Μέσα στὶς πυρετώδεις ἐργασίες ἀποχριστιανοποίησης τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους[1], ὑπάρχουν ἀκόμη οἱ ἐθνικὲς ἐπέτειοι ποὺ μᾶς θυμίζουν ἀπὸ ποῦ ἐρχόμαστε καὶ ποὺ πᾶμε νὰ καταλήξουμε. Ἀπὸ Ἔθνος ἡρώων, σὲ ἔθνος μπαταχτσήδων! Καὶ δὲν ἐννοῶ ὡς πρὸς τοὺς ἐκ Δύσεως τοκογλύφους, ὅπως προσπαθοῦν νὰ μᾶς πείσουν τὰ ἐγχώρια ὄργανά τους. Μπαταχτσῆδες ὡς πρὸς τὸ χρέος μας στὸ Θεὸ καὶ τοὺς προγόνους μας.

Ὅταν ἕνας σοβαρὸς καὶ εὐσυνείδητος ἄνθρωπος ἔχει μία ὀφειλή, δὲν ἡσυχάζει ἡ συνείδησή του, ἂν δὲν ἐξοφλήσει ὁλοσχερῶς τὸ χρέος του[2].

Τὸ ἑλληνικὸ κράτος ἔχει μία ὀφειλὴ σχεδὸν δύο αἰώνων, τὴν ὁποία κρατᾶ ἀνεξόφλητη, ἐκμεταλλευόμενο κουτοπόνηρα τὴ μακροθυμία τοῦ Εὐεργέτη του. Πρόκειται γιὰ τὸ τάμα τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ ‘21 ποὺ καταγράφεται στὶς ἀποφάσεις τῆς Δ’ Ἐθνοσυνέλευσης τοῦ Ἄργους τοῦ ἔτους 1829, γιὰ τὴν ἀνέγερση μεγαλοπρεποῦς ναοῦ στὴν πρωτεύουσα τοῦ ἀπελευθερωμένου ἑλληνικοῦ κράτους, ἐπ’ ὀνόματος τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ. Οἱ χριστιανοὶ ἀγωνιστὲς ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, πόρρω ἀπέχοντες ἀπὸ τοὺς σημερινοὺς κοινωνικοὺς «ἐπαναστάτες», ἀπευθύνθηκαν γιὰ ἐνίσχυση στὸν πιὸ ἀξιόπιστο Σύμμαχο, τὸ Θεό, ὅταν τοὺς γύρισε τὴν πλάτη ἡ εὐρωπαϊκὴ Ἱερὴ Συμμαχία, οἱ πρόγονοι δηλαδὴ αὐτῶν ποὺ σήμερα μᾶς δανείζουν ἐπεμβαίνοντας στὰ ἐσωτερικά μας ζητήματα καὶ καταλύοντας κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο τὴν ἐθνική μας ἀνεξαρτησία.

Αὐτὴ ἡ ὀφειλὴ βαρύνει τὸν κάθε Ἕλληνα ξεχωριστὰ καὶ δὲν πρέπει κανεὶς νὰ ἀμελεῖ γιὰ τὴν ἐξόφλησή της, διότι κληροδοτήθηκε μαζὶ μὲ τὴν ἐλευθερία μας ἀπὸ τοὺς προγόνους μας, ποὺ δὲν τὴ βρῆκαν δεδομένη ὅπως ἐμεῖς, ἀλλὰ τὴν ἀπέκτησαν μὲ αἱματηρὲς θυσίες. Κι ἂν οἱ ἀστικὲς χρηματικὲς ὀφειλὲς τοκίζονται μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου, στὸ χρέος τῆς Ἑλλάδας δὲν ὑπάρχει τόκος, ἀλλὰ οὔτε καὶ παραγραφή.
Τὸ τάμα τῶν ἀγωνιστῶν ξεχάστηκε στὴν πορεία τῶν χρόνων καὶ θάφτηκε στὴν ἐθνικὴ λήθη, στὰ πλαίσια τοῦ ἐξευρωπαϊσμοῦ τῆς χώρας μας, μαζὶ μὲ τόσες ἄλλες εὐεργεσίες τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ τῶν πιστῶν Του ἀνθρώπων. Ὡστόσο, πρὶν ἀπὸ μερικὰ χρόνια, ἡ ἀξιέπαινη πρωτοβουλία τοῦ ζεύγους Ἀναγνωστοπούλου, ἐπανέφερε τὸ ζήτημα, γνωστοποιώντας τὸ τάμα σὲ πολὺ κόσμο, ποὺ μέχρι προτινὸς τὸ ἀγνοοῦσε.

Στὸ ἄκουσμα τῶν συζητήσεων γιὰ τὴν ἐκπλήρωση τοῦ τάματος, κάποιοι ἰσχυρίστηκαν ὅτι δὲν εἶναι καιρὸς νὰ μιλᾶμε γιὰ ἕνα τόσο δαπανηρὸ ἔργο ἐν μέσω σοβαρῆς οἰκονομικῆς κρίσης, ὅταν τόσοι συνάνθρωποί μας στεροῦνται τὰ ἀπαραίτητα. Παρόμοιο, ἐπιχείρημα εἶχε προβάλει καὶ ὁ Ἰούδας ὅταν ὑποκριτικὰ διαμαρτυρήθηκε γιὰ τὴ «σπατάλη» τοῦ ἀκριβοῦ μύρου γιὰ χάρη τοῦ Χριστοῦ, ἀντὶ νὰ χρησιμοποιηθεῖ γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν φτωχῶν[3].

Ἀλλὰ δὲν χρειάζεται νὰ ἀνησυχοῦν ἐκεῖνοι ποὺ «κόπτονται» γιὰ νὰ μὴ σπαταληθεῖ χρῆμα ἀπὸ τὰ κρατικὰ ταμεῖα. Οἱ εὐλαβεῖς καὶ εὐπατρίδες, Ι. καὶ Αἴκ. Ἀναγνωστοπούλου, ἔχουν δηλώσει ὅτι προτίθενται νὰ ἀναλάβουν ἐξ ὁλοκλήρου τὴ δαπάνη ποὺ θὰ χρειαστεῖ γιὰ τὴν ἀνέγερση τοῦ ναοῦ τοῦ Σωτῆρος, χωρὶς νὰ ζητοῦν ἀπὸ τὸ κράτος τὴν παραμικρὴ ἐνίσχυση, παρὰ μόνο τὴν παροχὴ ἀδείας γιὰ τὴν ὑλοποίηση τοῦ ἔργου. Ἔτσι, οἱ ἀνησυχοῦντες μποροῦν νὰ μείνουν ἥσυχοι, καθὼς τὸ δημόσιο χρῆμα δὲν θὰ «σπαταληθεῖ» γιὰ τὸ Χριστό, ἀλλὰ θὰ παραμείνει γιὰ νὰ «ἐπενδυθεῖ» στὸ ἰσλαμικὸ τέμενος τοῦ Βοτανικοῦ, στὶς χορηγίες των gay prideκαὶ τῶν Μ.Κ.Ο., στη Eurovision, στὸν κομματικὸ στρατὸ τῆς ΕΡΤ κ.ο.κ.

Ἐνῶ, λοιπόν, ὑπάρχουν οἱ καλύτερες προϋποθέσεις νὰ πραγματοποιηθεῖ χωρὶς δημόσιο κόστος τὸ ἔργο, ἡ ἐκπλήρωση τοῦ τάματος συναντάει ἕνα βασικὸ ἐμπόδιο. Την πολιτικὴ βούληση νὰ ΜΗΝ πραγματοποιηθεῖ αὐτὸ ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι ἡ προτεραιότητα τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους.

Σχετικὰ μὲ τὸ θέμα, πολὺ ἄσχημη ἐντύπωση προκάλεσε ἡ πρωτοβουλία τοῦ γνωστοῦ γιὰ τὶς «προοδευτικές» του ἀνησυχίες, προέδρου τῆς ἀξιωματικῆς ἀντιπολίτευσης, νὰ ἀπαιτήσει ἀπὸ τοὺς λίγους βουλευτές του ποὺ ὑπέγραψαν ἐπερώτηση στὴ βουλὴ γιὰ τὸ τάμα τοῦ Ἔθνους, νὰ τὴν ἀποσύρουν ἄμεσα. Στὴν ἀδιανόητη αὐτὴ κίνηση, βρῆκε ὁμόφωνη συμμαχία στὰ ΜΜΕ, ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἔγινε προσπάθεια νὰ γελοιοποιηθεῖ ἕνα τόσο σοβαρὸ θέμα καὶ νὰ ἀντιμετωπιστεῖ ἡ ἐθνικὴ ὑποχρέωση πρὸς τὸ Θεό, ὡς ἀναχρονιστικὸ ὅραμα τῆς χούντας! Εἶναι τόσο καταφανῆς ἡ ἔλλειψη ἐπιχειρηματολογίας αὐτῶν ποὺ σαμποτάρουν τὸ ἔργο, ποὺ μόνο μὲ τὴν περιφρόνηση καὶ τὴ γελοιοποίηση μποροῦν νὰ τὸ ἀντιμετωπίσουν «πειστικά».

Δυστυχῶς, ἡ δημόσια ζωὴ[4] ἔχει κατακλειστεῖ ἀπὸ ἀνθρώπους μὲ περιφρόνηση στὰ ἑλληνοχριστιανικὰ ἤθη καὶ μὲ δουλικὸ πρὸς τὴ δύση φρόνημα, κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωση ἐκείνων τῶν φραγκοσπουδασμένων χαρτογιακάδων ποὺ καταδίκασαν, ἐξόρισαν, φυλάκισαν ἢ καὶ ἐκτέλεσαν τοὺς εὐλαβεῖς ἐλευθερωτὲς τῆς Πατρίδας μας. Είναι ἑπόμενο νὰ μὴν αἰσθάνονται καμία ἠθικὴ ὑποχρέωση πρὸς τοὺς ἀγωνιστὲς μὲ τὶς «μεσσαιωνικὲς» ἀντιλήψεις.

Ἐκεῖνο, ὅμως, ποὺ ἀδυνατοῦν νὰ δοῦν ἢ κάνουν πὼς δὲν βλέπουν οἱ «εὐαγγελιστὲς» τοῦ κοσμικοῦ κράτους, εἶναι ὅτι ὅσο ἀπομακρυνόμαστε ἀπὸ τὰ ἰδανικά των προγόνων μας ὡς Ἔθνος καὶ ὡς κράτος, τόσο πλησιάζουμε στὴν πρὸ αὐτῶν ἐποχή, ὀδεύοντας μὲ μεγάλη ταχύτητα στὴν ἐπανισλαμοποίηση τῆς ἁγιοτόκου Ἑλλάδος [5].

Δὲν εἶναι, ὅμως, μόνο οἱ πολιτικοὶ ὑπεύθυνοι γιὰ αὐτὴ τὴν κατάσταση. Ἄλλωστε καὶ αὐτοὶ βγαίνουν μέσα ἀπὸ τὴν κοινωνία μας, ἡ ὁποῖα ειναι ἕτοιμη νὰ ἐπαναστατήσει γιὰ τὰ οἰκονομικά της συμφέροντα καὶ ἀδιαφορεῖ γιὰ τὴ δολοφονία τῶν πνευματικῶν της ἀξιῶν, ἀκόμα καὶ γιὰ τὴν ἴδια τὴν ἐλευθερία, τὴν ὁποία εἶναι ἕτοιμη νὰ θυσιάσει ἀρκεῖ νὰ μὴ στερηθεῖ τὶς ὑλικὲς ἀνέσεις. Πως λοιπὸν θὰ βγοῦν σωστοὶ πολιτικοὶ καὶ πνευματικοὶ ἡγέτες ἀπὸ μία κοινωνία ἡ ὁποία δείχνει σὲ κάθε εὐκαιρία τὴν ἀχαριστία της πρὸς τὸ Θεό;

Ὅμως, ἡ κατάσταση αὐτὴ δὲν πρέπει νὰ συνεχιστεῖ. Ἡ ἄμεση ὑλοποίηση τοῦ τάματος τοῦ Ἔθνους εἶναι ἀναγκαία ὄχι μόνο γιὰ τὴν ἔκφραση τῆς εὐγνωμοσύνης μας πρὸς τὸ Θεὸ καὶ τοὺς ἀγωνιστὲς τῆς Ἑλλάδας, ἀλλὰ κυρίως για να ἀποτελέσει τὸ ἐφαλτήριο γιὰ μία νέα Χριστοκεντρικὴ πορεία τοῦ Ἔθνους, μακριὰ ἀπὸ τὰ φαντάσματα τῆς ἀρνησιπατρίας καὶ τῆς εὐρωλιγουριᾶς, ποὺ κατάντησαν τὴ χώρα μας «καρπαζοεισπράκτορα» τῶν μεγάλων δυνάμεων, κακέκτυπο ἡμιαυτόνομο κρατίδιο, με κόμπλεξ κατωτερότητας καὶ ντροπὴ γιὰ τὴ σπουδαία πνευματική του κληρονομιά.

Ἡ ζοφερὴ κατάσταση τῆς χώρας μας σὲ ὅλα τα ἐπίπεδα, μπορεῖ νὰ ἀλλάξει. Τὰ μέτωπα ποὺ ἔχει ἀνοίξει ὁ διάβολος γιὰ νὰ τυλίξει τὴν ἀνθρωπότητα καὶ συνακόλουθά το Ὀρθόδοξο Ἔθνος μας, μποροῦν νὰ σβηστοῦν μόνο μὲ τὴ «γόμα» τοῦ Παντοδυνάμου Θεοῦ. Γι’ αὐτὸ νομίζω ὅτι ἡ ἀποτελεσματικότερη ἀντίδρασή μας κατὰ τῆς σατανοκρατίας εἶναι περισσότερο ἡ πνευματικὴ-προσευχητικὴ ἀντιμετώπιση τῆς κατάστασης [6], πέρα ἀπὸ τὶς κατὰ τὸ δυνατὸ κοινωνικὲς ἀντιδράσεις, τὶς ὁποῖες δὲν πρέπει βέβαια νὰ ὑποτιμᾶμε καὶ γιὰ τὶς ὁποῖες, φρονῶ ὅτι θὰ ἀπολογηθοῦμε στὸ Θεὸ ἂν τὶς ἀμελήσουμε.

Ὁμοίως  καὶ ὁ συλλογικὸς - ἐθνικὸς ἀγώνας θὰ πρέπει νὰ κινηθεῖ σὲ αὐτὴ τὴν πνευματικὴ βάση. Ἡ προτεραιότητα τοῦ Ἔθνους θὰ πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἐκπλήρωση τοῦ τάματος τῶν προγόνων μας, ὤστε να θρονιαστεῖ ὁ Χριστὸς στὴν πρωτεύουσα καὶ ὅλα τα σκοτάδια νὰ ἐξαφανιστοῦν. Ἂν αὐτὸ δὲν γίνει, δὲν πιστεύω ὅτι θὰ κάνουμε οὔτε ἀρχὴ γιὰ νὰ ἀντιστρέψουμε τὸ ἀρνητικὸ κλίμα τῆς μιζέριας καὶ τῆς κακομοιριᾶς ποὺ κυριαρχεῖ ἐδῶ καὶ ἀρκετὰ χρόνια στὴ χώρα μας.

Αὐτὲς οἱ γραμμές, ἐπειδὴ ἀναμφίβολα εἶναι ἐκτός του πλαισίου τῆς πολιτικῆς ὀρθότητας, δὲν γράφτηκαν γιὰ νὰ πείσουν τοὺς ἁρμοδίους, ἀλλὰ εἶναι μία προσπάθεια ἐνημέρωσης τῶν ἀνθρώπων ποὺ ἔχουν τὴν ἐλπίδα τοὺς τὸ Θεὸ – καὶ αὐτοὶ δὲν εἶναι λίγοι - καὶ δὲν περιμένουν τὴ σωτηρία οὔτε ἀπὸ τὴν Ε.Ε, οὔτε ἀπὸ τὰ κόμματα, οὔτε ἀπὸ ὁποιαδήποτε ἄλλη ἀνθρώπινη παρέμβαση. Ἐπειδὴ ὁ πολὺς κόσμος ἀγνοεῖ ἐντελῶς τὴν ὑπόθεση τοῦ ἐθνικοῦ τάματος, εἶναι χρέος ὅλων μας τουλάχιστον ἡ ἐνημέρωση καὶ ἡ εὐαισθητοποίηση τῶν καλοπροαίρετων ἀνθρώπων, ὥστε νὰ ἀκολουθήσει ἡ λαϊκὴ πίεση πρὸς τοὺς ἁρμοδίους, πολιτικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ πρόσωπα, γιὰ νὰ ἀρχίσουν νὰ ἀσχολοῦνται σοβαρὰ μὲ αὐτὴ τὴν ὑπόθεση ποὺ δὲν εἶναι καν στὰ σχέδιά τους, ἂν καὶ θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι ἐθνικὴ προτεραιότητα.

Εἴθε ὁ Θεὸς νὰ μᾶς ἀξιώσει νὰ φανοῦμε εὐγνώμονες καὶ νὰ ἑορτάσουμε τὰ διακόσια χρόνια ἀπὸ τὴν ἔναρξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης στὸν ὑπέρλαμπρο ναὸ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ τῶν Ἀθηνῶν.

_____________________________

[1] Ἐνδεικτικά: "Ἄνομο" συνέδριο τοῦ Ποταμιοῦ ὑπὲρ τοῦ οὐδετερόθρησκου Κράτους! Και Παντεῖο: Ἀνίερη φιέστα μὲ στόχο τὴν Ἐκκλησία!
[2] Ἀλλὰ καὶ ἂν εἶναι ἀσυνείδητος, μεριμνᾶ τουλάχιστον γιὰ νὰ ἀποδώσει ἔγκαιρα ἕνα μέρος τῆς ὀφειλῆς, φοβούμενος τὴν αὔξηση τοῦ χρέους ἀπὸ τοὺς τόκους καὶ πολὺ περισσότερο τὴν προσφυγὴ τοῦ δανειστῆ του στὴ δικαιοσύνη, γιὰ τὴν ἱκανοποίηση τοῦ δικαιώματός του.
[3] Ἰωάν. 12, 4-6
[5] Προάγγελο αὐτῆς τῆς ἐπιδίωξης, ἀποτελεῖ ἡ σπουδὴ τοῦ συνόλου σχεδὸν τῶν πολιτικῶν κομμάτων γιὰ τὴν κατασκευὴ δημοσία δαπάνη μεγάλου τεμένους στὴν Ἀθήνα, τὴ στιγμὴ ποὺ ὄχι μόνο δὲν συζητεῖται, ἀλλὰ σαμποτάρεται ἡ κατασκευὴ τοῦ Ὀρθοδόξου Ναοῦ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ μὲ ἰδιωτικὲς δαπάνες!
[6] Ἄλλωστε, στὴν πραγματικότητα ὁ ἀγώνας μας δὲν εἶναι ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων ποὺ ἀντιστρατεύονται τὴ σωτηρία μας, οἱ ὁποῖοι εἶναι τελικά τα μεγαλύτερα θύματα, ἀλλά προς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρὸς τὰ πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις (Ἐφεσ. 6, 12)

Πηγή: Ακτίνες, Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό

"Εἶναι μεγάλη ὑπόθεση ὁ σωστὸς δάσκαλος, ἰδίως στὶς μέρες μας! Τὰ παιδιὰ εἶναι ἄγραφες κασέτες ἢ θὰ γεμίσουν βρώμικα τραγούδια ἢ βυζαντινὴ μουσική. Τὸ ἔργο τοῦ δασκάλου εἶναι ἱερό. Ἔχει μεγάλη εὐθύνη καί, ἂν προσέξη, μπορεῖ νὰ πάρη μεγάλο μισθὸ ἀπὸ τὸν Θεό. Νὰ φροντίζη νὰ διδάσκη στὰ παιδιὰ τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ. Πρέπει νὰ βροῦν τρόπο οἱ ἐκπαιδευτικοὶ νὰ περνᾶνε κάποια μηνύματα στὰ παιδιὰ γιὰ τὸν Θεὸ καὶ γιὰ τὴν Πατρίδα. Ἃς σπείρουν αὐτοὶ τὸν σπόρο, καὶ ἃς μὴν τὸν δοῦν νὰ βλαστάνη. Τίποτε δὲν πάει χαμένο κάποια στιγμὴ θὰ πιάση τόπο.

Καὶ πάντα μὲ τὸ καλό, μὲ ἐπιείκεια, μὲ ἀγάπη νὰ φέρωνται στὰ παιδιά. Νὰ προσπαθοῦν νὰ ξυπνᾶνε τὸ φιλότιμό τους. Τὸ παιδὶ θέλει ἀγάπη, ζεστασιά. Πολλὰ παιδιὰ τὴν στεροῦνται τελείως στὸ σπίτι. Ἂν οἱ δάσκαλοι ἀγαπήσουν τὰ παιδιά, θὰ τοὺς ἀγαπήσουν καὶ ἐκεῖνα, καὶ τότε θὰ κάνουν πιὸ εὔκολά το ἔργο τους. Ἐμᾶς ὁ δάσκαλος μὲ τὴν βέργα μᾶς χτυποῦσε, ὅταν ἔβλεπε ἀταξία, ἀλλὰ ἀγαποῦσε τὰ παιδιὰ καὶ τὰ παιδιὰ τὸν ἀγαποῦσαν. Δὲν εἶχε δικά του παιδιὰ καὶ τὰ ἀγαποῦσε τὰ παιδιὰ πολύ. Γι’ αὐτὸ λέω ὅτι καλοὶ εἶναι οἱ γονεῖς ποὺ γεννοῦν πολλὰ παιδιὰ καὶ γίνονται πολύτεκνοι, ἀλλὰ καλύτεροι εἶναι οἱ σωστοὶ ἐκπαιδευτικοὶ ποὺ ἀναγεννοῦν τοῦ κόσμου τὰ παιδιὰ καὶ γίνονται ὑπερ-ὑπερ-πολύτεκνοι! Δίνουν ἀναγεννημένους ἀνθρώπους στὴν κοινωνία, καὶ ἔτσι γίνεται καλύτερη".

Πηγή: Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό

Ἡ Ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία καταγόταν ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο καὶ ἔζησε τὸν 6ον αἰώνα, τὴν ἐποχὴ τοῦ αὐτοκράτορα Ἰουστινιανοῦ. Στὰ νεανικά της χρόνια ζοῦσε μέσα στὴν ἀκολασία καὶ παρέσυρε πολλοὺς ἀνθρώπους στὴν ἠθικὴ καταστροφή.

Γέροντας Ἰάκωβος Τσαλίκης: «Ξέρεις, δὲν πῆγα μόνο γιὰ σένα, ἔχω πολλοὺς ἀσθενεῖς. Ἀλλά, παρακάλεσα καὶ γιὰ τὴν Κύπρο μας νὰ ἐλευθερωθεῖ. καὶ ἐσένα θὰ σὲ ἀξιώσει ὁ Θεὸς νὰ τὸ δεῖς».

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν ὁμιλία ποὺ ἔδωσε ὁ Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος, μέσα ἀπὸ τὴν ὁποία σκιαγράφησε τὴν προσωπικότητα καὶ τὴν ἁγιότητα τοῦ Γέροντος Ἰακώβου, ὅπως ὁ ἴδιος Τὸν Ἔζησε. Ἡ ὁμιλία πραγματοποιήθηκε στὴν αἴθουσα τῆς Ἐνορίας Ἀποστόλου Βαρνάβα καὶ Μακαρίου Δασούπολης σὲ ἐκδήλωση ποὺ διοργανώθηκε ἀπὸ τὴν Ἐνορία Ἀποστόλου Ἀνδρέα Συνοικισμοῦ ΣΤΡΟΒΟΛΟΣ 3 Λευκωσίας Κύπρου στὶς 11 Φεβρουαρίου 2017.

Πηγή: Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό

Τί ἀνύψωσε τὴ Μητέρα τοῦ Θεοῦ πάνω ἀπὸ ὅλα τὰ δημιουργήματα; Ἡ ταπείνωση. Ὁ Θεὸς «ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ» (Λουκ. 1, 48), καὶ γι’ αὐτὴ τὴν ἐπιβραβευμένη ταπείνωσή Της τὴν μακαρίζουν ὅλες οἱ γενιές. Καὶ ἐσὺ περισσότερο ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα προσπάθησε νὰ ἀποκτήσεις ταπείνωση. Ὁ Θεὸς στοὺς ταπεινοὺς δίνει τὴ χάρη, ἐνῶ στοὺς ὑπερήφανους ἀντιτάσσεται.

