42 Μαρτύρων των εν Αμορίω
(6 Μαρτίου)

του Αρχιμ. Νικοδήμου Παυλόπουλου
Καθηγουμένου Ι. Μ. Αγίου Ιγνατίου - Λειμώνος Λέσβου

από το βιβλίο του «Εορτοδρόμιον»
Οι Τεσσαρακοστής οι Πρόδρομοι

«Η Εκκλησία σήμερα πανηγυρίζει μυστικώς νέον στολήν ενδυσαμένη
ως πορφύραν και βύσσον, τα αίματα των νέων Αθλοφόρων
τούτους γαρ εν ευσέβεια εκθρεψαμένη,
θυσιαν άμωμον δε και ευάρεστον, Χριστώ προσήγαγε»

Σήμερα, αγαπητοί μου αδελφοί φιλομάρτυρες, η αγία μας Εκκλησία πανηγυρίζει τη μνήμη των μεγάλων Μαρτύρων, επισήμων Πολιτικών και στρατιωτικών του Βυζαντίου.

Πολύ δε ωραία παρατηρεί ο ιερός Υμνογράφος το σχετικό του αριθμού των Μαρτύρων με την τεσσαρακονθήμερη νηστεία και περίοδο της μετανοίας πού περνούμε και λέγει:

«Στρατός Μαρτύρων θείος κατάλογος, αθλητικός δυσί προς τεσσαράκοντα χάριτι, μυριάσιν Αγγέλων αρίθμηται, λύσιν ημίν παισμάτων, νυν εξαιτούμενος μετρώ της νηστείας ήμερων των τεσσαράκοντα.»

Και οι 42 υπηρετούσαν στην πόλι Αμόριο της Φρυγίας της Μικράς Ασίας και «της πόλεως Αμορίου πρώτοι υπήρχαν», κατά τον Ιερό Συναξαριστή.

Η θέσι του Αμορίου ήταν στρατηγικώτατη στην Ανατολική Φρυγία κτισμένη επάνω στο δρόμο προς τη Λαοδίκεια και δίπλα στα Αραβικά σύνορα. Γι' αυτό και το κάστρο της ήταν το ισχυρότερο του Βυζαντίου ανώτερο και από το της Κωνσταντινουπόλεως κατά τους άραβες χρονογράφους, οι όποιοι παραδίδουν ότι πριν από την εκστρατεία του 838 των αράβων κατά του στρατού του Θεοφίλου στο Αμόριο ερώτησεν ο Μωάμεθ Ιμπν Μουσάμπ ποιο ήταν το ισχυρότερο ελληνικό φρούριο και έλαβε την απάντησι:

«το Αμόριον... είναι ο οφθαλμός και τα θεμέλια της Χρισιανοσύνης δια τους έλληνας είναι πλέον περίφημον ή η Κωνσταντινούπολις.»

Το 838 λοιπόν για λόγους αντεκδικήσεως ο Αραβας Χαλίφης Μοντασίμ και επειδή το 837 ό Θεόφιλος κατέλαβε την ιδιαίτερη του πατρίδα τη Σωζόπετρα της Κομμαγηνής, εξεστράτευσε ενάντια της στρατηγικώτατης εκείνης πόλεως με 500.000 περίπου στρατό επί κεφαλής του οποίου ήταν οι Τούρκοι Ασυνάς και Μωάμεθ Ιμπν Μουσάμπ.

Στην πόλι αυτή εζούσαν και εδρούσαν οι 42 στρατιωτικοί και πολιτικοί άρχοντες από τους οποίους παραμένουν γνωστοί:

«ο ευνούχος πρωτοσπαθάριος Θεόδωρος ο Κρατερός, ο Τουρμάρχης Κάλλιστος Μελισσηνός, ο στρουγγάριος της βίγλης Κωνσταντίνος Βαβούτζικος, ο πατρίκιος Θεόφιλος και ο δρομεύς Βασόης.»

Πραγματικά δε δράσι μεγάλη Χρισιανική έδειξαν όχι μόνο γιατί ήταν από τις πρώτες οικογένειες του ευσεβέστατου Βυζαντίου άλλα και διότι οι πολλές τους αρετές και ικανότητες τους επέβαλαν σαν πνευματικούς παράγοντες και αρχηγούς επάνω σε όλο τον κόσμο του Αμορίου. Ο δε ιερός Υμνογράφος τους λέγει:

«Λαμπάδες ώφθητε μυστικαί φέγγει ευσέβειας τας ψυχάς των ευσεβών στραγίζουσαι, και της αγνωσίας το σκότος λύουσαι, Κυρίου αθλοφόροι μακαριώτατοι.»

