Κατά το χρονικό διάστημα των δεκαεννέα μηνών που μεσολάβησε από την ιταλική απόβαση στην Αλβανία μέχρι την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940, η VIII Μεραρχία είχε επιστρατευθεί και ενισχυθεί σημαντικά. Η ζώνη ενεργείας της περιλάμβανε την περιοχή από το Σμόλικα μέχρι και το Ιόνιο Πέλαγος.
Ο υποτομέας Σουδενών -του τομέα Νεγράδων- της Μεραρχίας, υπό τον υποδιοικητή του 15ου Συντάγματος Πεζικού Αντισυνταγματάρχη Πεζικού Κυριαζή Γεώργιο με ζώνη ενεργείας από Βουρτόπια μέχρι τον ποταμό Βοϊδομάτη και με δυνάμεις το 15ο Σύνταγμα Πεζικού (μείον 1/15 Τάγμα) κατείχε με το ΙΙ/15 Τάγμα το ύψ. Ασσόνισα (ύψ. 1090) και με το ΙΙΙ/15 Τάγμα το ύψ. Γκραμπάλα και το ύψ. Ψηλοράχη (ύψ. 1201 και ύψ. 1060).
Αποστολή του ήταν η απαγόρευση των κατευθύνσεων ύψ. Προφήτης Ηλίας – Ασσόνισα – χ. Κάτω Πεδινά (Σουδενά) και ύψ. Μεσοβούνι – ύψ. Γκραμπάλα – Κάτω Πεδινά. Το Ι/15 Τάγμα είχε διατεθεί για τον αγώνα των τμημάτων επιβράδυνσης και από την ώρα της εισόδου του στην τοποθεσία θα αποτελούσε την εφεδρεία όλου του Τομέα Νεγράδων.
Από τη νύκτα της 29ης Οκτωβρίου είχε λήξει ο αγώνας των τμημάτων Προκάλυψης και τα τμήματα άρχισαν να εισέρχονται στην τοποθεσία αντίστασης.
Στις 30, 31 Οκτωβρίου και 1η Νοεμβρίου τα εχθρικά τμήματα προσέγγισαν την τοποθεσία αντίστασης και ολοκλήρωσαν τις προπαρασκευαστικές τους ενέργειες, πάντα υπό τα εύστοχα πυρά του ελληνικού πυροβολικού, το οποίο προκάλεσε σημαντικές απώλειες στους Ιταλούς, σύγχυση και αποδιοργάνωση. Επίσης, κατά τις ημέρες αυτές ο εχθρός βομβάρδιζε σφοδρά την τοποθεσία αντίστασης με το πυροβολικό και την αεροπορία του και ιδιαίτερα το ύψ. Γκραμπάλα με ασήμαντα όμως αποτελέσματα.
Στις 2 Νοεμβρίου, στις 1500 εκδηλώθηκε μετά από ισχυρή προπαρασκευή πυροβολικού και αεροπορίας η επίθεση του ιταλικού πεζικού κατά του υψώματος Γκραμπάλα, η οποία αποκρούσθηκε με αρκετές απώλειες των Ιταλών. Οι ιταλικές επιθέσεις συνεχίσθηκαν με έντονο ρυθμό καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, ιδίως επί του υψώματος Γκραμπάλα. Περίπου στις 2000 στις 2 Νοεμβρίου, ιταλικό τμήμα δύναμης λόχου με Αλβανούς στρατιώτες, κατόρθωσε να προχωρήσει από βαθιά χαράδρα, να ανέλθει στο ύψ. Γκραμπάλα αθέατο, να επιτεθεί αιφνιδιαστικά και να καταλάβει το ύψ. 1060, το οποίο υπεράσπιζε διμοιρία, η οποία αναγκάστηκε να συμπτυχθεί προς τα βόρεια. Την ίδια ώρα, άλλο ιταλικό τμήμα δύναμης λόχου, επιτέθηκε αιφνιδιαστικά από τη βορειοανατολική δασώδη πλευρά της Γκραμπάλας και εξανάγκασε τον εκεί αμυνόμενο λόχο να συμπτυχθεί προς το ύψ. Κόζιακος. Το ΙΙΙ/15 Τάγμα δε διέθετε εφεδρεία για εκτέλεση άμεσης αντεπίθεσης. Επιπλέον, τις πρώτες απογευματινές ώρες ξέσπασε σφοδρή χιονοθύελλα.