Ταπείνωση τῆς Παναγίας

Τί ἀνύψωσε τὴ Μητέρα τοῦ Θεοῦ πάνω ἀπὸ ὅλα τὰ δημιουργήματα; Ἡ ταπείνωση. Ὁ Θεὸς «ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ» (Λουκ. 1, 48), καὶ γι’ αὐτὴ τὴν ἐπιβραβευμένη ταπείνωσή Της τὴν μακαρίζουν ὅλες οἱ γενιές. Καὶ ἐσὺ περισσότερο ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα προσπάθησε νὰ ἀποκτήσεις ταπείνωση. Ὁ Θεὸς στοὺς ταπεινοὺς δίνει τὴ χάρη, ἐνῶ στοὺς ὑπερήφανους ἀντιτάσσεται.

Ἡ Παναγία εὐεργετεῖ

Ἡ Παναγία εἶναι καὶ σήμερα ζωντανή. Καὶ ὄχι μόνο ζεῖ, ἀλλὰ καὶ ζωοποιεῖ καὶ θεραπεύει τὶς ψυχὲς καί, ἂν εἶναι πρὸς τὸ συμφέρον τῆς ψυχῆς, καὶ τὰ σώματα ἐκείνων τῶν πιστῶν ποὺ...

προσεύχονται σ’ Αὐτήν. Τὸ ἴδιο καὶ οἱ Ἅγιοι ζοῦν καὶ μετὰ τὸ θάνατο…

* * *

Ὑπεραγία Θεοτόκε Παρθένε! Ἐξαιτίας τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Υἱοῦ Σου, ποὺ μεταλαμβάνω τόσο συχνά, τολμῶ νὰ πῶ ὅτι ἔχω μὲ Σένα συγγένεια!

Ὦ Δέσποινα τοῦ κόσμου! Ἀπὸ Σένα ἔλαβε ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ αὐτὸ τὸ Σῶμα καὶ Αἷμα. Τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα τοῦ Κυρίου ποὺ μεταλαμβάνω εἶναι ἴδια μὲ τὸ Σῶμα τοῦ Κυρίου ποὺ εἶναι στοὺς οὐρανούς.

Πῶς μπορῶ νὰ μὴν ἀγαπάω Ἐσένα, καὶ πιὸ πολὺ τὸν Υἱό Σου, δικό Σου καὶ δικό μου Θεό;

Ὦ Πανάχραντε Δέσποινα! Δῶσε μου νὰ ἔχω συγγένεια μὲ Σένα ὄχι μόνο ἐξαιτίας τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, ποὺ πολλὲς φορὲς μεταλαμβάνω ἀνάξια, ἀλλὰ νὰ πλησιάσω καὶ τὸ δικό Σου βαθμὸ τῆς πίστης, τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ἐλπίδας, νὰ ὁμοιάσω Ἐσένα στὶς σκέψεις καὶ τὰ συναισθήματα.

Ὦ Πανάχραντε Δέσποινα! Ἔχω μεγάλη ἀνάγκη καὶ θέλω νὰ ἀποκτήσω καρδιὰ καθαρή! Τὰ πάντα γιὰ Σένα εἶναι δυνατά, Ὑπερευλογημένη· μπορεῖς νὰ παρακαλέσεις τὸν Υἱὸ καὶ Θεό Σου νὰ μοῦ χαρίσει καρδιὰ καθαρή, ὅπου κατοικεῖ πίστη, ἐλπίδα, καὶ ἀγάπη. Κάνε το, Πανάχραντε!

* * *

Τί σημαίνουν τὰ θαύματα ἀπὸ τὶς εἰκόνες τῆς Παναγίας; Σημαίνουν ὅτι ἡ Δέσποινα Θεοτόκος, ἡ Μητέρα τοῦ Σωτῆρα μας, πάντα ἀκούει τὶς προσευχὲς ποὺ μὲ πίστη καὶ ταπεινὴ καρδιὰ, Τῆς ἀπευθύνονται ἐνώπιον τῶν εἰκόνων της. Καὶ σὲ μερικὲς ἀπ’ αὐτὲς δείχνει φανερὰ σημάδια τῆς παρουσίας της.

Μετὰ ἀπὸ ὅλα αὐτά, μὲ πόση εὐλάβεια πρέπει νὰ συμπεριφέρονται οἱ πιστοὶ πρὸς τὶς εἰκόνες τῆς Παναγίας! Ἡ ἀόρατη χάρη της εἶναι παροῦσα σὲ κάθε εἰκόνα της, ἰδίως ἂν αὐτὴ ἡ εἰκόνα ἁγιογραφήθηκε μὲ τὸ χέρι ἑνὸς εὐλαβοῦς ἀνθρώπου.

* * *

Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε! Μὲ τὶς πρεσβεῖες Σου, τὴν εὐσπλαχνία Σου, ἔχω ἠρεμία καὶ χαρὰ μέσα μου· ἡ ψυχή μου εἶναι ἐλεύθερη καὶ ἀνάλαφρη, στὴν καρδιά μου ἔχω εἰρήνη καὶ ἡσυχία.

Μὲ ὑπεράσπισες, ἐμένα τόν μετανοοῦντα ἄθλιο καί τόν ἁμαρτωλό, ἐνώπιον τῆς δικαιοσύνης τοῦ Υἱοῦ Σου καὶ τοῦ Θεοῦ μας καὶ Τὸν ἔκανες νὰ μὲ σπλαχνιστεῖ, ἐμένα τὸν χειρότερο ἀπ’ ὅλους.

Φανερὴ εἶναι ἡ χάρη Σου γιὰ τὴν ψυχή μου μετὰ τὴ δοξολογία ποὺ ψάλλαμε μπροστὰ στὴν εἰκόνα Σου, τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας τοῦ Καζάν! 21 Ὀκτωβριοῦ 1858.

* * *

Ὕμνησε τὴν Παντάνασσα, μὴν ξεχάσεις Αὐτὴν ποὺ σὲ εὐεργέτησε, μὴν ξεχάσεις νὰ εὐχαριστήσεις «τὴν ὑπέρμαχο στρατηγόν», ποὺ σὲ ἀπάλλαξε ἀπὸ τὰ δεινά.

Ἡ Παναγία φέρνει γαλήνη

Τὸ ἔλεος τῆς Παναγίας. Στὶς 24 Φεβρουαρίου ἤμουν στὴ Ραμπόβ. Συμμετεῖχα στὴν κηδεία τῆς συζύγου τοῦ ἱερέα Σοκολόβ. Ὅταν μπῆκα μέσα σὲ μὶα ἐκκλησία ἀπ’ αὐτὲς ποὺ βρίσκονται στὸ νεκροταφεῖο, εἶχα στὴν καρδιά μου θλίψη, ἡ ὁποία προέρχεται ἀπὸ ὀλιγοπιστία καὶ τὴν ὁποία προκαλεῖ τὸ πνεῦμα τῆς κακίας.

Ἔριξα τὸ βλέμμα μου στὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας τοῦ Τύχβιν καὶ δὲν μποροῦσα νὰ πάρω ἀπ’ αὐτὴν τὰ μάτια μου. Τὸ πρόσωπό Της ἦταν γαλήνιο, ταπεινὸ καὶ γεμᾶτο ἀγάπη.

Εἶπα μέσα μου: «Πόση γαλήνη καὶ ἡσυχία, ποὺ δὲν εἶναι αὐτοῦ τοῦ κόσμου, ὑπάρχουν στὸ πρόσωπό Σου, Ἄχραντε Παρθένε!», καὶ σὰν νὰ ἄκουσα ἀπ’ Αὐτὴν μὶα ἀπάντηση, ποὺ πολὺ καθαρὰ ἀντήχησε στὴν καρδιά μου: « Τί σὲ ἐμποδίζει νὰ ἔχεις εἰρήνη καὶ ἡσυχία στὴν καρδιά σου; Δὲν γνωρίζεις ποῦ πρέπει νὰ ψάχνεις γιὰ νὰ τὰ βρεῖς;»

Μὲ τὴ σκέψη καὶ τὴν καρδιά μου στράφηκα σ’ Αὐτὸν ποὺ εἶναι ἡ Πηγὴ τῆς εἰρήνης καὶ ἀμέσως ἀπέκτησα τὴν ποθητὴ ἡσυχία…

* * *

Δέσποινα Θεοτόκε! Παρηγοριὰ τῶν θλιβομένων, Σὲ δοξολογοῦμε καὶ Σὲ εὐχαριστοῦμε! Τὰ βάσανα τῆς καρδιᾶς μας τὰ μεταμορφώνεις σὲ γαλήνη καὶ τὴ θύελλα τῶν παθῶν σὲ ἡσυχία τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ! Ἀσταθὴς καὶ πονηρὴ καρδιά μου! Νὰ μὴν τολμήσεις ποτὲ νὰ ἀμφισβητήσεις τὶς φανερὲς εὐεργεσίες τῆς Βασίλισσας τῶν Οὐρανῶν!

* * *

Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ προσευχήθηκα ἀπὸ τὴν καρδιά μου στὴ Βασίλισσα ὅλου τοῦ κόσμου, αἰσθάνθηκα στὴν ψυχὴ ἀνακούφιση. Καὶ στὸ ἑξῆς μὴ μὲ ἀφήνεις, Παντάνασσα.

Ἐξύμνηση τῆς Παναγίας

Μητέρα τῆς δικῆς μας Εἰρήνης, Μητέρα τῆς δικῆς μας Χαρᾶς, Μητέρα τῆς δικῆς μας Ἐλπίδας καὶ δικῆς μας Ἀγάπης. Μητέρα Αὐτοῦ ποὺ ὑπάρχει, Αὐτοῦ ποὺ οὐσιώνει τὰ πάντα.

Μητέρα Ἄχραντε, τὸ ὕψος τῆς δικῆς σου ἁγνότητας δὲν μπορεῖ νὰ φαντασθεῖ ἡ δική μας ἀκάθαρτη ψυχή. Μητέρα Παμμακάριστε, τήν ἀγαθότητά σου δέν μπορεῖ νά συλλάβει ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου. Μητέρα πάντων τῶν χριστιανῶν, οἱ εἰκόνες σου εἶναι σὲ κάθε πόλη καὶ κάθε χωριὸ καὶ μαρτυροῦν τὴ γρήγορη βοήθεια ποὺ προσφέρεις σὲ μᾶς.

Νὰ εἶσαι καὶ γιὰ μένα τὸν ἁμαρτωλὸ καὶ τρισάθλιο γρήγορη βοήθεια καὶ προστάτρια στοὺς πόνους, στὶς θλίψεις καὶ στοὺς πειρασμούς!

Πῶς νὰ προσευχόμαστε στὴν Παναγία

Νὰ φανταστεῖς ὅτι στέκεσαι μπροστὰ στὴ βασίλισσα καὶ τὴν παρακαλεῖς νὰ πραγματοποιήσει κάποιες δικές σου ἐπιθυμίες. Μὲ τί δέος καὶ τί σεβασμὸ θὰ τὸ ἔκανες!

Σκέψου τώρα ὅτι και αὐτή εἶναι ἄνθρωπος, ὅπως καί ἐσύ. Σκέψου τώρα πῶς πρέπει νὰ στέκεσαι μπροστὰ στὴ Βασίλισσα τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, στὴ Μητέρα τοῦ Θεοῦ τοῦ Ὑψίστου, μὲ τί δέος καὶ τί εἰλικρίνεια! Ἀνέκφραστη εἶναι ἡ μεγαλωσύνη της καὶ ἀπερίγραπτη ἡ τελειότητα. «Πᾶσα ἡ δόξα τῆς θυγατρὸς τοῦ βασιλέως ἔσωθεν» (Ψαλ. 44, 14). Αὐτὴ εἶναι τόσο κοντὰ στὸ Θεό. Πρόσεχε, νὰ προσεύχεσαι σ’ Αὐτὴν μὲ ἀνάλογο δέος, μὲ καθαρή καὶ συντετριμμένη καρδιά.

Πηγή: Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Προδρόμου Καρέα , Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό

Η ΕΛΜΕ Χανίων χαιρετίζει τις αποφάσεις των συναδέλφων σε όσα σχολεία έχουν πάρει αποφάσεις με πρακτικά, δηλώνοντας την πρόθεσή τους να μην υλοποιήσουν το περιεχόμενο των εγκυκλίων του υπουργείου για θεματική εβδομάδα, δημιουργικές εργασίες και μαθητεία.

Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες του υπουργού και των σχολικών συμβούλων να μας πείσουν για την επιστημονική και μαθησιακή αξία αυτών των επιλογών, οι συνάδελφοι αντιλαμβάνονται τους πραγματικούς στόχους.

Άλλωστε, οι δηλώσεις του υπουργού στη βουλή, όπου συνέδεσε την οποιαδήποτε αλλαγή στο σύστημα πρόσβασης στα ΑΕΙ με την αξιολόγηση εκπαιδευτικών και σχολικών μονάδων, δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών.

Τα Χανιά δεν είναι η εξαίρεση! Δεκάδες ΕΛΜΕ πανελλαδικά  έχουν πάρει αντίστοιχες αποφάσεις και τα σχολεία το ένα μετά το άλλο αρνούνται να υλοποιήσουν τις εγκυκλίους. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Γαβρόγλου αναγκάστηκε να μιλήσει για μια ακόμα φορά για υποχρεωτικότητα.

Υπενθυμίζουμε, όμως, ότι το ίδιο «υποχρεωτική» παρουσιαζόταν και η αξιολόγηση από τις προηγούμενες ηγεσίες του υπουργείου, αλλά το εκπαιδευτικό κίνημα μπλόκαρε και κατάργησε στην πράξη την όποια «υποχρεωτικότητα». Τέλος, το ίδιο «επιστημονική» παρουσιαζόταν και η «τράπεζα θεμάτων» πριν λίγα χρόνια, ώσπου να αποδειχθεί στην πράξη ότι ο μόνος στόχος της ήταν να μειώσει τους μαθητές που φοιτούσαν στα ΓΕΛ.

Η ΕΛΜΕ Χανίων, καλύπτοντας πολιτικά, νομικά και συνδικαλιστικά τους συλλόγους,  χαιρετίζει τις αποφάσεις για μη υλοποίηση της θεματικής εβδομάδας με πρακτικό στα εξής σχολεία του νομού:

1) 1ο Γυμνάσιο Χανίων
2) 4ο Γυμνάσιο Χανίων
3) 5ο Γυμνάσιο Χανίων
4) 7ο  Γυμνάσιο Χανίων
5) 1ο Γυμνάσιο Ελευθερίου Βενιζέλου
6) Γυμνάσιο Νέας Κυδωνίας

Καθώς και τις αποφάσεις για μη υλοποίηση της εγκυκλίου για τις Δημιουργικές Εργασίες με πρακτικό στα εξής ΓΕΛ:

1)    ΓΕΛ Κισσάμου
2)    ΓΕΛ Παλαιόχωρας
3)    2ο ΓΕΛ Χανίων
4)    3ο ΓΕΛ Χανίων
5)    4ο ΓΕΛ Χανίων
6)    ΓΕΛ Κολυμβαρίου
7)    ΓΕΛ Σούδας

Και καλεί:

1)    τους συλλόγους που ήδη έχουν πάρει αποφάσεις να στείλουν, ει δυνατόν, τα πρακτικά τους στο mail της ΕΛΜΕ (elmechanion@gmail.com )

2)    όσους συλλόγους έχουν πάρει αντίστοιχες αποφάσεις και δεν έχει ενημερωθεί η ΕΛΜΕ, να στείλουν ενημερωτικό στο mail της ΕΛΜΕ, ώστε να ανανεώνεται η λίστα των σχολείων και

3)    όσους συλλόγους δεν έχουν πάρει απόφαση, να συνεδριάσουν και να δηλώσουν την αντίθεσή τους στην νέα προσπάθεια του υπουργείου να διαλύσει το δημόσιο σχολείο. 

ΓΙΑ ΤΟ ΔΣ
              Ο Πρόεδρος                    Η  Γ. Γραμματέας            
Β. Λιόντος                              Δ. Κιντή   

Πηγή: esos.gr

Ο Ορχάν Μπουρσαλί, αρθρογράφος της εφημερίδας Cumhuriyet, που είναι από τα κάστρα του κεμαλισμού, δημοσίευσε χθες ένα άρθρο που έχει ιδιαίτερη σημασία και πρέπει να διαβαστεί, γιατί περιγράφει τη διολίσθηση της Τουρκίας από την Ευρώπη προς τη Μέση Ανατολή.

«Η Τουρκία στην κατηγορία των χωρών που είναι προς διαμελισμό»

Τα μικρά σημάδια είναι που προμηνύουν τις άσχημες εξελίξεις. Δεν ξαφνιάστηκα όταν το διάβασα, θεώρησα ότι είναι η φυσική εξέλιξη όσων ζήσαμε, όμως ομολογώ ότι σκιάχτηκα λίγο όταν το διάβαζα.

Η Τουρκία ήταν μια χώρα που για το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών παραδοσιακά ανήκε και παρακολουθούνταν από το «Γραφείο των χωρών της Ευρώπης» ενώ τώρα μεταφέρεται στο «Γραφείο των χωρών της Μέσης Ανατολής». Στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Λευκού Οίκου επί διακυβέρνησης Ομπάμα αυτό ήταν κάτι που ζητήθηκε, και τώρα επί Τραμπ πραγματοποιείται!

Αν δούμε το όλο θέμα με την ιμπεριαλιστική του διάσταση, μια υπερδύναμη κάθεται μπροστά στον παγκόσμιο χάρτη και χαράσσει τη μοίρα των χωρών σαν να παίζει με παζλ.  Ο παγκόσμιος κυρίαρχος αποφασίζει βάσει δικών του συμφερόντων το πού πρέπει να βρίσκονται κάποιοι, και βάσει ποιων γεγονότων πρέπει να αξιολογηθούν.

Η χώρα αλλάζει κατηγορία με ιλιγγιώδεις ρυθμούς

Αυτό είναι κάτι που δεν το ξέραμε; Φυσικά και όχι. Η Τουρκία είναι μια χώρα του ΝΑΤΟ, στην άκρη της Δυτικής Συμμαχίας. Χρησιμοποιήθηκε πάντα ως ακριτική χώρα η οποία θα διαλυθεί σε μια επίθεση κατά της Ρωσίας, και με την οποία η Δύση θα κερδίσει χρόνο.

Τώρα οι συνθήκες έχουν αλλάξει και υποβιβαστήκαμε σε μια χώρα που ανήκει στη Μέση Ανατολή, τα σύνορα της οποίας αναδιαμορφώνονται.  Έτσι είναι αυτά. Αν βρίσκεσαι κάτω από μια κυβέρνηση δωσίλογων και αδύναμων, μια κυβέρνηση που δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της και δεν ξέρει ποτέ τη θέση και τους περιορισμούς της, αυτά συμβαίνουν στη χώρα σου! Αλλάζουν  οι προτεραιότητες των ισχυρών. Κάποτε ήσουν η χαϊδεμένη τους χώρα, ενώ τώρα άλλαξες κατηγορία και έπεσες, και μάλιστα πολύ.

Ας πούμε, μπορείς να ξεκινήσεις από το «δεν σε θεωρούν κομμάτι της Ευρώπης». Σε αυτήν την περίπτωση κι εσύ λες ότι «Καθώς σχεδιάζονται ξανά οι χάρτες στη Μέση Ανατολή, θα συμμετέχεις και εσύ».

Ένα λεπτό, όμως, να το δούμε λίγο αυτό, γιατί το να σε πάνε στο Γραφείο της Μέσης Ανατολής, σημαίνει αυτό το πράγμα: Διαμελίστηκε το Ιράκ; Ναι, σε τρία τμήματα. Σχηματικά φαίνεται να είναι ενιαίο, για την ώρα, όμως στην πράξη έχει τριχοτομηθεί. Διαμελίστηκε η Συρία; Ναι, αλλά υπάρχει το πρότζεκτ της Ρωσίας για ενιαία Συρία. Οι ΗΠΑ θέλουν οπωσδήποτε να τη χωρίσουν σε τρία τμήματα. σουνίτες, σιίτες του Άσαντ και Κούρδοι.

Ο Μπαρζανί πιέζει ήδη. Όμως το πρόβλημα του Πενταγώνου και του Λευκού Οίκου δεν είναι ο Μπαρζανί, αλλά η επισημοποίηση ενός κουρδικού μορφώματος στη Συρία. Δικαιολογίες του στιλ «Πολεμάνε άψογα κατά του ΙΚ» είναι ένα πολιτικό ψέμα που καλύπτει τον τελικό σκοπό. Φυσικά και πολεμάνε, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα. Μόλις είπε η Τουρκία «άφησε τους Κούρδους, θα πολεμήσω εγώ εναντίον του ΙΚ», φυλακίστηκε στην αλ Μπαμπ!

Η ΝΑ Τουρκία τμήμα του Σχεδίου της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής

Άλλη μια οπτική γωνία: Να αποδυναμωθεί η Ρωσία στη Μέση Ανατολή, και ειδικά στη Συρία. Η Ρωσία θα στριμωχτεί σε μια στενή λωρίδα γης, μαζί με τον Άσαντ. Όσο πιο μικρή η διαμελισμένη περιοχή και όσο πιο πολλά τα κράτη που θα δημιουργηθούν, τόσο περισσότερη η κυριαρχία των ΗΠΑ σε όλους. Και το παιχνίδι είναι να τους βάλεις όλους αυτούς να πολεμάνε μεταξύ τους.

Σχέδιο της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής είναι το άλλο όνομα αυτού του πρότζεκτ. Αλλά οι δικοί μας το θεώρησαν ως ένα «πρότζεκτ πολιτισμού». Αφού ήμασταν ηγέτες του κόσμου [σ.σ.: εννοεί τον Ερντογάν, που αυτοπαρουσιαζόταν ως ηγέτης παγκόσμιας εμβέλειας]. Με αυτήν τη μετατόπιση τώρα η Τουρκία εντάσσεται πλήρως στο Μεγάλο Σχέδιο για τη Μέση Ανατολή.

Η απαγόρευση του Τραμπ να παίρνουν μαζί τους στα αεροπλάνα μεγάλες ηλεκτρονικές συσκευές και από το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης σε πτήσεις προς τις ΗΠΑ, είναι ένα κομμάτι της μετατόπισής μας από την Ευρώπη στη Μέση Ανατολή. Ως παράπλευρη συνέπεια, οι Τουρκικές Αερογραμμές θα χάσουν άλλα 1-2 δισ. δολάρια, ενώ ήδη καταγράφουν ζημιές 6,5 δισ. τουρκικές λίρες. Αυτή η εξέλιξη στην ουσία συνιστά την καταστροφή της εταιρείας! Είναι ένα άλλο ένα πλήγμα από εκεί που δεν το περιμέναμε!

Το τελευταίο πλήγμα θα είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος;

Με όλα όσα κάνουν οι κυβερνώντες την Τουρκία, την φέρνουν ολοένα και πιο κοντά σε αυτήν τη δυσοίωνη μοίρα. Ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του δεν έχουν κανέναν φίλο στη διεθνή σκηνή. Μηδέν. Η χώρα στριμώχτηκε σε έναν κλοιό. Το σχέδιο για τη δικτατορία της προεδρίας [σ.σ.: Προεδρική Δημοκρατία] το μόνο που θα κάνει είναι να βοηθήσει στο διαμελισμό της χώρας. Αποκοπήκαμε εντελώς από την Ευρώπη. Το PKK έχει ήδη μεγάλη στήριξη από την Ευρώπη. Οι τωρινές δικαιολογίες των Ευρωπαίων είναι: «Η Τουρκία είναι μια χώρα όπου υπάρχει δικτατορία, δεν υπάρχει ελευθερία του Τύπου, δεν υπάρχει ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, οι ανθρώπινες ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατούνται. Τι ακριβώς θα υπερασπιστείτε σε αυτή τη χώρα; Πέταξέ την έξω από την Ευρώπη, δώσε της μια στο κεφάλι να σωθείς».

Με το «Ναι» στο δημοψήφισμα, θα παρασυρθούμε σε αυτήν ακριβώς την παγίδα. Η δικτατορική προεδρία από τη μια σε κάνει να σκύβεις το κεφάλι, μη έχοντας άλλη επιλογή, και από την άλλη, επειδή θα ισοπεδωθούν όλες οι ευρωπαϊκές αξίες, θα είναι πιο εύκολο να σε κάνουν να γονατίσεις.

