Στά μέσα Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 2011 εἶχε δημοσιευθεῖ νέο πρόγραμμα σπουδῶν στά θρησκευτικά δημοτικοῦ, γυμνασίου. Γιά τό πρόγραμμα ἐκεῖνο εἴχαμε δημοσιεύσει ἐκτενή κριτική ἐπισημαίνοντας τά σοβαρά σφάλματα, τά ὁποῖα τό χαρακτήριζαν[1]. Εἴχαμε διαπιστώσει σωρεία νομικῶν, θεολογικῶν, παιδαγωγικῶν σφαλμάτων. Ὀγκώδης τόμος μέ ἀρνητικές κριτικές εἰς βάρος τοῦ προγράμματος ἐκείνου δημοσιεύθηκε ἐντός τοῦ 2012[2].
Ἐντός τοῦ Ἰουνίου τοῦ ἔτους 2014 κυκλοφόρησε ἀναθεωρημένη ἔκδοση τοῦ ἰδίου προγράμματος. Μολονότι φέρει κάποιες ὑποτυπώδεις ἀλλαγές, ἡ ἔκδοση αὐτή βασίζεται στίς ἴδιες ἐσφαλμένες ἀρχές καί γι΄ αὐτό παρουσιάζει ὁμοίως ἐσφαλμένο ἀποτέλεσμα.
Μολονότι ἔχουμε ἐξηγήσει καί δημοσιεύσει πάμπολλες φορές, ὅτι ἡ διατύπωση τοῦ ἄρθρου 16 τοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας εἶναι σαφέστατη, τό πρόγραμμα ἐξακολουθεῖ καί στή νέα του ἐκδοχή νά ἐμμένει στό ὅτι: «στο Σύνταγμα του 1975 η διατύπωση του άρθρου 16 για ανάπτυξη «θρησκευτικής συνειδήσεως» δεν διευκρινίζεται επαρκώς.»[3] Δέν θά ἔβλαπτε νά ἐξηγήσουμε γιά ἄλλη μία φορά, γιατί τό Σύνταγμα εἶναι σαφέστατο, μήπως ἐν τέλει ληφθεῖ ὑπ΄ ὄψη.
Ἡ παράγραφος 2 τοῦ ἄρθρου 16 τοῦ συντάγματος ὁρίζει «Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό τήν ηθική, πνευματική, επαγγελματική καί φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες». Τόσο ἡ ἐθνική, ὅσο καί ἡ θρησκευτική συνείδηση ὑπάρχουν ἤδη, τό παιδί εἶναι ἤδη Ἕλληνας καί τό γνωρίζει, εἶναι ἤδη χριστιανός ὀρθόδοξος καί τό γνωρίζει καί ἡ βάσει τοῦ συντάγματος κρατική παιδεία, ἀποσκοπεῖ νά ἀναπτύξει τή συνείδησή του αὐτή, δέν τή δημιουργεῖ καί δέν ἐπιτρέπεται νά τή στρεβλώσει.
Ἑπομένως δέν εἶναι δυνατόν ὁ Ἕλληνας νά διαπαιδαγωγεῖται ἀπό τό κράτος, ὥστε νά ἀναπτύξει π.χ. βραζιλιανή ἤ ἰαπωνική ἐθνική συνείδηση, τήν ὁποία δέν ἔχει. Δέν εἶναι δυνατόν ὁ χριστιανός ὀρθόδοξος νά διαπαιδαγωγεῖται ἔτσι ὥστε νά ἀναπτύξει βουδδιστική ἤ ἰνδουιστική θρησκευτική συνείδηση, τήν ὁποία ἐπίσης δέν ἔχει, οὔτε νά ἐπιχειρεῖται νάρκωση ἤ παραπλάνηση τῆς θρησκευτικῆς του συνειδήσεως μέσῳ ἀπαγορεύσεως τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ μαθήματος ἤ ἀντικαταστάσεώς του ἀπό ὁποιοδήποτε ἄλλο.
Τί ἐπιχειρεῖται στήν προκειμένη περίπτωση: Ἡ ἀντικατάσταση τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ μαθήματος ἀπό τό βρετανικό «religious literacy», τό ὁποῖο μεταφράζεται στό πρόγραμμα ὡς «θρησκευτικός γραμματισμός». Πῶς λειτουργεῖ τό «religious literacy»: «στοχεύει στήν κριτική ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών με τις γνώσεις, τις αξίες και τις στάσεις ζωής που παρέχει για τις θρησκείες και από τις θρησκείες, εφαρμόζοντας μια διερευνητική και διαλογική μαθησιακή προσέγγιση»[4].
Οἱ χαρακτηρισμοί «κριτική ανάπτυξη», «διερευνητική και διαλογική μαθησιακή προσέγγιση» δέν πρέπει νά μᾶς ἀποπροσανατολίζουν. Ἡ ἀνάπτυξη τῆς κριτικῆς ἰκανότητας μέσῳ τῆς ἔρευνας καί τοῦ διαλόγου δέν ἔχουν ἀνάγκη ἀπό τό βρετανικό «religious literacy» ὥστε νά εὐδοκιμήσουν. Εὐδοκιμοῦν ἐδῶ καί ἀρκετά χρόνια μέσα στό ὀρθόδοξο χριστιανικό μάθημα καί ἔχουν ἤδη ἀποφέρει σημαντικούς καρπούς. Τό δέ «religious literacy» δέν ἔχει νά προσφέρει τίποτε ἐπί τοῦ προκειμένου.
Εἶναι ἐμφανές, ὅτι τό «religious literacy» εἶναι πρόγραμμα πολυθρησκειακό. Εἴδαμε ἄλλωστε, ὅτι τό ἀναφέρει τό ἴδιο. Στή νέα ἔκδοση μάλιστα ἀφαιροῦνται κάποια πολυθρησκειακά στοιχεῖα ἀπό ὁρισμένα σημεῖα, ἀλλά σέ ἄλλα ἐνισχύονται. Ὡς παράδειγμα μποροῦμε νά δοῦμε τή θεματική ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 6 τῆς Α΄ γυμνασίου. Ὁ παλαιός της τίτλος στήν πρώτη ἔκδοση ἦταν «Θρησκευτικές αναζητήσεις και εμπειρίες της μακρινής ανατολής» ἐνῷ ὁ τίτλος στή νέα ἔκδοση εἶναι «Θρησκευτικές αναζητήσεις της μακρινής ανατολής»[5], ἀφαιρέθηκαν δηλαδή δύο λέξεις ἀπό τόν τίτλο, ὅμως ἡ ἑνότητα ἐμπλουτίσθηκε μέ ἀκόμη περισσότερα θέματα ἀπό τέσσαρες θρησκεῖες τῆς ἄπω ἀνατολῆς.
