγείο αλλά και επιπλέον φοβήθηκαν ότι υπήρχε κίνδυνος για την ζωή τους. Η επιστροφή τους στο Δυρράχι έγινε με την συνοδεία του ένοπλου τμήματος Ε.Σ του ανθυπολοχαγού Κοσιώρη που δρούσε στην Ηλεία υπό τον ταγματάρχη Καραχάλιο.
Εκεί πλέον, και λόγω της έντονης δυσαρέσκειας για το σύμφωνο αλλά και των συνεχομένων προστριβών με τον ΕΛΑΣ, οι αξιωματικοί του Ε.Σ αποφάσισαν να δράσουν άμεσα για να προλάβουν την βέβαιη διάλυση της οργάνωσής τους. Υπό την ηγεσία του Βρεττάκου, στον οποίο ο Γιαννακόπουλος παρέδωσε την ηγεσία του Ε.Σ, και με την σύμφωνη γνώμη του ταγματάρχη Χάρρινγκτον και του Ταβερναράκη, καταστρώθηκε ένα φιλόδοξο σχέδιο που θα ακύρωνε στην πράξη το σύμφωνο του Δυρραχίου.
Μετά την επιστροφή των Γιαννακόπουλου-Βρεττάκου στο Δυρράχι με την συνοδεία του τμήματος Κοσιώρη, στις 28/09/1943 έγινε σύσκεψη κάποιων αξιωματικών του Ε.Σ και των εκπροσώπων της αγγλικής αποστολής ταγματάρχη Χάρρινγκτον και υπολοχαγού Ταβερναράκη. Εκεί ο Χάρρινγκτον ανακοίνωσε ότι υπάρχει απόφαση να ενισχυθεί σημαντικά μέσω αεροπορικών ρίψεων το τμήμα Ε.Σ του ταγματάρχη Καραχάλιου που βρίσκεται στην Ηλεία και του οποίου εκπρόσωπος στην σύσκεψη ήταν ο ανθυπολοχαγός Κοσιώρης. Οι ρίψεις θα γίνονταν στην Γορτυνία στις 12-13 Οκτωβρίου 1943
Στον Κοσιώρη ανατέθηκε να κινηθεί προς τον Καραχάλιο ώστε να τον ενημερώσει σχετικά.
Ο ρόλος του Βρεττάκου στο σχέδιο ήταν να παραμείνει στο Δυρράχι και στις 12/10, οπότε και υπολογιζόταν να γίνουν οι ρίψεις στον Καραχάλιο, θα κατήγγειλε το σύμφωνο Ε.Σ-ΕΛΑΣ και θα στρεφόταν αιφνιδιαστικά κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ στο Δυρράχι και τα αφοπλίσει. Με τα όπλα που θα έπαιρνε θα επανεξόπλιζε άντρες του Ε.Σ που είχαν αφοπλιστεί νωρίτερα απ΄τον ΕΛΑΣ, και θα ανακαλούσε αυτούς που είχαν αποχωρήσει οικειοθελώς λόγω διαφωνίας με το σύμφωνο.
Με τον τρόπο αυτό θα οργανωνόταν μία ισχυρή δύναμη του Ε.Σ στον Ταϋγετο και σε συνεργασία με το ενισχυθέν τμήμα του Καραχάλιου θα υπήρχε μία πολύ υπολογίσιμη εθνική αντιστασιακή δύναμη στην Πελοπόννησο.
Ο Βρεττάκος όμως αποφάσισε να δράσει διαφορετικά. Έφυγε απ΄το Δυρράχι στις 29/09 μαζί με περίπου 150-200 άντρες και κινήθηκε και αυτός προς την Γορτυνία για να είναι παρών στις ρίψεις. Ενδεικτικό είναι ότι αρκετοί αξιωματικοί και αντάρτες του Ε.Σ δεν τον ακολούθησαν και είτε γύρισαν στα σπίτια τους είτε εντάχτηκαν στον ΕΛΑΣ. Η κίνησή του προς την Γορτυνία έγινε με την σύμφωνη γνώμη του υπολοχαγού Ταβερναράκη της συμμαχικής αποστολής ο οποίος τον εφοδίασε και με σχετικούς χάρτες. Αυτή η ξαφνική αλλαγή πλάνων δείχνει ότι η συνεννόηση μεταξύ των αξιωματικών του Ε.Σ για τον συντονισμό της δράσης τους ήταν μάλλον προβληματική.
