Σχόλιο Τ.Ι.: Ένα βαρυσήμαντο άρθρο που πρέπει να μας προβληματίσει ως κοινωνία, να αποφύγουμε τα ίδια λάθη.

Tο τέλος του 19ου αιώνα έφερε μαζί του και το τέλος μιας αυταπάτης. H Eλλάδα χρεωκοπημένη ήδη οικονομικά χρεωκόπησε επιπλέον πολιτικά και στρατιωτικά με τον ατυχή πόλεμο του 1897. Mε την έναρξη του 1897 τα πνεύματα στην Eλλάδα ήταν ήδη πολύ οξυμένα από την κρητική εξέγερση και τις σφαγές από τους Τούρκους.

Στην Eυρώπη πολλές πλευρές απαιτούσαν μιαν επέμβαση των Δυνάμεων υπέρ των Kρητικών και στην Eλλάδα η κοινή γνώμη πίεζε για την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί. Την περιορισμένη δράση του ελληνικού στόλου συμπλήρωσε η αποστολή στην Κρήτη του υπασπιστή του βασιλιά Tιμολέοντος Bάσσου με δύναμη 1.500 αντρών. Oι ελληνικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στις 3 Φεβρουαρίου στον όρμο Kολυμπάρι και προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα τετελεσμένο κατοχής και προσάρτησης του νησιού στο ελληνικό κράτος.

Oι Δυνάμεις δεν αποφάσισαν τον αποκλεισμό του Πειραιά ή κάποια δυναμική κίνηση εναντίον της Eλλάδας, όπως ζητούσε η Πύλη και ο Kάιζερ. H αποβίβαση ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνάμεων στην Kρήτη δημιούργησε ένα κλίμα άμεσης σύγκρουσης, αλλά η συμπάθεια της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για την Eλλάδα κλίμα απέτρεπε αυστηρότερη στάση της Aγγλίας και της Γαλλίας. Πιθανόν η κυβέρνηση Δηλιγιάννη περίμενε έναν αποκλεισμό ανάλογο με του 1886, για να απεμπλακεί από την υπόθεση με κάποια διπλωματικά κέρδη για την Kρήτη. H τελεσιγραφική διακοίνωση των Δυνάμεων στις 18 Φεβρουαρίου/2 Mαρτίου οδήγησε στην ανάκληση του ελληνικού στόλου. Oι στόλοι των Δυνάμεων απέκλεισαν το νησί και αποβίβασαν στρατεύματα κατοχής, επιβάλλοντας τη λύση της αυτονομίας του νησιού.

Στα ελληνοτουρκικά σύνορα όμως η ένταση είχε κλιμακωθεί επικίνδυνα. Aπό τις 15 Mαρτίου ο διάδοχος Kωνσταντίνος αναλάμβανε την αρχιστρατηγία, προκαλώντας ενθουσιασμό και αναζωπυρώνοντας τον αλυτρωτικό αναβρασμό. O λαός, οι διανοούμενοι και οι στρατιωτικοί στη μεγάλη τους πλειονότητα επιθυμούσαν έναν εθνικό πόλεμο, τον οποίον αισιοδοξούσαν ότι θα κερδίσουν μάλλον εύκολα. Mετά την εισβολή των ενόπλων της Eθνικής Eταιρείας στη Mακεδονία, η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να αποσείσει τις ευθύνες από πάνω της. Όμως η Πύλη ανακοίνωσε στις 5 Aπριλίου την απόφασή της να διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με την Aθήνα.

H Aθήνα σύρθηκε στον πόλεμο, όμως η έκφραση του Δηλιγιάννη στο ενθουσιώδες κοινοβούλιο "έχομεν καθήκον να τον δεχθώμεν και τον εδέχθημεν" υποκρύπτει όλη την προκλητική στάση των διεισδύσεων της Eθνικής Eταιρείας και του πολεμικού πυρετού στο Kρητικό. O πόλεμος διεξαγόταν καιρό πριν από την επίσημη κήρυξή του και την έναρξη των οργανωμένων συνοριακών μαχών, από τις 6 ως τις 11 Aπριλίου.

Tα ελληνικά στρατεύματα απροετοίμαστα και άπειρα από πόλεμο ηττήθηκαν και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν από τις αρχικές τους θέσεις. Oι οθωμανικές δυνάμεις άρχισαν να προωθούνται στα ελληνικά εδάφη. Στις 12 Aπριλίου κατέλαβαν τον Tύρναβο και την επομένη, ανήμερα του Πάσχα, τη Λάρισα.

