Καθώς τις ημέρες αυτές εορτάζουμε την επέτειο της μεγάλης Επαναστάσεως του 1821 συνηθίζουμε να θυμόμαστε στιγμές από τον τιτάνιο αγώνα που ανέλαβαν οι ένδοξοι πρόγονοί μας προκειμένου να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό. Υποκλινόμαστε μπροστά σε μορφές γενναίων αγωνιστών που πολέμησαν με ηρωισμό και αυτοθυσία: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Μάρκος Μπότσαρης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Κωνσταντίνος Κανάρης, Νικηταράς, Τζαβέλλας, Μακρυγιάννης...!
Ήρωες όμως δεν είναι μόνο αυτοί που αναφέραμε καθώς επίσης και πλήθος άλλων οι οποίοι δοξάστηκαν στο πεδίο των μαχών. Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι μεγάλοι ήρωες, ίσως λιγότερο γνωστοί, που έδειξαν όμως τη γνήσια φιλοπατρία τους με προσωπικούς κόπους και θυσίες, προσφέροντας ολοπρόθυμα σχεδόν ολόκληρη την περιουσία τους για το καλό της πατρίδας... Είναι οι «Εθνικοί Ευεργέτες»! Πρόκειται για ένα καταπληκτικό «φαινόμενο», το οποίο «τουλάχιστον με την μαζικότητα που εκδηλώθηκε κατά τον 19ο αιώνα, αποτελεί μια παγκόσμια αποκλειστικότητα. Ένα γνήσιο ελληνικό φαινόμενο... που αποδεικνύει κατά τον πιο πειστικό τρόπο το μεγαλείο της ελληνικής ψυχής». Ελάτε λοιπόν σήμερα να γνωρίσουμε αυτούς τους ξεχωριστούς ήρωες...
***
1. Ποιοί είναι αυτοί οι «Εθνικοί Ευεργέτες»;
Εθνικοί ευεργέτες ονομάζονται, στην ελληνική ιστορία, οι εύποροι εκείνοι Έλληνες, οι οποίοι από την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και μετά δαπάνησαν η κληροδότησαν το σύνολο η μεγάλο μέρος της περιουσίας τους για κοινωφελείς σκοπούς συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην πνευματική ανάπτυξη και κοινωνική πρόοδο του ελληνικού έθνους. Είναι αυτοί που στήριξαν το έθνος τόσο στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς όσο και στο τιτάνιο έργο της δημιουργίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Εμπνεόμενοι από το παράδειγμα του Κυρίου, ο Οποίος «διήλθεν ευεργετών» στην επίγεια ζωή Του (Πραξ. ι´ 38), καθώς επίσης και από φλογερή αγάπη προς την πολύπαθη πατρίδα, προσέφεραν ο,τι μπορούσαν προκειμένου να ανακουφίσουν τους φτωχούς, τις χήρες, τα ορφανά του πολέμου, τους αιχμαλώτους, τους φυλακισμένους, τους αρρώστους... Έκτισαν εκκλησίες, μοναστήρια, νοσοκομεία. Εκεί όμως που περισσότερο επικεντρώθηκε το ενδιαφέρον και η μέριμνά τους ήταν η παιδεία. Το σύνθημα «να κάμετε σχολειά» του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, του Ρήγα Φερραίου, του Αδαμάντιου Κοραή έγινε σύνθημα και πόθος ζωής για τους εθνικούς μας ευεργέτες. Εκτός από το κτίσιμο σχολείων ανέλαβαν τη μισθοδοσία των δασκάλων και τις σπουδές πολλών Ελλήνων μαθητών. Μ ἕνα λόγο, έδωσαν το «παρών» σε κάθε ανάγκη του Έθνους.
2. Είναι δίπλα μας κι όμως δεν τους γνωρίζουμε...
Σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας θα συναντήσουμε τις μεγάλες μορφές τους πίσω από τα μεγαλόπρεπα μνημεία - καρπούς της ανιδιοτελούς προσφοράς τους. Στις ιδιαίτερες πατρίδες τους – κι ας είναι ασήμαντα χωριουδάκια – βλέπουμε να υψώνεται πιο όμορφο, ψηλότερο απ’ τ’ άλλα κτίσματα, το σχολείο. Δημοτικά, Γυμνάσια, Επαγγελματικές και Τεχνικές Σχολές, γίνονται σε λίγα χρόνια φυτώρια των μελλοντικών πολιτικών και στρατιωτικών ανδρών, των τεχνιτών και των επιστημόνων, των δασκάλων και των ιερέων.
