Η σχέση του Δημητρίου Ψαρρού και του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της ΕΚΚΑ με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ήταν από την αρχή επεισοδιακή με τραγική κατάληξη την σφαγή του ιδίου και την οριστική διάλυση των δυνάμεών του, από τις ορδές του Άρη Βελουχιώτη τον Απρίλιο του 1944.

Ας πάρουμε όμως τα γεγονότα από την αρχή. Η ΕΚΚΑ ήταν μια μετριοπαθής και δημοκρατική οργάνωση υπό την ηγεσία (αρχικά) του Ευριπίδη Μπακιρτζή, με στρατιωτικό αρχηγό τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό. Το πρόγραμμά της ήταν ριζοσπαστικά σοσιαλδημοκρατικό με πολλές ομοιότητες με το αντίστοιχο του ΕΔΕΣ. Ωστόσο η ηγεσία της ΕΚΚΑ – και συγκεκριμένα ο πολιτικός Γεώργιος Καρτάλης – δεν πίστευε αρχικά τουλάχιστον στην προσωπικότητα του στρατηγού Ζέρβα γι’ αυτό και δεν υπήρχε ένωση των δύο οργανώσεων. Σύμφωνα με τον Καρτάλη εαν ουσιαστικός αρχηγός του ΕΔΕΣ ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας η ΕΚΚΑ ευχαρίστως θα εντασσόταν στον ΕΔΕΣ. [1]

Το πολιτικό πρόγραμμα της οργανώσεως συνοψιζόταν στις εξής θέσεις:

α) θεωρούσε ότι η ριζοσπαστική κοινωνική μεταρρύθμιση είναι απαραίτητη στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση

β) θεωρούσε τους Κομμουνιστές και τους Σλάβους τους δύο μεγαλύτερους εχθρούς της Ελλάδας

γ) θεωρούσε οτι το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με την πανβαλκανική του πολιτική (επαφές και συνεργασίες με Αλβανούς, Γιουγκοσλάβους και Βούλγαρους παρτιζάνους) διευκόλυνε την σλαβική διείσδυση στον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο με ότι αυτό συνεπάγεται για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας αν αναλογιστεί κανείς τις αξιώσεις των γειτόνων

δ) δεν επιθυμούσε την επιστροφή του Βασιλιά, εάν όμως η επικίνδυνη πολιτική του ΕΑΜ συνεχιζόταν ήταν διατεθειμένη η οργάνωση να δεχτεί κατ΄ανάγκη την επιστροφή του σαν αντάλλαγμα στην βρετανική ενίσχυση.

Αρχικά η ΕΚΚΑ μαζί με τον ΕΔΕΣ είχαν αποφασίσει από κοινού να βγει στο βουνό ο Ψαρρός την ίδια περίοδο με τον Ζέρβα. Αυτό δεν συνέβη για κάποιον ανεξήγητο λόγο με αποτέλεσμα αργότερα να προκαλέσει την αντίδραση του ιδρυτή του ΕΔΕΣ. Σε μια επιστολή του Ζέρβα προς τον Ηρακλή Πετιμεζά μάλιστα αναφέρεται αυτή η καχυποψία: «…1) Ο Ψαρρός κρυπτοεαμίτης ή συνεργάζεται με τους κρυπτοεαμίτες; Έχει δική του κλίκα μέσα στο Γ.Σ.Μ. Ανατολής, πιθανώς χάρις στον Μπακιρτζήν. Ο φάκελλος αυτός έχει πολλά τα αποκαλυπτικά, τα οποία λαμβάνουν επίσημον και αποδεικτικήν μορφήν με τις αυτογράφους επιστολάς. Αυτό είναι μια πρώτης τάξεως επιτυχία. Τα στοιχεία αυτά μας δίδουν την λύσιν. Σήμερον ο Ψαρρός είναι αρχηγός του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ΕΚΚΑ της Ρούμελης και κατεβλήθη εξαιρετική προσπάθεια από ΕΑΜ να πείσουν και μένα να τον δεχθώ και εγώ ως αρχηγόν των δικών μου δυνάμεων, που φκιάχνω τώρα εις την Ρούμελην, και μάλιστα προυτάθη να επεκταθή η δικαιοδοσία του Ψαρρού και εις Δυτ. Στερεά Ελλάδα. Χωρίς να ξέρω τίποτε αντέστην με όλες μου τες δυνάμεις. Θα προσπαθήσω τώρα να ανοίξω τα μάτια των Άγγλων. […]».