Oι ελληνικές δυνάμεις υποχώρησαν στα Φάρσαλα, όπου και ανασυντάχτηκαν. Mόνο μια ταξιαρχία υπό τοσυνταγματάρχη Kωνσταντίνο Σμολένσκη ανασυγκροτήθηκε στο Bελεστίνο, για να διατηρήσει τον έλεγχο του δρόμου και του σιδηροδρόμου προς την πόλη του Bόλου. Oι μάχες στο Bελεστίνο κράτησαν ως τις 24 Aπριλίου αναδεικνύοντας σε ήρωα τον Σμολένσκη. O συνταγματάρχης του Πυροβολικού απέτρεψε τους άντρες του από την άτακτη φυγή και τη λιποταξία και κράτησε τις θέσεις του για όσο χρόνο χρειάστηκαν οι υπόλοιπες δυνάμεις, για να υποχωρήσουν από τα Φάρσαλα στο Δομοκό.

Oι υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις υπό τον Kωνσταντίνο, αφού πολέμησαν στα Φάρσαλα μια ημέρα (23 Aπριλίου), υποχώρησαν στην πιο οχυρή θέση του Δομοκού στις 24 Aπριλίου. Δύο μέρες μετά τα οθωμανικά στρατεύματα κατέλαβαν το Bόλο.

H τελευταία συντεταγμένη μάχη διεξήχθη στο Δομοκό στις 5 Mαΐου με τη συμμετοχή και των εθελοντών γαριβαλδίνων του Aμίλκα Kυπριάνη. H ήττα και η καταδίωξη από τους Tούρκους ώθησε τα ελληνικά στρατεύματα ως τα βόρεια της Λαμίας, όπου τα πρόλαβε η ανακωχή. Tην τύχη του θεσσαλικού μετώπου δεν ακολούθησε το ηπειρωτικό, αφού μετά τις μάχες των Πέντε Πηγαδιών (11-17 Aπριλίου) και του Γκρίμποβου (1-3 Mαΐου) οι άντρες του υποστράτηγου Θρασύμβουλου Mάνου υποχώρησαν ελάχιστα από τα σύνορα του 1881.

Στη Θεσσαλία, μέσα σε ένα μήνα ο ελληνικός στρατός είχε χάσει το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών, τα οποία είχαν δοθεί μέσω της διπλωματίας στην Eλλάδα πριν από μια δεκαπενταετία. H ανακωχή που κηρύχτηκε ύστερα από παρέμβαση του τσάρου στις 5 Mαΐου δεν τερμάτισε την κατοχή της Θεσσαλίας από τα οθωμανικά στρατεύματα, τα οποία αποχώρησαν μόλις το Mάιο του 1898, αφού προέβησαν σε μεγάλες καταστροφές και βιαιότητες.

Oι εδαφικές απώλειες ήταν τελικά μικρές. Oι σημαντικότερες πληγές από τον ατυχή πόλεμο τυράννησαν την περηφάνια και το γόητρο της Eλλάδας. Για όλα αυτά κανένας τελικά δεν ανέλαβε μια καθαρή ευθύνη και η αρχική οργή ενάντια στο θρόνο και το διάδοχο με τον καιρό απαλύνθηκε.

Ίσως και για λόγους "εθνικού φιλότιμου" οι Έλληνες αρκέστηκαν στον αντιγερμανισμό και τη συνωμοτική ερμηνεία της ιστορίας, αποφεύγοντας μέχρι πρόσφατα να εξετάσουν πιο ψύχραιμα αυτό που η κυπριακή Σάλπιξ αποκαλούσε "ευγενή μας τύφλωση".

Πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

Το χρονικό των γεγονότων που άλλαξαν τον πλανήτη

1989 Η Περεστρόικα βρίσκεται στον 5ο χρόνο της και ο αέρας ελευθερίας που άρχισε να φυσάει στην ανατολική Ευρώπη το 1985 με την εκλογή του Σοβιετικού ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στο ανώτατο αξίωμα της χώρας του, γίνεται θύελλα που σαρώνει τα κομμουνιστικά καθεστώτα.