Ο τόπος όμως που προικοδοτήθηκε με το μεγαλύτερο μέρος της εθνικής τους ευαισθησίας ήταν η Αθήνα. Κι ας μην ήταν Αθηναίοι. Πολλοί δεν την ήξεραν κι ούτε την γνώρισαν ποτέ!...
Όταν το 1833 η Αθήνα γίνεται πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους, «έδινε τη θλιβερή εικόνα ενός μεγάλου χωριού με ανύπαρκτη ρυμοτομία και πολεοδομία και με άθλια πλίνθινα σπίτια». Οι μεγάλοι απόδημοι Έλληνες την οραματίζονταν με την παλιά της δόξα και αίγλη. Με την κλασική της αρχοντιά. Και το πέτυχαν! Το Πανεπιστήμιο (κληροδότημα πολλών), η Εθνική Βιβλιοθήκη (Βαλλιάνος), η Ακαδημία (Σίνας), το Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Αβέρωφ και Τοσίτσας) είναι μέχρι σήμερα από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα της Αθήνας. Ας θυμηθούμε ακόμη και τόσες άλλες γνωστές μας σχολές που φέρουν το όνομα του ευεργέτη δωρητή τους: Πάντειος (Πάντος), Χαροκόπειος (Χαροκόπος), Σιβιτανίδειος (Σιβιτανίδης), Ριζάρειος (Ριζάρης), το Βαρβάκειο (Βαρβάκης), το Αρσάκειο (Αρσάκης), το Μαράσλειο (Μαράσλης) κλπ. Αλλά εκτός από την παιδεία οι Εθνικοί μας Ευεργέτες έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τον τομέα της υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Για παράδειγμα το Αιγινήτειο είναι προσφορά του Διονυσίου Αιγινήτη, ενώ το Αρεταίειο κτίστηκε με τη γενναία συνεισφορά του Θεοδώρου Αρεταίου, ο οποίος με τη διαθήκη του κληροδότησε όλη την περιουσία του για να ιδρυθεί και να λειτουρ-γήσει Πανεπιστημιακή Χειρουργική Κλινική. Παρομοίως το Σισμανόγλειο (Κ. Σισμανόγλου), το Δρομοκαΐτειο (Γ. Δρομοκαΐτης) κλπ.
Χάρη στα κληροδοτήματα που άφησε στο Έθνος ο Γεώργιος Αβέρωφ (1818-1899), ένας από τους μεγαλύτερους εθνικούς μας ευεργέτες, έγιναν πολλά κοινωφελή έργα, σημαντικότερο από τα οποία είναι η αγορά του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ». Με δικά του χρήματα επίσης ανεγέρθηκε το κτήριο της Σχολής Ευελπίδων (σήμερα Δικαστήρια) και πραγματοποιήθηκε η ανακαίνιση του Παναθηναϊκού Σταδίου (το γνωστό ως Καλλιμάρμαρο), προκειμένου να λάβει χώρα εκεί η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896.
Bέβαια, ο μεγαλύτερος Εθνικός Ευεργέτης είναι η Εκκλησία, η οποία πάντοτε πρωτοστατεί στους αγώνες για την διατήρηση και την πρόοδο του Έθνους τόσο με την ανιδιοτελή και θυσιαστική προσφορά των κληρικών της όσο και με την παραχώρηση του μεγαλύτερου μέρους της περιουσίας της. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ιεράς Μονής Πετράκη η οποία καθ’ όλην την διάρκεια της ιστορικής πορείας της, από το 1673, οπότε συνεκροτήθη σε αυτοτελή Μονή, κυριολεκτικά αναλώθηκε προς ωφέλεια του ελληνικού λαού. Ενδεικτικώς ας αναφέρουμε ότι η Μονή αυτή προσέφερε τα κτήματα, για να κτισθεί η Ακαδημία Αθηνών και να ανεγερθούν τα Νοσοκομεία Ευαγγελισμός, Αιγινήτειο, Αρεταίειο, Συγγρού, Λαϊκό, Παίδων, «Σωτηρία», Ασκληπιείον και ΠΙΚΠΑ στη Βούλα, το Γηροκομείο Αθηνών, η Μαράσλειος Ακαδημία, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, η Ριζάρειος Σχολή στην οδό Βασ.Σοφίας, το Θεολογικό Οικοτροφείο, το Ορφανοτροφείο της Βουλιαγμένης κ.α.