Η επιστολή είναι αποκαλυπτική για την άποψη του Ζέρβα για τον Ψαρρό. Μάλιστα το γεγονός ότι η ημερομηνία που απεστάλη είναι η 26η Ιουλίου 1943 έχει μεγάλη σημασία. Μην ξεχνάμε πως τον Μάιο και τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς οι δυνάμεις του Ψαρρού στη Ρούμελη υπέστησαν διάλυση από αυτές του ΕΛΑΣ και επανεξοπλίστηκαν μόνο μετά από σφοδρές αντιδράσεις που προκλήθηκαν στην κατεχόμενη Ελλάδα αλλά και στο εσωτερικό του ΕΑΜ. Η άποψη του Ζέρβα για τη στάση της ΕΚΚΑ την περίοδο εκείνη και ιδίως του Μπακιρτζή και του Καρτάλη έναντι του ΕΑΜ είναι σωστή. Άλλωστε τον Οκτώβριο του 1943 τα ίδια άτομα διέταξαν την ταύτιση τους με τον ΕΛΑΣ κατά του «προδοτικού» ΕΔΕΣ του Ζέρβα. Μια στάση υποτέλειας που είχε τη βάση της και την ελπίδα της σωτηρίας από την ολοκληρωτική επιθετική πολιτική διάλυσης των «αντιφρονούντων» έναντι στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Η άποψη όμως για τον Ψαρρό ήταν λανθασμένη. Και αυτό γιατί ο στρατιωτικός αρχηγός του 5/42 είχε αντιληφθεί την πολιτική και τον ρόλο του ΚΚΕ μέσα στο ΕΑΜ. Αυτή φαίνεται ανάγλυφη σε επιστολή του προς κάποιον «Απόστολο» στις 20 Μαίου 1943: «[…] Το ΕΑΜ σκοπεύει αποκλειστικώς και δρα μόνον και μόνον δια την επιβολήν της δικτατορίας του προλεταριάτου, δι΄αυτό και ουδέποτε θα δεχθή συνεργασίαν επί ίσοις όροις με οιονδήποτε άλλον. Δι΄αυτό και προσπαθεί να εκμηδενίση κάθε άλλην δύναμιν και ν΄αυξήση την δική του. Επομένως και θα επιχειρήση να εξουθενώση τον Ζέρβα συγκεντρώσαν προς τούτο 1000 περίπου αντάρτες στα βουνά της Ρούμελης και προσπαθεί να πάρη όπλα από τους Άγγλους. […] Το ΕΑΜ έχει στρατόν εντελώς ανίσχυρον δια σοβαράς επιχειρήσεις. Του λείπει ο αριθμός, στελέχη και ο νεώτερος οπλισμός. Δεν είναι εις θέσιν ούτε ένα γεφύρι να γκρεμίσουν. Το ΕΑΜ έχει μετά τα γεγονότα τα 95% του κόσμου εναντίον του. Μόλις εμφανισθή δύναμις θα το πολεμήσουν όλοι αγρίως. Οι Άγγλοι σαφώς κατανοούν τον κίνδυνον του ΕΑΜ και θα το πολεμήσουν. Δια την Ελλάδα θ΄ακολουθήσουν την πολιτικήν που σου έγραψα. Τα μεγάλα και εγκληματικά λάθη του ΕΑΜ θα ωθήσουν όλον τον κόσμον να τους ακολουθήσουν. […] Πολιτικώς θα είμεθα εν δράσει προς συντριβήν των απατεώνων του ΕΑΜ. […] Εγώ προσωπικώς, αν καταλήξετε να συνεννοηθήτε με το ΕΑΜ θα αρνηθώ […]». [2]

Επομένως είναι ξεκάθαρη η άποψη του Ψαρρού για τον ρόλο του εαμικού κινήματος και τον έλεγχο του ΚΚΕ. Μάλιστα σε επιστολή του στις 25 Ιουνίου του ΄43 αποκαλεί τον στρατιωτικό αρχηγό του ΕΛΑΣ, Στέφανο Σαράφη «ρουφιάνο», ελεώ του τρόπου που εν τέλει μεταστράφηκε υπέρ του ΕΛΑΣ.