Επειδή η κατοχή της Γκραμπάλας είχε ιδιαίτερη σημασία για την τοποθεσία, η VIII Μεραρχία διέταξε το ταχύτερο δυνατό ανακατάληψη της Γκραμπάλας με νυκτερινή αντεπίθεση, η οποία θα υποστηριζόταν από το σύνολο του πυροβολικού της τοποθεσίας. Σε εκτέλεση της διαταγής αυτής, το 15ο Σύνταγμα Πεζικού διέθεσε δύο λόχους του, τους 1ο και 7ο, οι οποίοι υπό τη διοίκηση του Αντισυνταγματάρχη Κυριαζή Γεωργίου, θα ενεργούσαν νυκτερινή αντεπίθεση. Εξαιτίας όμως της σφοδρής χιονοθύελλας που ξέσπασε, αυτή αναβλήθηκε, μέχρι να βελτιωθούν οι καιρικές συνθήκες.
Στις 3 Νοεμβρίου, στις 0500, το τμήμα της ελληνικής αντεπίθεσης άρχισε να ανέρχεται στο ύψ. Γκραμπάλα. Το τάγμα Αλβανών, το οποίο είχε καταλάβει τη Γκραμπάλα, λόγω της χιονοθύελλας, άφησε μικρή δύναμη εκεί και το υπόλοιπο αποσύρθηκε για διανυκτέρευση στο χ. Αρίστη, με την πρόθεση να επανέλθει στη θέση του το πρωί. Τα τμήματα της ελληνικής αντεπίθεσης όταν ανέρχονταν στην Γκραμπάλα, συνάντησαν το εχθρικό τάγμα να ανέρχεται στο ίδιο ύψωμα.
Με αιφνιδιαστική ενέργεια τα ελληνικά τμήματα ανέτρεψαν και διέλυσαν το αλβανικό τάγμα, το οποίο είχε σημαντικές απώλειες. Περίπου στις 0600 της 3ης Νοεμβρίου, εντοπίστηκε σε χαράδρα, στη θέση Καλύβια Αρίστης, συγκεντρωμένο ολόκληρο το 47ο Ιταλικό Σύνταγμα Πεζικού έτοιμο να ανέλθει και αυτό στο ύψ. Γκραμπάλα. Επακολούθησε αμέσως εύστοχη βολή τεσσάρων πυροβολαρχιών κατά του Συντάγματος αυτού με αποτέλεσμα τη διάλυσή του και τη ματαίωση της ιταλικής επίθεσης.
Στις 4 Νοεμβρίου του 1940, τα υψώματα Γκραμπάλα – Ψηλοράχη και Ασσόνισα, δέχθηκαν σφοδρό βομβαρδισμό από το εχθρικό πυροβολικό. Συγχρόνως, επιχειρήθηκε και πάλι κατάληψη του υψώματος Γκραμπάλα με μικρό τμήμα πεζικού από την κατεύθυνση της Αρίστης, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Την επομένη και μεθεπόμενη συνεχίστηκε ο βομβαρδισμός της Γκραμπάλας και οι επιθέσεις πεζικού, οι οποίες αποκρούσθηκαν.
Στις 7 Νοεμβρίου, οι Ιταλοί συνέχισαν τις επιθετικές τους επιχειρήσεις με εμμονή για την κατάληψη των υψωμάτων Ασσόνισα – Γκραμπάλα, που θα διευκόλυνε την προσπάθεια παράκαμψης του κόμβου του Καλπακίου, την κατάληψη του υψώματος 791 και την προέλαση προς τα Ιωάννινα. Έτσι, από τις 1100 της 7ης Νοεμβρίου, άρχισε ο σφοδρός βομβαρδισμός της Γκραμπάλας και Ασσόνισας και από τις 1500 άρχισε η επίθεση του ιταλικού πεζικού, η οποία αποκρούσθηκε.
Στις 2200 ιταλική διλοχία επωφελούμενη από το σκοτάδι, κατόρθωσε να αναρριχηθεί στις δυτικές πλαγιές του υψώματος Γκραμπάλα και να επιτεθεί αιφνιδιαστικά κατά του υψώματος 1060 το οποίο και κατέλαβε, αφού απώθησε την εκεί αμυνόμενη ελληνική διμοιρία. Με αντεπίθεση όμως, περίπου στις 2400, έγινε δυνατό, μετά από σκληρό αγώνα «εκ του συστάδην» και με χειροβομβίδες, να ανατραπεί και να εκδιωχθεί η ιταλική αυτή δύναμη η οποία είχε σοβαρότατες απώλειες. Επρόκειτο για επίλεκτη ιταλική μονάδα και στα στήθη των οπλιτών της βρέθηκαν μεταλλικά εμβλήματα που έφεραν την επιγραφή «Στρατιώτες του Θανάτου».
Έτσι, τελείωσε νικηφόρα ο αμυντικός αγώνας του 15ου Συντάγματος Πεζικού στον υποτομέα Σουδενών, όπου οι Ιταλοί, παρά τις δυναμικές επιθέσεις τους, δεν κατόρθωσαν να πετύχουν διάρρηξη της αμυντικής τοποθεσίας.
Πηγή: Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας, Αβέρωφ