3. Στιγμιότυπα από τη ζωή τους
• Η ταπεινοφροσύνη τους. Ο Ηπειρώτης στην καταγωγή Σίμων Σίνας ήταν βαρώνος στην Αυστρία. Ο ίδιος δεν είχε δει ποτέ την Αθήνα, ωστόσο ανέλαβε ολοπρόθυμα τη δαπάνη για να κτιστεί η Ακαδημία Αθηνών. Όταν θεμελιωνόταν το θαυμάσιο αυτό οικοδόμημα – που θα κτιζόταν όλο από πεντελικό μάρμαρο – οι βασιλείς, οι επίσημοι και πλήθη κόσμου είχαν κατακλύσει τους γύρω δρόμους. Μόνο ένας ήταν απών. Ο δωρητής Σίμων Σίνας. Στους επαί¬νους που του έλεγαν για τα φιλανθρωπικά του έργα ο Σίμων Σίνας αποκρινόταν: «Μην επαινείτε εμένα. Αυτά είναι δώρα της θείας Προνοίας. Δεν βρίσκω λέξεις ικανές για να ευχαρι¬στήσω τον Κύριο για όλα αυτά». Και μια «λεπτομέρεια»: Κατά την πορεία του έργου ο Σίνας πτώχευσε. Κι όμως... Συνέχισε να δίνει από το υστέρημά του, για να ολοκληρωθεί το κτήριο της Ακαδημίας!
• Πτωχοί για χάρη της Πατρίδας. Ο Ιωάννης Πάγκας η Μπάγκας (1814-1895) από την Κορυτσά της Βορείου Ηπείρου εργάστηκε σκληρά κι απέκτησε μεγάλη περιουσία. Όταν σε μεγάλη πια ηλικία ήλθε κι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, αποφάσισε να δωρίσει τα πάντα στο Ελληνικό Δημόσιο, κρατώντας μόλις 500 δρχ. το μήνα για τη συντήρησή του! Και χρειάστηκε πολλή επιμονή από μέρους του τότε Υπουργού Εξωτερικών Στεφάνου Δραγούμη για να διπλασιαστεί το ποσό αυτό σε 1.000 δρχ. Είναι εντυπωσιακό ότι διέθεσε την περιουσία του στην πατρίδα όχι με διαθήκη, δηλαδή μετά τον θάνατό του, αλλά ενόσω ήταν ακόμα στη ζωή. Μάλιστα, ύστερα από λίγα χρόνια που απέκτησε νέα περιουσία, την δώρισε κι αυτή στην αγαπημένη του πατρίδα. Στην προτομή που στήθηκε στον τάφο του στο Α’ Νεκροταφείο, γράφει: «Τα ίδια κοινά νομίσας, άνερ χρηστέ, χαίρε», δηλαδή: Χαίρε, συ, ευλογημένε άνδρα, ο οποίος θεώρησες την προσωπική σου περιουσία κοινό κτήμα της πατρίδας.
• Ο μεγαλόψυχος καπετάνιος. Ένας από τους μεγάλους Εθνικούς μας Ευεργέτες είναι ο Ιωάννης Βαρβάκης. Καταγόταν από τα Ψαρά κι ήταν καπετάνιος. Στον ρωσοτουρκικό πόλεμο μετέτρεψε το εμπορικό του πλοίο σε καταδρομικό και πολέμησε στο πλευρό των Ρώσων, με όνειρο κάποτε να δει ελεύθερη την αγαπημένη του πατρίδα. Κάποτε, που βρισκόταν στα παράλια της Μυτιλήνης, άκουσε θόρυβο στο κατάστρωμα κι έτρεξε να δει τι συμβαίνει. Το πλήρωμά του οπλισμένο ήταν έτοιμο να κατασφάξει τους Τούρκους και Εβραίους αιχμαλώτους. Ύψωσε τότε τη φωνή του και είπε: «Οι άνθρωποι αυτοί είναι εχθροί μας, ναι. Αν θέλετε να πολεμήσετε μαζί τους, βγείτε έξω στην ξηρά. Θα τους αφαιρέσω τα δεσμά, θα τους δώσω όπλα, και τότε πολεμήστε μαζί τους. Μέσα στο καράβι μου είναι ιερά πρόσωπα, για τα οποία θα λογοδοτήσω στο Θεό. Σας απαγορεύω να τους αγγίξετε».