Οἱ ἀλλαγές οἱ ὁποῖες ἐπῆλθαν στή νέα έκδοση καί βασίζονται στίς ἴδιες ἐσφαλμένες ἀρχές, συντηροῦν τά προβλήματα τοῦ προγράμματος, ἀντί νά τά ἀπαλείφουν. Ἐπί παραδείγματι, ἀπό τή θεματική ἑνότητα 5 τῆς Β΄ Γυμνασίου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «Διάσπαση και αντιπαλότητα στις θρησκείες» ἀφαιρέθηκαν θέματα, ὅπως ἡ ἰνδουιστική «αχίμζα» καί τά ἰνδουιστικά ἔπη Μαχαμπαράτα καί Ραμαγιάνα, ὅμως προστέθηκε «το αίτημα της διαθρησκειακής εκπαίδευσης»[6]. Τό αἴτημα αὐτό πόθεν προέρχεται; Γιατί θά πρέπει νά ἰκανοποιηθεῖ; Εἶναι νόμιμο; Εἶναι παιδαγωγικῶς ὀρθό τό νά διαπαιδαγωγεῖται ἕνα παιδί ὄχι βάσει τῆς πίστεώς του, ἀλλά βάσει ἑνός πολυθρησκειακοῦ μείγματος;
Τί γνωρίζουμε στήν Ἑλλάδα ἐδῶ καί 193 ἔτη; Τήν ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία. Αὐτή στήν ὁποία χρωστοῦμε τήν ταυτότητά μας. Αὐτή στήν ὁποία χρωστοῦμε τή γλώσσα μας. Αὐτή στήν ὁποία χρωστοῦμε τήν ὕπαρξή μας. Εἶναι πασίγνωστη ἡ ἱστορική ἀλήθεια, ὅτι κατά τή διάρκεια τῆς τουρκοκρατίας ὅποιος δέν ἄντεχε τά βάσανα τῆς δουλείας καί ἐξισλαμιζόταν, ταυτοχρόνως ἐκτουρκιζόταν. Γι΄ αὐτό ἡ διαφύλαξη τῆς ἑλληνικῆς ἐθνικῆς ταυτότητος ὀφείλεται σέ ὅσους ἄντεξαν τή φρικτή δουλεία καί παρέμειναν ὀρθόδοξοι χριστιανοί.
Γιατί λοιπόν θά πρέπει νά ἀντικαταστήσουμε τήν ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία μέ εἰσαγόμενα συστήματα; Τό πρόγραμμα δέν ἐξηγεῖ τό γιατί. Ἐμμένει ὅμως στήν ἀπομάκρυνση καί διαφοροποίηση τοῦ μαθήματος ἀπό τήν ὀρθόδοξη χριστιανική κατήχηση[7]. Εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νά διευκρινίσουμε: ἀπομάκρυνση καί διαφοροποίηση τοῦ μαθήματος ἀπό τήν κατήχηση σημαίνει ἀπομάκρυνσή του καί διαφοροποίησή του ἀπό τήν ὀρθοδοξία. Ἡ τακτική αὐτή θά ἐπιφέρει ὁριστική ἀπομάκρυνση τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν μαθητῶν ἀπό τό μάθημα. Ἔχουμε ἐξηγήσει ἐπανειλημμένως, ἀλλ΄ ὅμως δέν ἐλήφθη ὑπ΄ ὄψη, ὅτι ἐάν τό σχολικό μάθημα ἀντιστρατεύεται τήν κατήχηση, τήν ὁποία ἔχει λάβει τό παιδί ἀπό τήν οἰκογένεια καί τήν ἐνορία του, τότε ἡ οἰκογένειά του ἀποκτᾶ ἀναφαίρετο δικαίωμα ἀπαλλαγῆς του ἀπό αὐτό. Θά συνιστούσαμε λοιπόν γιά ἄλλη μία φορά, νά μή ἐπιχειροῦνται τέτοιοι πειραματισμοί, οἱ ὁποῖοι θά ἔχουν δυσάρεστα ἀποτελέσματα.
Κι ἐπειδή καί στήν ἀναθεωρημένη ἔκδοση τοῦ προγράμματος ἐξακολουθεῖ νά περιλαμβάνεται καί ὁ μυστηριώδης ὅρος «κατηχητισμός»[8], ἐρωτοῦμε γιά μία ἀκόμη φορά τή συντακτική ὁμάδα τοῦ προγράμματος, καί ἀναμένουμε ἀπάντηση: Τί δηλώνει ὁ ὅρος αὐτός; Ποιά εἶναι ἡ σχέση του μέ τήν ὀρθόδοξη χριστιανική κατήχηση; Πῶς πρέπει νά χρησιμοποιεῖται; Γιά ποιούς λόγους προτιμᾶται καί περιλαμβάνεται σέ σχολικό πρόγραμμα;
Καί ναί μέν τό πρόγραμμα ἐξακολουθεῖ νά ἰσχυρίζεται, ὅτι θά ἐπιφέρει «εξασφάλιση θρησκευτικής εκπαίδευσης σε όλους τους μαθητές χωρίς εξαιρέσεις»[9], ὅμως δέν λαμβάνει ὑπ΄ ὄψη ὅτι ὁ κάθε ἑτερόδοξος ἤ ἀλλόθρησκος θά διατηρεῖ στό ἀκέραιο τό δικαίωμα ἀπαλλαγῆς του καί ἀπό αὐτοῦ τοῦ εἴδους τό μάθημα, διότι δέν θά εἶναι μάθημα σύμφωνο μέ τή δική του πίστη ἀλλά πολυθρησκειακό μεῖγμα.
Ἡ χρονολογική σειρά τῶν διδασκομένων θεμάτων ἐξακολουθεῖ νά ἀποτελεῖ ἀδιάφορο στοιχεῖο γιά τό πρόγραμμα. Ἀκόμη καί δύο ὀρθόδοξα θέματα τά ὁποῖα προστέθηκαν, ὁ ὅσιος Λουκᾶς Κριμαίας (1877-1961) καί ἡ ὁσία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία (1522-1589)[10], ἀναφέρονται ἀδιάφορα ἀπό τή χρονολογική τους σειρά, πρῶτα ὁ ὅσιος καί κατόπιν ἡ ὁσία! Κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο οἱ μαθητές χάνουν τήν αἴσθηση τῆς ἱστορικῆς συνέχειας Παλαιᾶς Διαθήκης, Καινῆς Διαθήκης, Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας.
Παρ΄ ὅλα αὐτά τούς ζητεῖται νά εἶναι σέ θέση νά διηγοῦνται βιβλικές ἱστορίες[11]. Πῶς θά τό ἐπιτύχουν αὐτό, ὅταν τίς διδάσκονται ἀποκομμένες ἀπό τήν ἱστορική τους συνάφεια, ἀπό τά προηγούμενα καί τά ἑπόμενα γεγονότα; Τό δέ αἴτημα γιά χρονολογική σειρά, δέν σημαίνει ὅτι τά γεγονότα θά παρατίθενται ἁπλῶς ὡς στοιχεῖα τά ὁποῖα ἀποτελοῦν τό παρελθόν κι ἐκεῖ θά τελειώνει τάχα τό μάθημα! Κάτι τέτοιο δέν θά ἦταν δημιουργικό μάθημα, δέν θά ἦταν ὀρθόδοξη χριστιανική θεολογία. Σέ ὅποια ἱστορική περίοδο καί ἄν ἀνήκει τό διδασκόμενο μάθημα, θά πρέπει νά συνδέεται μέ προβληματισμούς τοῦ παρόντος καί προοπτικές τοῦ μέλλοντος, μέ τήν κρίση τοῦ μαθητῆ καί μέ τόν συναισθηματικό του κόσμο, νά ἐμπνέει ἐν τέλει τήν πορεία του πρός τήν πράξη.
Οἱ ἐπιφανειακές ἀλλαγές, οἱ ὁποῖες ἐπῆλθαν κατά κύριο λόγο σέ δευτερεύοντα σημεῖα, δέν εἶναι σέ θέση νά δικαιώσουν τό πρόγραμμα αὐτό. Σέ κάποιες περιπτώσεις, καί μόνο στό πρόγραμμα τοῦ γυμνασίου καί ὄχι στό πρόγραμμα τοῦ δημοτικοῦ, στή στήλη «δραστηριότητες» ἡ ὁποία μετονομάσθηκε σέ «ἐνδεικτικές δραστηριότητες», προστέθηκαν παραπομπές σέ ἰστοσελίδες, οἱ ὁποῖες ἐάν εἴμαστε ταυτόχρονα συνδεδεμένοι μέ τό διαδίκτυο, ὁδηγοῦν αὐτόματα, μέ ἕνα πάτημα τοῦ ἀριστεροῦ πλήκτρου τοῦ ποντικιοῦ τοῦ ὑπολογιστῆ στήν ἰστοσελίδα αὐτή καί ἀφοροῦν κυρίως εἰκαστικά ἔργα. Ἡ πολυτέλεια ὅμως αὐτή παραμένει μικρή σέ σύγκριση μέ τά ἐλαττώματα τοῦ προγράμματος.
Σέ κάποιες περιπτώσεις ἡ ἀνεπαρκής θεολογική ὁρολογία τοῦ παλαιοῦ προγράμματος ἀντικαταστάθηκε ἀπό ἀνεπαρκέστερη θεολογική ὁρολογία. Ἡ φράση π.χ. «να προσεγγίσουν την προσωπικότητα του Ιησού ως δασκάλου» τῆς παλαιᾶς ἐκδόσεως ἀντικαταστάθηκε ἀπό τή φράση «να γνωρίσουν τον Θεάνθρωπο Ιησού ως κέντρο της χριστιανικής Εκκλησίας»[12]. Ἡ ἀρχική διατύπωση ἦταν ἁπλῶς ἀνεπαρκής, διότι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός δέν εἶναι ἁπλῶς διδάσκαλος, ἀλλά Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, σωτήρ τῆς ἀνθρωπότητος. Ὁ δέ χαρακτηρισμός τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὡς «κέντρου της χριστιανικής Εκκλησίας» δέν γνωρίζουμε πόθεν προέρχεται, εἶναι ὅμως ὁ πλέον ἀκατάλληλος. Ὁ σωστός ὅρος εἶναι «κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας»[13]. Ὁ ὅρος «κέντρον» δηλώνει στήν Καινή Διαθήκη εἴτε τό καρφί[14], εἴτε αὐτό τό ὁποῖο ἀποκαλοῦμε σήμερα ἁπλῶς κεντρί[15], ἤ εἰδικότερα τό δηλητηριῶδες κεντρί τῶν σκορπιῶν[16].
Σέ πολλά σημεῖα ἡ ἀκατάλληλη ὁρολογία, ἡ ὁποία δέν συνιστᾶ ὀρθόδοξη θεολογία, τήν ὁποία μάλιστα ἔχουμε ἐπισημάνει ἐδῶ καί περισσότερο ἀπό δύο ἔτη, παρέμεινε αὐτούσια. Δηλαδή ἡ βιβλική διδασκαλία ἀναφέρεται ὡς «βιβλική θεώρηση» [17], ἡ ἀποκάλυψη Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ἡ ὁποία θεμελιώνει τή χριστιανική πίστη καί ἡ βάσει αὐτῆς διδασκαλία ἀναφέρεται ὡς «χριστιανική πρόταση»[18], ὅπως γενικά ἀποφεύγεται ὁ ὅρος διδασκαλία καί εἰσάγεται ὁ καινοφανής, καί κατά τή γνώμη μας ἀπαράδεκτος ὅρος «πρόταση»[19]. Ὁ σεβασμός ἔγινε «σεβαστική στάση»[20], ἡ χριστιανική ἠθική διδασκαλία ἔγινε «χριστιανική ηθική πρόταση για τη ζωή»[21], ἀντί δέ τοῦ ὅρου «εὐχαριστιακή ζωή» προτιμᾶται ὁ παράδοξος ὅρος «ευχαριστιακή στάση ζωής»[22].
Κι ἐπειδή γενικά ἀποφεύγεται ὁ ὅρος «διδασκαλία», καταλήγει τό πρόγραμμα στίς ἑξῆς ἀπαράδεκτες γιά ὀρθόδοξο χριστιανικό πρόγραμμα διατυπώσεις: «Η χρήση και ο ρόλος της Αγίας Γραφής στο μάθημα των θρησκευτικών». «επιχειρηματολογούν για τη σημασία της χρήσης της Αγίας Γραφής στο μάθημα των θρησκευτικών».[23] Πρέπει ἐδῶ νά ἀποσαφηνίσουμε, ὅτι ὁ χριστιανός δέν κάμει χρήση τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Τήν Ἁγία Γραφή τήν διδασκόμαστε καί μᾶς διδάσκει, διότι ἔχει ἀποτυπώσει λόγο Κυρίου. Ὁ ὅρος «χρήση» προσιδιάζει σύμφωνα μέ τούς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας σέ μή χριστιανικές πηγές, τίς ὁποῖες χρησιμοποιοῦν χριστιανοί. Ἐκτός ἐάν ἐπιβάλλεται πλέον οἱ χριστιανοί νά συμπεριφέρονται ὡς μή χριστιανοί.
Σέ ὁρισμένες περιπτώσεις ἡ προσπάθεια γιά ἀλλαγή τοῦ προγράμματος ἔφερε περισσότερο συγκεχυμένο ἀποτέλεσμα. Ἄς δοῦμε ἕνα παράδειγμα, ὅπου συγκεκριμένη φράση ἄλλαξε, ἀλλά τό ἀποτέλεσμα εἶναι ἐν τέλει πρός τό χειρότερο. Στό πρόγραμμα τῆς πέμπτης δημοτικοῦ, στή θεματική ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 6, μέ τίτλο «αποστολές για την «καλή είδηση»» ἀναφέρεται μεταξύ ἄλλων στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα» ὅτι προσδοκᾶται ἀπό τούς μαθητές νά «διακρίνουν και αξιολογούν το θάρρος, την επιμονή και την αφοσίωση στη δράση συγκεκριμένων προσώπων»[24] Τί ἀξιολογοῦν ἐδῶ οἱ μαθητές; Τό ὅτι συγκεκριμένα πρόσωπα ἀφοσιώνονται στή δράση; Ἤ μήπως τό ὅτι κάποιοι ἀφοσιώνονται στή δράση συγκεκριμένων προσώπων; Μᾶλλον τό δεύτερο ἐννοεῖ αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ σύνταξη, μολονότι οἱ συντάκτες μᾶλλο ἐννοοῦν τό πρώτο. Γι΄ αὐτό ἡ φράση ἀπό ἄποψη συντάξεως θά ἦταν πιό ὀρθή ἐάν διατυπωνόταν ὡς ἑξῆς: «διακρίνουν και αξιολογούν το θάρρος, την επιμονή και τήν ἀφοσίωση συγκεκριμένων προσώπων στή δράση». Δεν διευκρινίζεται ὅμως σέ ποιά δράση. Στόν ἀθλητισμό, στήν πολεμική δράση, στίς ἐμπορικές ἐπιχειρήσεις; Ἡ παλαιά ἔκδοση ἔγραφε: «εξηγούν τη δυναμική της σύγχρονης χριστιανικής ιεραποστολής και αξιολογούν τη δράση συγκεκριμένων προσώπων». Ἔτσι ἡ νέα ἔκδοση εἶναι σ΄ αὐτή τήν περίπτωση πιό ἀσαφής ἀπό τήν παλαιά.
Σέ κάποιες ἄλλες περιπτώσεις κατέστη τό πρόγραμμα πιό ἀναλυτικό. Αὐτό ὅμως τό γεγονός ἀνέδειξε ἀκόμη περισσότερο καί τήν ἀδυναμία του νά ἀποδώσει ὀρθά τήν πραγματικότητα. Στό πρῶτο μέρος τῆς θεματικῆς ἑνότητας ὑπ΄ ἀριθμόν 6 τῆς ἕκτης δημοτικοῦ ἐξετάζονται οἱ ἰσλαμικές κοινότητες τῆς Ἑλλάδας. Ἡ πρώτη ὅμως ὁμάδα θεμάτων τιτλοφορεῖται «Μνημεία, δρόμοι, περιοχές»[25]. Ὅλα αὐτά ἐγείρουν εὔλογα ἐρωτήματα: Ποιά εἶναι τά ἰσλαμικά μνημεῖα στήν Ἑλλάδα, τά ὁποῖα δέν θυμίζουν κατοχή τεσσάρων αἰώνων, γιά τήν ἀπόσειση τῆς ὁποίας ἔχυσαν τό αἷμα τους οἱ πατέρες μας; Ἰσλαμικοί δρόμοι ποῦ ὑπάρχουν καί τί σημαίνει ὁ χαρακτηρισμός αὐτός; Περιοχές μόνο μέ ἰσλαμιστές, χωρίς χριστιανούς, ὑπάρχουν στήν Ἑλλάδα;
Προστέθηκε καί μία θεματική ἑνότητα γιά τό μυστήριο τῆς θείας εὐχαριστίας. Ὅμως προστέθηκε στό πρόγραμμα τοῦ δημοτικοῦ σχολείου, στήν ἕκτη δημοτικοῦ. Εἶναι ἡ ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 4. τιτλοφορούμενη «Η Θεία Ευχαριστία: πηγή και κορύφωση της ζωής της Εκκλησίας». Τέτοια ἑνότητα δέν ὑπάρχει στό πρόγραμμα τοῦ γυμνασίου. Δέν δίνεται πλέον δυνατότητα στούς θεολόγους νά διδάσκουν τέτοια θέματα, γιά τά ὁποῖα εἶναι οἱ κατ΄ ἐξοχήν ἁρμόδιοι.
Ὅμως σέ ἄλλες περιπτώσεις προστέθηκαν στοιχεῖα τά ὁποῖα ἀντενδείκνυνται γιά ὀρθοδόξους χριστιανούς μαθητές καί ὡς πρός τό περιεχόμενο καί ὡς πρός τή σειρά μέ τήν ὁποία παρατίθενται καί πρέπει νά διδάσκονται. Στή θεματική ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 6. τῆς Γ΄ γυμνασίου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «από την αρχή μέχρι τό τέλος του κόσμου»[26]. Ἡ θεματική ἑνότητα περιλαμβάνει τήν ὀρθόδοξο διδασκαλία περί τῶν ἐσχάτων, ἀλλά καί δοξασίες τῶν θρησκειῶν σχετικές μέ τό θέμα. Ὅμως ἡ διαπραγμάτευση τοῦ θέματος ξεκινᾶ ἀπό τό Κοράνιο καί μάλιστα μέ ἀρκετά ἀναλυτικό τρόπο. Δέν γνωρίζουμε γιά ποιό λόγο προτιμήθηκε ἡ σειρά αὐτή, πιστεύουμε ὅμως ὅτι εἶναι παιδαγωγικῶς ἀπαράδεκτο νά διδάσκονται χριστιανοί ὀρθόδοξοι πρῶτα τίς δοξασίες ἑνός θρησκεύματος γιά ἕνα ζήτημα, καί μάλιστα μέ ἀναλυτικό τρόπο, καί κατόπιν τήν ἐν Χριστῷ θεία ἀποκάλυψη.
Σέ μερικά σημεῖα οἱ μετατροπές οἱ ὁποῖες ἐπιβλήθηκαν στό πρόγραμμα τό καθιστοῦν παντελῶς ἀκατάλληλο γιά τέκνα ὀρθοδόξων χριστιανῶν, διότι ὁδηγοῦν στό συμπέρασμα ὅτι ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ εὑρίσκεται σέ θρήσκευμα καί ὄχι στήν ἐν Χριστῷ θεία ἀποκάλυψη. Συγκεκριμένα ἡ φράση τῆς ἐκδόσεως 2011 «Σαρία: Ο νόμος στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων (οι υποχρεώσεις του ανθρώπου προς την κοινότητά του· καλές και κακές πράξεις», μετατράπηκε στή νέα ἔκδοση ὡς ἑξῆς: «Σαρία: ο νόμος του Θεού στην ανθρωπότητα» [27]. Γιατί δέν ὑπῆρχε στήν πρώτη ἔκδοση ὁ χαρακτηρισμός «νόμος τοῦ Θεοῦ» γιά τήν ἰσλαμική Σαρία; Γιατί προστέθηκε στή δεύτερη; Πρέπει πλέον νά ἀναγνωρίζουμε τήν ἰσλαμική Σαρία ὡς νόμο τοῦ Θεοῦ;
Οἱ ἀκατάλληλες προσθῆκες φθάνουν στό σημεῖο νά προωθοῦν πάθη ἐπικίνδυνα γιά τήν πνευματική ἀνάπτυξη τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν. Στή θεματική ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 2 τῆς δευτέρας γυμνασίου, μέ τίτλο «Ποιός είναι ο Θεός των Χριστιανών; «Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;» στίς ἐνδιεκτικές ἐργασίες περιλαμβάνεται καί ἐργασία μέ τίτλο «Κύκλος κουτσομπολιού και κατάκρισης»[28]. Πάθη τά ὁποῖα στηλιτεύθηκαν καί πολεμήθηκαν ἔμπρακτα ἀπό τούς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, θά μετασχηματισθοῦν σέ ἐργασίες μαθητῶν;
Εἴχαμε ἤδη ἐπισημάνει, ὅτι ἡ φράση «απαριθμούν και εξηγούν τους λόγους που απομάκρυναν σταδιακά την Εκκλησία της Ανατολής από τη Δύση»[29] ὑποδηλώνει ἀποδοχή τοῦ παπικοῦ πρωτείου, διότι ὑποδεικνύει ὅτι ἡ Ἀνατολή ἀπομακρύνθηκε ἀπό τή Δύση σάν νά ἦταν ἡ Δύση τό διοικητικό κέντρο τῆς Ἐκκλησίας. Παρ΄ ὅλα αὐτά ἡ φράση παρέμεινε.
Συχνά οἱ διαφοροποιήσεις, τίς ὁποῖες φέρει ἡ νέα ἔκδοση τοῦ προγράμματος, εἶναι ἁπλές μεταβολές τοῦ λεξιλογίου, χωρίς νά μεταβάλλεται κατ΄ οὐσίαν ἡ διήκουσα τό πρόγραμμα ἰδεολογία καί χωρίς νά διορθώνονται τά σφάλματα. Ἐπί παραδείγματι σέ θέμα τῆς ἕκτης δημοτικοῦ ἡ φράση «Πολλές παραδόσεις, κοινή συνείδηση» τῆς πρώτης ἐκδόσεως, φράση ἀναφερόμενη στούς ἑτεροδόξους, μετετράπη σέ «διαφορετικές παραδόσεις, κοινή συνείδηση»[30]. Ἐρωτοῦμε: ἡ διαφορετική ἐκκλησιαστική παράδοση δέν συνεπάγεται διαφοροποίηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς συνειδήσεως; Τήν ἐκκλησιαστική συνείδηση δέν τή διαφοροποιοῦν οἱ ἀποκλίσεις ἀπό τήν ὀρθόδοξη πίστη;
Τό αὐτό συνέβη καί σέ παρεμφερές θέμα τό ὁποῖο περιλαμβάνεται στήν πρώτη γυμνασίου. Τό ἀτυχές ἐρώτημα «δέχονται όλοι οι Χριστιανοί τα ίδια δόγματα;» ἀντικαταστάθηκε ἀπό τό ἐξ ἴσου ἀτυχές ἐρώτημα «Δέχονται όλοι οι χριστιανοί το Σύμβολο της Πίστεως;»[31]. Τό δεύτερο ἀτυχές ἐρώτημα θά συνοδεύσουμε μέ ἕνα δικό μας εὔλογο ἐρώτημα: εἶναι ποτέ δυνατόν νά ὀνομασθεῖ χριστιανός ὅποιος δέν δέχεται τό Σύμβολο τῆς Πίστεως; Ἕνα ἀκόμη εὔλογο ἐρώτημα θά πρέπει νά διατυπωθεῖ: γιατί περιλαμβάνονται παρόμοια ἀτυχή θέματα σέ δημοτικό καί γυμνάσιο, ἐνῷ πλεῖστα ὅσα ἄλλα θέματα ὀρθοδόξου χριστιανικῆς παιδείας ἔχουν ἀποκλεισθεῖ;
Ἱστορικές ἐλλείψεις καί μονομέρειες χαρακτηρίζουν διάφορα σημεῖα τοῦ προγράμματος. Ζητεῖται π.χ. ἀπό τούς μαθητές νά «αναφέρουν διακρίσεις που υπάρχουν στην εποχή μας, απαριθμούν τις καταστροφικές τους συνέπειες και διατυπώνουν ιδέες για την κατάργησή τους»[32]. Ἐνδιαφέρεται τό πρόγραμμα γιά τίς διακρίσεις εἰς βάρος τῶν χριστιανῶν ἀνά τήν ὑφήλιο σήμερα, γιά τίς καταστροφικές τους συνέπειες καί γιά τήν κατάργησή τους; Τέτοια νύξη δέν εἴδαμε πουθενά.
Ἐνίοτε προσφέρει ἐλλειπή ἱστορικά στοιχεῖα. Περιλαμβάνει στήν ἕκτη δημοτικοῦ τήν ἐργασία «Χριστιανοί κρύβουν ἑβραιόπουλα ἀπό τούς Ναζί»[33], ὅπως καί στή δευτέρα γυμνασίου τήν ἐργασία «Έρευνα: οι Έλληνες δίπλα στους Εβραίους συμπατριώτες τους, τα κρυμμένα παιδιά της κατοχής»[34], ὅμως παρ΄ ὅλο ὅτι περιλαμβάνει ταυτόσημες ἐργασίες σέ δημοτικό καί γυμνάσιο, δέν ἀναφέρει ὅτι ὁ πρῶτος ὁ ὁποῖος βοήθησε Ἑβραίους ἀμάχους νά γλιτώσουν ἀπό τά χιτλερικά στρατεύματα ἦταν ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Δαμασκηνός, ἀλλά καί ἄλλοι ἐπίσκοποι τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὅπως ὁ Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, ὁ Ζακύνθου Χρυσόστομος, ὁ Δημητριάδος Ἰωακείμ.
