Ὁ Ὅσιος Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος, κατὰ κόσμον Γεώργιος Βασίλιεβιτς Γοβόρωφ, ὑπῆρξε γιὸς ἱερέως.

Γεννήθηκε στὶς 10 Ἰανουαρίου 1815 στὸ χωριὸ Τσερνάφσκα τῆς ἐπαρχίας Ὀρλόφ.

Ἀπὸ μικρὸς δέχθηκε τὴν εὐεργετικὴ ἐπίδραση ποῦ ἐξασκεῖ στὴν ψυχὴ τὸ ἐκκλησιαστικὸ περιβάλλον μὲ τὶς εἰκόνες, τὶς ψαλμωδίες, τὶς ἀκολουθίες, τὶς τελετές. Ὁ ἴδιος ἔγραφε ὅτι τὸ περιβάλλον αὐτὸ ἀποτελεῖ τὸν ἰσχυρότερο παράγοντα γιὰ τὴ σωστὴ ἀγωγὴ τῆς παιδικῆς ψυχῆς.

Μετὰ ἀπὸ τὰ πρῶτα γράμματα μπῆκε στὸ Σεμινάριο τοῦ Ὀρλὸφ (1831-37) καὶ ἀργότερα ὁλοκλήρωσε τὶς σπουδές του στὴ Θεολογικὴ Ἀκαδημία τοῦ Κιέβου (1837-41).

Καθὼς σπούδαζε στὸ Κίεβο ἐπισκεπτόταν συχνά τα σπήλαιά του, ποῦ ὑπῆρξαν ἡ κοιτίδα τοῦ ρώσικου μοναχισμοῦ. Ἡ Κιεβοπετσέρσκαγια Λαύρα, γεμάτη ἄφθορα καὶ μυροβλύζοντα λείψανα ὅσιων, ἀκτινοβολοῦσε τὴ δόξα τοῦ λαμπροῦ της παρελθόντος.

Ἡ καρδιὰ τοῦ νεαροῦ ἱεροσπουδαστοῦ δονήθηκε ἀπὸ τὸν πόθο τῆς μοναχικῆς ζωῆς καὶ λίγους μῆνες πρὶν τελειώσει τὶς σπουδὲς του ἔγινε μοναχός.

Ὁ φημισμένος στάρετς Παρθένιος, ποῦ ἦταν πνευματικός του Μητροπολίτου καὶ τῆς Λαύρας, ἔδωσε στὸν νεοκοῦρο καὶ στοὺς συντρόφους του τὶς ἑξῆς συμβουλές:

• «Ἐσεῖς οἱ μορφωμένοι μοναχοὶ νὰ μὴν ξεχνᾶτε ὅτι τὸ πιὸ ἀπαραίτητο εἶναι ἕνα: Ἡ ἀδιάλειπτη προσευχὴ μὲ τὸν νοῦ συγκεντρωμένο στὴν καρδιά. Αὐτὸ κι ἐγὼ ἐπεδίωκα ἀπὸ τὰ νεανικά μου χρόνια καὶ φρόντιζα νὰ μὴ μὲ διακόπτη κανεὶς ἀπὸ τὴ συνεχῆ ἐπικοινωνία μου μὲ τὸν Θεό».

Τὸν ἴδιο χρόνο (1841) χειροτονεῖται διάκονος καὶ σὲ λίγους μῆνες ἱερεύς.

Τελειώνοντας τὴν Ἀκαδημία διορίζεται καθηγητὴς τῆς Ἠθικῆς, τῆς Φιλοσοφίας, τῆς Ψυχολογίας, τῆς Λογικῆς καὶ τῶν Λατινικῶν σὲ διάφορες σχολὲς καὶ ἀκαδημίες.