Υπάρχει κάποιος να το εξηγήσει αυτό στον κόσμο;

Πηγή: Pontos-News

Το κεντρικό πρόβλημα του Νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, 2016 (ΠΣ2016) είναι ότι απορρίπτει, ως μονοφωνικό1, τον Ορθόδοξο προσανατολισμό του μαθήματος που διδάσκεται στους Ορθόδοξους μαθητές και ταυτίζεται με τη διδασκαλία και τους σκοπούς ενός πολυθρησκειακού συνονθυλεύματος που αποτελείται από την Ορθοδοξία, δύο χριστιανικές ομολογίες και έξι θρησκείες. Αυτό το μόρφωμα που προκύπτει διδάσκεται σε μικρούς και ανήλικους μαθητές, και ενώ κατ’ ουσίαν απορρίπτει την Ορθόδοξη πίστη εμφανίζεται «κατ’ επίφασιν» ότι την αναδεικνύει.

Προς

Τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο, Πρόεδρο και άπαντες τους Ιεράρχες της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Θέμα: Οι θέσεις της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων(ΠΕΘ) για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών*

***

ΠΕΘ: ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΝΤΙΘΕΤΟΙ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2016

ΣΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ - ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (ΦΕΚ-Β-2920-13.9.2016)

Το κεντρικό πρόβλημα:

Η πολυθρησκειακή συγκρητισμική δομή και λειτουργία του νέου(13.9.2016), Προγράμματος Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών

Το κεντρικό πρόβλημα του Νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, 2016 (ΠΣ2016) είναι ότι απορρίπτει, ως μονοφωνικό1, τον Ορθόδοξο προσανατολισμό του μαθήματος που διδάσκεται στους Ορθόδοξους μαθητές και ταυτίζεται με τη διδασκαλία και τους σκοπούς ενός πολυθρησκειακού συνονθυλεύματος που αποτελείται από την Ορθοδοξία, δύο χριστιανικές ομολογίες και έξι θρησκείες. Αυτό το μόρφωμα που προκύπτει διδάσκεται σε μικρούς και ανήλικους μαθητές, και ενώ κατ’ ουσίαν απορρίπτει την Ορθόδοξη πίστη εμφανίζεται «κατ’ επίφασιν» ότι την αναδεικνύει.

Συγκεκριμένα, το ΠΣ2016 παραθέτει αυθαίρετα και συνεξετάζει ταυτόχρονα στις επιμέρους θεματικές ενότητες, θρησκειακές έννοιες και χαρακτηριστικά, ως να είναι ταυτόσημα , από τον Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό, το Ισλάμ, τον Ινδουισμό, το Βουδισμό2, τον Ταοϊσμό και τον Κομφουκιανισμό3, και απευθύνεται σε μαθητές από την Γ΄ τάξη του Δημοτικού σχολείου μέχρι την Γ΄ τάξη του Γυμνασίου. Ο συμφυρμός στοιχείων από ετερόκλητους θεολογικούς χώρους δεν είναι επιστημονικά δόκιμος, διότι δεν εξυπηρετεί τη συστηματική επεξεργασία και ανάλυση των θεμάτων καθώς και τη διδακτική τους μεθοδικότητα. Μια τέτοια πολτοποίηση διαφορετικών και ποικίλων επιστημονικών περιοχών αποδεικνύει την μη επιστημονική πληρότητα της διδασκαλίας τους. Γι΄ αυτό άλλωστε τα Πανεπιστημιακά Τμήματα των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης(τα Προγράμματα των οποίων επισυνάπτονται), όλα τα θεολογικά γνωστικά τους αντικείμενα και εκείνα των μαθημάτων της θρησκειολογίας και της ιστορίας των θρησκειών τα ερευνούν και τα εξετάζουν με επιστημονικό τρόπο, ξεχωριστά το κάθε ένα και όχι αναμεμειγμένα μεταξύ τους, όπως το επιχειρεί το νέο ΠΣ2016.

Η πολυθρησκειακή μείξη γεννά τα επιμέρους θεολογικά - συγκρητισμικά και παιδαγωγικά προβλήματα του ΠΣ2016, τα οποία με τη σειρά τους αποδομούν το περιεχόμενο της Ορθόδοξης πίστης των ανήλικων μαθητών. Εκείνοι, λόγω ηλικίας και χωρίς να γνωρίζουν επαρκώς τη δική τους πίστη, αδυνατούν να διακρίνουν τον θρησκευτικό συμφυρμό, οπότε χωρίς αντιστάσεις οδηγούνται άκριτα στο να τον αποδεχτούν. Έτσι, προφανώς, προκύπτει το πρόβλημα του «προσηλυτισμού» των ανήλικων Ορθόδοξων μαθητών σε άλλους πνευματικούς δρόμους. 

Αυτή τη μετάλλαξη του Ορθόδοξου μαθήματος σε πολυθρησκειακό συγκρητισμικό μόρφωμα, ενώ είναι αντίθετη προς το Σύνταγμα, τους νόμους της Ελληνικής Πολιτείας για την Παιδεία, τις αποφάσεις του ΣτΕ, τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τη Συνθήκη της Ρώμης, οι συντάκτες του ΠΣ2016, επιχειρώντας να αποκτήσει νομικό έρεισμα, την εμφανίζουν ότι υπηρετεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πανανθρώπινες αξίες. Πρόκειται για τέχνασμα, διότι η συγκρητισμική μίξη ετερόκλητων θρησκειακών χώρων αποκαλύπτει έλλειψη σεβασμού τόσο προς τις θρησκείες - διότι δε σέβεται τον οικείο χώρο με τα χαρακτηριστικά του και προχωρεί στη μίξη και στην ομογενοποίησή τους - όσο και προς τους μαθητές, στους οποίους στερεί το δικαίωμα να διδάσκονται την ορθόδοξη πίστη των γονέων τους -όπως υποστηρίζεται και από το διεθνές δίκαιο, το οποίο αναγνωρίζει και έχει υιοθετήσει η ελληνική Πολιτεία- και όχι αλλοιωμένη με επιμείξεις στοιχείων από άλλες θρησκείες.

Τον παράνομο ρόλο του πολυθρησκειακού ΠΣ2016 οι συντάκτες του προσπαθούν να τον συγκαλύψουν με την καλλιέργεια εντυπώσεων, από την προσθήκη ορθόδοξων πληροφοριών στις θεματικές ενότητες του ΠΣ2016, με σκοπό να αναδείξουν ότι αυτό δεν αντιτίθεται στην πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που είναι φυσικά η πίστη των Ορθόδοξων μαθητών, προς τους οποίους αυτό απευθύνεται. Αυτές όμως οι εσωτερικές μεταβολές «επί το ορθοδοξότερον» είναι άνευ σημασίας, διότι, όπως θα καταδειχτεί εν συνεχεία, το ΠΣ2016, μεθοδικά, καταστρέφει στις ψυχές των μικρών μαθητών την Ορθόδοξη διδασκαλία, ακριβώς λόγω του πολυθρησκειακού συμφυρμού τον οποίο καλλιεργεί. Επομένως, το πρόβλημα δεν είναι η ποσοτική υπεροχή των χριστιανικών πληροφοριών, αλλά ο σεβασμός της ταυτότητάς τους, η οποία χάνεται ή μεταλλάσσεται με την πολυθρησκειακή διδασκαλία. Εξ αρχής επισημαίνουμε ότι όλα τα προβλήματα που παρουσιάζονται στο ΠΣ2016 είναι αποτέλεσμα αυτής της πολυθρησκειακής μείξης την οποία υπηρετεί.

Η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων διαφωνεί απόλυτα με τον πολυθρησκειακό χαρακτήρα του ΠΣ2016 και με την αλλοίωση της αλήθειας που αυτό κατεργάζεται. Γι’ αυτό καταφεύγει στην κρίση της Δικαιοσύνης. Λόγω συντομίας, θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί συνοπτικά στα πρωτεύοντα μόνο προβλήματα που έχουν ανακύψει εξαιτίας της συγκρητισμικής πολυθρησκευτικής μείξης και λογικής που διέπει το ΠΣ2016, ώστε να αποκαλυφθούν, αφενός οι τρόποι με τους οποίους γίνεται αυτή η συστηματική αλλοίωση της Ορθόδοξης διδασκαλίας στους μικρούς και ανήλικους μαθητές, και, αφετέρου, η αντίθεση της πολυθρησκειακής διδασκαλίας με τα δόγματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας και με τη συνείδηση των Ορθόδοξων Θεολόγων που θα κληθούν να την διδάξουν.

Α. Θεολογικά Προβλήματα

1. Ποιος είναι ο Θεός : Το ΠΣ2016 δημιουργεί σύγχυση στους μικρούς μαθητές για το ποιος είναι ο Θεός που υπάρχει και σώζει τον άνθρωπο καθώς και ποια είναι η αληθινή κοινωνία μαζί Του. Ενδεικτικό παράδειγμα: Οι μαθητές στην Γ΄ τάξη του Δημοτικού, στη θεματική ενότητα (ΘΕ)«4. Χριστούγεννα: Ο Θεός γίνεται άνθρωπος»4, μαθαίνουν ότι ο Θεός που γίνεται άνθρωπος είναι ο Χριστός και αυτή η διδασκαλία συμφωνεί με εκείνην της Καινής Διαθήκης. Όμως, στη ΘΕ «2. Θρησκευτικές γιορτές: μέρες γεμάτες χαρά και σημασίες»5 το ΠΣ2016 αναφέρει: «Αναγνωρίζοντας τα σύμβολα του Θεού» εννοώντας τον Χριστό, λίγες γραμμές πιο κάτω αναφέρεται στα σύμβολα του Θεού «από τις άλλες θρησκείες», και εννοεί τα θρησηκευτικά σύμβολα που ισχύουν στους Εβραίους, τους Μουσουλμάνους, τους Ινδουιστές, τους Βουδιστές και του Ταοϊστές, ως να είναι ο ίδιος Θεός με Εκείνον των Ορθοδόξων. Τέλος, επικεντρώνεται στο «όνομα του Θεού των Μουσουλμάνων και των Εβραίων» ως να είναι το ίδιο πρόσωπο. Είναι προφανής η σύγχυση που εσκεμμένα δημιουργείται στους μαθητές της Γ΄ Δημοτικού με την έντεχνη αναφορά σε έναν Θεό, ως να είναι ο ίδιος σε όλες τις πίστεις.

Τέτοια παραδείγματα σύγχυσης υπάρχουν διάσπαρτα σε όλο το ΠΣ2016, εξαιτίας της παράλληλης παράθεσης εννοιών ετερόκλητων θρησκειακών χώρων. Για παράδειγμα, στη ΘΕ 5., ενώ το θέμα αφορά στις «Μονοθεϊστικές θρησκείες: Ιουδαϊσμό και Ισλάμ» το ΠΣ2016 ζητά από τους μαθητές δύο project στα οποία εξισώνει εσφαλμένα -αλλά μάλλον εσκεμμένα, με στόχο την ισοπέδωση- τον Χριστιανισμό με τις «μονοθεϊστικές» και «αβρααμικές» θρησκείες, το Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό6. Στη δε Θ.Ε. «1. Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν τον Θεό;» εξετάζεται η απεικόνιση του Θεού στο Χριστιανισμό, στον Ιουδαϊσμό, το Ισλάμ και τις Ανατολικές θρησκείες. Όλοι οι θρησκειακοί χώροι ονομάζονται «θρησκευτικές παραδόσεις» και ο Θεός παρουσιάζεται ως ο ίδιος και κοινός για όλες7. Οι ανωτέρω θεωρήσεις είναι εσφαλμένες και δημιουργούν σύγχυση στους μαθητές, ενώ τους οδηγούν στο συγκρητισμό.

2. Ο Ιησούς Χριστός : Το ΠΣ2016 συσκοτίζει περίτεχνα την αντίληψη των μικρών μαθητών για τον Ιησού Χριστό. Ενδεικτικό παράδειγμα: Στη ΘΕ«1. Μαθητές και δάσκαλοι» το ΠΣ2016 ενώ αναφέρει, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Καινής Διαθήκης για τον Χριστό, «Ο Θεάνθρωπος ως διδάσκαλος, συνοδοιπόρος και οδηγός» και επισημαίνει θέματα «Από την Επί του Όρους Ομιλία» και από τις Παραβολές, αμέσως μετά, κάνει λόγο για τα «Αποφθέγματα διδασκάλων από τις θρησκείες του κόσμου» και συγκεκριμένα, του Βούδα, του Λάο Τσε και του Μωάμεθ. Τοποθετεί δηλαδή στην ίδια κατηγορία τον Θεάνθρωπο και εκ νεκρών Αναστάντα Χριστό και τη σωτήρια διδασκαλία του με κοινούς ανθρώπους που διέθεταν φιλοσοφική σκέψη ή απλώς συμβούλευαν τους συνανθρώπους τους και γι΄ αυτό ανακηρύχτηκαν ως Θεοί.

Η τοποθέτηση του μόνου Θεανθρώπου Χριστού και Σωτήρα του κόσμου και αληθινού Θεού στην ίδια κατηγορία με τους φιλοσόφους των θρησκειών δεν είναι τυχαία. Το Πρόγραμμα Σπουδών από το 2011 σκόπιμα επιμένει σ’ αυτή τη γραμμή8, παρ’ όλες τις αντιδράσεις, επειδή αυτή η «ισοτιμία» διευκολύνει το επόμενο βήμα, σύμφωνα με τη φιλοσοφία και το σχεδιασμό του: Να περάσει στους μαθητές την επιδιωκόμενη ισοτιμία των θρησκειών και κάθε κοσμικής άποψης. Το ΠΣ2016, με την υποτίμηση του Ιησού Χριστού, αφαιρεί από την ψυχή των χριστιανών μαθητών τα στηρίγματα και τους μοναδικούς λόγους πίστεως στον Χριστό, προσβάλλει τη συνείδηση των Θεολόγων που θα κληθούν να διδάξουν αυτό το (βλάσφημο) Πρόγραμμα και οπωσδήποτε έρχεται σε αντίθεση με τα δόγματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

3. Η Αγία Γραφή: Στο ΠΣ2016, όπως και στα προηγούμενα Προγράμματα του 2014 και 2011, γίνεται αναφορά σε υπερβολικό αριθμό χωρίων και παραπομπών από την Καινή κυρίως Διαθήκη. Με το τέχνασμα της ποσοτικής αναφοράς, το ΠΣ2016, αφενός επιδιώκει να εμφανίζεται σύμφωνο με την πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας και, αφετέρου, να δικαιολογεί ότι οι αναφορές του στις θρησκείες, σε σχέση με τις αγιογραφικές, είναι λιγότερες. Επισημαίνουμε πως το πρόβλημα δεν έγκειται στον αριθμό ή το ποσοστό των πληροφοριών, αλλά στην ομογενοποιημένη – ταυτόχρονη μείξη ετερόκλητων, από θεολογικής πλευράς, χαρακτηριστικών στοιχείων, μέσα στην οποία οι χριστιανικές πληροφορίες αποδυναμώνονται και, εν τέλει, χάνονται στη συνείδηση των παιδιών, διότι αυτό το συνονθύλευμα προσφέρεται σε μαθητές που δεν έχουν ακόμη τη γνώση και την κρίση να συγκρίνουν, να αξιολογήσουν και, τελικά, να διακρίνουν το σωστό από το λάθος, το ορθόδοξο από το μη ορθόδοξο.

Αναφορικά με την Αγία Γραφή, ο λόγος του Θεού Δημιουργού και Ζωοδότη του παντός τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με «τα ιερά βιβλία των θρησκειών του κόσμου9, δηλαδή: Το Κοράνιο των μουσουλμάνων, την ΤΕ.ΝΑ.ΚΑ. των Εβραίων, τις Βέδες των Ινδουιστών, το Ταό-Τε-Κίνγκ του Λάο Τσε». Το ΠΣ2016, συνεπώς, τοποθετεί τα βιβλία των φιλοσόφων, των μύθων, των μαγικών επικλήσεων, των δεισιδαιμονιών που εγκλώβισαν στο φόβο και την αμαρτία εκατομμύρια ανθρώπων, στο ίδιο επίπεδο με την Αγία Γραφή, η οποία φωτίζει, απελευθερώνει, αγιάζει και αναφέρεται σε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα.

Αυτή η αντιστοίχιση και ισοπεδωτική εξίσωση ακυρώνει στη συνείδηση των μικρών μαθητών την πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας για τη μοναδικότητα της Αγίας Γραφής, ως το βιβλίο της αποκεκαλυμμένης εν Χριστώ σωτηρίας, τους αποπροσανατολίζει και τους αποδυναμώνει την πίστη και τη διάθεσή τους να εφαρμόσουν τον λόγο και τις εντολές του Θεού, ενώ για την Ορθόδοξη Εκκλησία και την συνείδηση του Θεολόγου, που θα διδάξει αυτή την Ενότητα, αποτελεί βλασφημία.

4. Τα μυστήρια της Εκκλησίας : Το Βάπτισμα και το Χρίσμα των Ορθοδόξων τοποθετείται στην ίδια κατηγορία με τα μυστήρια των Ρωμαιοκαθολικών, τις τελετές των Προτεσταντών, και τις γιορτές των Εβραίων και των Μουσουλμάνων10.

5. Οι άγιοι : Στο ΠΣ2016 οι άγιοι ασκητές και μάρτυρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας τοποθετούνται στην ίδια κατηγορία με τον «Βούδα, το φωτισμένο δάσκαλο», τον «Κομφούκιο, τον φιλόσοφο της Ανατολής, τον Λάο Τσε, τον γερο-διδάσκαλο, τον Μωάμεθ, τον απεσταλμένο του Αλλάχ, τον Ραβίνο Ελεάζαρ, τον Γκάντι, τον ηγέτη και κήρυκα της ειρήνης»11.

6. Η προσευχή : Το ΠΣ2016 αντιμετωπίζει το θέμα της προσευχής το ίδιο συγκρητισμικά. Στη ΘΕ «1. Όταν οι άνθρωποι προσεύχονται» αναφέρεται στην «Προσευχή στη Βίβλο» κάνει ιδιαίτερη μνεία στον Ιησού Χριστό, στην παραβολή του Τελώνη και Φαρισαίου και στην «Κυριακή Προσευχή». Αμέσως μετά, όμως, το ΠΣ2016 αναφέρει τις «Προσευχές άλλων θρησκευτικών παραδόσεων», δίνοντας έτσι στους μαθητές να εννοήσουν ότι ο Χριστιανισμός είναι μια από τις θρησκευτικές παραδόσεις του κόσμου και ότι ο Χριστός αντίστοιχα είναι ένας μεταξύ εκείνων που δίδαξαν την προσευχή ανά τον κόσμο, η δε Κυριακή Προσευχή είναι αντίστοιχη της πρώτη Σούρας του Κορανίου, της σούρας «Αλ-Φάτιχα», της «Σεμά» του Ιουδαϊσμού ή της Ινδιάνικης Προσευχής, τις οποίες ονομαστικά αναφέρει12.

Τη συγκρητισμική παρουσίαση του θέματος της προσευχής το ΠΣ2016 συμπληρώνει, μεταξύ άλλων, με την «Έρευνα: Τρόποι προσευχής των μονοθεϊστικών θρησκειών στους τόπους λατρείας του Θεού», όπου παρουσιάζεται συστηματικά ο Θεός εκάστης ως να είναι ένας κοινός Θεός, με στόχο να μαθαίνουν τα παιδιά ότι, τελικά, η διδασκαλία του Χριστιανισμού είναι ίδια, ισάξια ή παράλληλη με εκείνες των «μονοθεϊστικών θρησκειών». Επίσης, με την εργασία που τους ανατίθεται να κάνουν με το θέμα: «Οι μαθητές βρίσκουν από το διαδίκτυο και παρουσιάζουν στην τάξη χώρους προσευχής (τζαμιά, ναούς, βωμούς, παγόδες κ.ά.) και εικόνες ανθρώπων που προσεύχονται από όλο τον κόσμο, οι μαθητές καλούνται να εντάξουν όλους τους προσευχόμενους του κόσμου σε ένα κολλάζ με αντίστοιχες φωτογραφίες και σύμβολα, διδάσκοντάς τους στην ουσία ότι η προσευχή όλων απευθύνεται στον ίδιο Θεό και έχει το ίδιο θεολογικό περιεχόμενο.

Σύμφωνα όμως με την Ορθόδοξη διδασκαλία, ο αληθινός Θεός είναι ένας, αλλά δεν είναι «μόνος». Είναι η κοινωνία των προσώπων της Αγίας Τριάδος. Επομένως, δεν είναι δυνατόν να αποδεχτούμε τον Χριστιανισμό ως μία θρησκεία μεταξύ των μονοθεϊστικών θρησκειών. Ούτε βεβαίως είναι δυνατόν να γίνει αποδεκτό από την Ορθόδοξη Εκκλησία να εντάσσονται στη συνείδηση των μαθητών οι ναοί και η λατρεία που αφορούν τον αληθινό Θεό στην ίδια κατηγορία με τα τζαμιά, τις παγόδες -χώρους που περιλαμβάνουν π.χ. άψυχα όντα, όπως τον ναό των ποντικών, των φιδιών, της κίτρινης χελώνας και του λευκού αλόγου, της αιμοδιψούς Κάλι ή του Σίβα, τους ναούς με τις ταντρικές τελετές, τις κτηνοβασίες και τις αιματηρές θυσίες ανθρώπων και ζώων. Ούτε βεβαίως μπορεί να γίνει αποδεκτό να θεωρείται η «Κυριακή Προσευχή» ως προσευχή αντίστοιχη των θρησκειών – εκεί όπου συνυπάρχουν οι μαγικές επικλήσεις και πρακτικές προς τις δαιμονικές οντότητες – με κριτήριο ότι εξωτερικά φαίνονται και θεωρούνται ως «θεοί», «ναοί», «προσευχές». Πέρα από το ασύμβατο της ανάμειξης των ανωτέρω θρησκειακών χώρων, εννοιών και πρακτικών, επισημαίνεται ότι, ειδικά για το πνευματικό επίπεδο των παιδιών, ο κίνδυνος να οδηγηθούν στην απόλυτη σύγχυση είναι δεδομένος. Οι μικροί ορθόδοξοι μαθητές είναι ανάγκη να μαθαίνουν πρώτα το δικό τους αλφαβητάρι πίστεως για να μπορούν αργότερα, κυρίως στις Λυκειακές τάξεις, να γνωρίσουν και να προσεγγίσουν και τις θρησκείες, με ασφάλεια και με δυνατότητα σύγκρισης και αξιολόγησης -χωρίς τον κίνδυνο του θρησκευτικού συγκρητισμού, του σχετικισμού, της σύγχυσης και της αλλοτρίωσης.

7. Η Ορθόδοξη άσκηση (μοναστήρια, μετάνοια, νηστεία) : Στα πλαίσια του ανωτέρω πολυθρησκειακού συμφυρμού, στα νέα ΠΣ παρουσιάζεται ταυτόχρονα και παράλληλα, ως να είναι στοιχεία της ίδιας πνευματικής ζωής, το Άγιο Όρος, τα Μετέωρα, τη Μονή Παναγίας Σουμελά, τους Αγίου Τόπους (όπου υπάρχει ο Πανάγιος Τάφος και ο Γολγοθάς), το προσκύνημα στο Γάγγη ποταμό13 (όπου οι ινδουιστές κάνουν τις νίψεις και πετούν τα απανθρακωμένα πτώματα και τις νεκρές αγελάδες).

Όσον αφορά τη «Μετάνοια και συγχώρεση στη βιβλική εμπειρία, «το μυστήριο της Μετάνοιας» (Εξομολογήσεως) παρουσιάζεται από το ΠΣ2016 ως αντίστοιχο της γιόγκα και του διαλογισμού στον Ινδουισμό και στον Βουδισμό14.  

Β. Η εμπέδωση του συγκρητισμού στην πράξη

Πέραν της ανωτέρω θεωρητικής συγκρητισμικής διδασκαλίας, το ΠΣ2016 εμπεδώνει το συγκρητισμό με πρακτικές ασκήσεις, οδηγώντας μεθοδικά τους Ορθόδοξους μαθητές στην αμφισβήτηση και στη σταδιακή άρνηση ή αλλοίωση της Ορθόδοξης Πίστης για τη μοναδικότητα της εν Χριστώ Αποκαλύψεως και σωτηρίας. Πρόκειται για τακτική την οποία σταθερά ακολουθείται στο νέο ΠΣ, το οποίο επιμένει να προτείνει στους μαθητές συγκρητισμικές ασκήσεις και δραστηριότητες, επειδή αυτές, με διασκεδαστικό – ελκυστικό τρόπο, οδηγούν τους μαθητές στο να αποδεχτούν ευκολότερα τις πανθρησκειακές ιδέες του. Από τις τριάντα συγκρητισμικές ασκήσεις που είχαν εντοπιστεί στο ΠΣ2014 υπάρχουν οι είκοσι εννέα στο ΠΣ2016.

Οι προτεινόμενες συγκρητιστικές ασκήσεις – δραστηριότητες του ΠΣ2016:

1)   Οι μαθητές «βρίσκουν από το διαδίκτυο και παρουσιάζουν έθιμα και εικόνες θρησκευτικών γιορτών από όλο τον κόσμο»15.

2) «Κατασκευή πόστερ με τα σύμβολα των θρησκειών του κόσμου»16.

3)   «Οι μαθητές συλλέγουν σύμβολα από άλλες θρησκείες: ο τροχός της ζωής, Μάνταλα (Ινδουισμός), γιν και γιανγκ (Ταοϊσμός) κ.ά. Κάθε μαθητής επιλέγει ένα και το χρωματίζει όπως θέλει. Από το βάθος ακούγεται μουσική. Στη συνέχεια εκφράζουν γύρω από τα χρώματα που διάλεξαν, αισθήματα, σκέψεις κ.ά.»17.

4) «Συζητούν σε ομάδες για το τι θα ήθελαν να μάθουν για τους λατρευτικούς χώρους των τριών θρησκειών»18.

5) Τα μικρά παιδιά καλούνται, μεταξύ άλλων, να ερευνήσουν το θέμα «ο ρόλος των κληρικών, των ιμάμηδων, των ραβίνων και των πιστών στη διάρκεια της προσευχής στους τόπους λατρείας»19.

6) «Έρευνα: Τρόποι προσευχής των μονοθεϊστικών θρησκειών στους τόπους λατρείας του Θεού (στάση, χειρονομίες κ.ά.)»20.

7)    «Προβολή video με προσευχόμενους από όλο τον κόσμο: Έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων»21.

8)   Οι μαθητές «βρίσκουν από το διαδίκτυο και παρουσιάζουν στην τάξη χώρους προσευχής (τζαμιά, ναούς, βωμούς, παγόδες κ.α.) και εικόνες ανθρώπων που προσεύχονται από όλο τον κόσμο. Τις εντάσσουν σε ένα κολλάζ με αντίστοιχες φωτογραφίες και σύμβολα»22.

9)   «Αναζητούμε τι θα είχαμε να μάθουμε από τους κανόνες των θρησκειών»23.

10)    «Φτιάχνουν ένα κολλάζ-ψηφιδωτό χρησιμοποιώντας υλικό από όσο περισσότερα πράγματα μάθαμε τη φετινή χρονιά/– εκτός από τον Χριστιανισμό – και για τις άλλες ομολογίες /θρησκείες (φωτογραφίες ναών, ονόματα κοινοτήτων, σύμβολα και χρώματα θρησκειών, αγάλματα, εικόνες κ.ά.)· στο κέντρο γράφουν ένα σύνθημα/τίτλο ενότητας που θα συναποφασίσουν»24.

11) «Προσομοίωση: Καθημερινοί χαιρετισμοί των Μουσουλμάνων και των Εβραίων»25.

12)   «Αναζήτηση θρησκευτικής μουσικής των δύο θρησκειών στο διαδίκτυο, παρουσίαση στην τάξη»26.

13) «Κατασκευή και ανάρτηση ημερολογίου ιουδαϊκών και μουσουλμανικών γιορτών»27.

14) «Project: Το καντήλι στις 3 μονοθεϊστικές θρησκείες (χρήση υλικών και σημασία τους, φωτογραφίες, παραμύθια, ιστορίες, αναφορές από την οικογενειακή παράδοση κ.ά.)»28.

15) «Project: Δημιουργία ενός οδηγού γνωριμίας με τόπους λατρείας των τριών αβρααμικών θρησκειών»29.

16)   «Αναγνωρίζουν σύμβολα, μνημεία και πτυχές της διδασκαλίας των θρησκειών»30.

17) «Παρουσιάζουν στοιχεία για ιερά πρόσωπα των διαφόρων θρησκειών και αφηγούνται ιστορίες31.

18) «Επίλυση προβλήματος: Η σημασία των συμβόλων των ανατολικών θρησκειών»32.

19) «Κατασκευή και ανάρτηση ημερολογίου γιορτών από ανατολικές θρησκείες»33.

20) «Κείμενά μου – θησαυροί μου»: Αποφθέγματα από τις θρησκείες»34.

21) Οι μαθητές «αποτιμούν τη διδασκαλία των άλλων θρησκειών για τον άνθρωπο και τη σχέση του με τον Θεό, τους συνανθρώπους του και τον κόσμο «α. Ο σεβασμός προς τους μεγαλύτερους στο Ισλάμ, β. Ο σεβασμός προς τα πλάσματα του Θεού στις θρησκείες της Ανατολής»35.

22) «Ναοί, τζαμιά, συναγωγές κ.ά. στις ευρωπαϊκές χώρες»36.

23) «Κείμενά μου – οι θησαυροί μου»: Επιλογή και καταγραφή αποφθεγμάτων θρησκειών για τον διάλογο και τον σεβασμό του άλλου»37.

24) «Η συνάντηση των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών στην Ευρώπη»38.

25) «Επίλυση προβλήματος: Ποιες αξίες των θρησκειών τους έκαναν πράξη;»39.

26) «Δημιουργικές συνδέσεις: Εντοπίστε φράσεις και γεγονότα από τη ζωή των προσώπων της ενότητας και συνδέστε τα με αντίστοιχα της Βίβλου»40.

27) «Δημιουργία επιτοίχιου μηνιαίου ημερολογίου με τίτλο «Μια σκέψη κάθε μέρα», χρησιμοποιώντας χαρακτηριστικές φράσεις των προσώπων της ενότητας»41.

28) «Έρευνα για την επιτροπή AGAPE (AlternativeGlobalizationAddressingPeopleandEarth / Εναλλακτική Παγκοσμιοποίηση με Κέντρο τον Άνθρωπο και το Περιβάλλον»42 (Πρόκειται για ομάδα που πρόσκειται σε Προτεσταντική ομάδα, ίσως την Ευαγγελική).

29)   «Δημιουργία ενός ανθολογίου-λευκώματος με θέμα την ελπίδα σε όλες τις θρησκείες»43.

Γ. Παιδαγωγικά προβλήματα

Δεν αρνείται κανείς ότι οι μαθητές πρέπει να διδάσκονται και να ενημερώνονται πληροφοριακά και για τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου. Το τι, πώς και πότε όμως της διδασκαλίας κάθε αντικειμένου είναι το ευαίσθητο σημείο, που σε κάθε περίπτωση χρήζει επιστημονικής έρευνας. Ήδη ο Απ. Παύλος, γράφοντας, μάλιστα στους ενήλικες Κορινθίους, λέει αυτό που λένε και σύγχρονοι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι. «Γάλα ὑμᾶς ἐπότισα και οὐ βρῶμα, οὔπω γάρ ἠδύνασθε». Σας δίδαξα, δηλαδή, με απλές και εύκολες αλήθειες, διότι δεν είχατε την πνευματική και προσληπτική δυνατότητα να εννοήσετε και να αφομοιώσετε τη βαθύτερη διδασκαλία . Τα νήπια, θα γράψει επίσης στους Εβραίους, έχουν ανάγκη από γάλα και δεν είναι σε θέση να πάρουν στερεά τροφή, ενώ η στερεά τροφή, ως βαθιά πνευματική διδασκαλία, προσφέρεται σ’ εκείνους που είναι ολοκληρωμένοι μέσα από την πνευματική εργασία και εμπειρία και έχουν «αἰσθητήρια γεγυμνασμένα προς διάκρισιν καλοῦ τε και κακοῦ» 45.

Πέραν των θεολογικών θέσεων, που αρνούνται μία τέτοια διδακτική υπέρβαση, όπως αυτή που εφαρμόζεται στο νέο Πρόγραμμα των Θρησκευτικών, και οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι, επίσης, υποστηρίζουν ότι «η μάθηση είναι επακόλουθο επιδράσεων. Για να έχουν όμως οι επιδράσεις θετικά αποτελέσματα, πρέπει να έχει πραγματοποιηθεί και ορισμένο επίπεδο ανάπτυξης. Η ανάπτυξη προχωρεί κατά στάδια. Ο κανόνας είναι: οι κατάλληλοι ερεθισμοί στην κατάλληλη για το παιδί περίοδο ανάπτυξης»46. Υποστηρίζεται, ακόμη, ότι η αντίληψη και η προσοχή του παιδιού δεν είναι δυνατόν να επικεντρώνεται σε πολλά αντικείμενα, στην προκειμένη περίπτωση, σε πολλές θρησκείες, ταυτόχρονα. Όταν ο μαθητής απασχολείται ταυτόχρονα με πολλά αντικείμενα, περιέρχεται σε σύγχυση 47. Πώς είναι δυνατόν, άλλωστε, να προσφέρουμε προς γνώση και μάθηση σε ένα παιδί πολλά, παράλληλα και διαφορετικά στοιχεία, όταν «η νοητική του ανάπτυξη δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί» και όταν «η σκέψη του παραμένει συγκεκριμένη και μπορεί να λύσει προβλήματα που σχετίζονται με την άμεση εμπειρία του»; Όπως σημειώνεται, «το παιδί μπορεί να εξετάζει τα διάφορα χαρακτηριστικά ενός ερεθίσματος (π.χ. μάζα, βάρος, μήκος, χρόνος ...), χωριστά το ένα από το άλλο και όχι όλα μαζί, γιατί οι γνωστικές του δυνάμεις δεν του επιτρέπουν μια συνολική αφαιρετική θεώρηση των πραγμάτων» 48.

Είναι δεδομένο για τους ειδικούς ότι «όσο περισσότερα είναι τα αντικείμενα που χρειάζεται να προσέξει το παιδί τόσο λιγότερο το καθένα συγκεντρώνει την προσοχή του» και ότι «αντικείμενα σύνθετα και χωρίς νόημα για το ίδιο το παιδί ή ακόμη και με νόημα, που δεν μπορεί, όμως, να συλλάβει το παιδί, δε συγκεντρώνουν την προσοχή του» 49. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τις εννέα (9) θρησκείες και ομολογίες που προσφέρονται ταυτόχρονα προς διδασκαλία σε παιδιά από (8) ετών. Κανένας εκπαιδευτικός και σε κανένα μάθημα δεν μπορεί να αγνοήσει την αρχή ότι «η διδασκόμενη ύλη πρέπει να είναι σύμφωνη με την αντιληπτικότητα του παιδιού» και ότι «τα δύσκολα και ακατάληπτα δεν προκαλούν την προσοχή του» 50.

Σημειώνεται, επίσης, ότι «η αντίληψη είναι ταχύτερη και η μάθηση αποδοτικότερη, όταν τα προς εκμάθηση αντικείμενα αναφέρονται στα προσωπικά ενδιαφέροντα του παιδιού»51. Κανένας παιδαγωγός, ωστόσο, δεν μπορεί να ισχυρισθεί πως μεταξύ των ενδιαφερόντων του παιδιού, κυρίως στην ηλικία από (8) έως (14) ετών, συγκαταλέγεται και η επιθυμία ή η περιέργεια γνώσης όλων των θρησκειών και μάλιστα σε μια μορφή συνονθυλεύματος, όπως αυτή του νέου ΠΣ στα θρησκευτικά. 

Από την άλλη πλευρά, το παιδί στο Δημοτικό σχολείο κατανοεί μόνο συγκεκριμένα αντικείμενα, αποκτά γνώσεις με εποπτικό τρόπο και δεν μπορεί να αντιλαμβάνεται αφηρημένες έννοιες, που δε συσχετίζονται με πράγματα που βλέπει και παρατηρεί. Είναι εμφανές ότι τα θρησκευτικά στοιχεία που περιέχουν οι εκτός της πίστεώς του οχτώ (8) άγνωστες και ξένες για τα παιδιά θρησκείες, τα ακούν για πρώτη φορά στη ζωή τους και, επομένως, αποτελούν γι’ αυτά αφηρημένες έννοιες, για τις οποίες, μάλιστα, δεν έχουν ούτε προηγούμενες εμπειρίες ούτε όμως και προσωπικό ενδιαφέρον, διότι δεν αφορούν στα υπαρξιακά τους θεολογικά τους βιώματα, αναζητήσεις και ερωτήματα, ούτε καλύπτουν κάποιες υπαρκτές ανάγκες τους 52.

Το παιδί, από την άλλη πλευρά, μαθαίνει πολύ πιο εύκολα γνώσεις, όταν αυτές συνδέονται με κάποιο δικό του σημασιολογικό πλαίσιο. Ο μεγάλος όγκος των πληροφοριών που δέχεται καθημερινά, χάνεται από τη μνήμη του τις πρώτες ώρες μετά τη μάθηση. Το παιδί κατανοεί και μαθαίνει, διασκευάζοντας το ίδιο τις πληροφορίες που του προσφέρονται από το περιβάλλον του. Η διασκευή αυτή βασίζεται στην προϋπάρχουσα γνώση, στις εμπειρίες, στις πεποιθήσεις και στο πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζει. Υπάρχει η τάση, όπως υποστηρίζει η αναπτυξιακή ψυχολογία, αφενός να διατηρούνται οι οικείες πληροφορίες, οι οποίες έχουν για το παιδί κάποια σημασία, και, αφετέρου, να ξεχνιούνται οι άγνωστες και χωρίς νόημα. Το νοηματικό πλαίσιο, επομένως, παίζει βοηθητικό ρόλο 53. Στην προκειμένη περίπτωση θα πρέπει να αναλογιστεί κανείς: Υπάρχει, όντως, ως προϋπόθεση αυτό το νοηματικό και σημασιολογικό πλαίσιο, σε ορθόδοξα παιδιά (8-9 ετών), που κινητοποιεί το ενδιαφέρον τους στο να μάθουν γνώσεις για τον Ινδουισμό, τον Ταοϊσμό, τον Κομφουκιανισμό κ.ά;

Οι υπεύθυνοι σχεδιαστές της Παιδείας αλλά και οι εκπαιδευτικοί, από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να προσπαθούν να εξακριβώνουν το αναπτυξιακό επίπεδο λειτουργίας των μαθητών, πριν από το σχεδιασμό των Προγραμμάτων και των επιμέρους μαθημάτων και να προσαρμόζουν αναλόγως τη διδασκαλία τους 54, κάτι που φαίνεται ότι δεν έχει συμβεί με επιστημονικό τρόπο από την ομάδα σύνταξης και αξιολόγησης του νέου προς διδασκαλία ΠΣ στα Θρησκευτικά. Οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι ερευνώντας το «πότε» της διδασκαλίας θεωρούν πως αναπτυξιακά κατάλληλη φάση κάθε διδασκαλίας είναι εκείνη που εναρμονίζεται με τα επίπεδα ανάπτυξης των παιδιών 55. Η πνευματική ανάπτυξη συνδέεται με τις εμπειρίες, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητές του παιδιού 56. Υπάρχει παρερμηνεία αυτού που είπε ο Bruener πως «οι μαθητές οποιασδήποτε ηλικίας μπορούν να διδαχθούν οτιδήποτε. Αυτό δεν ισχύει. Ο Bruener συνέστησε ότι οι έννοιες θα πρέπει να διδάσκονται αρχικά με απλό τρόπο, ώστε να μπορούν τα παιδιά να τις κατανοήσουν, και να αναπαρίστανται με πιο σύνθετο τρόπο καθώς μεγαλώνουν» 57.

Στην επιστημονική κοινότητα συζητείται το θέμα της ετοιμότητας, το «πότε» του μαθητή για μάθηση. Για το «πότε» ο Vygotsky σημειώνει: «Μπορούμε να διδάξουμε ένα παιδί μόνο αυτό που είναι ικανό να μάθει». Δηλαδή, μπορούμε να διδάξουμε ένα αντικείμενο σε ένα παιδί βασισμένο σε αυτό που γνωρίζει ή αλλιώς σε αυτό που βασίζεται «στα ήδη διανυόμενα στάδια ανάπτυξής του» 58.

Η διάγνωση αυτού που μπορεί να κάνει τώρα και μόνο του το παιδί και αυτού που μπορεί να κάνει αύριο, με τη βοήθεια του δασκάλου, είναι χρέος του δασκάλου, είναι, δηλαδή, η «στιγμή» του δασκάλου στο σχολείο, αλλά και χρέος, από πλευράς πρόβλεψης, για τους συντάκτες των Αναλυτικών Προγραμμάτων. Το ερώτημα των ώριμων λειτουργιών ισχύει απόλυτα για τον Vygotsky και διατηρεί πλήρως την εγκυρότητά του» 59, επειδή θεωρεί ότι δεν μπορούμε να διδάξουμε «το κάθε αντικείμενο στο κάθε παιδί στην οποιαδήποτε ηλικία, αν δεν έχουν αναπτυχθεί οι απαραίτητες λειτουργίες που απαιτούνται γι’ αυτό. Δεν μπορούμε π.χ. να διδάξουμε τη γραπτή γλώσσα, αν αυτό απαιτεί από τον μαθητή αφαίρεση κ.ά., λειτουργίες που ακόμα δεν έχουν ωριμάσει σε ένα μαθητή» 60.

Με βάση όλα όσα προαναφέρθηκαν, είναι σαφές ότι το προτεινόμενο ΠΣ δεν είναι κατάλληλο ούτε από θεολογικής ούτε από παιδαγωγικής πλευράς να διδάσκεται στο ελληνικό σχολείο, σε παιδιά, μάλιστα, που βρίσκονται σε ένα πνευματικό επίπεδο 8-14 ετών, που δεν έχουν την απαιτούμενη κρίση, διάκριση και αντιληπτικότητα για να δεχτούν τέτοια ποικιλία γνωστικών, πνευματικών και αξιακών στοιχείων μέσα από τόσες θρησκείες οι οποίες μάλιστα βρίσκονται θεολογικά και πολιτισμικά μακράν των θρησκευτικών ενδιαφερόντων και αναγκών τους. Το πιο βέβαιο προσδοκώμενο αποτέλεσμα γι’ αυτά τα παιδιά είναι η θρησκευτική σύγχυση, ο θρησκευτικός σχετικισμός και μηδενισμός και συνεπώς η αποδόμηση ενός από τα πιο σημαντικά στοιχεία της αυτοσυνειδησίας και της ταυτότητάς τους ως Ελλήνων, που είναι η ορθόδοξη χριστιανική τους παράδοση, η οποία όμως συνταγματικά θα πρέπει να αναπτύσσεται στο σχολείο και όχι να αλλοιώνεται ούτε να εξαλείφεται.

Δ. Η οργάνωση ARIGATOU

Υπήρξαν πληροφορίες ότι τα σεμινάρια του νέου Προγράμματος Σπουδών συνδέονται με την οργάνωση ARIGATOU 61. Έτσι, η ΠΕΘ έστρεψε την έρευνά της προς αυτήν την οργάνωση και μελέτησε το υλικό που η ίδια η Arigatou έχει αναρτήσει στο διαδίκτυο για τον εαυτό της, καθώς και για τα πρόσωπα 62 και τις οργανώσεις 63, με τις οποίες συνεργάζεται. Πολύτιμα συμπεράσματα εξήχθησαν από τα αναρτημένα βιβλία 64, διότι πληροφορούν σχετικά με την ιστορία, τις ιδέες και τα προωθούμενα Προγράμματα Σπουδών, που σκοπό έχουν να διαπαιδαγωγήσουν, με τη νέα διαθρησκειακή ηθική, τα παιδιά όλου του κόσμου, φυσικά, και της Ελλάδος. Από τη μελέτη του ανωτέρω υλικού διαπιστώθηκαν τα εξής σημαντικά στοιχεία, σχετικά με το ΠΣ2016:

α) Η ARIGATOU βεβαιώνει πως συγκεκριμένα σεμινάρια στο Νέο ΠΣ των Θρησκευτικών, που διεξήχθησαν στην Αθήνα το 2013 και 2014 είναι σεμινάρια στο δικό της Πρόγραμμα LearningToLiveTogether(LTLT):

- Learning to Live Together used with 5th grade students in Athens, 24.3.2013 65.

- The Learning to Live Together manual is introduced to formal education teachers in Athens, 18.9.2013 66.

- Learning to Live Together Community of Practice in Athens, 1.6.2014 67.

- Learning to Live Together Progress of Teacher Training in Greece, 27.11.2014 68.

β) Η Arigatou, επίσης, έχει αναρτήσει μεταξύ των μελών του «The Interfaith Council on Ethics Education for Children», «Διαθρησκειακού Συμβουλίου για την Ηθική διαπαιδαγώγηση των Παιδιών» το όνομα, τη φωτογραφία και το βιογραφικό του κ. Άγγελου Βαλλιανάτου 69. Το ανωτέρω Συμβούλιο σχεδιάζει και προωθεί πρωτοβουλίες για τη διάδοση των ιδεών και πρακτικών του Ιδρύματος, σε διάφορες χώρες του κόσμου, μέσα από Προγράμματα που αφορούν στην εκπαίδευση – διαπαιδαγώγηση των παιδιών στις κοινές ηθικές αξίες των θρησκειών. Ο κ. Βαλλιανάτος, μαζί με την εκπαιδευτικό κ. Αγγελική Αρώνη 70, έφεραν το πρόγραμμα LTLT στην Ελλάδα το 2011. Ο πρώτος με το διαθρησκειακό «Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου» και η δεύτερη με το διαπολιτισμικό Πρόγραμμα «Μαθαίνοντας να ζούμε μαζί… Μαθαίνοντας να παίζουμε μαζί» 71.

γ) Όπως συνάγεται από τη μελέτη των δύο Προγραμμάτων, το ΠΣ2016 αντιγράφει τις διαθρησκειακές συγκρητισμικές αρχές, ορολογίες και πρακτικές του Προγράμματος LTLT της Arigatou.

Έτσι, εξηγείται η επίμονη επανάληψη εντοπισμένων λαθών στο ΠΣ2016, 2014 ΚΑΙ 2011, τα οποία δεν θα τα έκανε εύκολα ένας Θεολόγος με ελάχιστη κατάρτιση. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για λάθη, αλλά για την εφαρμογή οδηγιών της διεθνούς οργάνωσης Arigatou, δηλ. των βουδιστών, ινδουιστών και πνευματιστών-μάγων, αφοσιωμένων στη διάδοση των θρησκευτικών ιδεών τους, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, συνδιοικούν το GNRC - το Παγκόσμιο Δίκτυο Θρησκειών για Παιδιά της Arigatou. Προφανώς, εκτίμησαν ότι μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα για τα παιδιά στις διάφορες χώρες του κόσμου, θα μπορέσουν πιο ευκολότερα να επιβάλουν παντού τις συγκρητισμικές τους ιδέες 72.

Ε. Το ζήτημα της μύησης και του «Προσηλυτισμού» των ανήλικων μαθητών

Το ΠΣ2016 προσηλυτίζει στην πολυθρησκεία: Αποδομεί από τις ψυχές των μικρών παιδιών την πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας και τα κατηχεί (μυεί) σ’ όλη την προαναφερθείσα συγκεχυμένη γνώση, με τις πολυθρησκευτικές αντιλήψεις και «αξίες».

Στον Οδηγό Εκπαιδευτικού αναφέρεται, πως «το ΜτΘ βρίσκεται μπροστά σε μια νέα πρόκληση:… να υπερβεί τη μονοφωνία και την όποια ομολογιακή φυσιογνωμία του» 73. Γι’ αυτό στο ΠΣ, «η θρησκευτική μάθηση που παράγεται στο πλαίσιο του ΜτΘ επιχειρεί την υπέρβαση τόσο της θρησκευτικής απολυτότητας (συμμόρφωση με χριστιανικές αξίες) όσο και της ουδετερότητας (αντικειμενική περιγραφή των θρησκειών) και κινείται σε μια κατεύθυνση λειτουργική: βοηθά τους μαθητές να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τη λειτουργία και τις επιδράσεις της θρησκευτικής πίστης στη ζωή τους – προσωπική και κοινωνική» 74.