Ἀνακρίβειες καί σφάλματα ἐπίσης παρατηροῦνται: Τό ψηφιδωτό τοῦ ἁγίου μέ τά δύο μικρά παιδιά, στόν ναό τοῦ ἁγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης δέν παριστάνει τόν ἅγιο Δημήτριο, ὅπως νομίζει τό πρόγραμμα[35], ἀλλά τόν ἅγιο Γεώργιο[36]. Ὁ ἅγιος Διονύσιος δέν πρέπει νά ἀναφέρεται ὡς «Άγιος Διονύσιος Ζακύνθου»[37], ἀλλ΄ «ὡς ἅγιος Διονύσιος Αἰγίνης ὁ ἐκ Ζακύνθου», διότι δέν ὑπήρξε ποτέ ἐπίσκοπος στήν πατρίδα του Ζάκυνθο ἀλλά στήν Αἴγινα – δέν ἐλήφθη ὑπ΄ ὄψη παρ΄ ὅλο ὅτι τό ἔχουμε ἤδη τονίσει.
Ἱστορική ἀνακρίβεια θεωροῦμε καί τό γεγονός ὅτι ἐπιμένει τό πρόγραμμα, σέ δύο μάλιστα σημεῖα του, νά ἀνακαλύπτει ἰουδαϊκά καί ἰσλαμικά στοιχεῖα ἐνσωματωμένα στόν ἑλληνικό καί στόν εὐρωπαϊκό πολιτισμό[38]. Ἄς μᾶς ἐξηγήσει ἐν τέλει ἡ συντακτική ὁμάδα τοῦ προγράμματος ποιά εἶναι αὐτά καί γιατί ἔχουν τόση σημασία, ὥστε νά τά ἀπαιτοῦν δύο φορές ἀπό τά παιδιά.
Ἱστορική καί ταυτοχρόνως θεολογική παράλειψη θεωροῦμε τό ὅτι στή θεματική ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 2. τῆς δευτέρας γυμνασίου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «Ποιός είναι ο Θεός των Χριστιανών; «Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;» μεταβαίνει ἀπό τά πρόσωπα τοῦ πρώτου αἰώνα καί τόν Κέλσο (2ος αἰ.) στόν Πασκάλ (17ος αἰ.) καί σέ φιλοσόφους, ποιητές καί ἀλλόθρησκες προσωπικότητες τοῦ 20ου αἰῶνος χωρίς νά ἀναφέρει κανέναν, ἀπολύτως κανέναν, πατέρα τῆς Ἐκκλησίας. Περιλαμβάνει ὅμως καί τό θέμα «Ὁ Ἰησοῦς στό Κοράνιο καί στίς Χαντίθ»[39].
Ἱστορική παράλειψη θεωροῦμε καί τό ὅτι ἐνῷ προστέθηκε τό project «οι Έλληνες ως «άλλοι» τα νεότερα χρόνια (πρόσφυγες, μετανάστες)»[40], παρελείφθη ἀναφορά στούς χριστιανούς μή Ἕλληνες κατοίκους τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, οἱ ὁποῖοι σφαγιάσθηκαν ἀπό τό νεοτουρκικό καί τό κεμαλικό καθεστώς. Ἑπομένως θά ἦταν ἀκόμη ὠφελιμότερη προσθήκη σέ ὁποιασδήποτε μορφῆς καί νοοτροπίας πρόγραμμα, νά ἐρευνηθεῖ καί τό θέμα «οἱ χριστιανοί ὡς ἄλλοι στίς μικρασιατικές τους πατρίδες». Ἔτσι θά ἔχουν καθηγητές καί μαθητές τή δυνατότητα νά ἀναλύσουν τή γενοκτονία ἡ ὁποία συντελέσθηκε εἰς βάρος τῶν χριστιανῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας (Ἑλλήνων, Ἀρμενίων, Ἀσσυρίων) ἀπό τό 1913 ἕως τό 1924.
Ἐλλειπή θεολογική καί ἱστορική παρουσίαση θεωροῦμε καί τό γεγονός, ὅτι ζητεῖ τό πρόγραμμα ἀπό τούς μαθητές νά «εξηγούν γιατί η βία συνιστά παρέκκλιση από το χριστιανικό ήθος»[41], ἀλλά παρ΄ ὅλα αὐτά δέν περιλαμβάνει καμμία νύξη περί ἄμυνας καί ἐπαναστάσεως. Μήπως πρέπει νά παύσουμε νά ἑορτάζουμε ἤ καί ἁπλῶς νά ἀναφέρουμε τή νικηφόρο μάχη τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου τῆς 24ης Ἰουνίου 1827, ὅπου ἑκατό πάνοπλοι μοναχοί βοηθούμενοι ἀπό τοπικούς ὁπλαρχηγούς ἀπέκρουσαν ἐπιτυχῶς τίς δυνάμεις τοῦ Ἰμπραήμ;
Στίς ἱστορικές ἀνακρίβειες τοῦ προγράμματος ἐντάσσεται καί τό ὅτι ἔχει περιλάβει τήν ἱστορική πραγματικότητα τοῦ κρυφοῦ σχολειοῦ στούς θρύλους καί στίς παραδόσεις[42], ἐνῷ πρόκειται γιά ἀποδεδειγμένη ἱστορική ἀλήθεια[43].
Οἱ θεολογικές καί ταυτοχρόνως ἱστορικές ἀνακρίβειες δέν λείπουν. Ζητεῖται π.χ. ἀπό τούς μαθητές νά «εξηγούν γιατί ο σεβασμός του προσώπου – ανεξάρτητα από τη θρησκευτική του δέσμευση – συνιστά αδιαπραγμάτευτη και πανανθρώπινη αξία»[44]. Ἡ ἀλήθεια εἶναι, ὅτι ὁ σεβασμός τοῦ προσώπου εἶναι χριστιανική διδασκαλία ἡ ὁποία ἔχει δημιουργήσει χριστιανική ἀξία, αὐτό δέν πρέπει νά φοβόμαστε νά τό ὁμολογοῦμε.