Όταν ξέσπασε ο κατοχικός εμφύλιος τον Οκτώβριο του 1943, ο Ψαρρός δέχθηκε πιέσεις από τον Μπακιρτζή και τον Καρτάλη να ενταχθεί στο πλευρό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά του «προδότη» Ζέρβα. Ο Καρτάλης του πρότεινε αυτή τη ταύτιση με το ΕΑΜ διότι όπως του έγραψε » … το ΕΑΜ θα μας σάρωνε σαν άχυρο μετά την κατάπαυση των εχθροπραξιών, για την πολύ λογική αιτία ότι σε τέτοιες περιστάσεις η ουδετερότητα ισοδυναμεί με εχθρότητα». Ο Ψαρρός όμως δεν υιοθέτησε αυτή την γραμμή. Απεναντίας στάθηκε φανατικός πολέμιός της. Όταν ο Μπακιρτζής εισχώρησε ουσιαστικά στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και έμεινε στην ιστορία ως ο «κόκκινος συνταγματάρχης», ο Ψαρρός του απάντησε συνειδητά: «… Η ώρα η καλή. Εμείς έχομε ζήσει την ελληνική πραγματικότητα και ξέρομε τι σημαίνει η πράξις αυτή και τι συνέπειες θα έχη. Ξέρομε τι θέλομε εμείς και τι θέλουν οι άλλοι, ώστε η απόφασίς μας να μείνουμε ανεξάρτητοι βασίζεται σε πεποιθήσεις. Συ, για να πάρεις την απόφασί σου αυτή, βασίζεσαι σε μερικά θεωρητικά και αισθηματικά…».

Η στάση της ΕΚΚΑ στα γεγονότα του Οκτωβρίου του 1943 ήταν καιροσκοπική και ταυτίστηκε απόλυτα με την προπαγάνδα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στην προκήρυξή της έγραψε τότε: «Ατυχώς ο ΕΔΕΣ, όπως καταγγέλει η επιτροπή ΕΑΜ Στερεάς, προδίδει τον αγώνα συνεργασίας ακόμη και με τους Γερμανούς και στρέφει τα όπλα εναντίον γενναίων αδελφών μας που υπερασπίζουν την τιμήν της Ελλάδος. Εμπρός σ΄αυτήν την αντεθνική προσπάθεια το στρατηγείο ΕΚΚΑ Ρούμελης δηλώνει ότι στιγματίζει την προδοτική αυτή κίνησι και τάσσεται ανεπιφύλακτα δίπλα στις φάλαγγες των αγωνιστών Ελλήνων. Και τη στιγμή αυτή που η εθνική ψυχή συγκλονίζεται, το στρατηγείο της ΕΚΚΑ στρέφει τη σκέψι προς τους ηρωικούς αντάρτες του ΕΛΑΣ υψώνοντας τη φωνή του σ’ ένα όρκο αδελφοσύνης, αλληλεγγύης και αγάπης». Την προκήρυξη υπέγραφαν ο ταγματάρχης Σ. Βλάχος και ο δημοσιογράφος Τάκης Παπαγιαννόπουλος. Το όνομα και η υπογραφή του Δημητρίου Ψαρρού έλειπαν…

Τότε ειπώθηκε στην Αθήνα ότι η ΕΚΚΑ προσχώρησε στο ΕΑΜ. Η αντίδραση του Ψαρρού ήταν άμεση προς όσους προπαγάνδιζαν: «Κύριε Παναγόπουλε, μαθαίνω ότι κάνεις προπαγάνδα εναντίον της ΕΚΚΑ και εμού, λέγοντας ότι είμαστε κομμουνισταί, ότι έχομεν προσχωρήσει εις το ΕΑΜ… Κάθεστε και πιστεύετε όσα μερικοί αξιωματικοί σας αραδιάζουν… Αυτοί έφυγαν από το 5/42 γιατί εδείλιασαν, ακριβώς γιατί μας είχε κηρύξει τον πόλεμον το ΕΑΜ. Το έσκασαν και έβαλαν την ουρά στα σκέλη τους. Άφησαν εμάς τους κομμουνιστάς!!! να πολεμήσωμεν τους κομμουνιστάς…».

Δύο μήνες μετά ωστόσο ο Ψαρρός άγνωστο γιατί, υιοθετεί τελικά την γραμμή Μπακιρτζή-Καρτάλη σχετικά με την ταύτιση της ΕΚΚΑ με το ΕΑΜ ώστε να αποφύγει την διάλυση. Στις 12 Δεκεμβρίου συνυπογράφει με τον πολιτικό εκπρόσωπο της ΕΚΚΑ, Μωραίτη την εξής προκήρυξη: «Η οργάνωση ΕΚΚΑ στιγμάτισε την προδοτικήν στάση του ΕΔΕΣ και τάχτηκε ανεπιφύλακτα δίπλα στις φάλαγγες των αγωνιζόμενων Ελλήνων, στους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Κάθε άλλη στάση πραγματικού οπαδού της ΕΚΚΑ δεν στέκεται και δεν είναι τίποτα άλλο παρά διάσπαση του αγώνα».

Η υιοθέτηση της προπαγάνδας του ΕΑΜ και της συνειδητής διαστρέβλωσης των γεγονότων από την διοίκηση της ΕΚΚΑ είχε ως στόχο την επιβίωση της οργανώσεως. Όμως δικαίως η στάση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις και εν τέλει διάσπαση των δυνάμεών της. Αξιωματικοί υπό την αρχηγεία του λοχαγού Ευθύμιου Δεδούση αρνήθηκαν να συμμετάσχουν σε αυτή την παρωδία και εγκατέλειψαν την οργάνωση, ακολουθώντας τον δικό τους δρόμο.

Η οριστική διάλυση και η δολοφονία του Ψαρρού από τον ΕΛΑΣ

Αρχές του 1944 η ηγεσία του ΕΛΑΣ ζητούσε αποφασιστικά από τον Ψαρρό την εξολοκλήρου προσχώρηση του ιδίου και της δυνάμεώς του στον ΕΛΑΣ. Αυτή άλλωστε ήταν η λογική του εαμικού κινήματος από την ίδρυσή του και εκφράστηκε σαφέστατα από τον Δημήτριο Γληνό στο «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ». Ο κόσμος έπρεπε να πειστεί ότι έπρεπε να ενταχθεί στο ΕΑΜ για να πολεμήσει τον κατακτητή! Σύμφωνα με τον Σιάντο «πας μη εαμίτης γκεσταπίτης!».

Ο Ψαρρός προσπάθησε να διαπραγματευθεί την προσχώρηση του 5/42 όχι στον ΕΛΑΣ αλλά στην ΠΕΕΑ που υποτίθεται δεν ελεγχόταν αποκλειστικά από το ΚΚΕ. Στις 14 Απριλίου 1944 η Vη Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ αποστέλλει τελεσίγραφο-διαταγή στον Ψαρρό να παραδωθεί άνευ όρων!

Ο Ψαρρός παρά την τεράστια διαφορά δυνάμεων αρνήθηκε να υπακούσει στην διαταγή και η επίθεση του ΕΛΑΣ ξεκίνησε χωρίς χρονοτριβές. Την επίθεση ανέλαβε να οργανώσει ο Άρης Βελουχιώτης, που είχε σταλεί στην Πελοπόννησο μετά την υποβάθμισή του από το κόμμα. Ο ίδιος τον Μάιο του 1945 έστειλε στο κόμμα αναλυτική έκθεσή του για την διάλυση και την δολοφονία Ψαρρού γραμμένη στην καθαρεύουσα. Χαρακτηριστική είναι η προσπάθειά του να δικαιολογήσει την μεγαλύτερη εγκληματική πράξη στην ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης χαρακτηρίζοντας τον Ψαρρό «δοσίλογο», «εθνοπροδότη», τους αγωνιστές αντάρτες του 5/42 «καθάρματα» κλπ.

Παρατίθεται αυτούσια η έκθεση Βελουχιώτη, όπως δημοσιεύθηκε από τον Γρηγόρη Φαράκο στο βιβλίο του «Άρης Βελουχιώτης – το χαμένο αρχείο, άγνωστα κείμενα» για να βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματά του:

«Ανάμιξίς μου εις διάλυσιν 5/42.

Μετά την περιοδείαν μου θα ανηρχόμην μέχρις Αραχώβης Ναυπακτίας, θα παρελάμβανα μερικούς αξ/κούς και έναν Λόχον του 2/39 Σ.Π., που με ανέμενον εκεί βάσει προγενεστέρας μου προφορικής εντολής, και θα κατηρχόμην προς παραλίαν ίνα διαπεραιωθώ εις Πελ/σον. Πλην, εφ’ όσον εν τω μεταξύ είχεν επέλθει η ρήξις με το 5/42 της ΕΚΚΑ και αι συγκρούσεις εξηκολούθουν, η διαπεραίωσίς μου θα ήτο αδύνατος, λόγω του ότι η παραλιακή ζώνη δι’ ης θα διαπεραιούμην κατείχετο υπό των εχθρικών τμημάτων. Ήλλαξα πορείαν και την 13-14.IV. 44 έφθασα εις Παλαιοξάριον Δωρίδος, ένθα ο προσωρινός σταθμός της V Ταξ/χίας, ήτις, μετά του προσωρινώς ενταχθέντος αυτή 36ου Σ.Π. της ΧΙΙΙ Μεραρχίας είχεν αναλάβη την υπόθεσιν 5/42. Η κατάστασις παρουσιάζετο ως εξής: Εις το κέντρον είχεν προωθηθή το ΙΙΙ/36 Τ.Π. (πρώην Τάγμα θανάτου), νοτίως του Παλαιοξαρίου και βορείως Κλήματος. Από Β.Α. και Α. κατευθύνσεις εκινούντο τα ΙΙ/34 Ι, ΙΙ και V ανεξάρτητον Τάγμα (πρώην Παρνασσίδος). Τα τμήματα του 5/42 κατείχον: Τα υψώματα του Κλήματος, τα Β.Α. και Α. αντερείσματα (Καρούτες – Σεργούλα) και τα μικρά συνεχόμενα αντερείσματα περί το Μοναστηράκι και Ευπάλιον, Δ. Κλήματος. Στα νώτα τους είχον την θάλασσαν και τους Γερμανούς ­ συμμάχους των.