• Τὸ 1847 ἔρχεται στὰ Βαλκάνια καὶ γιὰ ἑπτὰ χρόνια μελετᾶ τὸν ἑλληνορθόδοξο μοναχισμό.
• Τὸ 1857 γίνεται πρύτανης τῆς Θεολογικῆς Ἀκαδημίας τῆς Πετρουπολέως καὶ ἐπιθεωρητὴς τῶν θρησκευτικῶν μαθημάτων σ' ὅλες τὶς σχολὲς τῆς πρωτευούσης καὶ τῶν περιχώρων της.
• Τὸ 1859 χειροτονεῖται ἐπίσκοπός της ἐπαρχίας Ταμπὼφ καὶ ἀργότερα ἀναλαμβάνει τὴν ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Βλαδιμίρ. Σὰν ἐπίσκοπος ἐργάσθηκε μ' ὅλες του τὶς δυνάμεις. Ἔμεινε κοντὰ στὸ ποίμνιο ποῦ τοῦ ἐμπιστεύθηκε ὁ Θεὸς καὶ δοκίμασε μαζί του πολλὲς δυσκολίες.
• Τὸ 1861 ἀξιώνεται νὰ παρευρέθη στὴν ἀνακομιδὴ τῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου Τύχωνος τοῦ Ζαντόνσκ, τὸν ὁποῖο ἀπὸ τὰ παιδικά του χρόνια ὑπεραγαποῦσε καὶ προσπαθοῦσε νὰ μιμηθεῖ.
• Τὸ 1866, μετὰ ἀπὸ εἰκοσιπέντε χρόνια πολύπλευρης καὶ καρποφόρου ἐκκλησιαστικῆς διακονίας, ἀφήνει τὴν ἐπαρχία του καὶ κλείνεται σ' ἕνα φτωχικὸ κελὶ στὴν ἔρημο Βισένσκ. Ἐκεῖ θὰ ζήση ἔγκλειστός τά ὑπόλοιπα εἰκοσιοκτῶ χρόνια τῆς ζωῆς του.

Ὁ ἀποχαιρετιστήριος λόγος πρὸς τὸ ποίμνιο του εἶναι συγκινητικός:

«Μὴ μὲ παρεξηγεῖτε ποῦ σᾶς ἀποχωρίζομαι. H ἀγάπη σας δὲν θὰ μὲ ἄφηνε νὰ φύγω, ἂν δὲν ὑπῆρχε μέσα μου ἕνας ἀκατανίκητος πόθος γιὰ μιὰ ὑψηλότερη ζωή... Πάντοτε θὰ προσεύχομαι νὰ σᾶς χαρίζει ὁ Κύριος κάθε καλό, νὰ σᾶς γλιτώνει ἀπὸ κάθε συμφορὰ καὶ νὰ ἐξασφαλίζει τὴ σωτηρία σας... Ἔχετε μάθει τὸν δρόμο τῆς σωτηρίας, καθὼς καὶ ὅλα τά μέσα ποῦ ὁδηγοῦν σ' αὐτή. Εἶναι λοιπὸν ἀρκετὸ νὰ σᾶς ὑπενθυμίσω τὴ συμβουλὴ τοῦ ἀποστόλου Παύλου πρὸς τὸν Τιμόθεο:

"Τὴν παρακαταθήκην φύλαττε".

Νὰ φυλάγεστε ἀπὸ τοὺς ψευδοδιδασκάλους. Ὅσους δὲν συμφωνοῦν μ' αὐτὰ ποῦ διδάσκει ἡ Ἐκκλησία νὰ τοὺς ἀπομακρύνετε, ὁποιαδήποτε θέση καὶ ὁποιουσδήποτε τίτλους κί ἂν κατέχουν... Πίσω ἀπὸ τὴ γνησιότητα τῆς πίστεως ἔρχεται ἡ ἐπίσκεψις τῆς θείας χάριτος. Μὲ τὴ βοήθεια τῆς οἱ καθαροὶ στὴν ψυχή, βλέπουν τὸν Θεὸ ἀπὸ τὴν παροῦσα ζωὴ καὶ προγεύονται τὴ μακαριότητα τῆς αἰωνίας».

Ὁ ὅσιος Θεοφάνης ὑπῆρξε πολυγραφότατος. Ἡ ἀδελφή τοῦ Λέοντος Τολστόι ἔλεγε: «Δύο σύγχρονοί μας ἔγραψαν πολλά. Ὁ ἀδελφός μου Λέων καὶ ὁ ἐπίσκοπος Θεοφάνης. Μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι ὁ ἕνας ἔγραψε πρὸς ἀπώλεια τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ὁ ἄλλος πρὸς σωτηρία της».

Τὰ συγγράμματά του εἶναι κλασσικᾶ καὶ διαιροῦνται σὲ ἠθικά, ἑρμηνευτικὰ καὶ μεταφραστικά.