Σοβαρή θεολογική ἔλλειψη ἀποτελεῖ τό ὅτι πραγματεύεται περί παραδείσου, Δευτέρας Παρουσίας καί Βασιλείας τοῦ Θεοῦ[45] ὅμως χωρίς νά ἀναφέρεται ἡ ἀποκάλυψη. Καί δέν ἐννοοῦμε τό βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως, τό ὁποῖο ἀναφέρεται σέ ἑπόμενη σελίδα. Ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ δέν ἀπασχολεῖ τό πρόγραμμα.
Ἐλάχιστα στοιχεῖα, τά ὁποῖα συνιστοῦν τόν πολυθρησκειακό χαρακτήρα τοῦ προγράμματος, ἀφαιρέθηκαν. Συχνά προσκολλῶνται σέ κάποιο θέμα χριστιανικῆς θεολογίας, μολονότι δέν σχετίζονται μέ αὐτό. Ἐπί παραδείγματι στά θέματα «Μετάνοια και συγχώρηση στη βιβλική εμπειρία», «συγνώμη και άφεση στην παράδοση της Εκκλησίας», «από τους βίους των αγίων», προσκολλᾶται καί τό θέμα «νηστεία και άσκηση στις θρησκείες του κόσμου»[46] Πῶς συνδέεται τό θέμα αὐτό μέ τά προηγούμενα; Γιατί πρέπει νά προσκολληθεῖ ὁπωσδήποτε καί κάτι ἄσχετο; Γιά νά διατηρεῖται ὁ πολυθρησκειακός χαρακτήρας τοῦ προγράμματος;
Εἰκονογράφηση προστέθηκε στή νέα ἔκδοση τοῦ προγράμματος. Τά ἔργα τά ὁποῖα περιλαμβάνονται ἔχουν ὡς σύνηθες χαρακτηριστικό, ὅτι περιλαμβάνουν στοιχεῖα ἀπό τήν ὀρθόδοξη βυζαντινή εἰκονογραφία, πλήν ὅμως ἔχουν τή σαφή τάση νά τήν ἐκμοντερνίσουν. Ἐπιπλέον στήν εἰσαγωγή τοῦ προγράμματος τῆς Α΄ γυμνασίου, ἀλλά καί τῆς Β΄ γυμνασίου περιελήφθησαν τμήματα ζωγραφικοῦ ἔργου τό ὁποῖο τιτλοφορεῖται «σκιροφόρια»[47]. Τί ἦταν τά «σκιροφόρια»: παγανιστική ἑορτή τῆς προχριστιανικῆς Ἀθήνας, ἡ ὁποία ἐτελεῖτο στίς 12 τοῦ μηνός Σκιροφοριῶνος, δηλαδή γύρῳ στά τέλη Ἰουνίου. Συνδεόταν μέ τήν Ἀθηνᾶ Σκιράδα καί τόν Ποσειδώνα Φυτάλμιο, καθώς καί μέ τή Δήμητρα καί τήν Κόρη, θεότητες σχετιζόμενες μέ τή βλάστηση καί τή γονιμότητα. Βασικό στοιχεῖο τῆς ἑορτῆς ἦταν ἡ πομπή μέ ἐπί κεφαλῆς τήν ἱέρεια τῆς Ἀθηνᾶς καί τούς ἱερεῖς τοῦ Ποσειδῶνος καί τοῦ Ἠλίου. Τί δηλώνει ἡ προτίμηση αὐτή, ἡ ὁποία μάλιστα περιλαμβάνεται δύο φορές στό ἴδιο πρόγραμμα; Δηλώνει ἐπιθυμία ἐπιστροφῆς στόν παγανισμό; Ἤ μήπως ὑπονοεῖ ὅτι ἕνα πρόγραμμα θρησκευτικῶν γυμνασίου εἶναι δυνατόν νά διακοσμεῖται ἀπό ὁτιδήποτε, ἀσχέτως τοῦ ἄν ἁρμόζει ἤ ὄχι;
Εἴχαμε ἐπισημάνει, ὅτι πλεῖστα ὅσα μαθήματα ὀρθοδόξου θεολογίας, τά ὁποῖα διδάσκονταν στήν πρωτοβάθμια καί δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση, δέν περιλαμβάνονταν στήν πρώτη ἔκδοση τοῦ νέου προγράμματος, ἀπό αὐτά ἐλάχιστα περιελήφθησαν στή δεύτερη ἔκδοση, ὅπως π.χ. ἡ Ἀποστολική Σύνοδος[48]. Καί παρ΄ ὅλο ὅτι τό πρόγραμμα τῆς Β΄ γυμνασίου βεβαιώνει, ὅτι τά ζητήματα τά ὁποῖα περιλαμβάνει ὀργανώνονται μέ βάση «το ιστορικό διάνυσμα της διαδρομής της Χριστιανικής Εκκλησίας από την περίοδο της εικονομαχίας μέχρι και τον 19ο αιώνα»[49], ἡ περίοδος ἀπό τό σχίσμα μέχρι τήν ἅλωση ἐξακολουθεῖ νά παραμένει ἄγνωστη, κυριολεκτικῶς terra incognita καί στή νέα ἔκδοση τοῦ προγράμματος, ὅπως ἦταν καί γιά στήν παλαιά. Οἱ μεγάλες μορφές τῆς ὀρθοδοξίας, οἱ ἅγιοι Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης, Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, Μάρκος Ἐφέσου ὁ Εὐγενικός ὅπως καί κάποιοι ἐξέχοντες ἅγιοι ἀμέσως πρίν ἀπό τό σχίσμα π.χ. οἱ ἅγιοι Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος καί Νίκων ὁ Μετανοεῖτε δέν κρίθηκαν ἄξιοι νά περιληφθοῦν στό πρόγραμμα. Παρ΄ ὅλα αὐτά τό ταό τε κίγκ περιελήφθη δύο φορές, μία στό δημοτικό καί μία στό γυμνάσιο[50], καί τό Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν[51] παραμένει στό θεματολόγιο τῆς Γ΄ γυμνασίου.
Γιά ὅλους αὐτούς τούς λόγους ἐξακολουθεῖ τό πρόγραμμα νά εἶναι ἀκατάλληλο γιά τή διαπαιδαγώγηση ὀρθοδόξων χριστιανῶν. Ἐάν ἡ χρήση τοῦ προγράμματος αὐτοῦ γενικευθεῖ, τότε ὁ κάθε ὀρθόδοξος χριστιανός γονέας θά ἀποκτήσει τό δικαίωμα νά ἀπαλλάσσει τό παιδί του ἀπό μάθημα τό ὁποῖο θά βασίζεται στό πρόγραμμα αὐτό, διότι δέν θά εἶναι πλέον ὀρθόδοξο χριστιανικό.