Επάνω στην ακμή και της ηλικίας τους και της θαυμαστής χριστιανικής δράσεως τους τούς βρήκε εκείνη η μεγάλη και φοβερή εκστρατεία.

Οι άγιοι επρόβλεπαν την επερχόμενη συμφορά και υπέδειξαν στον αυτοκράτορα Θεόφιλο να αποσύρη από το Αμόριο τα γυναικόπαιδα και τον άμαχο πληθυσμό γιατί θα επακολουθούσε γενική σφαγή και προτοφανής αιματοχυσία. Ο Θεόφιλος όμως δεν υπάκουσε και εκείνος μεν επροχώρησε με το στρατό του μέχρι το Δορύλαιο, ως υπερασπιστές δε του Αμορίου άφησε τον πατρίκιο και στρατηγό Αέτιο και τους 42 «ηγεμόνας και άρχοντας τους μετά βραχύ μαρτυρήσαντας, Θεόδωρόν τε τον Κρατερόν και Θεόφιλον και τον Βαβούτζικον» κατά σχετικό χρονικό.

Η πολιορκία διήρκησε 12 ημέρες στις αρχές του Αυγούστου του 838. Οι γενναίοι στρατηλάτες «γενναίως αντέστησαν» στους επιδρομείς και κατά το χρονικό των Αράβων, ο Χαλίφης είχεν αποφασίσει να αποσυρθή μετανοιωμένος με την τολμηρή του και άνευ αποτελέσματος επιχείρησι, άλλα δυστυχώς ένας νέος Αριστογείτων, ο Βοϊδίτζης επρόδωσε τον αγώνα και ο Χαλίφης επέμενε και κατέλαβε το Αμόριο «ουκ ην δε όστις των αποθνησκόντων ουκ ην, πάντες δε ανηρούντο και έπιπτον ποταμούς κινούντες εξ αίματος». Φοβερώτατο το θέαμα ένας ποταμός πυρός και αίματος να τρέχη σ' όλους τους δρόμους της πόλεως και όσοι δεν εφονεύθησαν αιχμάλωτοι από το Χαλίφη απήχθησαν.Μεταξύ των αιχμαλώτων ήταν και οι 42 Μάρτυρες οι ηγεμόνες του Αμορίου και άρχοντες.

Επτά ολόκληρα χρόνια εβασανίστηκαν και έκαμαν στη φυλακή «χρόνων επτά οι τεσσαράκοντα και δύο του Χριστού Μάρτυρες» υπομείναντες. Μέσα σ' αυτό το πνευματικό στάδιο των αγώνων και πάλι γενναίοι αποδείχτηκαν οι καρτερόφρονες όπως λέγει δε ο ιερός Υμνογράφος:

«Συμπεφραγμένοι ανδρικώς προς ανόμους, συντεταγμένοι λογικώς προς άθεους, την πανοπλίαν ήρασθε Χριστού του Θεού, πίστιν μεν ως μάχαιραν επί χείρα λαβόντες ασπίδα την ελπίδα δε τεθεικότες επ' ώμους και της αγάπης θώρακα σαφώς, ενδεδυμένοι, εχθρούς ετροπώσασθε.»

Δεν έχαναν ποτέ ευκαιρία μέσα σ' εκείνα τα επτά της αιχμαλωσίας και των δεσμών χρόνια οι άγιοι 42 Μάρτυρες να κηρύττουν:

«ελευθέρα τη φωνή τον σωτήριον Λόγον τον δι' ημάς σαρκωθέντα»

και καθώς πάλι παρατηρεί ο ιερός Υμνογράφος

«οσίως πτερούμενοι του Σταυρού οι Αθληταί, παρανομίας θάλασσαν υπέπλευσαν αβρόχως, και γαληνούς λιμένας κατέλαβαν, ευσεβών κυβερνήται χρηματίζοντες.»

Πολλούς ευσεβείς της αγίας μας πίστεως ανέδειξαν και πολλών ψυχών κυβερνήτες εκεί στην αιχμαλωσία μακρυά στη Μεσοποταμία απεδείχθησαν.

Το λοιπόν αδελφοί μιμηταί κι' εμείς των αγίων 42 μαρτύρων των εν Αμορίω, και τώρα πού μπροστά μας ανοίγεται η ιερή περίοδος της νηστείας και της Μετανοίας ας αποδυθούμε στον ιερόν αγώνα και με απτόητο το φρόνημα ας αθλήσωμε γενναίως.