Ο Βρεττάκος κατήγγειλε και το σύμφωνο του Δυρραχίου και κυκλοφόρησε προκήρυξη που έλεγε ότι σκοπός του Ε.Σ ήταν πρώτα η εξόντωση των κομμουνιστών και μετά των Γερμανών.
Στην διαδρομή, και συγκεκριμένα στο χωριό Βάγκου οι κομμουνιστές επιχείρησαν ανεπιτυχώς να τον σκοτώσουν. Οι υπεύθυνοι συνελλήφθησαν και πέρασαν από ανταρτοδικείο που έγινε στο χωριό Λυκόχια. Δύο εξ'αυτών καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν.
Ο Βρεττάκος προέβαινε επίσης σε επιτάξεις ζώων απ΄τους ντόπιους για την εξυπηρέτηση του τμήματός του. Αυτό, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε δυσαρέσκεια σε πολύ κόσμο.
Γενικότερα η συμπεριφορά του απέναντι στους οπαδούς του ΕΑΜ ήταν πολύ σκληρή και αυτό σε συνδυασμό με την καταγγελία του συμφώνου εκ μέρους του και την κίνησή του προς την Γορτυνία έδωσε την καλύτερη αφορμή στον ΕΛΑΣ για να κινηθεί εναντίον του.
Στις 04/10 έφτασε στην Βυτίνα όπου και συναντήθηκε με τον Κοσιώρη με τον οποίο είχε έντονη λεκτική αντιπαράθεση για όλα τα παραπάνω. Δύο μέρες μετά εμφανίστηκε στην Βυτίνα ένα αυτοκίνητο με 5 Γερμανούς. Ο Βρεττάκος μίλησε με τον επικεφαλή αξιωματικό και δεν χτύπησε τους Γερμανούς φοβούμενος αντίποινα σε βάρος της Βυτίνας. Αυτό το εκμεταλλεύτηκε η εαμική προπαγάνδα και τον παρουσίαζε ως συνεργάτη των Γερμανών.
Την επομένη οι Βρεττάκος και Κοσιώρης με τους αντάρτες τους έφυγαν απ΄την Βυτίνα και κινήθηκαν προς συνάντηση με το τμήμα Καραχάλιου όπως είχε αρχικά οριστεί. Πραγματικά στις 10/10 στην Κάπελη συναντήθηκαν και ενώθηκαν τα τμήματα Καραχάλιου-Βρεττάκου όπου και αναδιοργανώθηκαν. Αρχηγός ορίστηκε ο πρώτος, υπαρχηγός ο δεύτερος. Μαζί τους ήταν και Άγγλοι αξιωματικοί που είχαν έρθει μαζί με τον Καραχάλιο για να οργανώσουν τις ρίψεις όπλων.
Τελικώς οι πολυαναμενόμενες ρίψεις οπλισμού που θα ενίσχυαν σημαντικά τον Ε.Σ δεν έγιναν. Ο λόγος ήταν ότι το τμήμα Καραχάλιου-Βρεττάκου βρισκόταν υπό την συνεχή πίεση ισχυρών τμήματων του ΕΛΑΣ που είχαν κινηθεί προς την περιοχή με σκοπό να το διαλύσουν. Με παρόμοιες διαθέσεις κινούνταν και οι Γερμανοί, αφού πρώτα ο Καραχάλιος και ο Βρεττάκος απέρριψαν τις προτάσεις συνεργασίας που τους έκαναν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την συνεχή μετακίνηση του τμήματος προς διάφορα σημεία προκειμένου να βρεθεί ασφαλές πεδίο ρίψεων.
