«Οὐδείς ποτέ κατηλλάγη τῷ Θεῷ χωρίς τῆς τοῦ Σταυροῦ δυνάμεως»
Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί,
Ἡ τιμιώτατη ἡμέρα τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Παρασκευῆς, ἡ ἡμέρα τοῦ Ἀχράντου Πάθους τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, Πάθους πού ἀναφέρεται ὄχι στήν Θεότητά Του, ἀλλά στήν ἀνθρώπινη φύση Του, πάντοτε ἕλκει τά γένη τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά καί τήν ἄλογη κτίση σέ πενθική προσκύνηση τῆς ἀνεκφράστου ἀγαθότητος καί φιλανθρωπίας Αὐτοῦ· τοῦ Ἰησοῦ τοῦ ἀπό Ναζαρέτ, τοῦ Θεανθρώπου καί Παντοκράτορος, τοῦ Ὁποίου ἡ ἀγάπη πρός τό τιμιώτατο πλάσμα Του, τόν ἄνθρωπο, ἀπεδείχθη μέχρι θανάτου ἰσχυρή, «κραταιά ὡς θάνατος ἀγάπη» (ᾎσμα 8, 6).
Ὅμως ἡ ἡμέρα αὐτή, περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη πενθική, ἔχει μεμειγμένη καί μυστική πνευματική χαρμονή, καθώς μαρτυρεῖ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος· «Ἑορτήν ἄγομεν σήμερον καί πανήγυριν, ἀγαπητοί· ὁ γάρ Δεσπότης ὁ ἡμέτερος ἐπί τοῦ Σταυροῦ τυγχάνει τοῖς ἥλοις πεπαρμένος. Καί μή ξενισθῇς, εἰ τοῦ πράγματος σκυθρωποῦ τυγχάνοντος, ἡμεῖς ἑορτάζομεν· τοιαῦτα γάρ ἅπαντα τά πνευματικά: ἀπεναντίας τῇ συνηθείᾳ τῇ ἀνθρωπίνῃ ἐστί». Ποιός ὁ λόγος τῆς πνευματικῆς χαρᾶς; Ὅτι χάρις στήν ἄφατη φιλανθρωπία καί τήν Οἰκονομία τοῦ Δεσπότου μας, ἔγινεν ὁ «Σταυρός τό κεφάλαιον τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας, Σταυρός ἡ τῶν μυρίων ἀγαθῶν ὑπόθεσις. Διά τοῦτον οἱ πρότερον ἠτιμωμένοι καί ἔκπτωτοι, νῦν εἰς τήν τῶν υἱῶν τάξιν ἐδέχθημεν· διά τοῦτον οὐκέτι πλανώμεθα, ἀλλά τήν ἀλήθειαν ἐπέγνωμεν· διά τοῦτον οἱ δοῦλοι τῆς ἁμαρτίας εἰς τήν ἐλευθερίαν τῆς δικαιοσύνης ἀνήχθημεν· διά τοῦτον ἡ γῆ οὐρανός λοιπόν γέγονεν· οὗτος τῶν δαιμόνων τήν πλάνην ἔσβεσεν, οὗτος τήν ἀπάτην καθεῖλε, διά τοῦτον ἡ ἀνθρωπίνη φύσις πρός τήν ἀγγελικήν πολιτείαν ἁμιλλᾶται». Καί ἡ Θεογνωσία, ἡ υἱοθεσία, ἡ ἐλευθερία, ἡ ἐν Χριστῷ «οὐράνωσις» τῶν Χριστιανῶν καί ἡ «ἅμιλλά» τους πρός τούς Ἀγγέλους εἶναι ὄντως μόνιμα κτήματα, δεδωρημένα στήν Ἐκκλησία, διά τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ.
Ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός, πρό αἰώνων Υἱός τοῦ Θεοῦ Πατρός ἄνευ μητρός, καί ἐντός τῆς ἀνθρωπίνης ἱστορίας υἱός καί τῆς Θεοτόκου ἄνευ πατρός ἐκ Πνεύματος δέ Ἁγίου, ἀποτελεῖ, κατά τήν εὐαγγελική διδασκαλία, τό «λύτρον» τῆς ἀνθρωπότητος ἀπό τήν τυραννία τοῦ Διαβόλου, τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ θανάτου: «ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλά διακονῆσαι καί δοῦναι τήν ψυχήν αὐτοῦ λύτρον ἀντί πολλῶν» (Ματθ. 20, 28· Μάρκ. 10, 45)· ὄχι «ἀντί πάντων» ἀναγκαστικῶς, ἀλλά «ἀντί πολλῶν», ἐκείνων «ὅσοι ἔλαβον Αὐτόν» (Ἰω. 1, 12). Ἡ ἔννοια τοῦ «λύτρου» δέν εἶναι ἐδῶ ἡ συνήθης ἔννοια τῆς «συναλλαγματικῆς» ἀποδόσεως ἀγαθῶν ὡς λύτρων σέ κάποιον πού κατέχει αἰχμαλώτους. Κατά τήν θεόπνευστη ἑρμηνεία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, τό «λύτρον», τό σταυρικόν μαρτύριον τοῦ Χριστοῦ (Α΄Τιμ. 2, 6), δέν προοριζόταν νά ἀποδοθεῖ καί οὔτε ἀποδόθηκε στόν Σατανᾶ, τόν «τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου» (Ἑβρ. 2, 14) : «εἰ εἰσηνέχθη τό λύτρον τῷ πονηρῷ, φεῦ τῆς ὕβρεως!»· διότι τότε ὁ Σατανᾶς θά ἐμφανιζόταν ὡς ἐπικυρίαρχος τῆς Θεότητος τοῦ Χριστοῦ, ἑνός τόσο «ὑπερφυοῦς μισθοῦ τῆς αὐτοῦ τυραννίδος», μεταξύ τῶν ὁποίων, ὅμως, οὐδέποτε εἶναι δυνατόν νά ὑπάρξει διαλλαγή· «τίς συμφώνησις Χριστῷ πρός Βελίαλ;» (Β΄ Κορ. 6, 15). Οὔτε ὅμως καί ὁ Θεός Πατήρ ἀπαίτησε τό «λύτρον», διότι ἀφ’ ἑνός δέν κατεῖχε ὁ Πατήρ τήν ἀνθρωπότητα αἰχμάλωτη ἀφ’ ἑτέρου δέν ἦταν δυνατόν ὁ φιλανθρωπότατος Πατήρ νά χαρεῖ μέ τό αἷμα τοῦ Υἱοῦ Του· «τίς ὁ λόγος Μονογενοῦς αἷμα τέρπειν Πατέρα;». Ἔτσι, τό «λύτρον» τοῦ Δεσποτικοῦ Αἵματος ὑπῆρξε ἐθελουσία θυσία καί προσφορά τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου χάριν τῆς ἀνθρωπότητος, ἐνῷ ὁ Θεός Πατήρ ἐδέχθη τήν Θυσία «οὐκ αἰτήσας, οὐδέ δεηθείς», χάριν τῆς σωτηρίας μας, ἄν καί αὐτή ἦταν δυνατόν νά τελεσιουργηθεῖ καί μέ ἄλλους τρόπους. Μέ τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ, πάντως, ἀπεδείχθη ἡ τελειοτάτη ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί Θεοῦ πρός τούς ἀνθρώπους, ἀλλά καί ἡ δυνατότητα τῆς νίκης τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἐπί τῶν δαιμονικῶν δυνάμεων, τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ θανάτου, διότι ἡ νίκη τοῦ, ὁμοουσίου μέ ἐμᾶς καί μυστικῶς ἡνωμένου μέ μᾶς Χριστοῦ, Ὑψίστου Ἀρχιερέως καί ἀνωλέθρου Θύματος, εἶναι καί δική μας· ἡ ἀνθρωπίνη φύση «πρός ἀμείνω (=καλύτερη) τινά καί θειοτέραν κατάστασιν μετεστοιχειοῦτο ἐν πρώτῳ Χριστῷ». Τό «λύτρον» τοῦ Δεσποτικοῦ Αἵματος, ὡς ὑπερφυής τιμή, καθιστᾷ ἐμᾶς, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης, «κτῆμα ἴδιον» τοῦ Χριστοῦ, «τούς ἐκ τοῦ θανάτου παρ΄ αὐτοῦ διά τῆς ζωῆς ἐξαγορασθέντας».