Τα ανωτέρω αποσπάσματα αποτελούν προφανή προσηλυτιστική ενέργεια για τους μαθητές, οι οποίοι βρίσκονται σε απόλυτη ηλικιακή αδυναμία να διακρίνουν, αν οι θρησκειακές αξίες που πήραν από το σπίτι τους αντιστοιχούν στην «αλήθεια». Όπως περιγράφουν τα κείμενα, στόχος του ΠΣ είναι οι ορθόδοξοι μαθητές να πάψουν να προσανατολίζονται στην ορθόδοξη πίστη, να υπερβούν τη θρησκευτική τους δέσμευση, ν’ αφήσουν δηλ. τη συμμόρφωση με τις χριστιανικές αξίες, ν’ αμφισβητήσουν και ν’ απεμπολήσουν τις οικογενειακές αρχές τους, να εμπιστευθούν και να προσλάβουν τις πολυθρησκειακές «αξίες» του ΠΣ. Ο Οδηγός Εκπαιδευτικού περιγράφει σε αρκετά σημεία πώς γίνεται αυτή η πρόσληψη του νέου πολυθρησκευτικού ΜτΘ.

Είναι εντυπωσιακό ότι το ΠΣ από τα πρώτα μαθήματα στην Γ΄ δημοτικού περνάει το μήνυμα της ευνοϊκής στάσης και διάθεσης σεβασμού προς τον ετερόθρησκο -για την οποία δεν υπάρχει αντίρρηση. Οι αντιρρήσεις υπάρχουν προς τις «θρησκευτικές πρακτικές» 75, αφού καλούνται τα μικρά παιδιά, χωρίς να έχουν την επίγνωση και τα απαραίτητα κριτήρια, να τις κρίνουν και να τις υιοθετήσουν ή να τις απορρίψουν. Το ΠΣ ξεπερνά τα όρια της καλώς εννοούμενης και εύλογης γνωριμίας και σεβασμού προς τον ετερόθρησκο και, με πρόσχημα αυτόν τον σεβασμό, προχωρεί βήμα - βήμα στη μύηση των χριστιανών μαθητών στην πολυθρησκεία.

Η μύηση σε άλλες θρησκευτικές αντιλήψεις γίνεται μέσα στη σχολική ζωή, μεθοδεύεται δε από την πρώτη επαφή του μαθητή με το ΠΣ. Στον Οδηγό Εκπαιδευτικού περιέχονται οδηγίες προς τους εκπαιδευτικούς πως θα την επιτύχουν. Καταρχήν ο δάσκαλος «χρειάζεται να διαμορφώσει “όρους ανοίγματος” των μαθητών στον κόσμο της θρησκείας από τον οποίο προέρχονται. Συνακόλουθα, ο δάσκαλος δεν χρειάζεται να βιαστεί να αναδείξει τις ομοιότητες, αλλά να ενθαρρύνει τους μαθητές να αφήσουν για λίγο τον δικό τους κόσμο, προκειμένου να πλησιάσουν το καινούργιο και -ίσως- παράξενο, να ενισχύσει τη διαισθητική τους προσέγγιση στα πράγματα, έτσι ώστε να θελήσουν οι ίδιοι να κάνουν ένα άλμα για να καλύψουν την ιστορική και πολιτιστική απόσταση, που υπάρχει ανάμεσα στους ίδιους και στη νέα γνώση. Εδώ είναι καταλυτική η λειτουργία των κατάλληλων διδακτικών δραστηριοτήτων!» 76.

Γι’ αυτό «το νέο ΠΣ προτείνει διδακτικές προσεγγίσεις που δεν αρκούνται στο να κεντρίσουν το ενδιαφέρον ή να περιοριστούν σε θεωρητικές κατανοήσεις, αλλά συνιστούν δραστηριότητες οι οποίες δημιουργούν για τους μαθητές εμπειρίες που αφυπνίζουν τον νου, την καρδιά και την ψυχή τους· δηλαδή, εμπειρίες με νόημα, καθώς πρόκειται για δραστηριότητες που εμπλέκονται με ζητήματα ταυτότητας, προσωπικών σχέσεων, κρίσεων, και σημασιών και αναδεικνύουν ερωτήματα εξαιρετικά προσωπικά» 77.

Στις οδηγίες του Εκπαιδευτικού αναφέρεται ότι «Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να σχεδιάσει και να οργανώσει δημιουργικές δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τε ς και σ τ ρ α τ η γ ι κ έ ς δ ι α λ ό γ ο υ, που δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές να εκφραστούν προσωπικά, να τολμήσουν να κινηθούν προς τον άλλον χωρίς προκαταλήψεις και να εξετάσουν διαφορετικές ιδέες και εκδοχές για την αλήθεια» 78. Οι γνώσεις «συνδέονται με τα ενδιαφέροντά τους στην καθημερινή και κοινωνική ζωή, αλλά και με τον εσώτερο εαυτό τους, τις αντιλήψεις τους για τη ζωή, τη σχέση τους με τους άλλους και τον εαυτό τους. Οι μαθητές, εξάλλου, έχουν ευκαιρίες για προσωπική διερεύνηση και νοηματοδότηση όσων μαθαίνουν» 79.

Ακόμη, «Οι μαθητές παροτρύνονται να γνωρίσουν τη γλώσσα και την εμπειρία των πιστών, καθώς και τον τρόπο ζωής τους, να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν τον τρόπο ζωής του “άλλου”, να μελετήσουν ζητήματα και ερωτήματα που πηγάζουν από αυτόν τον τρόπο. Όλα αυτά όμως οι μαθητές δεν τα κάνουν «από έξω», ως ουδέτεροι παρατηρητές ή έχοντας παραμερίσει τις δικές τους προϋποθέσεις. Σε μια τέτοια περίπτωση, ούτε πραγματική ενσυναίσθηση ούτε προσωπικά επεξεργασμένη μάθηση είναι δυνατόν να υπάρξει. Αυτό μπορεί να συμβεί, μόνο αν οι προσωπικές ιδέες, σκέψεις, πεποιθήσεις και εμπειρίες τους προσκληθούν να συμμετάσχουν σε ένα ειλικρινή διάλογο και σε αλληλεπίδραση με τις ιδέες, τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις και τις εμπειρίες που έχουν οι πιστοί της θρησκείας, την οποία μελετούμε. Στη διάρκεια αυτής της διεργασίας, αναπόφευκτα θα γίνουν συγκρίσεις και θα αναδειχθούν αντιθέσεις και διαφορές μεταξύ του τρόπου ζωής του μαθητή και του τρόπου ζωής που μελετά».

Ωστόσο, σε ένα περιβάλλον διαλόγου και ευαίσθητων διδακτικών προσεγγίσεων, όλα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν ως ευκαιρίες για ξεκαθάρισμα «συγκρουσιακών» θρησκευτικών ζητημάτων, ανακάλυψη κοινών αναγκών, υπέρβαση στερεότυπων και σεβασμός της διαφορετικότητας. Ό,τι δηλαδή με μια πρώτη ματιά φαίνεται απόλυτα διαφορετικό και ξένο μπορεί, τελικά, να οδηγεί τους μαθητές σε διευρυμένες κατανοήσεις της θρησκείας, σε αποδοχή του «άλλου» και επαφή μαζί του» 80.

Στο ΠΣ διευκρινίζεται πως οι μαθητές και οι μαθήτριες χρειάζονται μάθηση “μέσα από τη θρησκεία”, η οποία θα τους επιτρέψει να συνομιλήσουν με τη ζωντανή πραγματικότητα που αυτή αντιπροσωπεύει σήμερα…» 81. Γι’ αυτό προσκαλούνται «σε μια υπαρξιακή συνομιλία με το περιεχόμενο όλων των Βασικών θεμάτων της ΘΕ και στην εύρεση προσωπικού νοήματος σε αυτά» 82. Σε άλλο σημείο γράφουν: «Οι επάρκειες (Ε) …επιπλέον αναφέρονται σε όλες τις πλευρές της προσωπικότητας, επιχειρώντας να συμπεριλάβει όχι μόνον τις ορατές και ρητές αλλαγές που βιώνουν οι μαθητές αλλά και τις αθέατες και υπόρρητες» 83.

Όλα τα ανωτέρω, σημαίνουν στην πράξη, πως το ΠΣ χειραγωγεί την πνευματικότητα των μαθητών και κάνει κατήχηση και μύηση. Καλεί τα παιδιά να γνωρίσουν σε βάθος το συγκρητισμικό του μόρφωμα και να αποχτήσουν προσωπικό σύνδεσμο. Ταυτοχρόνως, το ΠΣ διεισδύει ανεπαίσθητα στον ψυχικό και πνευματικό τους κόσμο. Με αυτήν την μεθόδευση, ο στόχος είναι να ξεθωριάσει η πίστη των ορθόδοξων μαθητών και, σταδιακά, να πραγματοποιείται η μύηση στις διδασκαλίες των θρησκειών. Το ΠΣ ελέγχει, μ’ αυτόν τον τρόπο, ακόμη και τις λεπτές κινήσεις στα μύχια της ψυχής τους.

Αυτήν τη μεθόδευση προσπαθεί να την παρουσιάσει ο Οδηγός Εκπαιδευτικού, ως ανταπόκριση «στο φυσικό ενδιαφέρον των μαθητών για μια γνώση που φέρνει κοντά τους το άγνωστο, το μακρινό, το διαφορετικό άλλων λαών» 84, χωρίς να αποδεικνύει πώς είναι δυνατόν, παιδιά οκτώ ετών να έχουν τέτοιου βαθμού και μορφής ενδιαφέρον να διδαχτούν γνώσεις, και μάλιστα αλλοιωμένες και αυθαίρετα συνδυασμένες, από έξι θρησκειακούς χώρους. Το ΠΣ θεωρεί πως έτσι, δικαιολογεί τη διδασκαλία της πολυθρησκείας. Βέβαια, έμμεσα παραδέχεται ότι όλο αυτό το ομογενοποιημένο συνονθύλευμα θα δυσκολεύσει τους μαθητές, αλλά θεωρεί πως «χρειάζεται οι μαθητές να ασκούνται στην αντιφατικότητα και στην πολυσημία των θρησκευτικών ζητημάτων» 85.

Το νέο ΠΣ αποκλείει τη ορθόδοξη διδασκαλία στα σχολεία ως μονοθρησκειακότητα και εισάγει την πολυθρησκειακότητα:

*«Με το νέο ΠΣ για πρώτη φορά επιχειρείται η διδασκαλία των θρησκειών στην υποχρεωτική εκπαίδευση. παραμένει ο Χριστιανισμός, ενώ σταδιακά επιχειρείται η προσέγγιση άλλων έξι θρησκειών: του Ιουδαϊσμού, του Ισλάμ, του Ινδουισμού, του Βουδισμού, του Ταοϊσμού και του Κομφουκιανισμού» 86.

Γενική αρχή του νέου ΠΣ είναι ότι:

*«Ένα ΜτΘ που περιορίζει τη γνώση των μαθητών αποκλειστικά και μόνο στη δική του θρησκευτική παράδοση έχει πλέον φτάσει στα όριά του» 87.

Το σχέδιο του νέου ΠΣ, να διδάσκονται όλες οι θρησκείες μαζί, στερείται θεολογικού και παιδαγωγικού υποβάθρου, όταν μάλιστα είναι βέβαιο ότι αυτή η ομογενοποιημένη διδασκαλία τόσων διαφορετικών θρησκευτικών εκδοχών, όπως αυτή που σχεδιάζεται με το νέο ΠΣ, θα έχει ως συνέπεια να προκύψει σύγχυση στη συνείδηση των παιδιών αυτού του πνευματικού επιπέδου (8 έως 14 ετών). Όπως μαρτυρείται μάλιστα στο ίδιο το νέο ΠΣ, στόχος αυτής της συναφειακής θρησκευτικής αγωγής, δεν είναι η πίστη στο θεάνθρωπο Χριστό, αλλά η συμβολή του ΜτΘ στη δημιουργία μίας σύγχρονης πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Το ΜτΘ, όμως, μέσα από τέτοιες σκοποθεσίες, παύει να έχει θεολογικό σκοπό και χαρακτήρα και να αναφέρεται στην ανάπτυξη της θρησκευτικής συνειδήσεως των μαθητών και γίνεται ένα μάθημα αναφοράς στις ανθρωποκεντρικές θρησκείες που εκλαμβάνουν το ΜτΘ μόνον ως μια παρέμβαση απλής κοινωνικής ή πολιτικής αγωγής, που υπηρετεί καθαρά πολιτικοκοινωνικούς στόχους:

*«Οι Θρησκείες μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των συγκρούσεων και στη δημιουργία μιας σύγχρονης πολυπολιτισμικής κοινωνίας» 88.

«Η θρησκευτική εκπαίδευση καλείται να υπηρετήσει ένα θρησκευτικό γραμματισμό, ο οποίος θα πρέπει να υπηρετεί κοινωνικά προστάγματα καθολικού χαρακτήρα, όπως είναι πρώτα και κύρια ο πολιτισμικός εγκλιματισμός του μαθητή στην ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα που ζει» 89.

Είναι ολοφάνερη η θέση των συντακτών του νέου ΠΣ ότι η ορθόδοξη Χριστοκεντρική διδασκαλία αποτελεί μία κοντόφθαλμη, μονοφωνική διδακτική πρακτική, που είναι ανάγκη να παραμερισθεί και να υιοθετηθεί μία πολυθρησκειακή αγωγή, με το πρόσχημα ότι μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη κοινωνικών αρετών και ιδιαίτερα του πλουραλισμού και της καλλιέργειας του σεβασμού στους ξένους.

Ωστόσο, αυτή η θέση αποτελεί μία ουτοπική πρόταση και προοπτική, η οποία, όπως θα δούμε στη συνέχεια δεν έχει ούτε θεολογικά ούτε επιστημονικά ερείσματα. Επιπλέον, όμως, μία πολυθρησκειακή κατεύθυνση της θρησκευτικής αγωγής των νέων μας δεν έχει πνευματικά και εκκλησιαστικά ερείσματα και δεν σχετίζεται με τα οράματα της ορθοδοξίας, αφού εκ των προτέρων πολεμά και αποδομεί τις πνευματικές της αρχές και τα πρότυπα και αναζητά νοήματα στις θρησκείες και τις κοσμοθεωρίες.

*«Η θρησκευτική αγωγή χρειάζεται να υπερβεί πρακτικές μονοφωνίας και αντιλήψεις αποκλειστικότητας. Βασική προϋπόθεση αυτής της υπέρ¬βασης είναι η διευρυμένη γνώση “γύρω από τις Θρησκείες” και τις όποιες κοσμοθεωρήσεις που νοηματοδοτούν τον ανθρώπινο βίο» 90.

Ταυτόχρονα επιχειρείται μύηση των μαθητών στο πολυθρησκειακό πνεύμα, δηλαδή:

* «βαθύτερης σύνδεσης του εαυτού με το θρησκευτικό γνωστικό αντικείμενο» σε «εμπειρίες μάθησης που έχουν προσωπικό νόημα» 91.

Με βάση τη πολυθρησκευτική αγωγή επομένως, που καθιερώνεται με το παρόν ΠΣ, σχεδιάζεται όχι απλώς μία πληροφόρηση για τις θρησκείες, αλλά ο επηρεασμός των πνευματικών και συνειδησιακών εστιών των μαθητών με τη διδασκαλία των θρησκειών, αφού, όπως αναφέρεται ρητά, απαιτείται ηολιστική εμπλοκή του εαυτού του μαθητή στη μαθησιακή διεργασία:

«Τα περιεχόμενα οργανώνονται γύρω από θέματα και ζητήματα τα οποία σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των μαθητών. Μιλώντας για ενδιαφέροντα και ανάγκες, δεν εννοούμε μόνον τις ιδέες των μαθητών αλλά και τον εσώτερο εαυτό τους: τις αντιλήψεις τους για τη ζωή, τη σχέση τους με τους άλλους, την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους, τους φόβους, τις επιφυλάξεις, τις ανασφάλειες και τις προσδοκίες. Τα περιεχόμενα, δηλαδή, τίθενται με τρόπο που απαιτεί την ολιστική εμπλοκή του εαυτού του μαθητή στη μαθησιακή διεργασία 92».

Είναι σαφέστατο ότι η πολυθρησκειακή διδασκαλία θα πρέπει να επηρεάσει συνειδησιακά τα εσωτερικά κέντρα των μαθητών, έτσι ώστε να παραχθεί σ’ αυτούς προσωπική νοηματοδότηση, να συνδεθούν βαθύτατα με τα πολυθρησκειακά γνωστικά αντικείμενα που διδάσκονται και να καταστούν άτομα ικανά να αμφισβητούν με τη σκέψη και να μετασχηματίζουν με την πράξη (ερμηνεία της κριτικής σκέψης):

«Δημιουργούνται όροι για εμπειρίες μάθησης που έχουν προσωπικό νόημα. Εμπειρίες που οδηγούν τους μαθητές να συνδέουν συνειδητά τις ενέργειές τους με τις όποιες συνέπειες και να ενισχύουν τη βαθύτερη σύνδεση του εαυτού με το θρησκευτικό γνωστικό αντικείμενο. Μ' αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές δεν μαθαίνουν επιφανειακά, ρηχά και «αναπαραγωγικά», αλλά έχουν ευκαιρίες για προσωπική νοηματοδότηση των όσων μαθαίνουν. Με τις συνεργατικές δράσεις η μάθηση γίνεται αντιληπτή ως μια διαδικασία κοινής αναζήτησης, κοινού πειραματισμού και κοινής οικοδόμησης της πραγματικότητας. Η κριτική σκέψη ενοποιείται με την πράξη (κριτική πράξη) και οι μαθητές γίνονται «κριτικά σκεπτόμενα άτομα και φορείς μετασχηματισμού» 93.

Έτσι, για παράδειγμα, με το νέο ΠΣ στο Δημοτικό Σχολείο, κατά τη μαθησιακή διαδικασία, οι μαθητές, μετά από τη εσωτερική σύνδεσή τους με τα πολυθρησκειακά μαθησιακά αγαθά, γίνεται προσπάθεια να οικοδομήσουν το δικό τους προσωπικό - νοηματικό και αξιακό - κόσμο:

«Αυτό που επιχειρούμε, είναι να διευρύνουμε και να εμβαθύνουμε την κατανόηση του κόσμου της θρησκείας και να αναδείξουμε τις συνδέσεις του με τον προκείμενο και τον επι-κείμενο, τον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο του μαθητή. Οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν, να διαπιστώσουν και να ερμηνεύσουν την ιστορική διαδρομή από τη θρησκεία στον πολιτισμό και το αντίστροφο, οικοδομώντας παράλληλα τον δικό τους προσωπικό - νοηματικό και αξιακό - κόσμο μέσα από την αναμέτρηση και τη σύνθεση των ερωτημάτων που τους απασχολούν με τις προτάσεις και τις απαντήσεις του Χριστιανισμού και των άλλων θρησκειών» 94.

Όσον αφορά το υπαρξιακό θέμα της προσωπικής τους ζωής και λύτρωσης, οι μαθητές, σύμφωνα με το ΠΣ, διδάσκονται ότι δεν είναι Ένας, ο Σωτήρας και Λυτρωτής τους, σύμφωνα και με την πίστη τους, αλλά ότι μπορούν να σωθούν και σε άλλες θρησκείες:

Τα παιδιά μαθαίνουν δηλαδή επίσημα και έγκυρα στα θρησκευτικά τους για «σωτηρία του ανθρώπινου προσώπου στον Χριστιανισμό και στις απω¬ανατολικές παραδόσεις του Ινδουισμού και του Βουδισμού».

Το νέο ΠΣ, δεν προτείνει τυχαία και άσκοπα την ταυτόχρονη διδασκαλία όλων των θρησκειών σε κάθε διδακτική ενότητα, διότι φαίνεται πως δεν στοχεύει σε μία απλή πληροφόρηση των μαθητών για τις θρησκείες, αλλά σε μία υπαρξιακή και βιωματική προσέγγισή τους. Με την υπαρξιακή προσέγγιση του νέου ΜτΘ επιδιώκεται η ανάπτυξη μιας νέας εκκοσμικευμένης διαθρησκειακής πνευματικότητας, που θα αφορά στον κάθε μαθητή και θα προέρχεται μέσα από το πνεύμα, τις αξίες και τις εμπειρίες, που θα υιοθετήσει ατομικά ο μαθητής από στοιχεία των θρησκειών. Δεν υπάρχει, επομένως, όπως στη θρησκειολογία, ουδέτερη πληροφόρηση ή εξιστόρηση των θρησκειών, αλλά βίωση υιοθέτηση της διδασκαλίας τους:

*Το ΜτΘ χρειάζεται να προσανατολίσει το ενδιαφέρον στην ποικιλία των θρησκευτικών δυνατοτήτων και ηθικών αντιλήψεων που ανιχνεύονται στις θρησκευτικές εμπειρίες» 95.

*Αναφέρεται επίσης ότι «το ΠΣ επιτρέπει στο ΜτΘ να υπηρετήσει τη μετάβαση του μαθητή από το γράμμα στο πνεύμα των θρησκειών, δηλαδή στο υπαρξιακό, λατρευτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό» 96.

Είναι σαφές από τα προηγούμενα κείμενα ότι στη διδασκαλία του μαθήματος με το νέο ΠΣ σχεδιάζεται μεθοδευμένα μία νέας μορφής πνευματικότητα, μια εκκοσμικευμένη διαθρησκειακή πνευματικότητα μέσα από μία κατηχητική, υπαρξιακή και βιωματική συμμετοχή των μαθητών στις αλήθειες, στο πνεύμα και στις αρχές των διδασκομένων θρησκειών, που διαβρώνει την ορθόδοξη χριστιανική τους συνείδηση. Η νέα αυτή πνευματικότητα δεν ταυτίζεται με τη χριστιανική, δεν είναι, επομένως χριστοκεντρική 97, καλλιεργεί μια πολυθρησκευτική συνείδηση, που ισοδυναμεί με μία προσπάθεια εμπλοκής των μαθητών σε ένα μονόδρομο μιας δήθεν θρησκευτικής ανεξιθρησκίας και ελευθερίας και οδηγεί στο θρησκευτικό σχετικισμό και μηδενισμό, αφού πίστη σε πολλές θρησκείες σημαίνει συγκρητισμός, δηλαδή καμιά ή μηδενική πίστη.

Οι παραπάνω προθέσεις και οι σχεδιασμοί του νέου ΠΣ, στη νέα πολυθρησκευτική του διάσταση αποκαλύπτονται από τις αποστάσεις που παίρνει το νέο ΜτΘ τόσο από την εκκλησιαστική παράδοση των ήδη βαπτισμένων και ενταγμένων σ’ αυτήν μαθητών όσο και από την όποια θρησκευτική συνείδηση της πίστεως των ξένων συμμαθητών τους, που και αυτοί (όσοι αποφασίζουν να μην απαλλάσσονται από το ΜτΘ) μαζί με τους ορθόδοξους μαθητές πρόκειται να μυηθούν στην πρωτάκουστη πολυθρησκειακή ισοπέδωση που επιχειρεί το νέο Πρόγραμμα. Ιδού ο στόχος του:

«Άλλο πράγμα είναι η “ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης” ως παιδαγωγικός σκοπός της Εκπαίδευσης και άλλο με βάση θρησκευτικά ή εκκλησιαστικά κριτήρια» 98. 

Ο σκοπός του μαθήματος δεν είναι πλέον θεολογικός, δεν σχετίζεται με την πίστη του μαθητή. Σκοπός είναι η ισότιμη και ισόκυρη γνώση των θρησκειών και η ομοιόμορφη στάση του μαθητή απέναντι σε όλες τις θρησκείες.

Στο νέο ΠΣ ο μαθητής δεν θεωρείται πλέον πιστός, αλλά ουδέτερος. Απομακρύνεται από την πίστη του και τοποθετείται σε ίση απόσταση απέναντι σε όλες τις θρησκείες.

Η τεχνητή-επιφανειακή σύγκλιση του Χριστιανισμού με τις θρησκείες, με βάση τα τυπικά, ετερόκλητα χαρακτηριστικά τους -αφού πρόκειται για εντελώς διαφορετικά θεολογικά πεδία και διαφορετικά πρότυπα- οδηγούν αφενός σε εσφαλμένα επιστημονικά συμπεράσματα και, αφετέρου, στον θρησκευτικό συγκρητισμό και σχετικισμό και, φυσικά, όλο αυτό το συνονθύλευμα είναι ασύμβατο με τον Χριστιανισμό.

Είναι ευνόητο ότι η διδασκαλία της πολυθρησκείας σημαίνει, ουσιαστικά, απαξίωση και κατάργηση του ορθοδόξου μαθήματος των Θρησκευτικών, δηλαδή κατάργηση του περιεχομένου του μαθήματος που είναι η διδασκαλία της ορθόδοξης πίστης και αλήθειας για τον Θεό, τον άνθρωπο και τον κόσμο. Είναι, επίσης, γεγονός ότι η εφαρμογή του νέου ΠΣ οδηγεί τελικά, αντί στην ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης, σε μια απαγκίστρωση της συνείδησης του μαθητή από την πίστη του (θρησκεία του) και σε ένα θρησκευτικό εμποτισμό του με ένα πολυθρησκειακό αλλά στην πραγματικότητα άθρησκο και κοσμικό πνεύμα σε μια εκκοσμικευμένηδιαθρησκειακή πνευματικότητα.