(Πηγή: από το βιβλίο του «Εορτοδρόμιον», Αρχιμ. Νικοδήμου Παυλόπουλου, Καθηγουμένου Ι. Μ. Αγίου Ιγνατίου - Λειμώνος Λέσβου, Ζωηφόρος)

ΟΙ ΑΓΙΟΙ 42 ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΟΙ ΕΝ ΑΜΟΡΙΩ ΑΘΛΗΣΑΝΤΕΣ

Όπως χαίρεται κανείς, όταν έχει επενδύσει σ᾽αυτόν τον κόσμο, για τα καινούργια πολύτιμα μάλιστα ρούχα του, κατά τον ίδιο τρόπο πανηγυρίζει, μας λέει ο υμνογράφος των αγίων άγιος Ιωσήφ, και η Εκκλησία σήμερα, διότι ντύθηκε τη νέα στολή των αιμάτων των νέων αθλοφόρων. ῾῾Η Εκκλησία σήμερα πανηγυρίζει μυστικά, γιατί ντύθηκε νέα στολή, σαν πορφύρα και χρυσό ένδυμα, τα αίματα των νέων αθλοφόρων᾽᾽ (῾῾Η Εκκλησία σήμερον πανηγυρίζει μυστικώς, νέαν στολήν ενδυσαμένη, ως πορφύραν και βύσσον, τα αίματα των νέων αθλοφόρων᾽᾽) (δοξαστικό εσπερινού). Κι αυτό σημαίνει, όπως είναι γνωστό, ότι το μαρτύριο για την Εκκλησία μας αποτελεί τη δόξα και το καύχημά της, αφού έτσι βρίσκεται επακριβώς επί τα ίχνη του πρώτου Μάρτυρα, του αρχηγού της πίστης Ιησού Χριστού. Δεν παραξενευόμαστε λοιπόν από τις εκτιμήσεις της Εκκλησίας μας διά των ύμνων της, ότι το μαρτύριο των αγίων, όπως των σημερινών, είναι το φως τους και το κάλλος τους, κάτι βεβαίως που ανατρέπει παντελώς τις εκτιμήσεις του πεσμένου στην αμαρτία κόσμου μας, ο οποίος το μαρτύριο και τον πόνο τον εκτιμά μόνον αρνητικά. Και δικαίως: η φιληδονία ως έκφραση της ουσίας της αμαρτίας εγωισμού αποτελεί τη διηνεκή έγνοια του. ῾῾Λαμπρυσμένοι από το κάλλος της φωτεινής και στέρεας άθλησής σας, οδηγηθήκατε στον Χριστό, που θυσιάστηκε ως άνθρωπος, Μάρτυρες᾽᾽ (῾῾Λελαμπρυσμένοι τω κάλλει της φωταυγούς και στερράς αθλήσεως, προσηνέχθητε Χριστώ, τω τυθέντι, μάρτυρες, σαρκί᾽᾽) (ωδή α´).

Ο άγιος Ιωσήφ επισημαίνει μάλιστα ότι ο καιρός αυτός των μαρτυρικών αγώνων είναι ο καιρός που αποκαλύπτει την πραγματικότητα ή όχι της πίστης των χριστιανών. Κι έχει δίκιο: στον καιρό της ειρήνης, τότε που όλα βαίνουν καλώς, είναι πολύ εύκολο να δηλώνει κανείς ότι είναι χριστιανός. Εκεί που θα φανερωθεί όμως η αλήθεια της πίστης του είναι όταν κληθεί να διαλέξει μεταξύ της ζωής αυτής και της ζωής με τον Θεό. Διότι τότε θα αναγκαστεί να αποδείξει τι κυριαρχεί μέσα στην καρδιά του, ποιος είναι δηλαδή ο αληθινός θησαυρός του, κατά τον λόγο του Κυρίου: ῾῾όπου ο θησαυρός υμών, εκεί και η καρδία υμών έσται᾽᾽. Οι άγιοι λοιπόν σαράντα δύο μάρτυρες, μολονότι με αξιώματα και πολλές αφορμές να είναι ριζωμένοι στον κόσμο τούτο, έδειξαν ότι  τα αξιώματά τους τα θεωρούσαν ῾῾σκύβαλα᾽᾽, σκουπίδια, προκειμένου να έχουν τον Χριστό ζωντανό στη ζωή τους. ῾῾Ο καιρός των αγώνων σε φανέρωσε σε όλους πιστό φίλο του Χριστού᾽᾽ (῾῾Πιστόν σε φίλον του Θεού ο καιρός των αγώνων εφανέρωσε πάσι᾽᾽) (ωδή γ´). Και πρέπει να το επεκτείνουμε: καιρός των αγώνων δεν είναι μόνον ο καιρός του μαρτυρίου σε εποχή πολέμου και δίωξης της πίστης, αλλά και ο κάθε καιρός που ο χριστιανός αντιμετωπίζει θλίψεις και δοκιμασίες, οι οποίες τον φέρνουν στο οριακό σημείο που κρίνεται η συνείδησή του, με την έννοια ότι πρέπει να μείνει σταθερός στο θέλημα του Θεού, και όχι να εκτραπεί και να το καταπατήσει, προκειμένου τάχα να επιβιώσει. Από την άποψη αυτή ο καιρός των αγώνων συνιστά ευλογία, διότι δίνεται η αφορμή να ξεκαθαριστούν οι πραγματικές διαθέσεις των ανθρώπων.

Ο υμνογράφος βεβαίως μας προβληματίζει και με μία ακόμη σκέψη του. Αναφερόμενος σε έναν από τους μάρτυρες, τον άγιο Θεόδωρο, λέει ότι στο μέσο του σταδίου ευρισκόμενος κήρυξε με ελεύθερη φωνή και ανδρεία τον Χριστό που σαρκώθηκε για χάρη μας. ῾῾Σταδίου μέσον παραστάς, τον σωτήριον Λόγον, δι᾽ημάς σαρκωθέντα, ελευθέρα τη φωνή, εκήρυξας ανδρικώς᾽᾽. Κι έχει ιδιαίτερη σημασία ο λόγος του, διότι επισημαίνει ότι η ελευθερία σε έναν κόσμο κυριαρχημένο από τον Πονηρό έχει ως τίμημα το μαρτύριο κι ακόμη και τον θάνατο. Οι άρχοντες του κόσμου τούτου, όργανα οι περισσότεροι του κοσμοκράτορος διαβόλου, δεν είναι εύκολοι στο να ακούνε κριτική και να ελέγχονται για τις πράξεις και τις ενέργειές τους. Το μόνο που ζητούν και απαιτούν είναι η κλίση του αυχένα του λαού, η υποδούλωσή του, προκειμένου να πραγματοποιούν τα άνομα σχέδιά τους, δηλαδή την ανάπαυσή τους και την καλοπέρασή τους. Και δεν ισχύει τούτο μόνο σε εποχές τυραννίας, όπως ίσως θα σκεφτόταν κανείς. Ισχύει δυστυχώς πάντοτε, ακόμη και στις λεγόμενες εποχές της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Κι αυτό γιατί έτσι λειτουργεί η εκάστοτε εξουσία. Πόση ελευθερία για παράδειγμα υπάρχει στα δημοκρατικά κόμματα, όταν η διατύπωση γνώμης αντίθετης προς τη γνώμη του αρχηγού ή του εκάστοτε διευθυντηρίου του κόμματος φέρνει τις περισσότερες φορές ως αποτέλεσμα την αποπομπή του από το κόμμα; Δηλαδή, είσαι ελεύθερος να διαφωνείς, αλλά όμως δεν μπορείς πια να είσαι μαζί μας;

Με τους αγίους μας αναπνέουμε τον πραγματικό αέρα της ελευθερίας. Διότι ζούμε μαζί τους Εκείνον που είναι η αληθινή ελευθερία, ο Κύριος Ιησούς Χριστός. ῾῾Τη ελευθερία η Χριστός υμάς ηλευθέρωσε, στήκετε και μη πάλιν ζυγώ δουλείας ενέχεσθε᾽᾽. Να στεκόμαστε κι εμείς σ᾽αυτήν την ελευθερία. Πρέπει όμως να αποφασίσουμε να είμαστε πάντοτε μαζί με τον Χριστό, ενταγμένοι στο ζωντανό σώμα Του την Εκκλησία. Και να είμαστε έτοιμοι να υποστούμε οποιοδήποτε τίμημα για την επιμονή μας αυτή. Το μαρτύριο είναι το συστατικό του ανθρώπου που θέλει να παραμένει γνήσιος και ελεύθερος άνθρωπος.

(Πηγή: «ΟΙ ΑΓΙΟΙ 42 ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΟΙ ΕΝ ΑΜΟΡΙΩ ΑΘΛΗΣΑΝΤΕΣ», π. Γεώργιος Δορμπαράκης, ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΝ)

«Συμπεφραγμένοι ἀνδρικῶς πρὸς ἀνόμους,
συντεταγμένοι λογικῶς πρὸς ἀθέους,
τὴν πανοπλίαν ἤρασθε Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ·
πίστιν μὲν ὡς μάχαιραν, ἐπὶ χεῖρα λαβόντες,
ἀσπίδα τὴν ἐλπίδα δέ, τεθεικότες ἐπ' ὤμων,
καὶ τῆς ἀγάπης θώρακα σαφῶς, ἐνδεδυμένοι,
ἐχθροὺς ἐτροπώσασθε.

Τοὺς νεοφανεῖς, ὁπλίτας τῆς Πίστεως,
ὡς ὑπὲρ Χριστοῦ, προθύμως ἐναθλήσαντας,
ἐγκωμίων στέμμασιν,
ἐπαξίως πάντες στεφανώσωμεν,
ὑπὲρ ἡμῶν πρεσβεύοντας Χριστῷ,
ὡς πύργους καὶ φυλακας τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς.»

(Από την ακολουθία των Σαράντα δύο Μαρτύρων του Αμορίου)

Οι Σαράντα δύο Μάρτυρες του Αμορίου

Τα γεγονότα

Το Αμόριο (Ἀμόριον) ήταν η πρωτεύουσα και το μεγάλο οχυρό του Θέματος των Ανατολικών, μέχρι την άλωσή του από τους Άραβες το 838, από τον Αββασίδη χαλίφη της Βαγδάτης και Σαμάρας Αλ - Μοτασίμ.

Βρίσκονταν στρατηγικά τοποθετημένο στο κέντρο της Μικράς Ασίας, και ήταν η πρωτεύουσα της αρχαίας Φρυγίας, και πιθανά η πατρίδα του Αισώπου. Σημαντικότατο στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο, ιδιαίτερη πατρίδα του Αυτοκράτορα Θεόφιλου “του εξ Αμορίου” και γενέτειρα της δυναστείας του.

Καταστράφηκε από τους Άραβες ως αντίποινα για την καταστροφή από το βυζαντινό στρατό της ιδιαίτερης πατρίδας του Μοτασίμ, της Ζάπετρας (η Σωζόπετρα της Β. Συρίας). Οι Άραβες θεώρησαν τη πράξη αυτή του Θεόφιλου παρασπονδία και έλλειψη ιπποτισμού, και έτσι ο Μοτασίμ κήρυξε σταυροφορία. Όλοι οι στρατιώτες του έγραψαν πάνω στις ασπίδες τους: “ΑΜΟΡΙΟ”.

Ο Μοτασίμ στόχευε στην κατάληψη και της Άγκυρας. Ο Χαλίφης έκανε ταυτόχρονα δυο επιθέσεις. Μιά στρατιά του εισέβαλε βαθιά στη Μικρά Ασία, ενώ η άλλη νίκησε τις αυτοκρατορικές δυνάμεις υπό το Θεόφιλο στο Ανζέν.

Τα στρατεύματα των Αββασιδών τότε λεηλάτησαν την Άγκυρα, και μετά στράφηκαν νότια προς το Αμόριο. Έχοντας διασπασμένες τις δυνάμεις του για να αντιμετωπίσει την πολυμέτωπη επίθεση, ο Αυτοκράτορας δεν κατάφερε να αποτρέψει τα γεγονότα.

Ο Βυζαντινός διοικητής Βοϊδίτζης, πρόδωσε την πόλη. Έτσι κι αλλιώς ήταν καταδικασμένη, γιατί ο Θεόφιλος δεν μπορούσε να την ενισχύσει απ' έξω. Το Αμόριο καταστράφηκε μεθοδικά, με αποτέλεσμα να μην αποκτήσει ποτέ ξανά την παλαιά του αίγλη. Πολλοί από τους κατοίκους του σφαγιάστηκαν, ενώ οι υπόλοιποι πουλήθηκαν σκλάβοι. Αναφέρεται ο αριθμός των εβδομήντα χιλιάδων θυμάτων, που είναι τεράστιος για την εποχή.

Οι συνέπειες

Η Άλωση του Αμορίου ήταν μεγάλη στρατιωτική καταστροφή και βαρύ προσωπικό πλήγμα στο Θεόφιλο, τραυματικό γεγονός για τους Βυζαντινούς, οι συνέπειες του οποίου απηχούν στη μεταγενέστερη γραμματεία, αλλά και τη λαϊκή ψυχή. Ακόμα, απαξίωσε το δόγμα της Εικονομαχίας, που στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στις στρατιωτικές επιτυχίες των Αυτοκρατόρων που την υποστήριζαν.

Πάντως, η καταστροφή αυτή δεν άλλαξε τελικά την ισορροπία δυνάμεων, η οποία έγερνε υπέρ του Βυζαντίου, αλλά συνέβαλε αποφασιστικά στην εγκατάλειψη της Εικονομαχίας λίγο μετά το θάνατο του Θεόφιλου το 842.

Οι Μάρτυρες

Από τους αιχμαλώτους του Αμορίου διαλέχτηκαν 42 βυζαντινοί αξιωματικοί και στρατιώτες, που ο Μοτασίμ θέλησε να μεταστρέψει στο Ισλάμ, για να αποδείξει και την πνευματική, μετά την στρατιωτική ισχύ των Μουσουλμάνων. Θεωρούσε πως αυτό θα ήταν η κορωνίδα της νίκης του. Να σημειώσουμε πως το αντίστοιχο φαινόμενο παρουσιάστηκε στο Βυζάντιο. Ο Θεόφιλος, μετά από μια σειρά νίκες, κατάφερε να πάρει με το μέρος του 14.000 Άραβες πρόσφυγες υπό τον αρχηγό τους, Νασρ, ο οποίος βαπτίστηκε χριστιανός, παίρνοντας το όνομα Θεόφοβος. Ήταν άλλος ένας λόγος της επιμονής του Μοτασέμ στην θρησκευτική μεταστροφή των Ελλήνων στρατιωτικών, η οποία όμως απέτυχε χάρη στο ηθικό τους ανάστημα.

Έμειναν σε φριχτές συνθήκες κράτησης για χρόνια, και για να αλλαξοπιστήσουν τους προσφέρθηκαν μεγάλα αξιώματα. Θανατώθηκαν τελικά το 842 , επειδή δεν δέχθηκαν να απαρνηθούν τη χριστιανική τους πίστη. Μετά από την εκτέλεσή τους στην πόλη Σαμάρα, ο Μοτασέμ αποκεφάλισε και τον προδότη Βοϊδίτζη, αυτόν που είχε αποκαλύψει τα μυστικά των οχυρώσεων του Αμορίου. Τιμώνται ως μάρτυρες από την Ορθόδοξη Εκκλησία και η μνήμη τους γιορτάζεται στις 6 Μαρτίου.

Διασώθηκαν τα ονόματα ορισμένων από αυτούς τους ήρωες: Θεόδωρος ο Κρατερός, πρωτοσπαθάριος (ήταν μάλιστα πρώην ιερέας που εξιλεώθηκε για την εγκατάλειψη του λειτουργηματός του με τον μαρτυρικό του θάνατο), Κωνσταντίνος Βαβούτζικος, δρουγγάριος της βίγλας, Κωνσταντίνος , Κάλλιστος ο Τουρμάρχης, Θεόφιλος ο Πατρίκιος , Βασσόης ο δρομεύς, Αέτιος, Μελισσηνός, Κύριλλος.

Τα ακριτικά τραγούδια

Σαν πατρίδα Εικονομάχων Αυτοκρατόρων, το Αμόριο θεωρήθηκε ως μήτρα πολλών αιρέσεων. Είναι άλλωστε γενικά παραδεκτό πως ένας από τους πυρήνες δημιουργίας του Ακριτικού κύκλου ήταν οι αιρετικοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας. Η Αλωση της πόλης, λοιπόν, γέννησε τα αρχαιότερα ακριτικά τραγούδια που γνωρίζουμε, αυτά του κύκλου του Αρμούρη. Το όνομα στον τίτλο «τραγούδι του Αρμούρη» προέρχεται από την πόλη, και στην φανταστική τους υπόθεση, ο μυθικός νεαρός εκδικητής, γιος ενός από τους αιχμαλώτους, διαβαίνει τον Ευφράτη, πολεμά τους Σαρακηνούς και ελευθερώνει τον πατέρα του. Αυτό το τραγούδι βρέθηκε σε χειρόγραφο του 14ου αι., εξιστορεί γεγονότα του 9ου αι., ειδικότερα την φανταστική εκδίκηση του γιού.