Τό ἀναμφισβήτητον ἱστορικόν γεγονός τῆς πρό δύο χιλιάδων ἐτῶν Σταυρώσεως τοῦ Σωτῆρος ἐνεργεῖ τήν παγίωση τῆς χάριτος τοῦ μυστηρίου αὐτοῦ στήν Ἐκκλησία διά τῶν παναγίων Μυστηρίων Της· «ἡ σάρξ τοῦ Χριστοῦ ἐν ταῖς ὠδῖσι τοῦ Σταυροῦ ἐγέννησε τήν Ἐκκλησίαν, τῷ ρεύσαντι ἐξ αὐτῆς αἵματι καί ὕδατι»· ὁ χρυσόφθογγος καί ἱερώτατος Ἰωάννης προσθέτει, ὅτι «ἐξ ἀμφοτέρων τούτων (τῶν πηγῶν, Αἵματος καί Ὕδατος) ἡ Ἐκκλησία συνέστηκε», αὐτό δέ τό γνωρίζουν καλῶς «οἱ μυσταγωγούμενοι, δι΄ ὕδατος μέν ἀναγεννώμενοι, δι΄ Αἵματος δέ καί Σαρκός τρεφόμενοι. Ἐντεῦθεν ἀρχήν λαμβάνει τά μυστήρια». Ἡ ἴδια ἡ ἀποστολή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στήν Ἐκκλησία κατά τήν Πεντηκοστή ὀφείλεται στήν καταλλαγή τῆς ἀνθρωπότητος πρός τήν Ἁγίαν Τριάδα, χάρις - ἐν πρώτοις - στήν Σταύρωση: «ἔδει (=ἔπρεπε) πρότερον προσενεχθῆναι τήν ὑπέρ ἡμῶν θυσίαν, καί τήν ἔχθραν ἐν τῇ σαρκί καταλυθῆναι καί γενέσθαι τοῦ Θεοῦ φίλους καί τότε λαβεῖν τήν δωρεάν ... ἐπειδή ἐχθροί ἦμεν καί ἡμαρτηκότες καί ὑστερούμενοι τῆς δωρεᾶς τοῦ Θεοῦ καί θεοστυγεῖς». Ὄχι ἐπειδή ἦταν ἐχθρικός πρός τήν ἀνθρωπότητα ὁ φιλανθρωπότατος καί Πανάγαθος Θεός, ἀλλά ἐπειδή ἡ ἀνθρωπότητα εἶχε γίνει ἐχθρική καί ἀνεπίδεκτη πρός τήν ἐνέργεια καί χάρη Του· γι΄ αὐτό δέν γράφεται στήν Γραφή ὅτι ὁ Θεός συμφιλιώνεται πρός ἐμᾶς, ἀλλά ἐμεῖς πρός Αὐτόν «Καταλλάγητε τῷ Θεῷ (Β΄ Κορ. 5, 20)· καί οὖκ εἶπε, Καταλλάξατε ἑαυτοῖς τόν Θεόν· οὐ γάρ Ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἐχθραίνων, ἀλλ’ ὑμεῖς· Θεός γάρ οὐδέποτε ἐχθραίνει».
Ὅμως, ἄν ἡ κοσμοσωτήριος Σταύρωση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἐπί Ποντίου Πιλάτου «ὑπέρ ἡμῶν», αὐτές τίς ἄκτιστες, θεῖες, δωρεές τίς κατέστησε μόνιμες καί ἔνοικες στό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ὡστόσο τό Μυστήριον τοῦ Σταυροῦ ἐνεργοῦσε καί πρό τῆς Σταυρώσεως παροδικῶς στούς ἀληθεῖς «φίλους τοῦ Θεοῦ», στούς Προφήτας καί Πατριάρχας, κατά τρόπο μυστικό καί ὑπερφυῆ. Διά τοῦτο καί ὁ Χριστός πρό τῆς Σταυρώσεως παραγγέλλει ὅτι δέν εἶναι ἀντάξιός Του, «ὅς οὐ λαμβάνει τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθεῖ ὀπίσω» Αὐτοῦ (Ματθ. 10, 38)· κατά τόν θειότατο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, «φίλοι δέ Θεοῦ πολλοί τῶν πρό νόμου καί μετά νόμον, μήπω τοῦ Σταυροῦ φανέντος, ὑπ΄ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ μεμαρτύρηνται ... ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ μήπω γεγονώς, ἐν τοῖς Προπάτορσιν ἦν· τό γάρ μυστήριον αὐτοῦ ἐνηργεῖτο ἐν αὐτοῖς ... Τοῦτο δέ ἐστιν ὁ τοῦ Χριστοῦ Σταυρός, ἡ τῆς ἁμαρτίας κατάργησις». Καί τό Μυστήριον τοῦ Σταυροῦ, «ἡ τῆς ἁμαρτίας κατάργησις», πραγματώνεται λοιπόν στή ζωή μας, διά τῆς Χάριτος τοῦ Ἐσταυρωμένου καί Ἀναστάντος, σέ δύο διαφορετικά στάδια, σέ δύο ἐπί μέρους μυστήρια: πρῶτον, στήν «σταύρωση» τοῦ κόσμου καί τῆς ἁμαρτίας γιά μᾶς, δηλαδή μέ τήν ἐκ μέρους μας ἀποφυγή καί ἐγκατάλειψή τους: «κατά ταῦτα γοῦν ὁ κόσμος ἠμῖν σταυροῦται καί ἡ ἀμαρτία, φυγόντων ἡμῶν ἐκ τούτων»· δεύτερον, ὅταν ὁ κόσμος καί τά πάθη «σταυρώνονται» γιά μᾶς, ὅταν δηλαδή ἀποχωρήσουν ἀπό μέσα μας τά νοήματα καί οἱ ἐπιθυμίες τους, χάρις στήν ἐσωτερική θεία ἐνέργεια τῆς θεωρίας τοῦ Θεοῦ· «κατά δέ τό δεύτερον τοῦ Σταυροῦ μυστήριον, ἡμεῖς σταυρούμεθα τῷ κόσμῳ καί τοῖς πάθεσιν, αὐτῶν φευγόντων ἐξ ἡμῶν ... ὅταν τόν ἐντός ἡμῶν ἄνθρωπον καλλιεργῶμεν καί ἀνακαθαίρωμεν, ἀναζητοῦντες τόν ἡμῖν αὐτοῖς κεκρυμμένον θεῖον θησαυρόν (τοῦ Βαπτίσματος)». Μέ τά δύο αὐτά αἰώνια σταυρικά μυστήρια τῆς πνευματικῆς ζωῆς ἐκπληρώνεται τό ἀποστολικόν λόγιον «ἐν τῷ Σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐμοί κόσμος ἐσταύρωται κἀγώ τῷ κόσμῳ» (πρβλ. Γαλ. 6, 14).
Ἀγαπητοί ἀδελφοί,
Διά τοῦ στόματος τῶν Ἁγίων Πατέρων, ἡ Ἐκκλησία καλεῖ ὅλους μας νά γίνουμε μέτοχοι τοῦ Μυστηρίου καί τοῦ Πάθους τοῦ Σταυροῦ· καί καθώς ὁ Χριστός διά τῆς μέχρι θανάτου ὑπακοῆς Του στό θεῖον θέλημα, «ἐταπείνωσεν Ἑαυτόν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δέ Σταυροῦ» (Φιλ. 2, 8 ) καί προσήλωσε στόν Σταυρό «ἐν ἕκτῃ ἡμέρᾳ τε καί ὥρᾳ τήν ἐν τῷ Παραδείσῳ τολμηθεῖσαν τῷ Ἀδάμ ἁμαρτίαν», καλούμαστε καί ἐμεῖς πρός τήν μίμηση τοῦ θείου Πάθους· κατά τόν σοφό Ἰωσήφ Βρυέννιο εἶναι «δυνατόν χωρίς αἵματος μαρτυρῆσαι, καί δίχα θανάτου θανεῖν, καί σταυρωθῆναι ἄνευ Σταυροῦ». Πῶς; διά τῆς ἀνυποχώρητης πάλης κατά τῆς ποικίλης ἁμαρτίας· κατά τόν μέγιστο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, «τοῦτο οὖν ἐστι τό σταυρῶσαι τήν σάρκα σύν τοῖς παθήμασι καί ταῖς ἐπιθυμίαις, τό ἀνενέργητον γενέσθαι τόν ἄνθρωπον πρός πᾶν τό ἀπαρέσκον Θεῷ». Καί διά τοῦ ἀγῶνος αὐτοῦ ὁ Σταυρός θά μᾶς χαρίζει τήν νίκη ἐπί τῆς ἁμαρτίας καί τῶν δαιμόνων καί τοῦ φόβου τοῦ θανάτου, ἀλλά καί κατά τῶν ἐχθρῶν τῆς Ἁγίας Ἐκκλησίας μας· «τό θεῖον τοῦ Σταυροῦ μυστήριον ... καί τάς κακοδόξους δόξας καί τούς ταύταις συνηγόρους ἐξελέγχει καί ἀπωθεῖται τῶν περιβόλων τῆς ἱερᾶς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας». Ἀμήν.
ὁ Καθηγούμενος τοῦ Ἱ. Ἡσυχ. Παντοκράτορος,
† Ἀρχιμ. Κύριλλος
καί οἱ σύν ἐμοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί
