ΑΒΒΑΣ ΦΙΛΟΘΕΟΣ Ο ΣΙΝΑΪΤΗΣ
ΝΗΠΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ
(Αποσπάσματα)
5. Τίποτε δεν προκαλεί μεγαλύτερη σύγχυση όσο η πολυλογία και τίποτε δεν είναι πιο πρόστυχο από τη γλώσσα που δεν συγκρατείται, γιατί αυτή μπορεί να καταστρέψει την ήρεμη κατάσταση της ψυχής. Αυτή γκρεμίζει (πρβλ. Γαλ. 2, 18) όσα πετυχαίνουμε κάθε μέρα και όσα με κόπο συνάζουμε, η ψυχή με τη φλυαρία της τα σκορπίζει. Μήπως υπάρχει μεγαλύτερο κακό απ’ αυτήν, που είναι ασυγκράτητη συμφορά (Ιακ. 3, 8); Πρέπει λοιπόν να την περιορίσουμε, να χρησιμοποιήσουμε βία, να τη σφίξουμε, για να το πω έτσι, ώστε να υπηρετεί μόνο τα απαραίτητα. Ποιος θα μπορούσε να περιγράψει ολόκληρη την ψυχική ζημιά που προέρχεται από τη γλώσσα;
6. Η πρώτη πύλη που μας εισάγει στη νοητή Ιερουσαλήμ*, δηλαδή στην προσοχή του νου, είναι η συνειδητή σιωπή, έστω και αν ακόμη ο νους μας δεν έχει ησυχάσει. Δεύτερη πύλη είναι η κανονική εγκράτεια από φαγητά και ποτά. Τρίτη πύλη είναι αυτή που εξαγνίζει το σώμα και τον νου, δηλαδή η αδιάλειπτη ανάμνηση και μελέτη του θανάτου.
* Δηλαδή στην ουράνια βασιλεία
Την ομορφιά αυτής της μνήμης μια φορά εγώ αφού είδα, επειδή πληγώθηκα και ευχαριστήθηκα στο πνεύμα κι όχι στα μάτια, επιθύμησα να την κάνω σύζυγο μου για όλη μου τη ζωή, καθώς ερωτεύτηκα την ευπρέπεια και τη σεμνότητα της. Αυτή είναι ταπεινή, γεμάτη από χαρούμενη λύπη, σοβαρή, γεμάτη από φόβο για τη μέλλουσα δίκαιη κρίση, φοβισμένη για τις μέριμνες του βίου. Από τα μάτια του σώματος συνήθως αναβλύζει ιαματικό νερό γεμάτο ζωή. Τα πνευματικά μάτια είναι μια πηγή που φέρνει στην επιφάνεια σοφότατες σκέψεις, γιατί καθώς αυτή αναβλύζει και αναπηδά, ευφραίνει το πνεύμα.
Αυτήν, όπως είπα, τη θυγατέρα του Αδάμ – εννοώ τη μνήμη του θανάτου – πάντοτε διψούσα να την κάνω συμβία μου, μαζί της δηλαδή να κοιμάμαι, μαζί της να ζω και μ’ αυτήν να συζητώ, για το τι πρόκειται να γίνει μετά το τέλος του σώματος. Πολλές φορές όμως μ’ εμπόδισε σ’ αυτό η μισητή λήθη, η σκοτεινή θυγατέρα του Διαβόλου.
11. Αυτός, που καθαρίζει την καρδιά του και ξεριζώνει την αμαρτία με τη βοήθεια του Κυρίου και αγωνίζεται να αποκτήσει περισσότερη θεία γνώση και βλέπει μέσα του αυτά που είναι αθέατα για τους πολλούς, δεν πρέπει εξαιτίας αυτών να περηφανεύεται μπροστά σε άνθρωπο. Γιατί τίποτε δεν υπάρχει στην κτιστή φύση πιο καθαρό από τον ασώματο άγγελο, κανείς δεν έχει περισσότερες γνώσεις απ’ αυτόν. Επειδή όμως αυτός (δηλαδή ο Διάβολος) περηφανεύτηκε, σαν αστραπή γκρεμίστηκε από τον ουρανό* και έτσι η υψηλοφροσύνη του θεωρήθηκε από τον Θεό ακαθαρσία. Φαίνονται λοιπόν αυτοί που ψάχνουν να βρουν χρυσάφι.
* πρβλ. Λουκ. 11, 36 και Αποκ. 4, 5. 8, 5. 11, 19. 16, 18.
13. Χρειαζόμαστε πολλή ταπείνωση εμείς που φροντίζουμε τη φρούρηση τού νου μας με τη χάρη του Κυρίου, πρώτα μπροστά στον Θεό και μετά μπροστά στους ανθρώπους. Με κάθε τρόπο και παντού πρέπει να συντρίβουμε την καρδιά μας και να επιδιώκουμε κάθε τι που την ταπεινώνει. Συντρίβουμε και ταπεινώνουμε την καρδιά μας, όταν θυμόμαστε και φέρνουμε με ακρίβεια στη θύμηση μας, την παλιά κοσμική ζωή μας.