• Αφιερωμένοι στην Πατρίδα και στον συνάνθρωπο. Πολλοί από τους Εθνικούς μας Ευεργέτες προτίμησαν να μην κάνουν οικογένεια προκειμένου να μπορούν απερίσπαστοι να προσφέρουν στο Έθνος ολόκληρο το προϊόν του μόχθου τους. Τέτοιοι ήταν οι Γ. Σταύρου, Ζώης Καπλάνης, αδελφοί Ριζάρη, Ζάππες, Ζωσιμάδες κ.α. Ο Θεοδόσιος Ζωσιμάς λίγο πριν πεθάνει κληροδότησε ένα μεγάλο ποσό στην Σχολή Ιωαννίνων κι άφησε παρακαταθήκη στους πέντε αδελφούς του: «Να αφιερωθείτε στην ευδαιμονία της πατρίδος». Του έδωσαν το λόγο τους και πράγματι από τότε τα πέντε αδέλφια με την τεράστια περιουσία και τις πολύ επιτυχημένες εμπορικές επιχειρήσεις επέλεξαν ως κατοικία τους ένα πτωχικό οίκημα - μετόχι της Ιεράς Μο-νης Ιβήρων στη Μόσχα, όπου έμεναν με ενοίκιο. Οι ίδιοι συνέχισαν να εργάζονται φιλότιμα και με την περιουσία τους έστελναν χρήματα για τους πτωχούς, για να κάνουν εκκλησίες, σχολεία, να τυπώνονται βιβλία και να διανέμονται δωρεάν, λαμβάνοντας μέριμνα πρωτίστως για τη διάδοση της Αγίας Γραφής. Παράλληλα, πλούσια και ποικίλη ήταν η συμπαράστασή τους στις ανάγκες των συνανθρώπων τους στη χώρα όπου διέμεναν, τη Ρωσία, σε σημείο ώστε να τιμηθούν από την ίδια την αυτοκράτειρα Αικατερίνη.
Δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε την αγία Φιλοθέη την Αθηναία (1526-1589), η οποία έγινε μοναχή κι αφιέρωσε τη ζωή της στην διακονία των σκλαβωμένων Ελλήνων. Η ζωή της ήταν γεμάτη από έργα προσφοράς, φιλανθρωπίας και αγάπης. Η ιερά Μονή του αγίου Ανδρέου που ίδρυσε στο κέντρο των Αθηνών έγινε μια ολόκληρη πολιτεία αγάπης με Νοσοκομείο, Γηροκομείο, Ορφανοτροφείο, Ξενώνα, Εστιατόριο... Έκτισε σχολεία και επαγγελματικές σχολές, μοναστήρια και ιδρύματα. Η περιοχή «Ψυχικό» όνομάστηκε έτσι από το πηγάδι που άνοιξε η Οσία Φιλοθέη «για ψυχικό», δηλαδή για να ποτίζονται τα χωράφια και να δροσίζονται οι αγρότες. Εξαγόραζε αιχμαλώτους, απεφυλάκιζε κρατουμένους, και γενικά συμπαραστεκόταν με κάθε τρόπο στον πόνο και την θλίψη των ραγιάδων χαρίζοντάς τους θάρρος και ελπίδα. Αλλά και τα ονόματα των περιοχών Φιλοθέης και Καλογρέζας (από το Καλόγρηα) υπενθυμίζουν σε όλους την αγία οσιομάρτυρα Φιλοθέη, την «Κυρά των Αθηνών».
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥΣ
Τα όσα αναφέρθηκαν είναι ελάχιστα σε σύγκριση με τα αναρίθμητα περιστατικά της αγάπης των Εθνικών Ευεργετών. Είναι μερικά μόνο δείγματα αγάπης των χιλιάδων Ελλήνων που τ ὄνομά τους το έγραψε η Ιστορία, το γραψε προπάντων ο Θεός στο βιβλίο τ’ ουρανού! Ωστόσο είναι αρκετά για να μας μεταφέρουν το μήνυμά τους.
–Ποιό είναι λοιπόν το μήνυμα των Εθνικών Ευεργετών για τη δική μας ζωή; (...)