Υπέδειξα: Κίνησιν εκ δυσμών ­ τούτο ήτο και απαίτησις της Ταξιαρχίας ­ και μέχρι γεφύρας Μόρνου τμήματος του 2/39 υπό τους Πελοπίδαν και Επαμεινώνδαν, που με ανέμενον εις Αράχωβα Ναυπακτίας, ώστε, αν ήργουν να περισφίξουν τον κλειόν από Β.Α. και Α. τα ΙΙ/34 και το V Ανεξάρτητον ­ με τα οποία σημειωτέον η V Ταξ/χία είχεν ελλιπέστατην σύνδεσιν ­ ν’ απαγορεύσουν την διαφυγήν τμημάτων του 5/42 προς Ναυπακτίαν. Οργάνωσιν εξ όλων των σημείων νυκτερινής επιθετικής ενέργειας. Υπεχώρησα, όμως, προ της απόψεως του Ταξιάρχου ότι δεν θα επετύγχανε η νυκτερινή επιχείρησις, να γίνη η επιχείρησις την 6ην πρωινήν της 16.IV.44. Την ίδια νύκτα 15-16.IV. 44 εκινήθημεν εγώ, ο Ταξ/ρχος και ο Καπετάνιος Ηρακλής πλησίον των εχθρικών θέσεων παρά τω Σ.Σ. του Δ/τού του 36ου Σ.Π. συναγ. Ζούλα. Συνηντήθηκεν. Κατάστασις: Έδαφος τελείως απρόσφορον δι’ επίθεσιν την ημέραν. Τοποθεσία εχθρού φύσει οχυρά και οργανωμένη αμυντικώς. Μέσα εχθρού υπέρτερα ημετέρων. Δυνάμεις εχθρού υπέρτεραι (ΙΙΙ/36 που θα ενήργη την κατά μέτωπον επίθεσιν διέθετε μόνον δύο διμοιρίας). Παρά το γεγονός ότι είχεν εκδοθή η Διαταγή της επιθέσεως διά την 6ην πρωινήν της 16.IV. 44 και παρά το ότι δεν ηδυνάμεθα να ειδοποιήσωμεν το ΙΙ/34 και V Ανεξ. περί της αναβολής, εν τούτοις ανεβάλαμε την επίθεσιν εκ του κέντρου με την προοπτικήν ή να γίνη την ημέραν, αν το έδαφος δεν ήτο και τόσον ακατάλληλον και αν εξεδηλούτο και επετύγχανε η από Β.Α. και Α. επιθετική ενέργεια των ΙΙ/34 και V ανεξ. ­ διότι και τούτο δεν ήτο βέβαιον ­ ή μετά προσωπικήν αναγνώρισιν εμού και του Ταξ/ρχου να γίνη άλλην ώραν της ημέρας (στοιχείον αιφνιδιασμού ­ ημέρα Πάσχα) ή την νύκτα, όπως επέμενα εγώ.