Γι΄ αὐτό θά ἐπαναλάβουμε γιά μία ἀκόμη φορά τή δική μας πρόταση: α) Τά μαθήματα κάθε τάξεως νά ἀποτελοῦνται ἀπό ἕξι ἑνότητες τῶν ἕξι ὡρῶν ἡ καθεμία. β) Οἱ τέσσερεις νά ἔχουν αὐστηρή χρονολογική σειρά βάσει τῆς βιβλικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας καί οἱ δύο ἑνότητες θά μποροῦν νά περιλαμβάνουν θέματα κατ΄ ἐπιλογήν, ὄχι ὅμως νοθευμένα μέ ἑτερόδοξα καί ἑτερόθρησκα στοιχεῖα, διότι αὐτό ἀποτελεῖ καταπάτηση ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν καί παράβαση τῶν νόμων. γ) Μία θεματική ἑνότητα τῆς Γ΄ γυμνασίου θά μποροῦσε νά περιλαμβάνει συνοπτική παρουσίαση τῶν θρησκευμάτων τοῦ κόσμου, ὥστε νά ἐνημερώνονται γι΄ αὐτά καί τυχόν μαθητές οἱ ὁποῖοι ποτέ δέν θά φοιτήσουν σέ λύκειο. Ἡ ἁπλή ἐνημέρωση ὅμως δέν θά πρέπει ποτέ νά καταντήσει νόθευση τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παιδείας μέ ἀλλότρια στοιχεῖα.
___________________________________
[1] Ἡ μελέτη ἐκείνη δημοσιεύθηκε σέ πολλές ἰστοσελίδες στό διαδίκτυο, ὅπου δύναται ὁ ἐνδιαφερόμενος νά τήν ἀναζητήσει ὑπό τόν τίτλο « Εὐάγγελος Στ. Πονηρός, Προβλήματα τοῦ (πιλοτικοῦ) προγράμματος σπουδῶν στά θρησκευτικά δημοτικοῦ καί γυμνασίου (ἔτους 2011). Ἐπίσης δημοσιεύθηκε στόν Ὀρθόδοξο Τύπο ἀπό 6/4/2012 ἕως 1/6/2012, στήν Κοινωνία (Δελτίο τῆς Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων) τεύχη 2ο, 3ο, 4ο ἔτους 2012, ἐν τέλει δέ περιελήφθη στό βιβλίο μας «Ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία καί ἑλληνικό σχολεῖο, Θεολογική θεμελίωση, Νομική κατοχύρωση, Ἱστορική δικαίωση, Ἀνασκευή ποικίλων ἰσχυρισμῶν, ἐκδ. Πελασγός, Ἀθήνα 2013».
[2] Συλλογή κριτικῶν ἄρθρων γιά τά νέα (πιλοτικά) προγράμματα σπουδῶν τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν, Ἕνωση Θεολόγων Νομοῦ Λέσβου, Παράρτημα Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων, Μυτιλήνη Ἰούλιος 2012. Στίς σελίδες 71-98 τοῦ ἐν λόγῳ τόμου βλ. ἀναδημοσίευση τῆς ὡς ἄνω ἀναφερομένης δικῆς μας κριτικῆς, ἡ ὁποία δέν ἦταν ἡ πρώτη, οὔτε ἡ τελευταία δυσμενής κριτική γιά τό πρόγραμμα ἐκεῖνο, ἦταν ὅμως ἡ ἐκτενέστερη καί λεπτομερέστερη.
[3] σ. 8.
[4] σ. 13.
[5] σ. 113.
[6] σ. 130.
[7] σ. 11, 18. σ. 9. Προβάλλει μάλιστα τό πρόγραμμα καί τόν ἑξῆς ἰσχυρισμό: «Όπως είναι φυσικό, τα σχολικά εγχειρίδια του τότε Κέντρου Εκπαιδευτικών Μελετών και Επιμόρφωσης» που γράφτηκαν στο διάστημα 1974-1981 διαπνέονται από έντονη συντηρητική καί κατηχητική διάθεση, μολονότι πρόκειται για μια περίοδο που η ορθόδοξη θεολογική σκέψη γνωρίζει μια σπάνια και πρωτόγνωρη ακμή.» Καί ἐρωτοῦμε: πῶς θά ἦταν δυνατόν νά ὑπάρξει ἀκμή στή θεολογική σκέψη, χωρίς μία βασική προϋπόθεση τῆς ὀρθοδόξου ἀποστολικῆς καί πατερικῆς θεολογίας, τήν κατήχηση; Τέτοιες ἀντιδιαστολές ὁδηγοῦν σέ σοβαρότατα θεολογικά σφάλματα!
[8] σ. 11.
[9] σ. 13.
[10] σ. 125-126.
[11] σ. 97 «Αφηγούνται ιστορίες από τη Βίβλο και εξηγούν το νόημά τους».
[12] σ. 67.
[13] Ἐφ. 5,23.
[14] Πρ. 26,14.
[15] Α΄ Κορ. 15,55.
[16] Ἀπ. 9,10.
[17] σ. 149.
[18] σ. 137.
[19] σ. 67, σ. 102, σ. 107.
[20] σ. 116.
[21] σ. 108.
[22] σ. 107.
[23] σ. 87.
[24] σ. 78.
[25] σ. 93.
[26] σ. 147.
[27] σ. 112.
[28] σ. 123.
[29] σ. 129.
[30] σ. 91.
[31] σ. 110.
[32] σ. 83.
[33] σ. 93.
[34] σ. 128.
[35] σ. 43.
[36] βλ. http://www.inad.gr στήν ἐπιλογή «ψηφιδωτά».
[37] σ. 73.
[38] σ. 97, 115.
[39] σ. 122-3.
[40] σ. 127.
[41] σ. 130.
[42] σ. 131.
[43] Βλ. στό διαδίκτυο τήν ἑξῆς ἱστορική μελέτη: Γιῶργος Κεκαυμένος, Κρυφό Σχολειό. Τό Χρονικό μιᾶς Ιστορίας, http://www.antibaro.gr/article/3441
[44] σ. 140.
[45] σ. 147.
[46] σ. 72-3.
[47] σ. 101, 118. Βλ. καί σ. 159 γιά τήν προέλευση τοῦ ἔργου αὐτοῦ.
[48] σ. 109.
[49] σ. 118.
[50] σ. 62, 113.
[51] σ. 139.
Πηγή: http://thriskeftika.blogspot.gr/2014/07/blog-post_5962.html