α) Η πιο λαμπρή σταδιοδρομία
Όλοι κάνουμε όνειρα για το μέλλον. Όσο μεγαλώνουμε, σκεπτόμαστε όλο και πιο σο-βαρά το επάγγελμα που θ ἀκολουθήσουμε, τις θέσεις εργασίας, τις αποδοχές κλπ. Δεν γνωρίζουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Ωστόσο υπάρχουν κάποιες αξίες που μένουν αλώβητες ακόμα και μέσα στις πιο δυσμενείς συνθήκες. Είναι καιροί δύσκολοι. Αλλά κι η εποχή που έζησαν και μεγαλούργησαν οι Εθνικοί Ευεργέτες δεν ήταν ευκολότερη. Ας θυμόμαστε ακόμη ότι οι άνθρωποι αυτοί στην πλειοψηφία τους δεν γεννήθηκαν κληρονομώντας αμύθητη περιουσία. Ήταν πτωχοί, άνεργοι κάποτε, αλλά με την τιμιότητα, την εργατικότητά τους και κυρίως με την πίστη τους στον Θεό κατόρθωσαν όχι μόνο να στηριχθούν στα πόδια τους αλλά και να στηρίξουν όλο το Έθνος! Ας μην ξεχνούμε λοιπόν ότι κι όλοι εμείς, από τη θέση του ο καθένας μας, μπορούμε να συμβάλουμε ουσιαστικά στην ευημερία της πατρίδας. Σκεφθείτε πόσο πολλά μπορεί να προσφέρει ο τίμιος έμπορος, ο καλός δάσκαλος, ο συνειδητός γιατρός, ο πιστός θεολόγος, ο σεμνός κληρικός... Αυτή είναι η πιο λαμπρή σταδιοδρομία: ο,τι κάνεις, να το κάνεις με αγάπη για τον συνάνθρωπο, για το καλό της Πατρίδας∙ όχι για προσωπική προβολή αλλά για τη δόξα του Χριστού!
β) Άνθρωποι αγάπης και αρετής
Κάτι τόσο μεγαλειώδες όμως δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται από τώρα να είμαστε επιμελείς στα έργα μας (στα μαθήματά μας), συνεπείς στη ζωή μας και ιδιαιτέρως να καλλιεργούμε την αρετή της αγάπης και της θυσίας για τους άλλους. Μια αγάπη που αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους! Συχνά στην καθημερινή μας ζωή παρουσιάζονται περιπτώσεις όπου καλούμαστε να προσφέρουμε κάποια βοήθεια. Ειδικά στις μέρες μας είναι συγκινητικό το πως η δυσκολία που περνούμε ως έθνος, έφερε τις καρδιές μας πιο κοντά κι άνοιξε πολλούς δρόμους αγάπης και προσφοράς. Σε τέτοιες περιπτώσεις ας είμαστε κι εμείς πάντα πρόθυμοι να ανταποκρινόμαστε. Με σύνεση πάντοτε και με την καθοδήγηση των εμπειροτέρων ας προσφέρουμε κόπο, χρόνο, χρήματα για τους αδελφούς μας. Πόση χαρά τότε μπορούμε να μεταδώσουμε, πόση ανακούφιση! Και οι πρώτοι που θα ωφεληθούμε, θα είμαστε εμείς. Διότι θα νιώσουμε χαρά πολλή και θα λάβουμε πλούσια την ευλογία του Θεού. (Ας παροτρυνθούν τα παιδιά να εφεύρουν πρωτότυπους, εάν είναι δυνατόν τρόπους, είτε ατομικής είτε ομαδικής δράσεως με τα άλλα αδέλφια τους, με την οικογένειά τους, με το Σχολείο ή το Κατηχητικό τους. Οι μέρες των εορτών που πλησιάζουν είναι κατάλληλες για εκδηλώσεις αγάπης και φιλανθρωπίας).
***
Η πατρίδα μας έχει ανάγκη από αληθινούς και γνήσιους πατριώτες. Από νέους που η καρδιά τους κτυπά για Χριστό και Ελλάδα. Μας το λέγει και ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Την Πατρίδα τίμησον και τη αρετή βοήθησον αυτή».
Ας πάρουμε αυτό το μεγάλο μάθημα κι εμείς από τους Εθνικούς μας Ευεργέτες, για να μας αξιώσει ο Θεός να γίνουμε άξιοι συνεχιστές τους!
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: «Την πατρίδα τίμησον και τη αρετή βοήθησον αυτή».
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
- Η Αθήνα των Ευεργετών, έκδοση Πολιτισμικού Οργανισμού Δήμου Αθηναίων 1997.
- Εθνικοί Ευεργέται, εκδ. Αδελφ. Θεολόγων η «Ζωή», Αθήναι 1955.
- Αφιέρωμα στους Εθνικούς μας Ευεργέτες, στο: Περιοδικό «Προς την Νίκην», τ.585, 15-11-1998.
ΓΡΑΦΕΙΟ ΝΕΟΤΗΤΟΣ
(t): + 30 210 66 32 687 (εσωτερικό 138)
(f): + 30 210 60 25 101
(e): neotita@imml.gr
Θουκυδίδου 6 & Βυζαντίου
Τ.Θ. 1, Τ.Κ. 19004, Σπάτα Αττικής
Αθήνα‚ Ελλάδα