Είναι αρχαιότερο από το Έπος του Διγενή αφού ανάγεται στα χρόνια της Εικονομαχίας. Η Δημοτική ποίηση έπλασε τον Μύθο του δωδεκάχρονου «Αρμούρη» που, αφού δοκιμάσει την δύναμή του λυγίζοντας το κοντάρι του πατέρα του, καβαλάει τον «μαύρο» του, περνά τον πλημμυρισμένο Ευφράτη με την βοήθεια ενός αγγέλου, εξολοθρεύει μια τεράστια στρατιά Μουσουλμάνων, υποχρεώνει τον Εμίρη να ελευθερώσει τον αιχμάλωτο πατέρα του, και τελικά, παντρεύεται και την Εμιροπούλα, και όλοι "είναι αγαπημενοι" πλέον!!!

Το Αμόριο εντοπίζεται λίγα χιλιόμετρα έξω από την τουρκική πόλη Emirdağ στην επαρχία Αφιόν Καραχισάρ. Διεξάγονται ανασκαφές που ήδη έχουν δείξει το μέγεθος της καταστροφής.

ΚΕΔΡΗΝΟΣ - Τομ. Β΄, Ρ. σελ. 69:

«Τούτον τον Μιχαήλ ήνεγκε  μεν η κατά την άνω Φρυγίαν πόλις Αμώριον, ούτω καλουμένη, εν ή Ιουδαίων και Αθιγγάνων και ετέρων ασεβών πλήθος έκπαλαι των χρόνων εγκατοικίζεται. και τις δε αίρεσις εκ της αλλήλων κοινωνίας και διηνεκούς ομιλίας κοινόν έχουσα τον τρόπον και αλλόκοτα δόγματα επιφύεται, ής και αυτός μέτοχος ην, πατροπαράδοτον θρησκείαν αποπληρών» /…/ «είχε δε διδάσκαλον ο Μιχαήλ  και οίον έξαρχον, υπ’ αυτού μεμυσταγωγημένος, Εβραίον τινά ή Εβραΐδα κατά τον εαυτού οίκον» /…/ «υφ΄ου προληφθείς ουδέν ακέραιον έσωζεν, αλλ’ ην απιστίας τις σύνοδος, τα τε Χριστιανών παραχαράξας, τα Ιουδαίων κιβδηλεύσας, και τάλλα παρανοθεύσας, και τοιούτος την πίστην γενόμενος, ποικίλος τε και πολύμορφος, οποία φασί τα εν Λιβύη γίνεσθαι θηρία …/…»

Πόσο πιο απλά τα μαρτυρά ένα Δημοτικό του Διγενή:

«Η μάνα του είν' Σαρακηνή κι ο κύρης του Οβραίος, και κείνος πολλογύριστος, γαμπρόν δεν τόνε θέλω.»

Στην προφορική παραλλαγή, που καταγράφτηκε στην Κύπρο, ο απελευθερωμένος πατέρας αμφιβάλλει για την πατρότητα του παιδιού, που τελικά αποδείχνεται μόνο αφού ο νεαρός.... εξοντώσει άλλη μια τεράστια στρατιά, καθώς και μερικούς... συγγενείς του, αποδείχνοντας την δύναμή του, άρα και την καταγωγή του. Στην γραπτή παραλλαγή αυτά είναι γνωστά αλλά αποκρύπτονται, ως σκανδαλώδη. Μολοντούτο, και εδώ, ο αιχμάλωτος πατέρας αποκαλεί το παιδί: «τῆς σκύλας τὸν υἱόν, τῆς ἀνομίας τὸ τέκνον» χωρίς άλλη επεξήγηση, που όμως δίνεται στο προφορικά παραδομένο τραγούδι που αναφέραμε.

(Πηγή: «Οι Σαράντα δύο Μάρτυρες του Αμορίου», Τα ακριτικά έπη)