Αυτό απεδείχθη αδύνατον στην πράξη και φυσιολογικά το τμήμα του Ε.Σ ενεπλάκη σε έναν ανηλέη διμέτωπο πόλεμο φθοράς στον οποίο ήταν καταδικασμένο να μην αντέξει.
Χαρακτηριστική είναι η μάχη στο Πυργάκι στις 16/10/1943, όπου είχε οριστεί σαν πεδίο ρίψεων. Το πρωί της μέρας εκείνη ο Ε.Σ δέχτηκε επίθεση από Γερμανούς και το απόγευμα της ίδιας μέρας δέχτηκε επίθεση από ελασίτες οι οποίοι με την αιφνιδιαστική τους επίθεση κατέλαβαν το πεδίο ρίψεων.
Η σφοδρότερη μάχη έγινε στις 21/10/1943 στην Πετρίνα, όπου ισχυρές δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν στον Ε.Σ. Η επίθεση αποκρούστηκε με σημαντικές απώλειες για τους ελασίτες, αλλά το πλήγμα για τον Ε.Σ ήταν ο σοβαρός τραυματισμός του Καραχάλιου ο οποίος μάλιστα και συνελλήφθη απ΄τους κομμουνιστές.
Τελικά το τμήμα του Ε.Σ με επικεφαλή τον Βρεττάκο πλέον επέστρεψε στο Δυρράχι όπου σε σύσκεψη με τους Χάρριγκτον και Ταβερναράκη του ανακοινώθηκε ότι τελικά λόγω των συνεχιζόμενων εμφύλιων συρράξεων σε όλη την Ελλάδα (την ίδια περίοδο ηταν σε εξέλιξη η επίθεση του ΕΛΑΣ κατά του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο και κατά της ΠΑΟ στην Μακεδονία) το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής αποφάσισε την ματαίωση των ρίψεων μέχρι νεωτέρας.
Αυτό ουσιαστικά σήμαινε και την διάλυση του Ε.Σ, όπως και έγινε. Το τμήμα Ε.Σ Ηλείας κινήθηκε προς βορρά με σκοπό να ελευθερώσει τον αιχμάλωτο Καραχάλιο και στην συνέχεια να αυτοδιαλυθεί, και ο Βρεττάκος με το τμήμα του κινήθηκε προς την ακτή με σκοπό να βρουν πλωτό μέσο που θα τους μετέφερε στην Μέση Ανατολή. Το τμήμα του Βρεττάκου ήταν πλέον καταπονημένο και εξαιρετικά ευάλωτο. Πολλοί το εγκατέλειψαν και γύρισαν στα χωριά τους. Η δύναμη του ήταν γύρω στους 60-70 άντρες με λίγα πυρομαχικά.
Ο Βρεττάκος έστειλε αξιωματικούς του στην Καλαμάτα για να βρουν βενζινόπλοιο με το οποίο θα διέφευγαν στην Μέση Ανατολή. Η αποστολή τους δεν ήταν επιτυχής. Εκεί ήρθαν σε επαφή με τον συνταγματάρχη Παπαδόγκωνα ο οποίος τους πρότεινε να μην φύγουν για Μέση Ανατολή αλλά να έρθει το τμήμα του Βρεττάκου στην Καλαμάτα και να τεθεί υπό την γερμανική προστασία. Παρόμοιες προτάσεις επανέλαβαν και οι Γερμανοί μόλις έμαθαν για την παρουσία εκπροσώπου του Βρεττάκου στην πόλη. Οι προτάσεις τους απορρίφθηκαν. Ο Βρεττάκος και οι άντρες του δεν επιθυμούσαν κανενός είδους προστασία ή συνεργασία με τους Γερμανούς, παρά το ότι ήταν σε πολύ δύσκολη θέση.