Η ανάμνηση όλων των αμαρτιών μας από την παιδική ηλικία, όταν τις ξαναεξετάζουμε μία – μία ξεχωριστά μέσα στον νου μας, εκτός από τις σαρκικές, των οποίων η ανάμνηση είναι επιζήμια – μας ταπεινώνει, μας φέρνει δάκρυα και μας παρακινεί να ευχαριστούμε με όλη μας την καρδιά τον Θεό, όπως κάνει και ή συνεχής και ζωντανή ανάμνηση του θανάτου. Η ίδια γεννά και πένθος ανακατωμένο με κάποια ευχαρίστηση και χαρά και νήψη του νου.
Πολύ ισχυρά ταπεινώνει το φρόνημα μας και μας κάνει να προσγειωνόμαστε στην πραγματικότητα και η ανάμνηση των παθών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, όταν λεπτομερώς αυτά τα μνημονεύουμε μέσα μας και τα ξαναϊστορούμε στη μνήμη μας. Αυτά βέβαια μας φέρνουν και δάκρυα. Επί πλέον ταπεινώνουν πραγματικά την ψυχή και οι πολλές ευεργεσίες του Θεού, όταν λεπτομερώς τις απαριθμούμε και τις ξαναεξετάζουμε, επειδή αγωνιζόμαστε εναντίον υπερήφανων δαιμόνων (βλ. Εφ. 6, 12).
21. Αυτός που χρησιμοποιεί σωστά τη ζωή του και ασχολείται εξολοκλήρου με το νόημα και τη μνήμη του θανάτου και αποσπά έτσι με έξυπνο τρόπο τον νου του από τα πάθη μ’ αυτή του την απασχόληση, αυτός και τις συνεχείς και ορατές επιθέσεις των δαιμόνων, λόγω αυτής της ιδιότητας του τις διακρίνει πιο εύκολα από κείνον, που έχει αποφασίσει να ζει χωρίς τη μνήμη του θανάτου.
Όποιος μόνο χάριν γνώσεως καθαρίζει την καρδιά του και δεν τη διατηρεί καθαρή με πένθιμες σκέψεις και καμιά φορά νομίζει πως όλα τα ολέθρια πάθη με ευχέρεια τα εξουσιάζει, από ένα υποδουλώνεται χωρίς να το καταλάβει, που είναι το χειρότερο απ’ όλα, και πέφτει καμιά φορά χωρίς να τον βοηθά ο Θεός στην υπεροψία. Αυτός πρέπει να έχει πάρα πολύ μεγάλη νήψη, για να μη χάσει το μυαλό του από ξιπασιά. Γιατί είναι φυσικό, όπως λέει ο Παύλος, οι ψυχές που μαζεύουν γνώση από δω κι από κει, να κορδώνονται σε βάρος όσων θεωρούν κατώτερους (βλ. Α΄ Κορ. 4, 6, 18-19). Σ’ αυτές όμως τις ψυχές, όπως νομίζω, δεν υπάρχει ούτε σπίθα αγάπης που οικοδομεί (Α΄ Κορ. 8, 1).
Όποιος θυμάται κάθε βράδυ και μελετά τον θάνατο, επειδή βλέπει πιο καθαρά από οποιονδήποτε άλλον τις επιθέσεις των δαιμόνων, μπορεί να τους κυνηγήσει και να τους χτυπήσει.
22. Συνηθίζει η γλυκιά ανάμνηση του Θεού, δηλαδή ο Ιησούς, μαζί με την προθυμία της καρδιάς και την πίκρα που σώζει, να διαλύει όλες τις απάτες των λογισμών, τους στοχασμούς, τα φρονήματα, τις φαντασίες, τα σκοτεινά φαντάσματα, και για να το γενικεύσουμε, όλα αυτά με τα οποία ο Διάβολος ετοιμάζεται να πολεμήσει, και συμπεριφέρεται με θρασύτητα ψάχνοντας παντού για να καταπιεί ψυχές. Όταν επικαλούμαστε τον Ιησού, όλα αυτά εύκολα τα καταστρέφει με φωτιά, γιατί πουθενά αλλού δεν υπάρχει η σωτηρία μας, παρά μόνο στον Ιησού Χριστό. Αυτό το είπε και ο ίδιος ο Σωτήρας μας «Χωρίς εμένα δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε» (Ιω. 15, 5).