Η Δ/σις του ΙΙΙ/36 και η Δ/σις η ιδία του 36ου Σ.Π. εζήτουν ενισχύσεις διότι, έλεγον, αλλιώς είναι αμφίβολος η επιτυχία. Φτιάξαμε μίαν διμοιρίαν ακόμη από τον υπερπλούσιον μηχανισμόν των βοηθητικών υπηρεσιών του 36ου Σ.Π. διέθεσα δε και εγώ τον Έφιππον Ουλαμόν εν πρώτη γραμμή και ούτω ενισχύσαμε το κέντρον διά δύο διμοιριών. Εξεφράσθη σκέψις του ΙΙΙ/36, με την οποίαν συνεφώνησε και η Δ/σις του 36ου Σ.Π. και ο Ταξ/ρχος να αφήσωμεν μικράν επιτηρητικήν δύναμιν περί το Κλήμα, η υπόλοιπος δε δύναμις να κινηθή προς Β.Α. υψώματα ίνα κάμψη την αντίστασιν του 5/42 εκεί και συνδεθή με ΙΙ/34, άλλως ­ ως έλεγον ­ δεν ήτο δυνατή κατά μέτωπον ενέργεια. Διέταξα να μην κινηθή καμιά απολύτως δύναμις. Να δημιουργηθή η εκ των βοηθητικών υπηρεσιών διμοιρία και μετά του Εφίππου Ουλαμού να ενταχθώσιν εις το ΙΙΙ/36, να γίνει δε και η ενέργεια την νύκταν της 16-17.IV. 44 ή και την ημέραν αν η προσπάθεια των ΙΙ/35 και V Ανεξ. επετύγχανε πλήρως και ταχέως εξετοπίζοντο τα εις τα Β.Α. και Α. αντερείσματα τμήματα του 5/42. Την πρωίαν ­ 16.IV. 44 ­ εγώ, ο Ταξ/ρχος ο Ηρακλής, ο Δ/τής του 36ου Σ.Π., ο Δ/τής του ΙΙΙ/36 και άλλοι τινες εκινήθημεν προς αναγνώρισιν, εδάφους και θέσεων του εχθρού. Ο Δ/τής ΙΙΙ/36 και ο Δ/ντής του 36 Σ.Π. επρότειναν κίνησιν εκ του αριστερού, προς κατάληψιν δεσποζούσης θέσεως και κατόπιν κίνησιν εκ του κέντρου. Εγώ και ο Ταξ/ρχος επροτείναμεν νυκτερινήν επίθεσιν εκ του κέντρου ισχυράν και υπερκεραστικήν εκ του δεξιού ίνα:

Α) Διά της κατά μέτωπον εκ του κέντρου επιθέσεώς μας κάμψωμεν τας σοβαρωτέρας αντιστάσεις.

Β) Διαχωρίσωμεν την διάταξιν του 5/42 εις δύο.

Γ) Εγκλωβίσωμεν τα προς Δ. τμήματά του διά της εκ του δεξιού υπερκεραστικής κινήσεώς μας.

Δ) Εκλωβίσωμεν ει δυνατόν και τα προς Α. διαχωριζόμενα τμήματα 5/42 εφ’ όσον θα εξελίσσετο ευνοϊκά και η επίθεσις των ΙΙ/34 και V Ανεξ. που είχε διαταχθεί από της προτεραίας διά την 6ην πρωινήν της 16.IV. 44 και θα κατελάμβανον τα Β.Α. και Α. Κλήματος υψώματα και μέχρι θαλάσσης ελέγχοντα ούτω πάσαν προς την κατεύθυνσιν εκείνην κίνησιν του εχθρού και θ’ απηγόρευον τυχόν διαφυγήν του.

Εις το σχέδιον αυτό δεν αντέδρασε κανείς και απεφασίσθη την νύκτα της 16-17.IV.44 ­ ώρα 1η πρωινή ­ να εκτελεσθή η επίθεσίς μας. Ελήφθησαν όλα τα τεχνικά μέτρα. Το πρωί, κατά τας 10-11 μάς ανήγγειλε ο Ψαρρός δι’ εγγράφου του, με μασημένα λόγια, την επιτυχίαν της προσπαθείας των από Β.Α. και Α. ενεργουσών δυνάμεών μας. Μας έλεγε μάλιστα ότι απόπειρα του Νικηφόρου ν’ αποβιβάση δυνάμεις από Ν.Α. απέτυχε με… πολλάς απωλείας. Η είδησις αυτή μας έδειξε ότι θα επετύγχανε 100% το σχέδιό μας διότι και εκ του αριστερού, Β.Α. και Α. και Ν.Α. είχον αποκλεισθή όλοι οι δρόμοι διαφυγής.

Ο Ψαρρός εις τον οποίον η Ταξιαρχία, δι’ εγγράφου της είχεν προτείνει παράδοσιν αμαχητί, απαντούσε με τάσιν παρελκύσεως της εκκρεμότητας ίνα ενισχυθεί διά κινήσεως αναλόγων γερμανικών δυνάμεων κατόπιν συνεννοήσεώς του.