Το τμήμα του Βρεττάκου τελικά βρέθηκε στην Παληοχώρα στις 23/10/1943 όπου υπήρχε η πληροφορία ότι θα κατέφτανε βρετανικό υποβρύχιο για να τους μεταφέρει στην Μέση Ανατολή. Στην διαδρομή προς την Παλιοχώρα συγκρούστηκε στην Μονή Βελανιδιάς με ένα μκρό τμήμα του ΕΛΑΣ το οποίο και διέλυσε. Στην Παλιοχώρα έφτασε ο κατοχικός νομάρχης Μεσσηνίας Περρωτής και ξαναπρότεινε στον Βρεττάκο να έρθει στην Καλαμάτα υπό γερμανική προστασία. Η απάντηση του Βρεττάκου ήταν και πάλι αρνητική.
Τελικά υποβρύχιο δεν εμφανίστηκε. Στις 28/10/1943 το τμήμα του Βρεττάκου δέχτηκε επίθεση πολύ ισχυρότερων ελασίτικων δυνάμεων που είχαν κινητοποιηθεί με σκοπό να τον διαλύσουν. Όταν πλέον η δυσμενής εξέλιξη της μάχης ήταν μη-αναστρέψιμη, ο Βρεττάκος έστειλε απεσταλμένο στον Περρωτή για να μεσολαβήσει στους Γερμανούς ώστε αυτοί να ρίξουν μερικές βολές πυροβολικού για να απομακρυνθούν οι ελασίτες. Οι Γερμανοί φυσικά δεν έκαναν τίποτα. Αφού ο Βρεττάκος είχε απορρίψει κατ'επανάληψη τις προτάσεις τους, αυτοί δεν είχαν κανέναν λόγο να τον βοηθήσουν.
Τελικά, το τμήμα του Βρεττάκου ηττήθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, και εκείνος τραυματίστηκε και συνελλήφθη, όπως και πολλοί αντάρτες του. Μετά από δύο εβδομάδες βασανιστηρίων εκτελέστηκε.
Αυτό ήταν το τέλος του ίλαρχου Τηλέμαχου Βρεττάκου.
Οι κομμουνιστές δεν αρκέστηκαν μόνο στην φυσική εξόντωσή του, αλλά συνέχιζαν και στην ηθική εξόντωσή του ακόμα και μετά την εκτέλεσή του. Τον αποκαλούσαν συνεργάτη των Γερμανών παρά το ότι ο ίδιος συγκρούστηκε με Γερμανούς και απέκρουε τις προτάσεις τους ακόμα και όταν η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη.
Αναμφίβολα ο Τηλέμαχος Βρεττάκος ήταν ένας άξιος πατριώτης αξιωματικός με έντονη διάθεση για αντιστασιακό αγώνα. Σίγουρα δεν ήταν αλάνθαστος και πολλές επιλογές του ελέγχονται για την ορθότητά τους. Ειδικά η κίνησή του προς Γορτυνία και η πρόωρη καταγγελία του συμφώνου του Δυρραχίου απεδείχθησαν τελείως λανθασμένες επιλογές.
Ο Βρεττάκος ήταν μία ακόμη περίπτωση που αποδεικνύει ότι τότε ο πατριωτισμός, η ανδρεία και η μαχητική ικανότητα δεν αρκούσαν για να επιβιώσει κάποιος στο αντάρτικο. Σημαντικός παράγοντας ήταν και η κατάλληλη προσαρμογή στις διαμορφωθείσες συνθήκες και η επιλογή του "μη-χείρον βέλτιστον", ειδικά όταν κάποιος έχει εμπλακεί σε διμέτωπο αγώνα...
Τελικώς, λόγω του αδιάλλακτου χαρακτήρα του δεν κατάφερε να επιβιώσει.
Μπόρεσε όμως να μείνει στην Ιστορία σαν εθνομάρτυρας.
Αιωνία του η μνήμη.
Πηγή:
1. "Εθνική Αντίστασις 1941-1945" του Κοσμά Αντωνόπουλου
2. "Το χρονικό της εθνικής αντιστάσεως Πελοποννήσου 1941-1945" του Ιωάννη Κοσσιώρη
3. "Ματωμένες μνήμες 1940-1945" του Ιωάννη Μπουγά
4. Έκθεση Ταβερναράκη
Πηγή: Ο ίλαρχος Τηλέμαχος Βρεττάκος (Μέρος Α΄, Μέρος Β', Μέρος Γ΄)