Κατά τα άλλα, το ΠΣ2016 προσδοκά να δομήσουν οι μαθητές «οι ίδιοι τη μάθησή τους» 99 και να διαμορφώσουν αξίες και στάσεις ζωής 100. Στην πραγματικότητα ο παιδαγωγός, διακριτικά και μεθοδευμένα, διεισδύει και ελέγχει τις πνευματικές και ψυχικές λειτουργίες των μικρών μαθητών, ποδηγετώντας τους να αφομοιώσουν, χωρίς επίγνωση, τις μπερδεμένες πολυθρησκειακές ιδέες. Στο σημείο αυτό είναι ορατό το πρόβλημα του προσηλυτισμού σε άλλη πίστη και αυτό αφορά σε ανήλικους μαθητές, οι οποίοι ούτε διαθέτουν τις γνώσεις, ούτε και την κρίση να προστατευθούν, και, φυσικά, δεν υποψιάζονται το αδίκημα σε βάρος τους, διότι αυτό συντελείται παραπλανητικά και παντοιοτρόπως: μέσα από τα «Βασικά θέματα», τις βιωματικές, τις ομαδοσυνεργατικές / διερευνητικές δραστηριότητες, καθώς και εκείνες της δημιουργικής έκφρασης, ιδιαιτέρως δε, μέσα από το παιχνίδι, τη μουσική και την εικόνα. Γενικά, αυτό υλοποιείται με κάθε προσφερόμενο μέσο στο σχολείο, θεσμό που εμπιστεύονται οι μαθητές και, μάλιστα, από εκείνους, οι οποίοι θα έπρεπε να διδάσκουν την αληθινή και όχι την αλλοιωμένη γνώσηκαι να προστατεύουν τους μαθητές τους από τη σύγχυση κι όχι να τη δημιουργούνοι ίδιοι.

Στ. Συγγραφή ερήμην των ειδικών

Η συγγραφή του ΠΣ2011 και οι αναθεωρήσεις του το 2014 και 2016 έγιναν ερήμην των ειδικών. Συνετάχθη αυθαίρετα, χωρίς τη συμμετοχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας, των τεσσάρων Τμημάτων των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης, των ειδικών Παιδαγωγών των Θεολογικών Σχολών και της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων (ΠΕΘ) σωματείου που εκφράζει τη συντριπτική πλειοψηφία των Θεολόγων στην Ελλάδα. Σημειωτέον ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία, με βάση το νόμο 101, έχει λόγο να ελέγχει το περιεχόμενο της διδασκαλίας του ΜτΘ, που αφορά τους ορθόδοξους μαθητές, αν συμφωνεί με τις αρχές της, προφανώς για την προστασία τους από τις κακοδοξίες.

Ζ. Η αξιολόγηση του ΠΣ2016

Η ΠΕΘ καταγγέλλει την λεγόμενη «αξιολόγηση» του ΠΣ2014 και 2016, επειδή αυτή έγινε με αδιαφανείς διαδικασίες και από τους ίδιους τους συντάκτες του ΠΣ. Πρόκειται για παγκόσμια πρωτοτυπία, οι συγγραφείς να είναι οι ίδιοι και οι αξιολογητές του έργου τους. Αυτό εξηγείται, υπό το φως των αποκαλύψεων που έγιναν τώρα τελευταία για την Arigatou, καθώς και με τη συνοδική αποκήρυξή της από την ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος (2016). Ουδείς Θεολόγος αξιολογητής, συνεπής προς την επιστήμη της Θεολογίας, θα ενέκρινε θετικά ένα τέτοιο συγκρητισμικό συνονθύλευμα για τους μαθητές, οπότε μπροστά στον κίνδυνο να απορριφθεί το Πρόγραμμα, το «ενέκριναν» οι ίδιοι οι συγγραφείς του.

Η. Συμπέρασμα

Συνοψίζοντας, επισημαίνουμε ότι η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων δεν είναι αντίθετη με τη διδασκαλία των θρησκειών, αλλά τότε και με τον τρόπο που δεν βλάπτει τη θρησκευτική συνείδηση των μαθητών. Με το νέο ΠΣ, προσφέρεται μια πολτοποιημένη και με τη μορφή του ακταρμά συγκεχυμένη γνώση στοιχείων από όλες τις θρησκείες και καλούνται παιδιά που δεν έχουν την απαιτούμενη κρίση και διάκριση επιλογής να την υιοθετήσουν, τακτική που συμφωνεί και με τις οδηγίες της νεοβουδιστικής οργάνωσης Arigatou. Επιπλέον υπάρχει θέμα συνειδήσεως των Θεολόγων, ως Ορθόδοξων Χριστιανών, να διδάξουν στους Ορθόδοξους μαθητές το συγκρητισμικό μόρφωμα ΠΣ2016, οι ιδέες του οποίου είναι σαφώς αντίθετες με την πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Για όλους τους ανωτέρω λόγους η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων καταγγέλλει ως αντισυνταγματικό και παράνομο, το πολυθρησκειακό και συγκρητισμικό Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου 2016 και ζητεί την άμεση απόσυρσή του και την κατάρτιση νέου Προγράμματος Σπουδών, το οποίο να διδάσκει χωριστά τον Χριστιανισμό με βάση τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και αντίστοιχα τις θρησκείες με τις δικές τους θέσεις και στο κατάλληλο πνευματικό επίπεδο των μαθητών. Ειδικότερα, στο Λύκειο οι μαθητές μπορούν να επεξεργαστούν, με κριτική σκέψη, τις προσφερόμενες γνώσεις. Για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο μπορεί να υπάρξει απλή πληροφόρηση για το θρησκευτικό φαινόμενο και τις θρησκείες, σε ολιγάριθμες ξεχωριστές θεματικές ενότητες στο τέλος κάθε διδακτικού βιβλίου.

Η σύνταξη του νέου ΑΠΣ πρέπει να γίνει, έχοντας ως βάση το ΑΠΣ του 2003 και τα βιβλία του 2003-2006, με τις απαιτούμενες διορθώσεις, βελτιώσεις και τον εμπλουτισμό τους με παιδαγωγική και διδακτική μεθοδολογία. Αυτή η εξ αρχής σύνταξη νέου ΠΣ μπορεί να είναι μία ενωτική προσπάθεια, που θα πραγματοποιηθεί, αφού συσταθεί μεικτή θεολογική Επιτροπή Παιδείας, χωρίς αποκλεισμούς, με την παρουσία σε αυτήν του Υπουργείου Παιδείας, της Εκκλησίας, των Θεολογικών Σχολών, της ΠΕΘ, και οπωσδήποτε θεολόγων εμπειρογνωμόνων εξειδικευμένων στην Παιδαγωγική και διδακτική του ΜτΘ.

Με σεβασμό ασπαζόμεθα την δεξιά Σας

Για το ΔΣ της ΠΕΘ

             Ο Πρόεδρος                                               Ο Γενικός Γραμματέας

Κωνσταντίνος Σπαλιώρας                               Παναγιώτης Τσαγκάρης

       Δρ Θεολογίας                                                   Mr Θεολογίας

__________________________________

* Το παρόν κείμενο συνέταξε η Επιτροπή Παιδείας της ΠΕΘ και η Επιτροπή επί των Αιρέσεων της ΠΕΘ.

  1 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.12, 36.

  2 Ενδεικτικά: ΠΣ2016, σελ. 30871-30873, 30946-30947         ΠΣ2014, σελ.38-40     ΠΣ2011, σελ.31-32.                         

  3 ΠΣ2016, σελ. 30935                     ΠΣ2014, σελ. 113                 ΠΣ2011, σελ. 72.                         

  4 ΠΣ2016, σελ. 30873-30874        ΠΣ2014, σελ. 41-42                                    

  5 ΠΣ2016, σελ. 30871                     ΠΣ2014, σελ. 38                                   

  6 ΠΣ2016, σελ. 30932-30933        ΠΣ2014, σελ.111-112         ΠΣ2011, σελ.71.

   Βλ. επίσης «Μονοθεϊστικές θρησκείες» ΠΣ2016, σελ. 30873, 30962    ΠΣ2014, σελ.40, 51 ΠΣ2011, σελ.38.                         

   Βλ. επίσης «Αβρααμικές θρησκείες»      ΠΣ2016, σελ. 30891,    ΠΣ2014, σελ.60.

  7 ΠΣ2016, σελ. 30941-30942                  ΠΣ2014, σελ.120-121   ΠΣ2011, σελ.76.                          

  8 ΠΣ2016, σελ. 30899-30900                  ΠΣ2014, σελ. 68-69      ΠΣ2011, σελ.48.                          

  9 ΠΣ2016, σελ. 30893, 30901                 ΠΣ2014, σελ. 70-71      ΠΣ2011, σελ. 44, 49.                          

10 ΠΣ2016, σελ. 30888-30889                 ΠΣ2014, σελ. 57-58       ΠΣ2011, σελ. 41.                          

11 ΠΣ2016, σελ. 30891-30892                 ΠΣ2014, σελ. 61             ΠΣ2011, σελ. 57.                          

12 ΠΣ2016, σελ. 30883                              ΠΣ2014,σελ.51.              ΠΣ2011, σελ. 38.                          

13 ΠΣ2016, σελ. 30890-30891                 ΠΣ2014,σελ.59-60.        ΠΣ2011, σελ. 42.                          

14 ΠΣ2016, σελ. 30902-30903                 ΠΣ2014, σελ. 72-73       ΠΣ2011, σελ. 50.                          

15 ΠΣ2016, σελ.30871                               ΠΣ2014, σελ.38.   

16 ΠΣ2016, σελ.30871         ΠΣ2014, σελ.38.

17 ΠΣ2016, σελ.30871         ΠΣ2014, σελ.38.

18 ΠΣ2016, σελ.30872         ΠΣ2014, σελ.40.

19 ΠΣ2016, σελ.30872         ΠΣ2014, σελ.40.

20 ΠΣ2016, σελ.30883         ΠΣ2014, σελ.51.

21 ΠΣ2016, σελ.30883         ΠΣ2014, σελ.51.

22 ΠΣ2016, σελ.30883         ΠΣ2014, σελ.51.

23 ΠΣ2016, σελ.30901         ΠΣ2014, σελ.70.

24 ΠΣ2016, σελ.30918         ΠΣ2014, σελ.93-94.

25 ΠΣ2016, σελ.30932         ΠΣ2014, σελ.111.

26 ΠΣ2016, σελ.30932         ΠΣ2014, σελ.111.

27 ΠΣ2016, σελ.30933         ΠΣ2014, σελ.112.

28 ΠΣ2016, σελ.30933         ΠΣ2014, σελ.112.

29 ΠΣ2016, σελ.30933         ΠΣ2014, σελ.112.

30 ΠΣ2016, σελ.30934         ΠΣ2014, σελ.113.

31 ΠΣ2016, σελ.30934         ΠΣ2014, σελ.113.

32 ΠΣ2016, σελ.30934         ΠΣ2014, σελ.113.

33 ΠΣ2016, σελ.30935         ΠΣ2014, σελ.113.

34 ΠΣ2016, σελ.30935         ΠΣ2014, σελ.114.

35 ΠΣ2016, σελ.30947         ΠΣ2014, σελ.126.

36 ΠΣ2016, σελ.30961         ΠΣ2014, σελ.141.

37 ΠΣ2016, σελ.30962         ΠΣ2014, σελ.141.

38 ΠΣ2016, σελ.30962         ΠΣ2014, σελ.141.

39 ΠΣ2016, σελ.30962         ΠΣ2014, σελ.142.

40 ΠΣ2016, σελ.30963         ΠΣ2014, σελ.142.

41 ΠΣ2016, σελ.30963         ΠΣ2014, σελ.142.

42 ΠΣ2016, σελ.30966         ΠΣ2014, σελ.146.

43 ΠΣ2016, σελ.30967         ΠΣ2014, σελ.146.

44 Προς Κορινθίους Α΄ 3, 2.

45 Προς Εβραίους 5, 12-13.

46 Δ. Σακκάς, Παιδαγωγική Ψυχολογία. Προσωπικότητα-Προσαρμογή-Μάθηση, εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 1977, σελ. 344.

47 Ό.π. σελ. 251.

48 Ι. Παρασκευόπουλος, Εξελικτική Ψυχολογία. Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη έως την ενηλικίωση, Σχολική ηλικία, Τόμος 3, Αθήνα χ. χρ. (Κεφ. Ελλείψεις – περιορισμοί της σκέψης του παιδιού στην σχολική ηλικία), σελ.65-66.

49 Δ. Σακκάς, σελ. 394.

50 Ό.π. σελ. 399.

51 Ό.π. σελ. 353.

52 Ό.π., σελ. 355

53 Ζ. Μπαμπλέκου, Η ανάπτυξη της μνήμης, Γνωστική διαδρομή στην παιδική ηλικία, εκδ. Τυπωθήτω, Γιώργος Δάρδανος, Αθήνα 2003, σελ.35-36.

54 DallH. Schunk, Θεωρίες μάθησης – μετεκπαιδευτική θεώρηση μτφρ. Ε. Εκκεκάκη, Εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2010, σελ. 367-368.

55 Ό.π., σελ. 373.

56 Κ. Μπασέτας, Γνωστικές – Πραξιακές θεωρίες μάθησης και σχολική πραγματικότητα. Οι θεωρίες των Aebli και Wigotski, εκδ. Ατραπός, Αθήνα 2009, σελ. 148.

57 DallH.Schunk, ό.π., σελ. 370.

58 Λ. Βιγκότσκι, Σκέψη και γλώσσα, εκδ. «Γνώση», Αθήνα 1988, σελ. 245.

59 Ό.π., σελ. 296.

60 Ό.π., σελ. 245.

61 https://arigatouinternational.org/en/

62 https://prayerandactionforchildren.org/who-we-are/council-members

      https://ethicseducationforchildren.org/en/who-we-are/interfaith-council

      https://endingchildpoverty.org/en/who-we-are/steering-committee

      https://gnrc.net/en/the-network/coordinators-contacts

63 Shining Ever Brighter (S.E.B.), σελ.1.

     https://arigatouinternational.org/en/our-partners

64 https://gnrc.net/en/the-network/history-of-gnrc/shining-ever-brighter

     https://ethicseducationforchildren.org/en/knowledge-center/documents/learning-to-live-together

     https://ethicseducationforchildren.org/en/what-we-do/learning-to-live-together

65 https://ethicseducationforchildren.org/en/news/latest-news/280-learning-to-live-together-used-with-5th-grade-students-in-athens

66 https://ethicseducationforchildren.org/en/news/latest-news/289-the-learning-to-live-together-manual-is-introduced-to-formal-education-teachers-in-athens

67 https://ethicseducationforchildren.org/en/news/latest-news/303-learning-to-live-together-community-of-practice-in-athens

68 https://ethicseducationforchildren.org/en/news/latest-news/347-learning-to-live-together-progress-of-teacher-training-in-greece

69 https://ethicseducationforchildren.org/en/who-we-are/interfaith-council

     https://ethicseducationforchildren.org/en/who-we-are/interfaith-council/328-dr-angelos-vallianatos

Ο κ. Άγγελος Βαλλιανάτος είναι Διδάκτωρ Θεολογίας, Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων, μέλος της ομάδας εμπειρογνωμόνων, που συνέταξε, αξιολόγησε και «διόρθωσε» το νέο Πρόγραμμα Σπουδών και τον Οδηγό για τον εκπαιδευτικό στα Θρησκευτικά. Είναι επίσης, υπεύθυνος για την οργάνωση, το συντονισμό και την αξιολόγηση του επιμορφωτικού προγράμματος των εκπαιδευτικών που διδάσκουν τα Θρησκευτικά στα σχολεία που εφάρμοσαν πιλοτικά το νέο Πρόγραμμα Σπουδών κατά τα σχολικά έτη 2012-2014».

70 https://gr.linkedin.com/in/angeliki-aroni-ph-d-09861945?trk=seokp-title_posts_secondary_cluster_res_author_name

71 https://ethicseducationforchildren.org/en/knowledge-center/documents/learning-to-live-together

     https://ethicseducationforchildren.org/images/zdocs/Arigatou-GPS-No2-Learning-to-Play-Together-GR.pdf

     https://ethicseducationforchildren.org/en/news/latest-news/281-international-seminar-for-teachers-and-trainers-in-athens

72 Ελένη Βασσάλου, «Το Πρόγραμμα του “Παγκοσμίου Δικτύου Θρησκειών για Παιδιά” (GNRC ) της ARIGATOU ως πρότυπο των ελληνικών Προγραμμάτων Σπουδών για τα Θρησκευτικά».

     http://aktines.blogspot.gr/2016/09/arigatu.html

73 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.36.

74 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.58.

75 ΠΣ2016, σελ.30873         ΠΣ2014, σελ.40.

76 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.65.

77 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.54-55.

78 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.98.

79 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.45-46.

80 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.98.

81 ΠΣ2016, σελ.30860         ΠΣ2014, σελ.12.

82 ΠΣ2016, σελ.30864         ΠΣ2014, σελ.29.

83 ΠΣ2016, σελ. 30865        ΠΣ2014, σελ.31,         ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.45-46.

84 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.87.

85 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.59.

86 ΟΕ.ΕΚΠ. σελ.27.

87 ΠΣ2016, σελ. 30860.

88 ΠΣ2016, σελ.30859.

89 ΠΣ2014, σελ. 16.

90 ΠΣ2016, σελ. 30860.

91 ΟΔ.ΕΚΠ, σελ. 46.         

92 ΟΔ.ΕΚΠ, σελ. 45-46.        

93 ΟΔ.ΕΚΠ. σελ.46.

94 ΟΔ.ΕΚΠ, σελ. 69-70.

95 ΠΣ2016, σελ. 30860.

96 Π.Σ.2016, σελ, 30862.

97 Σε μήνυμα που απέστειλε ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος προς το Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα: «Το μάθημα των θρησκευτικών: Προβληματισμοί – Επισημάνσεις – Προτάσεις», το οποίο διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 11-12 Μαρτίου 2013 από το Εργαστήριο Παιδαγωγικής – Χριστιανικής Παιδαγωγικής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, μεταξύ άλλων επισημαίνει: «Ο Χριστιανός έχων επίγνωσιν ότι ο Χριστός είναι η οδός και η αλήθεια και η ζωή μίαν μόνον γνώσιν επιδιώκει: την γνώσιν του Θεού, ήτις διαφέρει ουσιαστικώς από την παρεχομένην εις τα σημερινά σχολεία γνώσιν, καθ΄ ότι τυγχάνει καρπός κοινωνίας δύο προσώπων, του ανθρώπου μετά του προσωπικού Θεού και ουχί καρπός παρατηρήσεως ενός αντικειμένου. Διό και το πρόγραμμα της εκπαιδεύσεως πρέπει να είναι χριστοκεντρικόν και να έχη ως βαθύτερον στόχον την πνευματικήν καλλιέργειαν των μαθητών… Όθεν, επιθυμία και προσπάθεια της Εκκλησίας ημών είναι η παιδεία να προσφέρη εις τον σύγχρονον παίδα αυτήν την εμπειρίαν της γνώσεως του αληθινού Θεού και μόνον υπό μίαν τοιαύτην προοπτικήν νοηματοδοτείται η εκπαίδευσις και παροχή γνώσεως»

98 ΟΔ.ΕΚΠ, σελ. 256.

99 ΟΔ.ΕΚΠ. σ.53.

100 ΟΔ.ΕΚΠ. σ.44.

 101 Νόμος 590/77 άρθρο 2, άρθρο 9. Βλ. Γεωργίου Η. Κρίππα, Το ατομικόν δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας της Εκκλησίας να καθορίζει η ιδία την ύλην του ΜτΘ, Ορθόδοξος Τύπος, 20 και 27/12/2013 http://aktines.blogspot.gr/2013/12/blog-post_6068.html , http://aktines.blogspot.gr/2013/12/blog-post_27.html

Πηγή: Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου

Τὸ Βυζαντινὸ Κράτος διέθετε ἕνα ἄρτια ὀργανωμένο σύστημα διοικήσεως. Ὁ αὐτοκράτορας συντόνιζε, μὲ τὶς διάφορες κρατικὲς ὑπηρεσίες, τὸν τεράστιο κρατικὸ μηχανισμὸ καὶ διοικοῦσε τὴν ἀπέραντη αὐτοκρατορία. Στὴν Κωνσταντινούπολη ἕδρευε ὁ αὐτοκράτορας, ἡ Σύγκλητος, οἱ Δῆμοι, ἡ ἀνακτορικὴ φρουρά, ἡ κεντρικὴ διοίκηση, τὸ συμβούλιο τοῦ στέμματος, ἡ αὐτοκρατορικὴ γραμματεία, ἡ ἀνακτορικὴ ὑπηρεσία, οἱ κεντρικὲς οἰκονομικὲς ὑπηρεσίες τὸ Βυζάντιο διέθετε καὶ κτηματολόγιο, ὁ ἔπαρχος τῆς πόλεως, ὁ ὁποῖος διοικοῦσε τὴ Βασιλεύουσα καὶ κατεῖχε πολὺ ὑψηλὴ θέση στὴν κρατικὴ ἱεραρχία. Ἐδῶ ἐπιλέγονταν τὰ πρόσωπα τὰ ὁποῖα ἡγοῦνταν τῆς περιφερειακῆς διοικήσεως.

Τὸ ἀχανὲς κράτος πετύχαινε τοὺς στόχους του χάρη σὲ μιὰ ἄριστα συγκροτημένη καὶ αὐστηρὰ δομημένη ὑπαλληλικὴ ἱεραρχία, τόσο στὸ κέντρο, ὅσο καὶ στὴν περιφέρεια. Οἱ ὑπάλληλοι τοῦ Βυζαντίου ἐνσάρκωναν ὅλο τὸ κῦρος τοῦ κράτους καὶ ἦταν ὑπεύθυνοι ἀπέναντί του. Καὶ οἱ πλέον ἄσημοι Βυζαντινοὶ μποροῦσαν νὰ καταλάβουν ὑψηλὲς θέσεις. Μόνη προϋπόθεση ἦταν ἡ κατοχὴ γνώσεων, κυρίως ἐγκυκλοπαιδικῶν, ρητορικῆς καὶ φιλοσοφίας. Εἰδικότερες καὶ βαθύτερες τεχνικὲς γνώσεις ἔπρεπε νὰ ἔχουν μόνον οἱ γιατροί, οἱ νομικοί, οἱ δάσκαλοι, οἱ καθηγητὲς καὶ οἱ κατώτεροι ὑπάλληλοι. Οἱ ἀνώτατοι ὑπάλληλοι ἔπρεπε νὰ ἔχουν μιὰ γερὴ γενικὴ μόρφωση. Γι’ αὐτὸ ἀνάμεσά τους βρίσκουμε καὶ πολλοὺς γνωστοὺς ἱστορικούς. Καί, ὅπως παρατηρεῖ ὁ Ch. Diehl, πέρα ἀπὸ τὴ διοίκηση οἱ ὑπάλληλοι τοῦ κράτους ἐνεργοῦσαν χάρη στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα καὶ ὡς παράγοντας πολιτιστικῆς ἀναπτύξεως καὶ ἑνότητος τοῦ κράτους. Θὰ μᾶς ἀπασχολήσει ἀκολούθως ἐν συντομίᾳ μόνον ὁ τομέας τῆς περιφερειακῆς διοίκησης τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους. Ὁ Μ. Κωνσταντῖνος (324-337) ὁ πρῶτος Βυζαντινὸς αὐτοκράτωρ συμπλήρωσε καὶ τελειοποίησε τὸ μεταρρυθμιστικὸ ἔργο τοῦ Διοκλητιανοῦ στὴ διοίκηση. Διήρεσε τὸ κράτος σὲ ἑκατὸν εἴκοσι ἐπαρχίες, οἱ ὁποῖες ὑπήχθησαν σὲ δεκατέσσερις διοικήσεις.

Οἱ δεκατέσσερις αὐτὲς διοικήσεις ἐντάχθηκαν σὲ τέσσερις μεγάλες διοικητικὲς περιφέρειες, τὶς ἐπαρχότητες ἢ ὑπαρχίες (praefecturae praetorio), οἱ ὁποῖες ἦταν:

α. Ἡ ἐπαρχότητα τῆς Γαλατίας, ποὺ περιελάμβανε τὶς διοικήσεις τῆς Βρετανίας, Γαλατίας, Ἱσπανίας καὶ ΒΔ Ἀφρικῆς.

β. Ἡ ἐπαρχότητα Ἰλλυρικοῦ, Ἰταλίας καὶ Ἀφρικῆς, ποὺ περιελάμβανε τὴν Ἀφρική, Ἰταλία καὶ τὸ ΒΔ τμῆμα τοῦ Ἰλλυρικοῦ, δηλαδὴ Δαλματία καὶ Νορικόν.

γ. Ἡ ἐπαρχότητα τοῦ Ἰλλυρικοῦ, ποὺ περιελάμβανε τὴ Δακία καὶ τὴ Μακεδονία· σ’ αὐτὴν περιεχόταν καὶ ὅλος ὁ ἑλλαδικὸς χῶρος ὣς τὴν Κρήτη. Ἡ ἐπαρχία Ἀχαΐας ἐτάχθη ὑπὸ ἀνθύπατο καὶ ὑπήχθη ἀπ’ εὐθείας στὸν αὐτοκράτορα.

δ. Ἡ ἀχανὴς ἐπαρχότητα τῆς Ἀνατολῆς περιελάμβανε τὴ Θράκη (ἀνατολικῶς τοῦ Νέστου), τὶς ἀσιατικὲς ἐπαρχίες τοῦ κράτους, τὴ Συρία καὶ τὴν Παλαιστίνη. Σύμφωνα μὲ ὁρισμένους ἐρευνητὲς περιελάμβανε καὶ τὴ διοίκηση Αἰγύπτου.

Ἐ π ι κ ε φ α λ ῆ ς κάθε ἐπαρχότητας ἦταν ὁ ἔπαρχος ἢ ὕπαρχος πραιτωρίων (praefectus praetorio). Ἀσκοῦσε στὴν ἐπαρχότητά του μόνο τὴν πολιτικὴ διοίκηση. Ἐπικεφαλῆς κάθε διοικήσεως τοποθετήθηκε ὁ βικάριος, ἐνῷ ἐπικεφαλῆς κάθε ἐπαρχίας ἕνας κυβερνήτης ποὺ ἀναφέρεται στὶς πηγὲς μὲ διάφορα ὀνόματα (corrector, rector, consulator, iudex ἢ praesides). Ὁ ὕπαρχος πραιτωρίων ἦταν ὁ πανίσχυρος ἐκπρόσωπος τοῦ αὐτοκράτορα καὶ ἑξαρτιόταν ἀπ’ εὐθείας ἀπὸ αὐτόν. Ὁ ὕπαρχος Ἰλλυρικοῦ, Ἰταλίας καὶ Ἀφρικῆς ἕδρευε στὴ Ρώμη καὶ ὁ τῆς Ἀνατολῆς στὴν Κωνσταντινούπολη. Ὁ τελευταῖος ὕπαρχος πραιτωρίων τῆς Ἀνατολῆς μνημονεύεται στὶς πηγὲς τὸ 680. Καθὼς περνοῦμε στὴ μεσοβυζαντινὴ ἐποχὴ ἀρχίζει νὰ ἐμφανίζεται ὁ θεσμὸς τῶν θεμάτων.

Λόγῳ τῶν μεγάλων ἐξωτερικῶν ἀπειλῶν, ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ (518-565) ἡ κρατικὴ διοίκηση στρατικοποιεῖται. Ἡ λεγόμενη θεματικὴ ὀργάνωση ἔχει ὡς χαρακτηριστικὸ τὴ συνένωση τῆς πολιτικῆς καὶ τῆς στρατιωτικῆς ἐξουσίας στὰ χέρια ἑνὸς προσώπου, τοῦ στρατηγοῦ. Αὐτό, βέβαια, δὲν δημιουργοῦσε κινδύνους, διότι, ἐκτὸς τοῦ ὅτι ὁ στρατηγὸς λογοδοτοῦσε στὸν αὐτοκράτορα, οἱ ἄμεσοι ὑφιστάμενοί του, τρεῖς ἀνώτατοι ὑπάλληλοι, ὁ πολιτικὸς διοικητής, ὁ θεματικὸς δικαστὴς καὶ ὁ στρατολόγος, ἀναφέρονταν γιὰ τὶς ὑποθέσεις τοῦ θέματος ἀπ’ εὐθείας στὸν αὐτοκράτορα. Παρὰ ταῦτα, στὴν περιοχὴ εὐθύνης κάθε θέματος ὁ στρατηγὸς – διοικητὴς συγκέντρωνε στὰ χέρια του ὅλες τὶς ἐξουσίες. Ὁ ὅρος θέμα μὲ τὴ σημασία μιᾶς μεγάλης στρατιωτικῆς μονάδας μαρτυρεῖται ἤδη ἀπὸ τὸν Θεοφάνη γιὰ τὸ ἔτος 610/611, κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ αὐτοκράτορος Ἡρακλείου (610-641). Ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 6ου αἰῶνα τὰ βυζαντινὰ στρατεύματα προέρχονταν ἀπὸ ἐπιστρατευόμενους ντόπιους.

Οἱ μεγάλες μονάδες (θέματα) ἔπαιρναν, ἀρχικὰ τουλάχιστον, τὸ ὄνομά τους ἀπὸ τὴν περιφέρεια ἀπὸ τὴν ὁποία καταγόταν τὸ κύριο μέρος τῶν στρατιωτῶν ποὺ τὶς ἀποτελοῦσαν, π.χ. θέμα τῶν Ἀρμενιακῶν, θέμα τῶν Ἀνατολικῶν, ἢ ἀπὸ τὴν κατηγορία τῶν στρατιωτῶν ποὺ ἀπετέλεσαν τὸν ἀρχικό τους πυρῆνα, ὅπως π.χ. τὸ θέμα τοῦ Ὀψικίου (ἀπὸ τὸ λατινικὸ obsequium=ἀκολουθία), τὸ ὁποῖο ἀποτελοῦνταν ἀπὸ στρατιῶτες ποὺ ἐν μέρει ἀνῆκαν στὴ φρουρὰ τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἀργότερα τοὺς δόθηκαν ὀνόματα γεωγραφικά. Καθ’ ὅλην τὴ διάρκεια τοῦ 7ου αἰῶνα τὰ θέματα – μεγάλες στρατιωτικὲς μονάδες βρίσκονται σὲ διαρκῆ κίνηση, γιὰ νὰ ἀποκρούσουν τοὺς Πέρσες καὶ ἔπειτα τοὺς Ἄραβες. Τὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 7ου αἰῶνα ἀποτελεῖ σταθμὸ στὴν ἐξέλιξη τῆς θεματικῆς διοίκησης. Τὴν ἐποχὴ αὐτὴ οἱ Βυζαντινοὶ ἀποκρούουν μπροστὰ στὴν Κωνσταντινούπολη τὴν πρώτη μεγάλη ἀραβικὴ ἐπίθεση (674-678) καὶ ἀπωθοῦν τοὺς Ἄραβες πέρα ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς Μ. Ἀσίας.

Τὰ θέματα τότε ἀναλαμβάνουν στατικὴ πιὰ ἀποστολή, νὰ ὑπερασπίζονται δηλαδὴ περιοχὲς ποὺ περικλείονταν στὸν τομέα εὐθύνης τοῦ καθενός. Σιγὰ-σιγὰ τὸ ὄνομα τῶν θεμάτων (=μεγάλων στρατιωτικῶν μονάδων) μεταφέρεται ἀπὸ τὴ στρατιωτικὴ μονάδα στὴν περιφέρεια τῆς ὁποίας τὴν προάσπιση ἔχει ἡ μονάδα αὐτὴ ἀναλάβει. Ἔτσι, τὸ Βυζαντινὸ Κράτος διαιρέθηκε σὲ στρατιωτικὲς διοικήσεις ἀνεξάρτητες τὴ μία ἀπὸ τὴν ἄλλη, ποὺ διέφεραν ὅμως στὴν ἔκταση καὶ στὴ στρατιωτικὴ δύναμη τῶν στρατευμάτων τους. Οἱ ἐξελίξεις αὐτὲς εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα τὸ κράτος ἀπὸ τὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 8ου αἰῶνα (ἐποχὴ τοῦ Κωνσταντίνου Ε΄ (740-775) νὰ ἐμφανίζεται διηρημένο σὲ μόνιμες στρατιωτικὲς διοικήσεις – θέματα, ποὺ εἶναι συγχρόνως στρατιωτικὰ καὶ διοικητικὰ – πολιτικὰ μορφώματα ὑπὸ τὴν ἑνιαία διοίκηση τοῦ στρατηγοῦ, ὁ ὁποῖος, ὅπως προελέχθη, ἦταν ἀπ’ εὐθείας ὑπεύθυνος ἀπέναντι στὸν αὐτοκράτορα. Ὁ στρατηγὸς διοριζόταν, συνήθως, γιὰ τρία ἢ τέσσερα χρόνια καὶ ὑπέκειτο, ὅπως εἴδαμε, σὲ περιορισμοὺς ποὺ ἀποσκοποῦσαν στὸ νὰ τοῦ ἀπαγορεύσουν νὰ ἐκμεταλλευθεῖ τὴ θέση του γιὰ προσωπικὰ ὀφέλη.

Μὲ τὴν ἐδαφικὴ ἐπέκταση τοῦ 10ου αἰῶνα τὸ διοικητικὸ καὶ στρατιωτικὸ σύστημα τῶν θεμάτων ὑφίσταται ἀλλαγές. Μεγάλα θέματα διαιροῦνται σὲ μικρότερα, ἡ θεματικὴ διοίκηση εἰσάγεται σὲ νέες περιοχὲς καὶ μικρότερες στρατιωτικὲς περιφέρειες ἀναπτύσσονται προοδευτικὰ σὲ θέματα. Κατὰ τὴν ὑστεροβυζαντινὴ ἐποχὴ τὸ φαινόμενο τοῦ κατακερματισμοῦ τῶν θεμάτων λαμβάνει μεγάλη ἔκταση. Στὴν πρὸ τῶν Κομνηνῶν ἐποχὴ πολιτικοὶ ὑπάλληλοι τοῦ θέματος, οἱ ὁποῖοι διατηροῦσαν κάπως χαλαρὴ ἐξάρτηση ἀπὸ τὸν στρατηγό, ἀναλαμβάνουν τὴν πολιτικὴ διοίκηση τοῦ θέματος, ἐνῷ ἡ δικαιοδοσία τῶν στρατηγῶν περιορίζεται στὶς στρατιωτικὲς ὑποθέσεις. Ἔτσι ἐπιταχύνεται ἡ παρακμὴ τοῦ θεματικοῦ θεσμοῦ. Παράλληλα γίνονται συνενώσεις θεμάτων ὑπὸ ἕνα πολιτικὸ διοικητή. Καὶ τὸ σημαντικότερο: στρατὸς θεματικός, ντόπιος, δὲν ὑπῆρχε πιά. Τὸν ἀντικατέστησε ὁ μόνιμος στρατὸς τῶν ταγμάτων μέσα στὰ θέματα. Ὁ ὅρος «θέμα» δήλωνε πλέον εἴτε τὴ γεωγραφικὴ περιφέρεια, εἴτε μιὰ δικαστικὴ – οἰκονομικὴ ἑνότητα, εἴτε μιὰ φορολογικὴ ἑνότητα. Ἡ μεταρρύθμιση τῶν Κομνηνῶν οἱ ὁποῖοι ἐπεξέτειναν ἐδαφικὰ τὸ Βυζάντιο ἀπέβλεπε στὴν ἐπαναφορὰ τῆς παλαιότερης γενικῆς ἀρχῆς τῆς διοικήσεως τῶν θεμάτων ποὺ χαρακτηριζόταν ἀπὸ τὴ συγκέντρωση τῆς πολιτικῆς καὶ στρατιωτικῆς ἐξουσίας στὸ ἴδιο πρόσωπο, ποὺ ἔχει τὸ ἀξίωμα τοῦ «δοῦκα». Κατὰ τοὺς χρόνους τῶν ἐμφυλίων πολέμων (1321-1351) μεταβάλλεται ἐκ νέου ἡ διοικητικὴ ὄψη τοῦ Βυζαντίου. Δημιουργοῦνται μικρὲς ἡγεμονίες στὴν Πελοπόννησο, στὴ Θεσσαλονίκη, τὴ Ροδόπη, τὴν Ἀδριανούπολη. Οἱ δύο τελευταῖες πρὸς τὸ τέλος τῶν ἐμφυλίων πολέμων καταλύονται. Τὸν Μάρτιο τοῦ 1354 οἱ Τοῦρκοι κατέλαβαν τὴν Καλλίπολη. Ἡ Μικρὰ Ἀσία εἶχε χαθεῖ πιὰ ὁριστικά.

Τὸ 1363 κατέλαβαν τὸ Διδυμότειχο καὶ λίγο ἀργότερα ἴσως τὸ 1368-1369 τὴν Ἀδριανούπολη. Οἱ τουρκικὲς κατακτήσεις περιόρισαν πλέον τὸ Βυζαντινὸ Κράτος στὴν περιοχὴ γύρω ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ στὸ δεσποτᾶτο τοῦ Μυστρᾶ. Παρὰ τὶς τεράστιες ἐδαφικὲς ἀπώλειες, τοὺς μαζικοὺς ἐξανδραποδισμούς, τοὺς βίαιους καὶ ἀνελέητους ἐξισλαμισμοὺς καὶ τὴν καταστροφὴ τῆς περιφερειακῆς διοικητικῆς μηχανῆς, ἡ αὐτοκρατορία ἐπέζησε γιὰ ἄλλα ἑκατὸ σχεδὸν χρόνια ἀκόμη. Αὐτὸ ὀφείλεται στὴν ἀνθεκτικότητα τῆς διοικητικῆς παράδοσης, στὰ ἄπαρτα τείχη τῆς Βασιλεύουσας, στὴν πανίσχυρη «αὐτοκρατορικὴ ἰδέα» πρωταρχικὸ στοιχεῖο τῆς πολιτικῆς θεωρίας τοῦ Βυζαντίου – ποὺ ἄντεξε ὣς τὴν Ἅλωση. Ὀφείλεται πρωτίστως στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἀκόμη καὶ στὶς ἔσχατες αὐτὲς ὧρες οἱ Βυζαντινοὶ δὲν ἔχασαν τὴν ἐλπίδα ὅτι ἡ Θεία Πρόνοια μὲ ἕνα θαῦμα θὰ ἔστρεφε τὰ πράγματα «εἰς δόξαν καὶ ἀνέγερσιν Ρωμαίων». Στὶς 29 Μαΐου τοῦ 1453 ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία καταλύθηκε. «Ἡ Πόλις ἑάλω»! Ὅμως, δὲν χάθηκε. Παραμένει ὁλοζώντανη στὴ μνήμη τοῦ Γένους. Ἀναμένει τὴ δίκαιη ἐτυμηγορία τῆς Ἱστορίας. Τὸ γλυκὸ ὅραμα τῆς ψυχῆς μας, ἡ Πόλη τῶν ὀνείρων μᾶς ζεῖ βαθειὰ στὶς καρδιές μας.

Ch. Diehl – G. Marcais, Le monde oriental de 395 a 1081, Paris 1936.

Μ. Γρηγορίου – Ἰωαννίδου, Παρακμὴ καὶ πτώση τοῦ θεματικοῦ θεσμοῦ, Θεσσαλονίκη 1985.

Ἰ. Καραγιαννόπουλος, Τὸ Βυζαντινὸ Κράτος, Θεσσαλονίκη 1996.

Ἰ. Καραγιαννόπουλος, «Περὶ τὰ βυζαντινὰ θέματα», Ἑλληνικὰ 18 (1964) 196-200.

Ἰ. Καραγιαννόπουλος, Ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους, τ. Α΄ Θεσσαλονίκη 1988 (ἀνατ. Β΄), τ. Β΄ Θεσσαλονίκη 19935, τ. Γ΄ Θεσσαλονίκη 1990.

J. Karayannopulos, Die Entstehung der byzantinischen Themenordnung (Byzantinisches Archiv 10), Munchen 1959. Χρ. Κυριαζόπουλος, Ἡ Θράκη κατὰ τοὺς 10ο – 12ο αἰῶνες, Θεσσαλονίκη 2000.

St. Runciman, Byzantine Civilization, New York

Πηγή: Ενωμένη Ρωμηοσύνη

«Ψυχή μου, ψυχή μου, ἀνάστα, τί καθεύδεις;»

Εἰσαγωγή, νεοελληνικὴ ἀπόδοσις, σχόλια:
Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης Συμεών

ᾨδαί [Α ] [Β ] [Γ ] [Δ ] [Ε ] [Ϛ ] [Κοντάκιον ] [Μακαρισμοί ] [Ζ ] [Η ] [Θ ]

[Πρόλογος ] [Εἰσαγωγή ]

Πρόλογος

Ὁ Μέγας Κανών, ποὺ συνέθεσε ὁ ἅγιος Ἀνδρέας ὁ Ἱεροσολυμίτης, ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κι ἕνας ἀπ᾿ τοὺς πιὸ ἐξέχοντες ἐκπροσώπους τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιήσεώς μας, εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ ὑπέροχους καὶ περισσότερο γνωστοὺς ὕμνους στὸ ἐκκλησιαστικὸ πλήρωμα. Ψάλλεται τμηματικὰ τὶς τέσσερις πρῶτες ἡμέρες τῆς Καθαρῆς Ἑβδομάδας καὶ ὁλόκληρος τὴν Πέμπτη τῆς ε´ ἑβδομάδας τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ἀποτελεῖ ἕνα ἐγερτήριο σάλπισμα ποὺ ἀποβλέπει στὸ νὰ φέρει τὸν ἄνθρωπο σὲ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητάς του καὶ νὰ τὸν ὁδηγήσει μέσα ἀπὸ τὴ συντριβὴ καὶ τὴ μετάνοια κοντὰ στὸν Θεό.

Ὁ Μέγας Κανὼν εἶναι ὕμνος βαθιᾶς συντριβῆς καὶ συγκλονιστικῆς μετανοίας. Ὁ ἄνθρωπος, ποὺ αἰσθάνεται τὸ βάρος τῆς ἁμαρτίας· ποὺ γεύεται τὴν πικρία τῆς μακριὰ ἀπὸ τὸν Θεὸ ζωῆς· ποὺ κατανοεῖ τὶς τραγικὲς διαστάσεις τῆς ἀλλοτριώσεως τῆς ἀνθρώπινης φύσεως στὴν πτώση καὶ τὴν ἀποστασία της ἀπὸ τὸν Θεό, συντρίβεται. Κατανύσσεται. Ἀναστενάζει βαθιὰ καὶ ξεσπᾶ σὲ θρῆνο γοερό. Ἕναν θρῆνο ὅμως ποὺ σώζει, διότι ἀνοίγει τὸν δρόμο τῆς μετανοίας. Τὸν δρόμο ποὺ ἐπαναφέρει τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη κοντὰ στὸν Θεό, τὴν πηγὴ τῆς ἀληθινῆς ζωῆς καὶ τὸ πλήρωμα τῆς ἄρρητης χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης.

† ὁ Ν. Σ. Σ.

Εἰσαγωγή

1. Ἡ δομή του

Τὸ πιὸ ἀξιόλογο καὶ περισσότερο γνωστὸ ἀπ᾿ ὅλα τὰ ἔργα τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα εἶναι ἀσφαλῶς ὁ Μέγας Κανών. Ξεχωρίζει ἀνάμεσα στοὺς πολλοὺς Κανόνες του γιὰ τὴν πρωτοτυπία του καὶ τὴν ἔκτασή του. Ἡ ἔκτασή του αὐτὴ εἶναι ᾿κείνη ποὺ τοῦ ἔδωσε καὶ τὴν ὀνομασία Μέγας. Ὁ Μέγας Κανὼν εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ εὐγενέστερα προϊόντα βαθιᾶς θρησκευτικῆς πείρας. Ἡ ἀξία του ἀπὸ πλευρᾶς θρησκευτικῆς καὶ αἰσθητικῆς εἶναι μεγάλη καὶ κατέχει ἐκλεκτὴ θέση στὴν ὅλη ἐκκλησιαστικὴ ποίηση καὶ τὴ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας.

Ἀποτελεῖται ἀπὸ ἐννιὰ Ὠδές, ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἡ β´ καὶ ἡ γ´ ἔχουν ἀπὸ δύο Εἱρμοὺς καὶ ἡ Ϛ´ διαιρεῖται σὲ δύο τμήματα. Τὸ δεύτερο τμῆμα της δὲν ἔχει δικό του Εἱρμό. Ἴσως παλαιότερα νὰ εἶχε καὶ στὸν τελικὸ καταρτισμὸ τοῦ Τριῳδίου νὰ ἐξέπεσε. Μπροστὰ ἀπὸ κάθε τροπάριό του ἔχει τεθεῖ στίχος ἀπ᾿ τοὺς Μακαρισμούς. Σχετικὰ μὲ τὸν ἀριθμὸ καὶ τὴν τάξη τῶν τροπαρίων πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι ὑπάρχει μιὰ ποικιλία στὰ χειρόγραφα κι ἔτσι δὲν μποροῦμε νὰ ξέρουμε ἀπόλυτα ποιά εἶναι γνήσια καὶ ποιά παρέμβλητα. Τὰ τροπάρια ποὺ ἀναφέρονται στὴν ὁσία Μαρία τὴν Αἰγυπτία καὶ τὸν ἴδιο τὸν Ἅγιο εἶναι φανερὸ ὅτι δὲν προέρχονται ἀπὸ τὴ γραφίδα τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα, ἀλλ᾿ ὅτι εἶναι μεταγενέστερα. (Στὸ συμπέρασμα αὐτὸ καταλήγουν ὅλοι οἱ ἐρευνητές, γι᾿ αὐτὸ κι ἐμεῖς τὰ παραλείψαμε στὴν παρούσα ἐργασία). Σύμφωνα μὲ τὸ Τριώδιο ποὺ βρίσκεται στὴ λειτουργικὴ χρήση τῆς Ἐκκλησίας, στὸ ὁποῖο κι ἐμεῖς στηριχτήκαμε (ἔκδοση Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1960)*, ὁ ἀριθμὸς τῶν τροπαρίων ἔχει ὡς ἑξῆς· α´ 25, β´ 41, γ´ 28, δ´ 29, ε´ 23, Ϛ´ 33, ζ´ 22, η´ 22, καὶ θ´ 27. Συνολικὰ δηλαδὴ ὁ Μέγας Κανὼν ἀποτελεῖται ἀπὸ 11 Εἱρμοὺς καὶ 250 τροπάρια. Κατὰ μιὰ ἐκδοχὴ ὁ ἅγιος Ἀνδρέας ἔγραψε τόσα τροπάρια, ὅσοι εἶναι καὶ οἱ στίχοι τῶν ἐννιὰ βιβλικῶν ὠδῶν.

2. Τὰ περιστατικὰ τῆς συγγραφῆς

Τὰ περιστατικὰ κάτω ἀπ᾿ τὰ ὁποῖα ὁ ἅγιος Ἀνδρέας συνέθεσε τὸν Κανόνα δὲ μᾶς εἶναι γνωστά. Δὲν ἔχουμε συγκεκριμένες μαρτυρίες, ποὺ νὰ ἀναφέρονται στὸν χρόνο, τὸν τόπο καὶ τὰ πλαίσια τῆς συνθέσεώς του. Πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτὴ μιὰ κάποια βοήθεια μᾶς δίνουν μερικὰ προσωπικὰ στοιχεῖα καὶ ἐνδείξεις τοῦ ἴδιου τοῦ Κανόνος. Ὁ ποιητὴς μερικὲς φορὲς ἀναφέρεται στὴν ἡλικία του· «Ἐρριμμένον με, Σωτήρ, / πρὸ τῶν πυλῶν σου / κἂν ἐν τῷ γήρει... / ἀλλὰ πρὸ τοῦ τέλους / ...» (α´ 13)· «Ἐκ νεότητος, Σωτήρ, / τὰς ἐντολάς σου ἐπαρωσάμην, / ὅλον ἐμπαθῶς, / ἀμελῶν, ραθυμῶν / παρῆλθον τὸν βίον...» (α´ 20)· «Ὁ χρόνος ὁ τῆς ζωῆς μου / ὀλίγος...» (δ´ 23. Βλέπε καὶ δ´ 2, η´ 6 κ.ἄ.). Ἀπὸ τὶς παραπάνω ἐνδείξεις πρέπει νὰ συμπεράνουμε ὅτι ὁ ποιητὴς συνέθεσε τὸν Κανόνα σὲ ἡλικία προχωρημένη.