Διότι προς την Ιτέα είχε κινηθή ο πολύς Λοχαγός Δεδούσης και ήρθε εις επαφήν με τους Γερμανούς. Υποπτεύομαι μάλιστα ότι και η κίνησις των Γερμανών προς Κουκουβίσταν εκείνες τις ημέρες ωφείλετο εις ενεργείας του 5/42. Εις το Μοναστηράκι είχε συναντηθή ο Ταγματάρχης Καπετσώνης με Γερμανό αξιωματικό και από τας καταθέσεις των συλληφθέντων θα ιδήτε ότι ζητούσε ενισχύσεις από την πλευρά της Ναυπάκτου διά να εξαναγκάση τα ημετέρας δυνάμεις εις εγκατάλειψιν του πεδίου της μάχης.

Δεν συνέφερε αναβολή ούτε στιγμής εις την αποφασισθείσαν ενέργειαν. Υπ’ ευθύνη μου διετάχθη η Ταξιαρχία ν’ απαντήση εις τον Ψαρρόν, ότι αι τη επιστολή του διατυπούμεναι απόψεις θα εγνωρίζοντο εις το Γενικό Στρατηγείον από το οποίο θα ελαμβάναμε απάντησιν. Έτσι ο αιφνιδιασμός μας θα εξησφαλίζετο πλήρως, όπως και το αποτέλεσμα. Αναμονή, μέχρις ότου έλθουν αι γερμανικαί ενισχύσεις ή διαφυγή διά μίαν ακόμη φοράν των καθαρμάτων του 5/42 και ιδιαίτερα του εθνοπροδότου Συνταγματάρχου Ψαρρού Δ., θα ήτο πράξις εγκληματικώς ασύμφορος. Την νύκταν εγένετο η επίθεσις και εις διάστημα δύο ωρών είμεθα απολύτως κύριοι του πεδίου της μάχης. Αντεστάθησαν λυσσωδώς. Τραγούδησαν του «Αητού το γυιό». Το παίξανε και με τις σάλπιγγες μα τίποτα δεν τους έσωσε. Διέφυγαν περί τους (70) εβδομήντα από λάθη του ΙΙ/34 Τάγματος. Επί κεφαλής των ήτο ο Καπετσώνης. Τους υπεδέχθησαν απέναντι οι Γερμανοί ­ Μποζαΐτικα Πατρών ­ και παρήλασαν ένοπλοι εις τας Πάτρας. Εκ λάθους είχε από εμέ τον ίδιο τηλεγραφηθή ότι εφονεύθη ο Καπετσώνης μετά του Ψαρρού. Εφονεύθη μόνον ο Ψαρρός και άλλοι αξιωματικοί.

Παραδέχομαι ότι επέδρασα εξαιρετικά και ερυμούλκησα την Ταξιαρχίαν προς γραμμήν τοιαύτης ταχείας και ανηλεούς εξοντώσεως. Πιστεύω, όμως, ότι ενήργησα απολύτως προς το συμφέρον του αγώνος και αναλαμβάνω ακεραίαν την ευθύνην.

Μέχρι τις 21.IV. 44 παρέμεινα περί το Κλήμα. Ωμίλησα εις τους κατοίκους διαφόρων χωρίων και εις το Ευπάλιον. Εδέχθην Επιτροπάς από διάφορα χωριά και τον Πρωτοσύγγελον της Μητροπόλεως Ναυπακτίας μετά πολυμελούς Επιτροπής εξ όλων των τάξεων.

Ολίγα τινά περί V Ταξιαρχίας: Διοίκησις – Επιτελείον: Ο Αντ/ρχης Ρήγος είναι άνθρωπος με αντίληψιν. Στρατιωτικώς αποδίδει. Χειραγωγούμενος πολιτικά ορθά, έχω σχηματίσει την γνώμην ότι θα προσαρμοσθή εις τας ανάγκας και τας μεθόδους δράσεως του σημερινού στρατού μας, θα προσανατολισθή επαρκώς και, συνεπώς, θα γίνη έτι αποδοτικότερος. Ο Καπετάνιος Ηρακλής είναι ό,τι χρειάζεται διά την Ταξιαρχίαν και, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να μείνη οριστικά εις την θέσιν αυτήν, του συναγ. Ορέστη τοποθετουμένου κάπου αλλού (π.χ. Συν/μα Ευβοίας). Αλλά ο Καπετάνιος πρέπει να γίνη καπετάνιος και ολοκληρωτικά συνδιοικητής με τα δικαιώματα, πλήρως ισότιμος και ισόβαθμος. Όχι βοηθός πάντα. Επί του ζητήματος αυτού θα επανέλθω εις αναφοράν μου, διότι και η νέα Διαταγή περί «Συνθέσεως κ.λπ.» του Στρατού μας καθιερώνει τον καπετάνιο, εις άλλα Κλιμάκια ως βοηθό και επιμελητή και εις άλλα ως βοηθόν απλώς.

