Κειμήλια από τους αγωνιστές της μάχης, αλλά και φωτογραφίες και εφημερίδες της εποχής.
Υπήρξε η πρώτη αποφασιστική και κρίσιμη μάχη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Ενώ η γρήγορη και νικηφόρα έκβασή της άνοιξε το δρόμο του Ελληνικού Στρατού προς τη Δυτική και Κεντρική Μακεδονία. Πρόκειται για τη μάχη του Σαραντοπόρου.
Οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού κατά τη διήμερη μάχη σε Αξιωματικούς και οπλίτες ήταν 182 νεκροί και 995 τραυματίες. Οι απώλειες των Τούρκων επίσης σε νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους ήταν σοβαρές. Στην Εθνική οδό Ελασσόνας – Κοζάνης, στο Χάνι του Χατζηγώγου, που σήμερα λειτουργεί σαν Μουσείο, εγκαταστάθηκε το Πολεμικό στρατηγείο του Αρχιστράτηγου και Διαδόχου τότε Κωνοιαντίνου, κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του Ελληνικού Στρατού. Στο Χάνι και οι τοίχοι έχουν ιστορία, ενώ πολλά αντικείμενα αποπνέουν κάτι από τη μεγαλειώδη ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών.
Δίπλα από το Χάνι κτίσθηκε το Μνημείο προς τιμήν των πεσόντων και το Μουσείο Σαρανταπόρου, που περιλαμβάνει κειμήλια από τους αγωνιστές της μάχης, όπως στολές, οπλισμό κ.ά. αλλά και φωτογραφίες και εφημερίδες της εποχής.
Εκτίθεται επίσης ανάγλυφος χάρτης, σχεδιάγραμμα του χώρου με μαγνητοφωνημένη αφήγηση του ιστορικού της μάχης (οπτικοακουστικό σύστημα).
Ο επισκέπτης μπορεί να αισθανθεί τις συγκλονιστικές στιγμές του 1912, αγγίζοντας την ιατορία μέσα από τους πίνακες, τα όπλα, τα ξίφη, τα παράσημα και τα άλλα κειμήλια των Βαλκανικών Πολέμων.
Το Μουσείο επισκέπτονται αρκετοί πολίτες, ενώ πολλές είναι και οι σχολικές μονάδες με μαθητές και εκπαιδευτικούς που φτάνουν ως την περιοχή του Σαραντάπορου για να δουν από κοντά τα κειμήλια από τη μεγάλη και αποφασιστική μάχη.
Η μάχη του Σαραντάπορου
Σύμφωνα με στοιχεία φυλλαδίου που δίνεται στους επισκέπτες του Μουσείου, του Γενικού Επιτελείου Στρατού, (1η Στρατιά), η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας στις 5 Οκτωβρίου, 1912 αφού προηγουμένως είχαν προηγηθεί το Μαυροβούνιο, η Σερβία και η Βουλγαρία. Η Στρατιά Θεσσαλίας πέρασε την Ελληνοτουρκική μεθόριο, απώθησε αρχικά τα τουρκικά φυλάκια των συνόρων και στη συνέχεια, στις 6 Οκτωβρίου, τα εγκαταστημένα στην Ελασσόνα και Δεσκάτη τμήματα του εχθρού. Από τις 7 Οκτωβρίου η Στρατιά άρχισε να προελαύνει προς τα βόρεια για να συναντήσει τις κύριες τουρκικές δυνάμεις που αποτελούνταν από δύο ενισχυμένες Μεραρχίες υπό το Στρατηγό Χασάν Ταξίν Πασά, εγκαταστημένες αμυντικά στην οχυρή τοποθεσία Σαρανταπόρου και Λαζαράδων – Βογκόπετρας.
Η τοποθεσία Σαραντόπορος, την οποία είχε επιλέξει και οργανώσει η Τουρκική Διοίκηση, είναι εκ φύσεως οχυρή και προσφέρεται για ισχυρή άμυνα, με εξαίρετα πεδία βολής προ αυτής.
Το σχέδιο της Τουρκικής Διοίκησης προέβλεπε, σταθερή άμυνα με το σύνολο σχεδόν των δυνάμεων της, στις οχυρές τοποθεσίες Σαρανταπόρου και Λαζαράδων – Βογκόπετρας, με σκοπό την απόφραξη των κατευθύνσεων Ελασσόνα -Σέρβια και Δεσκάτη – Λαζαράδες – Σερβία και την απαγόρευση της προέλασης του Ελληνικού Στρατού προς τα βόρεια.
Ο οργανωτής του Τουρκικού Στρατού, Γερμανός Στρατηγός είχε πει χαρακτηριστικά: “Τα στενά αυτά θα είναι ο τάφος του Ελληνικού Στρατού”.
Το σχέδιο ενέργειας του Γενικού Στρατηγείου προέβλεπε σε γενικές γραμμές επίθεση κατά μέτωπο εναντίον των αμυνο-
μένων τουρκικών δυνάμεων στα Στενά του Σαρανταπόρου, με ταυτόχρονη και από τα δύο πλευρά ενέργεια υπερκέρασης προς τα Σέρβια, για την κατάληψη της γέφυρας του Αλιάκμονα και την αποκοπή της σύμπτυξης του εχθρού.
Η επίθεση αυτή θα συνδυαζόταν και με ευρύτερο κυκλωτικό ελιγμό, από την περιοχή του χωριού Κρανιά, δια μέσου του πόρου Ζάμπουρδας προς την Κοζάνη.
Οι ελληνικές δυνάμεις όλη την ημέρα της 9ης Οκτωβρίου κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες αφού έπρεπε ν’ αντιμετωπίσουν όχι μόνο έναν ισχυρά αμυνόμενο αντίπαλο, αλλά και τις δυσχερέστατες εδαφικές και καιρικές συνθήκες.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας 9 προς 10 Οκτωβρίου οι Τούρκοι εγκατέλειψαν την τοποθεσία και άρχισαν να συμπτύσσονται εσπευσμένα προς τα Σέρβια, επειδή φοβήθηκαν ότι θα υποκύψουν από την απειλητική υπερκερωτική ενέργεια του Ελληνικού Στρατού.
Την επόμενη ημέρα, 10 Οκτωβρίου, ο Ελληνικός Στρατός κινήθηκε και πέτυχε να κυριεύσει ολόκληρο σχεδόν το πεδινό πυροβολικό, πολλά οχήματα, άφθονο πολεμικό υλικό των Τούρκων και να αιχμαλωτίσει περιορισμένο αριθμό ανδρών.
elliniki-gnomi.eu