Τὸ τελευταῖο τροπάριο τοῦ Μεγάλου Κανόνος μᾶς δίνει τὴ δυνατότητα γιὰ ἕνα ἀκριβέστερο καθορισμὸ τοῦ τόπου συγγραφῆς· «Τὴν πόλιν σου φύλαττε, / Θεογεννῆτορ ἄχραντε· / ἐν σοὶ γὰρ αὕτη / πιστῶς βασιλεύουσα, / ἐν σοὶ καὶ κρατύνεται / καὶ διὰ σοῦ νικῶσα...». Φαίνεται δηλαδὴ ὅτι ὁ ἅγιος Ἀνδρέας συνέγραψε τὸν Κανόνα στὴν Κωνσταντινούπολη εἴτε πρὶν ἐκλεγεῖ ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης εἴτε μετά, σὲ κάποιο ταξίδι του καὶ μάλιστα κοντὰ χρονικὰ σὲ κάποια ἐπιτυχὴ ἀπόκρουση βαρβαρικῆς ἐπιδρομῆς («ἐν σοὶ κρατύνεται», «διὰ σοῦ νικῶσα», «τροποῦται πάντα πειρασμόν», «σκυλεύει πολεμίους»). Ἴσως τῶν Ἀράβων τὸ 717.

3. Τὸ θέμα του

Τὸ Συναξάριο τῆς Πέμπτης τῆς ε´ ἑβδομάδας τῶν Νηστειῶν (τῆς ἡμέρας δηλαδὴ ποὺ ψάλλεται ὁ Μέγας Κανὼν) ὡς ἑξῆς ἀναφέρεται στὸ θέμα, τὸ περιεχόμενο καὶ τοὺς σκοποὺς τοῦ ποιήματος· «πᾶσαν γὰρ Παλαιᾶς καὶ Νέας Διαθήκης ἱστορίαν ἐρανισάμενος καὶ ἀθροίσας, τὸ παρὸν ἡρμόσατο μέλος, ἀπὸ Ἀδὰμ δηλαδὴ μέχρι καὶ αὐτῆς τῆς Χριστοῦ Ἀναλήψεως καὶ τοῦ τῶν Ἀποστόλων κηρύγματος. Προτρέπεται γοῦν διὰ τούτου πᾶσαν ψυχήν, ὅσα μὲν ἀγαθὰ τῆς ἱστορίας ζηλοῦν καὶ μιμεῖσθαι πρὸς δύναμιν, ὅσα δὲ τῶν φαύλων ἀποφεύγειν, καὶ ἀεὶ πρὸς Θεὸν ἀνατρέχειν διὰ μετανοίας, διὰ δακρύων καὶ ἐξομολογήσεως, καὶ τῆς ἄλλης δηλονότι εὐαρεστήσεως». Θέμα δηλαδὴ τοῦ Μεγάλου Κανόνος εἶναι ἡ παρουσίαση τῆς τραγικῆς καταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου τῆς πτώσεως καὶ τῆς ἁμαρτίας καὶ ἡ θερμὴ παρακίνησή του νὰ μετανοήσει καὶ νὰ ἐπιστρέψει κοντὰ στὸν ζώντα καὶ ἀληθινὸ Θεό.

Ἡ διαπραγμάτευση τοῦ θέματος εἶναι πρωτότυπη, ἔντονα δραματικὴ καὶ πλαισιώνεται ἀπὸ τὴ χρήση ἑνὸς πλήθους παραδειγμάτων ἀποβλέπει στὴν παρακίνηση τῆς ψυχῆς νὰ μιμηθεῖ τὶς καλὲς πράξεις τῶν εὐσεβῶν καὶ ν᾿ ἀποφύγει τὶς κακὲς τῶν ἀσεβῶν. Τὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ βιβλικὰ παραδείγματα εἶναι παρμένα ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Αὐτὸ κυρίως γίνεται στὶς πρῶτες ὀκτὼ Ὠδὲς (ὅπου, βέβαια, ἀναφέρονται σποραδικὰ πρόσωπα καὶ γεγονότα καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης). Μᾶς τὸ ὑπογραμμίζει καὶ ὁ ἴδιος ὁ ποιητὴς στὸ τροπάριο θ´ 2· «Μωσέως παρήγαγον, /ψυχή, τὴν κοσμογένεσιν / καὶ ἐξ ἐκείνου / πᾶσαν ἐνδιάθετον / γραφὴν ἱστοροῦσάν σοι / δικαίους καὶ ἀδίκους, / ὧν τοὺς δευτέρους, ὦ ψυχή, / ἐμιμήσω, οὐ τοὺς πρώτους, / εἰς Θεὸν ἐξαμαρτήσασα».

Τὰ βιβλικὰ πρόσωπα, ποὺ χρησιμοποιοῦνται ἀπὸ τὸν ποιητή, κρίνονται ἀνάλογα μὲ τὴ συμπεριφορά τους πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τὸν νόμο Του καὶ τὴ διαγωγή τους μὲς στὴν Ἰσραηλιτικὴ κοινωνία. Ἔτσι προβάλλεται ἰδιαίτερα ἡ παιδαγωγική τους ἀξία. Τόσο τῶν θετικῶν παραδειγμάτων, ποὺ θὰ πρέπει νὰ μιμηθεῖ ὁ πιστός, ὅσο καὶ τῶν ἀρνητικῶν, ποὺ ὀφείλει ν᾿ ἀποφύγει.

Ὁ ἱερὸς Ἀνδρέας ἀντλεῖ τὶς ὑποθέσεις του ἀπὸ διάφορα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Οἱ περισσότερες εἶναι παρμένες ἀπὸ τὴ Μωσαϊκὴ Πεντάτευχο, δὲν λείπουν ὅμως καὶ ἀπὸ ἄλλα βιβλία, ὅπως τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, τῶν Κριτῶν, τῶν Βασιλειῶν, τῶν Ψαλμῶν, τοῦ Ἰώβ, τοῦ Ἰωνᾶ, τοῦ Ἱερεμία καὶ τοῦ Δανιήλ.

Ἡ θ´ ᾠδὴ εἶναι ἡ μόνη ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν Καινὴ Διαθήκη (Λουκ. 1,46-55), γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ ἅγιος Ἀνδρέας τὰ παραδείγματα τῶν τροπαρίων της τὰ δανείστηκε ἀποκλειστικὰ ἀπ᾿ αὐτήν. Τὸ δηλώνει ἄλλωστε ὁ ἴδιος στὸ τέταρτο τροπάριό της, μὲ τὸ ὁποῖο καὶ ἀρχίζει τὴ χρήση Καινοδιαθηκικῶν παραδειγμάτων· «Τῆς Νέας παράγω σοι / Γραφῆς τὰ ὑποδείγματα / ἐνάγοντά σε, / ψυχή, πρὸς κατάνυξιν· / δικαίους οὖν ζήλωσον, / ἁμαρτωλοὺς ἐκτρέπου...». Τὰ παραδείγματα αὐτὰ ἀναφέρονται κυρίως στὸν Χριστὸ καὶ τὰ θαύματά Του καὶ εἶναι ὅλα παρμένα ἀποκλειστικὰ ἀπὸ τὰ ἱερὰ Εὐαγγέλια.

4. Ἡ χρήση του

Ὁ Μέγας Κανὼν ἀπὸ τὴν ἀρχή, φαίνεται, προορίστηκε γιὰ τὴ λατρεία. Αὐτὸ συμπεραίνουμε ἀπ᾿ τὸ ποιητικὸ εἶδος του, τὴ σύνδεσή του μὲ τὶς Βιβλικὲς ὠδές, ποὺ ἦταν στὴ λειτουργικὴ χρήση τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, καὶ τὴν ὅλη διάρθωσή του μὲ τὶς ἱκεσίες, τὶς λατρευτικὲς ἐπικλήσεις καὶ τὰ ἄλλα λειτουργικά του στοιχεῖα. Ποῦ καὶ πότε ἀκριβῶς πρωτομπῆκε στὴ λειτουργικὴ χρήση δὲν μᾶς εἶναι γνωστό. Ἴσως σὲ Ἐκκλησίες τῆς Κρήτης, ὅταν ἀκόμη ζοῦσε καὶ ἐπισκόπευε ὁ Ἅγιος.

Σήμερα, στὴ λειτουργικὴ πράξη ποὺ ἐπικράτησε, ὁ Μέγας Κανών, ὅπως εἶναι γνωστό, ψάλλεται στὸν Ὄρθρο τῆς Πέμπτης τῆς ε´ ἑβδομάδας τῶν Νηστειῶν, γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ ἡμέρα ἐπικράτησε νὰ λέγεται «Πέμπτη τοῦ Μεγάλου Κανόνος». Στὰ μοναστήρια συνεχίζεται ἡ παλαιὰ τάξη νὰ ψάλλεται στὸν Ὄρθρο, ἐνῶ στοὺς ἐνοριακοὺς ναοὺς τῶν πόλεων τὸ ἀπόγευμα τῆς Τετάρτης μαζὶ μὲ τὸ Μικρὸ Ἀπόδειπνο.

Μαζὶ μὲ τὴν Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Κανόνος διαβάζεται ὁ βίος τῆς ἁγίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας καὶ ψάλλεται καὶ Κανόνας ἀφιερωμένος στὴν Ὁσία μὲ ἀκροστιχίδα· «Σὺ ἡ ὁσία Μαρία βοήθει». Ἡ μνήμη τῆς ὁσίας Μαρίας ἑορτάζεται τὴν 1η Ἀπριλίου καὶ τὴν Ε´ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν. Ὁ συσχετισμὸς τοῦ βίου της μὲ τὸν Μεγάλο Κανόνα καὶ ἡ προσθήκη ἀργότερα καὶ ἰδιαίτερου Κανόνα, ποὺ συντάχθηκε κάτω ἀπ᾿ τὴν ἐπίδραση τοῦ πρώτου, ἔγινε προφανῶς διότι ἡ μεγάλη Ὁσία ἀποτελεῖ ἕνα ζωηρὸ ὑπόδειγμα εἰλικρινοῦς μετανοίας, τὸ ὁποῖο ἄριστα συνδυάζεται μὲ τὸ πνεῦμα καὶ τοὺς σκοποὺς τοῦ Μεγάλου Κανόνος. Ἡ σχετικὴ τυπικὴ διάταξη τοῦ Τριῳδίου μᾶς λέγει τὰ ἑξῆς· «Τῇ Τετάρτῃ ἑσπέρας, περὶ ὥραν δ´ τῆς νυκτὸς σημαίνει. Καὶ συναχθέντες ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, εὐλογήσαντος τοῦ ἱερέως, μετὰ τὸν Ἑξάψαλμον, τὸ Ἀλληλούϊα καὶ τὰ Τριαδικά... καὶ ἀναγινώσκομεν τὸν βίον τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας εἰς δόσεις δύο. Εἶτα μετὰ τὸν Ν´ Ψαλμόν, ἀρχόμεθα εὐθὺς ψάλλειν τὸν Κανόνα ἀργῶς καὶ ἐν κατανύξει, ποιοῦντες εἰς καθὲν τροπάριον μετανοίας γ´ καὶ λέγοντες· Ἐλέησόν με, ὁ Θεός, ἐλέησόν με».

Ἡ σημασία τοῦ Μεγάλου Κανόνος μὲς στὴ λειτουργικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας πιστοποιεῖται κι ἀπὸ δύο ἄλλα δεδομένα ποὺ ἔχουμε· πρῶτον ὅτι ὁρίστηκε νὰ γίνεται τὸ πρωῒ τῆς Πέμπτης ἡ θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων, δεῖγμα σεβασμοῦ τῆς λειτουργικῆς συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὴν ἡμέρα ποὺ ψάλλουμε τὸν Μεγάλο Κανόνα, καὶ δεύτερον ὅτι διαιρέθηκε σὲ τέσσερα μέρη καὶ τμηματικὰ ψάλλεται μαζὶ μὲ τὴν Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἀποδείπνου καὶ τὶς πρῶτες τέσσερις ἡμέρες τῆς α´ ἑβδομάδας τῶν Νηστειῶν.

Ὁ Μέγας Κανὼν ψάλλεται σὲ ἦχο πλάγιο τοῦ β´. Εἶναι ἦχος γλυκός, κατανυκτικὸς καὶ ἐκφραστικὸς ἰδιαίτερα τοῦ πένθους καὶ τῆς συντριβῆς τῆς ψυχῆς, γι᾿ αὐτὸ καὶ χρησιμοποιεῖται πολὺ στὴν ὑμνογραφία τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας. Ὁ γοργὸς μάλιστα εἱρμολογικὸς ρυθμός του, στὸν ὁποῖο ψάλλονται τὰ τροπάρια τοῦ Μεγάλου Κανόνος, πέρα ἀπὸ τὴν κατάνυξη καὶ τὴ συντριβὴ ποὺ μεταδίδει, ἐκφράζει καὶ τὴν ἱερὴ ἀνησυχία τῆς ὑπάρξεως νὰ ἐπιτύχει τὴν ἐν Χριστῷ ἀπολύτρωσή της.

5. Τὰ ποιητικὰ στοιχεῖα του

Ὁ Μέγας Κανὼν εἶναι δημιούργημα ἐμπνευσμένου ποιητῆ μὲ πλούσιο λυρισμὸ καὶ ἄφθονα ποιητικὰ στοιχεῖα. Οἱ ζωηρὲς περιγραφές, οἱ χτυπητὲς εἰκόνες, τὸ πλῆθος τῶν παραδειγμάτων, οἱ πετυχημένοι συμβολισμοὶ καὶ ἡ ζωντανὴ καὶ συνάμα ἁπλὴ γλώσσα σὲ συνδυασμὸ καὶ μὲ τὴν κατανυκτικὴ ψαλμωδία προσδίδουν μιὰ ξεχωριστὴ ὀμορφιὰ καὶ χάρη στὸ ποίημα καὶ αἰχμαλωτίζουν τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ ἀκροατῆ ἢ καὶ τοῦ ἀναγνώστη.

Πιὸ συγκεκριμένα γιὰ τὰ ποιητικὰ στοιχεῖα του παρατηροῦμε·

Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας τηρεῖ προσεκτικὰ τὴν ἰσοσυλλαβία καὶ τὴν ὁμοτονία μεταξὺ εἱρμῶν καὶ τροπαρίων. Σπάνια πολὺ διασπᾶται ἀπὸ δυσκολία τοῦ ποιητῆ νὰ εὕρει τὴν κατάλληλη λέξη ἢ ἀπὸ σφάλματα τῶν ἀντιγραφέων. Συχνὰ συναντοῦμε τὴν ὁμοιοκαταληξία, συχνότερα τὴν παρήχηση καὶ ὄχι σπάνια τὴν ἐπωδό. Ἡ χρήση ἐρωτήσεων καὶ ἡ εἰσαγωγὴ διαλόγων, στὴν ὁποία καταφεύγει συχνὰ ὁ ποιητής, προσδίδει στὸν Κανόνα ἔντονη δραματικότητα.

Τὸ ὕφος τοῦ Κανόνος εἶναι ἰδιαίτερα ζωηρὸ καὶ ἐξωραϊσμένο. Τὴ ζωηρότητα δημιουργεῖ ἡ χρήση τοῦ κλιμακωτοῦ καὶ ἀσύνδετου σχήματος καὶ οἱ δυνατὲς ἀντιθέσεις σὲ λέξεις καὶ ἔννοιες. Τὴ χάρη καὶ τὴν ὀμορφιὰ ἐξασφαλίζουν οἱ ποιητικὲς εἰκόνες, οἱ παρομοιώσεις, τὰ ἐντυπωσιακὰ ἐπίθετα ποὺ ἀφθονοῦν καὶ οἱ ὡραῖες σπάνιες λέξεις ποὺ χρησιμοποιεῖ.

Βιβλικὰ πρόσωπα σκιαγραφοῦνται μὲ δύναμη καὶ χάρη καὶ ἱστορικὰ γεγονότα περιγράφονται μὲ θαυμαστὴ παραστατικότητα καὶ ἐξαιρετικὴ πυκνότητα. Δὲν λείπουν βέβαια καὶ οἱ ἐπαναλήψεις, ποὺ σὲ πολλὲς περιπτώσεις εἶναι μονότονες καὶ κουραστικές, ὅπως καὶ μιὰ κάποια στερεοτυπία στὴ δόμηση τοῦ τροπαρίου, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία τὸ πρῶτο μέρος περιέχει τὸ παράδειγμα ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὸ δεύτερο τὶς ἠθικὲς προεκτάσεις γιὰ μίμηση ἢ ἀποφυγή. Ὅμως παρὰ τὶς ἀτέλειές του αὐτὲς ὁ Μέγας Κανὼν εἶναι ἕνα ἰδιαίτερα κατανυκτικὸ λειτουργικὸ ποίημα, καρπὸς βαθιᾶς πνευματικῆς ἐμπειρίας καὶ δημιούργημα σπάνιας ποιητικῆς τέχνης.

Τελειώνοντας τὴ μικρὴ τούτη Εἰσαγωγή, νομίζουμε πὼς ἐπιβάλλεται νὰ κάνουμε καὶ τὴν ἀκόλουθη διευκρίνιση· Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας ὁμιλεῖ σὲ πρῶτο πρόσωπο. Περιγράφει μὲ τὰ μελανότερα χρώματα τὴν ψυχική του κατάσταση. Ἀποδίδει στὸν ἑαυτό του εἰδεχθῆ ἐγκλήματα καὶ βαρύτατα ἁμαρτήματα. Διερμηνεύει ἄραγε τὴν προσωπική του κατάσταση καὶ τὸν τρόπο ποὺ ἔζησε ἢ γιὰ λόγους διδακτικοὺς περιγράφει τὴν κατάσταση γενικὰ τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἁμαρτίας; Ἀσφαλῶς θὰ πρέπει νὰ δεχτοῦμε τὸ δεύτερο. Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας ἀφιερώθηκε στὸν Θεὸ ἀπ᾿ τὰ νεανικά του χρόνια. Ὁλόκληρη ἡ ζωή του ἀναλώθηκε στὴ διακονία τῆς Ἐκκλησίας. Ἑπομένως ἀποκλείεται νὰ ἔζησε μιὰ κάποια περίοδο τῆς ζωῆς του σὲ ἀποστασία ἀπὸ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ ὑποταγμένος στὴν ἁμαρτία. Ἁπλῶς μὲ τὴν ἐλευθερία ποὺ ἔχει ὡς ποιητὴς καὶ τὴν ταπείνωση ποὺ τὸν διακρίνει μᾶς παρουσιάζει τὸν ἄνθρωπο τὸν ὑποδουλωμένο στὴν ἁμαρτία σ᾿ ὅλο τὸ βάθος καὶ τὴν ἔκταση τῆς διαφθορᾶς του καὶ ἀκόμη τὴν ἐναγώνια προσπάθειά του νὰ ἐπιστρέψει μέσα ἀπ᾿ τὸ ἐπίπονο μονοπάτι τῆς μετανοίας κοντὰ στὸν Θεό. Καὶ τὸ κάνει χρησιμοποιώντας στὸν λόγο του πρῶτο πρόσωπο καὶ μιλώντας σὰν νὰ πρόκειται γιὰ τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του.

6. Βιβλιογραφία

Γιὰ τὸν ἀναγνώστη ποὺ θὰ ἤθελε μιὰ κάποια εὐρύτερη ἐνημέρωση γύρω ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα σημειώνουμε ἐδῶ τὶς πιὸ βασικὲς εἰδικὲς μελέτες, ποὺ ὑπάρχουν στὰ ἑλληνικὰ καὶ ποὺ εἴχαμε κι ἐμεῖς ὑπόψη μας.

1. Οἱ περισσότερες ἐκδεδομένες ὁμιλίες του καὶ ἀρκετοὶ ὕμνοι του βρίσκονται στὴ σειρὰ J.-Ρ. Migne, Patrologia Graeca 97, 805-1444.
2. «Βίος τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Ἀνδρέου τοῦ Ἱεροσολυμίτου, ἀρχιεπισκόπου Κρήτης, συγγραφεὶς παρὰ Νικήτα τοῦ πανευφήμου πατρικίου καὶ κυέστορος». Ἐκδόθηκε ἀπὸ τὸν Ἀθ. Παπαδόπουλο - Κεραμέα στὰ Ἀνάλεκτα Ἱεροσολυμιτικῆς Σταχυολογίας, τόμ. 5ος, Πετρούπολη 1898, σ. 169-179.
3. Μακαρίου τοῦ Μακρῆ, «Βίος τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου, ἀρχιεπισκόπου Κρήτης, τοῦ Ἱεροσολυμίτου». Ἐκδόθηκε ἀπὸ τὸν Βασίλειο Λαούρδα στὰ Κρητικὰ Χρονικὰ Ζ´ (1953), σ. 63-74. (Παράφρασή του βλέπε στὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Νέον Ἐκλόγιον, Κωνσταντινούπολις 1863, σ. 151-155).
4. Εὐστρατιάδου Σωφρονίου, «Ἀνδρέας ὁ Κρήτης ὁ Ἱεροσολυμίτης», Νέα Σιὼν ΚΘ´ (1934), σ. 673-688 καὶ Λ´ (1935) σ. 3-10, 147-153, 209-217, 269-283, 321-342 καὶ 462.
5. Θέμελη Χρυσοστόμου (Μητροπολίτου Μεσσηνίας), «Ὁ Μέγας Κανὼν» (εἰσαγωγικὰ τινα), Διδαχὴ Α´ (1947), σ. 44-66.
6. Τοῦ ἴδιου, «Σχόλια εἰς τὸν Μέγαν Κανόνα Ἀνδρέου Κρήτης», Ἁγιορειτικὴ Βιβλιοθήκη ΙΣΤ´ (1951), σ. 46 - ΚΑ´ (1956), σ. 352. (Πολὺ σημαντικὴ καὶ κοπιώδης ἐργασία, ἡ ὁποία μᾶς βοήθησε οὐσιαστικὰ).
7. Λαούρδα Βασιλείου, «Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας ὁ ἐν τῇ Κρίσει καὶ ἡ Κρήτη ἐπὶ εἰκονομαχίας», Κρητικὰ χρονικὰ Ε´ (1951), σ. 41-49.
8. Νέλλα Παναγιώτου, «Τὰ ἀνθρωπολογικὰ καὶ κοσμολογικὰ πλαίσια τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Μεγάλου Κανόνα», Κοινωνικὰ ΚΑ´ (1978), σ. 21-29 καὶ 117-136, καθὼς καὶ στὴ μελέτη του, Ζῶον θεούμενον, Προοπτικὲς γιὰ μιὰ ὀρθόδοξη κατανόηση τοῦ ἀνθρώπου, Ἐποπτεία, Ἀθήνα 1979, σ. 183-224.
9. Ξύδη Θεοδώρου, «Ἀνδρέας ὁ Κρήτης ὁ πρῶτος Κανονογράφος», Νέα Ἑστία ΜΕ´ (1949), σ. 292-298 καὶ στὸ ἔργο του Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, Ἀθῆναι 1978, σ. 52-67.
10. Παπαδοπούλου - Κεραμέως Ἀ., «Ὁ Μέγας Κανὼν Ἀνδρέου τοῦ Κρήτης», Ἐκκλησιαστικὸς Φάρος Γ´ (1910), σ. 501-513.
11. Τωμαδάκη Νικολάου, «Ἀνδρέας ὁ Κρήτης», στὴ Θ.Η.Ε., τόμ. 2 (Ἀθῆναι 1963), στ. 674-693.
12. Χρήστου Παναγιώτου, «Ὁ Μέγας Κανὼν Ἀνδρέου τοῦ Κρήτης», Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ΛΓ´ (1950), σ. 217-222 καὶ 277-285, ΛΔ´ (1951) σ. 25-33 καὶ ΛΕ´ (1952), σ. 11-21 καὶ 86-96· καὶ Ἀνάτυπο, Θεσ/νίκη 1952 (μελέτη πολὺ ἀξιόλογη).

[Ἀπὸ τὸ βιβλίο: Μητρ. Νέας Σμύρνης Συμεών, Ἀδαμιαῖος θρῆνος. Ὁ Μέγας Κανὼν Ἀνδρέου τοῦ Κρήτης. Εἰσαγωγὴ - κείμενο - μετάφραση - σχόλια, 4η ἔκδ. (Ἀθήνα: Ἀποστολικὴ Διακονία, 2009), 32-40].