24. Η νήψη καθαρίζει τη συνείδηση και την κάνει να φέγγει από μακριά. Η καθαρισμένη συνείδηση, που είναι σαν ένα φως σκεπασμένο που αμέσως ξεσκεπάστηκε και έλαμψε, διώχνει τα μεγάλα σκοτάδια. Όταν φύγει το σκοτάδι, η συνείδηση με γνήσια και συνεχή νήψη πάλι μας δείχνει αυτά που μας ξέφευγαν. Και με τον νου και τη νήψη μάς διδάσκει καλά την αόρατη πάλη και τη λογική μάχη και πως πρέπει ο νους να ρίχνει λόγχες στη μονομαχία με το κακό και να χτυπάει εύστοχα, έχοντας για ακόντια τους λογισμούς, να μη χτυπιέται όμως ο ίδιος από ακόντια, αφού θα κρύβεται πίσω από τον Χριστό, επειδή επιθυμεί το φως κι όχι το βλαβερό σκοτάδι. Όποιος γεύτηκε αυτό το φως κατάλαβε τι λέω. Η γεύση αυτού του φωτός κάνει την ψυχή να πεθαίνει από πείνα και ενώ τρέφεται δεν χορταίνει ποτέ, αλλ’ όσο τρώει τόσο περισσότερο πεινάει.
Αυτό το φως θέλγει τον νου, όπως ο ήλιος τα μάτια, αυτό είναι ανερμήνευτο, δεν ερμηνεύεται με τα λόγια, αλλά με την πείρα που αποκτά αυτός που το νιώθει, ή για να μιλήσω πιο σωστά, αυτός που χτυπήθηκε απ’ αυτό. Αυτό λοιπόν το φως με προστάζει να σιωπήσω, αν και ο νους μου επιθυμεί να απολαύσει τα λόγια που λένε γι’ αυτό «Να επιδιώκετε την ειρήνη με όλους και τον αγιασμό, χωρίς τον οποίο κανείς δεν θα δει τον Κύριο» (Εβρ. 12, 14), για να αποκτήσετε αγάπη και αγνεία, γιατί αυτές είναι η ειρήνη και ο αγιασμός.
29. Ο καπνός που βγαίνει από τα ξύλα που καίγονται ενοχλεί τα μάτια, όμως τους δείχνει το φως και χαροποιεί αυτούς που προηγουμένως λύπησε. Και η προσοχή που συνεχώς επαγρυπνεί κουράζει τον άνθρωπο, όταν όμως έλθει ο Ιησούς που προσκαλείται με την προσευχή, φωτίζει την καρδιά, γιατί η μνήμη του Ιησού χορηγεί μαζί με τη θεία έλλαμψη το πιο καλό απ’ όλα τα καλά.
38. Περιέχει πράγματι πολλές αρετές η ξεκάθαρη μνήμη του θανάτου. Γεννά το πένθος, μας προτρέπει να είμαστε εγκρατείς σε όλα, μας θυμίζει την κόλαση, είναι η μητέρα της προσευχής και των δακρύων, είναι η θωράκιση της καρδιάς μας, μας κάνει να αδιαφορούμε για τη σάρκα, επειδή είναι από πηλό, είναι μια πηγή που φέρνει ετοιμότητα πνεύματος μαζί με διάκριση. Παιδιά όλων αυτών είναι ο διπλός φόβος του Θεού. Ακόμη τυχαίνει να είναι κάθαρση της καρδιάς από εμπαθείς λογισμούς και περιέχει πολλές δεσποτικές εντολές. Σ’ αυτήν αποτυπώνεται ο πάρα πολύ δύσκολος της κάθε στιγμής αγώνας, τον οποίο οι πολλοί αθλητές του Χριστού αγωνίζονται.
40. Καμιά από τις καθημερινές στενοχώριες που μας συμβαίνουν δεν θα μας πειράξει, ούτε θα μας στενοχωρήσει, αν μια φορά καταλάβουμε και κάνουμε αντικείμενο μελέτης μας ότι αυτές χρειάζονται. Γι’ αυτό ο θείος απόστολος Παύλος λέει «Χαίρομαι για τα παθήματα του, για τις βρισιές, τις θλίψεις» (Β΄ Κορ. 12,10) και «Όλοι όσοι θέλουν να ζήσουν με ευσέβεια, σύμφωνα με το θέλημα του Ιησού Χριστού, θα υποστούν διωγμούς» (Β΄ Τιμ. 3,12). Σ’ αυτόν ανήκει ή δόξα αιώνια.
* Ο όσιος Φιλόθεος ήταν ηγούμενος της Ιεράς Μονής Σινά. Στα συγγράμματα του. που ενίοτε αποδίδονται και στον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φιλόθεο Κόκκινο, φαίνεται ότι ακολουθεί την πνευματική παράδοση του οσίου Ιωάννη της Κλίμακος. Από τα 40 Νηπτικά κεφάλαια (βλ. Φιλοκαλία ιερών Νηπτικών, τόμος 2, εκδ. Αστήρ, Αθήνα 1975, σ. 274-286) επιλέξαμε 10 κεφάλαια, τα πιο αντιπροσωπευτικά.
Πηγή: (Απόσπασμα από το βιβλίο: Το Γεροντικό του Σινά. (Δημητρίου Γ. Τσάμη). Έκδοση 3η, επαυξημένη. Ορθόδοξη Χριστιανική Αδελφότητα «Λυδία», Θεσσαλονίκη 2000.), Ελληνική Πατρολογία