Αμοριον: Ο ναός

Ἀπολυτίκιον  (Κατέβασμα) Ἦχος γ’. Τὴν ὡραιότητα.
Τὴν θεοσύλλεκτον, τοῦ Λόγου φάλαγγα, τοὺς Τεσσαράκοντα καὶ δυὸ Μάρτυρας, τοὺς ἐν μίᾳ πάντας σπουδή, ἀθλήσαντας τιμήσωμεν οὗτοι γὰρ τῆς πίστεως, ἡνωμένοι τὴ χάριτι , δῆμον ἀκαθαίρετον, ἱερῶς συνεκρότησαν, καὶ ὤφθησαν Χριστοῦ κληρονόμοι, ξίφει τμηθέντες τοὺς αὐχένας.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ἦχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε.
Οἱ Μάρτυρές σου Κύριε, ἐν τῇ ἀθλήσει αὐτῶν, τὸ στέφος ἐκομίσαντο τῆς ἀφθαρσίας, ἐκ σοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν· σχόντες γὰρ τὴν ἰσχύν σου, τοὺς τυράννους καθεῖλον· ἔθραυσαν καὶ δαιμόνων τὰ ἀνίσχυρα θράση. Αὐτῶν ταῖς ἱκεσίαις Χριστέ ὁ Θεός, σῶσον τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ἦχος πλ. α’.
Τῶν ἁγίων Μαρτύρων τὰ κατορθώματα, οὐρανῶν αἱ δυνάμεις ὑπερεθαύμασαν, ὅτι ἐν σώματι θνητῷ τὸν ἀσώματον ἐχθρόν, τῇ δυνάμει τοῦ Σταυροῦ, ἀγωνισάμενοι καλῶς, ἐνίκησαν ἀοράτως, καὶ νῦν πρεσβεύουσι τῷ Κυρίῳ, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Κοντάκιον Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Τοὺς νεοφανεῖς, ὁπλίτας τῆς Πίστεως, ὡς ὑπὲρ Χριστοῦ, προθύμως ἐναθλήσαντας, ἐγκωμίων στέμμασιν, ἐπαξίως πάντες στεφανώσωμεν, ὑπὲρ ἡμῶν πρεσβεύοντας Χριστῷ, ὡς πύργους καὶ φυλακας τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς.

Ἕτερον Κοντάκιον Ἦχος δ´. Ὁ ὑψωθείς.
Οἱ ἐν τῇ γῇ διά Χριστόν ἠθληκότες, ἀναδειχθέντες εὐσεβεῖς στεφανῖται, τούς οὐρανούς ἐλάβετε οἰκεῖν ἐν χαρᾷ· πᾶσαν γὰρ ἐπίνοιαν, τοῦ ἐχθροῦ καθελόντες, πόνοις καί τοῖς αἵμασι, τῶν ὑμῶν αἰκισμάτων, τοῖς εὐφημοῦσιν ἄνωθεν ἀεί, ἁμαρτημάτων τήν λύσιν βραβεύετε.

Κάθισμα Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεὶς.
Συμπεφραγμένοι ἀνδρικῶς πρὸς ἀνόμους, συντεταγμένοι λογικῶς πρὸς ἀθέους, τὴν πανοπλίαν ἤρασθε Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ· πίστιν μὲν ὡς μάχαιραν, ἐπὶ χεῖρα λαβόντες, ἀσπίδα τὴν ἐλπίδα δέ, τεθεικότες ἐπ' ὤμων, καὶ τῆς ἀγάπης θώρακα σαφῶς, ἐνδεδυμένοι, ἐχθροὺς ἐτροπώσασθε.

Ἕτερον Κάθισμα Ἦχος πλ. δ’. Τὴν Σοφίαν καὶ Λόγον.
Ἀπαχθέντες δεσμῶται ὑπὸ ἐχθροῦ, καὶ φρουρᾷ συγκλεισθέντες χρόνοις πολλοῖς, τῇ πίστει φρουρούμενοι, ἀσινεῖς διεμείνατε, καὶ τῷ ξίφει λυθέντες, τοῦ σώματος Ἅγιοι, τῷ ἐνθέῳ πόθῳ σαφῶς συνεδέθητε· ὅθεν ὡς φωστῆρες, διελάμψατε κόσμῳ, τοὺς πάντας φωτίζοντες, τῇ τοῦ Πνεύματος χάριτι, Ἀθλοφόροι μακάριοι· Πρεσβεύσατε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην ὑμῶν.

Ὁ Οἶκος
Τὸ τοῦ Χριστοῦ ἀμήχανον κάλλος, καὶ τὴν ἄφραστον δόξαν, ἣν Ἀγγέλων χοροὶ ἐπιθυμοῦσι θεάσασθαι, ἐν παρρησίᾳ ἡμεῖς ὁρῶντες, μετὰ πάντων Ἁγίων τῶν ἀπ' αἰῶνος, οἱ τοῦ Χριστοῦ τεσσαράκοντα καὶ δύο Ἀθληταί, ταῖς ἁγίαις ἡμῶν πρεσβείαις, τοὺς ὑμᾶς εὐφημοῦντας φωτίσατε, ἁμαρτιῶν τὸ σκότος διώκοντες, καὶ υἱοὺς φωτός ἐργαζόμενοι, ὡς πύργοι καὶ φύλακες τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς.

Πηγή: Ζωηφόρος, ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΝ, Τα ακριτικά έπη, Ορθόδοξος Συναξαριστής