Μετέφρασε στὰ ρωσικὰ τὴ «Φιλοκαλία» καὶ παρουσίασε σ' ἕνα μεγάλο σύγγραμμα πολλοὺς κανόνες τῶν ἅγιων Παχωμίου, Μεγάλου Βασιλείου, Βενεδίκτου καὶ Κασσιανού. Ἀπὸ σκέψεις καὶ βιώματα δικά του ἀποτελεῖται καὶ τὸ μεγαλύτερο μέρος τοῦ περίφημου φιλοκαλικοῦ ἔργου τῆς μονῆς τοῦ Βάλαμο «Ἡ νοερὰ ἄθλησης».

Καθημερινὰ ἔφθαναν στὸ ἐρημικὸ κελὶ τοῦ πολυάριθμες ἐπιστολές, ἀπ' ὅλα τα μέρη τῆς Ρωσίας, μὲ διάφορα ἐρωτήματα. Προσπαθοῦσε ν' ἀπαντᾶ σὲ ὅλες. Ἔτσι στὸ διάστημα τῶν εἰκοσιοκτῶ ἐτῶν τῆς ἔγκλειστης ζωῆς του, ἔγραψε πολλὲς χιλιάδες γράμματα ποῦ ἀποτελοῦν ἕναν ἀνεκτίμητο πνευματικὸ θησαυρό.

Στὴν ἔρημο Βισὲνσκ ὁ ὅσιος Θεοφάνης δὲν ἄλλαξε μόνο τὴ λαμπρὴ ἀρχιερατικὴ στολὴ μὲ τὸ ταπεινὸ ἔνδυμα τοῦ ἀσκητοῦ, ἀλλὰ προσπάθησε νὰ θάψει καὶ ὅτι κοσμικὸ εἶχε: τὴ σοφία του, τὰ ἀξιώματά του, τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του!

Ἀλλὰ ὅπως ὁ ἥλιος δὲν μπορεῖ νὰ κρυφτῆ, ἔτσι καὶ ἡ ἔρημος δὲν μπόρεσε νὰ κρύψει τὸν μεγάλο φωστήρα. H ἔρημος Βισὲνσκ ἔγινε φάρος ὑψηλῆς πνευματικῆς ἀκτινοβολίας. Ἐνῶ σταμάτησαν τὰ φλογερὰ κηρύγματα τοῦ λαμπροῦ ἐπισκόπου, τὰ συγγράμματα καὶ οἱ ἐπιστολὲς του κατέκλυζαν ὁλόκληρη τὴν ἀπέραντη Ρωσία. Ἐνσάρκωναν τὴ γνησιότητα καὶ τὴν αὐθεντικότητα τῆς Ὀρθοδοξίας, γι' αὐτὸ εἶχαν καὶ ἔχουν ἀπήχηση σὲ κάθε ὀρθόδοξο χριστιανό.

Ἡ μακαριὰ ψυχὴ του ἀνῆλθε στὰ οὐράνια σκηνώματα τὸ 1894.

Ἕναν αἰώνα ἀργότερα ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας διακήρυξε ἐπίσημα τὴν ἁγιότητα τοῦ ἡρωικοῦ ἱεράρχου — ἁγιότητα ἀνέκαθεν (ὁμολογημένη ἀπὸ τὸν εὐσεβῆ ρωσικὸ λαὸ - γιὰ τὴ συμβολή του στὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση τῆς συγχρόνου του ρωσικῆς κοινωνίας, γιὰ τὰ οἰκοδομητικὰ καὶ ἑρμηνευτικά του συγγράμματα καὶ κατ' ἐξοχὴν βέβαια γιὰ τὴν ἅγια ζωή του, ζωὴ ποῦ δὲν ἦταν παρὰ ἡ συνέπεια τῆς βαθειᾶς θεολογικῆς καὶ ἐμπειρικῆς βιώσεως τῆς Ὀρθοδοξίας.

Ὂλ' αὐτὰ «μας ἐπιτρέπουν νὰ βλέπουμε τὶς διδαχὲς καὶ τὶς συγγραφές του, σὰν ἀνάπτυξη τῆς ἁγιοπατερικῆς διδασκαλίας, μὲ τὴν ὁποία διατηροῦν τὴν ἴδια ὀρθόδοξη καθαρότητα καὶ τὴν ἴδια διάφανη θεοπνευστία» (Πράξης Ἱερᾶς Τοπικῆς Συνόδου τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, 6-9 Ἰουνίου 1988).

Πηγή: Περί Ζωής, Προσκυνητής