Επιτελείον δεν έχει παντελώς. Είναι από τα πιο φλέγοντα ζητήματα η τοποθέτησις εις αυτήν τουλάχιστον τριών (3) κατωτέρων αξιωματικών δια τα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Γραφεία και ενός ανωτέρου διά την θέσιν του Επιτελάρχου».

Περισσότεροι από 66 αντάρτες της ΕΚΚΑ δολοφονήθηκαν μετά από φρικτά βασανιστήρια ενώ οι επιζώντες εισήλθαν αναγκαστικά στον ΕΛΑΣ. Όσοι κατάφεραν να ξεφύγουν αιχμαλωτίστηκαν από τους Γερμανούς και μετέπειτα τάχθηκαν στα Τάγματα Ασφαλείας. Απόδειξη πως υπήρχε ένα ποσοστό σε αυτά που κατέληξε εκεί μετά από την εγκληματική και αντεθνική πολιτική του ΕΛΑΣ.

Ακόμη και η φιλοεαμική ιστοριογραφία παραδέχεται πως η σφαγή του Ψαρρού και των ανδρών του είναι η μελανότερη σελίδα της Εθνικής Αντίστασης. [3] Μαζί με τα γεγονότα της Νεράιδας θα πρόσθετα. Ο υπεύθυνος Τύπου του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ και ιστορικός της οργάνωσης υποστήριξε πως πάντοτε στο ΚΚΕ υπήρχε ανοχή των «αριστερών παρεκκλίσεων» δηλαδή των αριστερών εξτρεμιστών αντίθετα με τις «δεξιές παρεκκλίσεις», αναφερόμενος στον φυσικό αυτουργό της δολοφονίας Ψαρρού, Ευστάθιο Ζούλα και στην ατιμωρησία του από την οργάνωση και το κόμμα μετά την εγκληματική αυτή ενέργεια. [4]

Σύμφωνα με τον Ναπολέοντα Ζέρβα τα σώματα των σφαγιασθέντων ανταρτών της ΕΚΚΑ έμειναν άταφα, ενώ μετά τη σφαγή ο Άρης Βελουχιώτης επέβαλε φορολογία 25% και επιστράτευσε βιαίως όσους μπορούσαν φέρουν όπλο.[5] Πολλή σημαντική είναι και η μαρτυρία του Βρετανού αξιωματικού σύνδεσμου με τον ΕΛΑΣ σε Μακεδονία και Θεσσαλία, Nicholas Hammond, διακεκριμένου ιστορικού – αρχαιολόγου, όπου η «κεραυνοβόλα» και χωρίς χρονοτριβές επίθεση κατά του Ψαρρού είχε τους λόγους της στο ότι η ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ πίστευε ότι η απελευθέρωση θα λάμβανε χώρα τον Απρίλιο και ότι οι Γερμανοί θα αποχωρούσαν ακριβώς γιατί η Βρετανική Αποστολή αρχικά είχε αυτήν την ενημέρωση και προετοίμαζε την επιχείρηση «Κιβωτός του Νώε» που τελικά έγινε το καλοκαίρι – φθινόπωρο του 1944. [6]

Εν τέλει θεωρώ πως η δολοφονία του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού αποτέλεσε την καλύτερη απόδειξη των πραγματικών διαθέσεων και προθέσεων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Όπως και ότι ο Ζέρβας με την έξοδό του στο βουνό και την άμεση αποδοχή του να συμμετάσχει στο σαμποτάζ του Γοργοποτάμου ανάγκασε το ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να ακολουθήσει παρά την θέλησή του. Αυτοί οι δύο λοιπόν χάραξαν με την συμβολή τους την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης.

 

Παραπομπές

[1] Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα. Η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace, σ. 82.

[2] Ηρακλής Πετιμεζάς, Εθνική Αντίσταση και κοινωνική επανάσταση, Ζέρβας και ΕΑΜ, σ. 304.

[3] Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμος 16ος, σ. 40.

[4] Σόλωνας Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, τόμος Α’, σ. 485.

[5] Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, σ. 501.

[6] Nicholas Hammond, Δυτική Μακεδονία: Αντίσταση και Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή 1943-1944, σ. 62-63.

 

Πηγή: Ελληνικά Χρονικά, Αβέρωφ