Τα γεγονότα που οδήγησαν στην 9η Νοεμβρίου

Ιανουάριος Ο Τζορτζ Μπους διαδέχεται στην προεδρία των ΗΠΑ τον Ρόναλντ Ρέιγκαν. / Το πολωνικό Κομμουνιστικό Κόμμα νομιμοποιεί το συνδικάτο Αλληλεγγύη του Λεχ Βαλέσα και αρχίζει μαζί του συνεχείς συνομιλίες.

Φεβρουάριος Οι τελευταίες σοβιετικές δυνάμεις εγκαταλείπουν το Αφγανιστάν μετά από 9 αιματηρά χρόνια ανεπιτυχούς προσπάθειας να εγκαταστήσουν κομμουνιστικό καθεστώς.

Μάρτιος Πάνω από 100 χιλιάδες διαδηλωτές ζητούν δημοκρατία στους δρόμους της Βουδαπέστης. / Ο Γκορμπατσόφ δηλώνει ότι η ΕΣΣΔ δεν πρόκειται να αναμειχθεί στις εσωτερικές εξελίξεις των κομμουνιστικών χωρών.

Απρίλιος Αρχίζει η απόσυρση σοβιετικών στρατευμάτων από την Ουγγαρία.

Μάιος Η Ουγγαρία ξηλώνει 250 χλμ. συρμάτινους φράχτες στα σύνορά της με την Αυστρία.

Ιούνιος Κορύφωση των αιματηρών διαδηλώσεων στην πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου. / 250.000 διαδηλωτές συγκεντρώνονται στη Βουδαπέστη για την αποκατάσταση του ιστορικού μεταρρυθμιστή ηγέτη της Ογγαρίας Ίμρε Νάγκι που είχε εκτελεστεί από το καθεστώς το 1958.

Ιούλιος 300 χιλιάδες ανθρακωρύχοι απεργούν στη Σιβηρία, ζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής. / Ο στρατηγός Γιαρουζέλσκι εκλέγεται στο νέο αξίωμα του Προέδρου της Πολωνίας.

Αύγουστος Μεγάλη διαδήλωση στην Τσεχοσλοβακία για την επέτειο της καταστολής της «Άνοιξης της Πράγας». / 2 εκατ. Εσθονοί, Λετονοί και Λιθουανοί σχηματίζουν ανθρώπινη αλυσίδα 600 χλμ. διαμαρτυρόμενοι για την κατοχή από την ΕΣΣΔ και ζητούν ανεξαρτησία. / Ο Ταντέους Μαζοβιέτσκι γίνεται ο πρώτος μη κομμουνιστής πρωθυπουργός της Πολωνίας από το 1947.

Σεπτέμβριος Η ουγγρική κυβέρνηση ανοίγει τα σύνορά της για τους Ανατολικογερμανούς που καταφθάνουν κατά χιλιάδες. / Ανατολικογερμανοί κατασκηνώνουν στις πρεσβείες της Δυτικής Γερμανίας σε Βουδαπέστη, Πράγα και Βαρσοβία, ζητώντας πολιτικό άσυλο.

Οκτώβριος Το ανατολικογερμανικό καθεστώς κλείνει τα σύνορα με την Τσεχοσλοβακία για να αποτρέψει τη μαζική φυγή. / Αρχίζουν οι εβδομαδιαίες διαδηλώσεις στη Λειψία της Ανατολικής Γερμανίας με αίτημα περισσότερες ελευθερίες. Οι διαδηλώσεις εξαπλώνονται και σε άλλες πόλεις και γίνονται σχεδόν καθημερινές. / Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ επισκέπτεται το Ανατολικό Βερολίνο για τον εορτασμό των 40 χρόνων της Ανατολικής Γερμανίας και οι πολίτες τον υποδέχονται στους δρόμους φωνάζοντας «Γκόρμπι, βοήθησέ μας!» / Ο Έριχ Χόνεκερ υποχρεώνεται να εγκαταλείψει την ηγεσία της Ανατολικής Γερμανίας μετά από 19 χρόνια. Τον διαδέχεται ο Έγκον Κρενζ.

Νοέμβριος Ο καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Χέλμουτ Κολ καλεί το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ανατολικής Γερμανίας να εγκαταλείψει το μονοπώλιο της εξουσίας. / Πάνω από 1 εκατ. πολίτες διαδηλώνουν στην Αλεξάντερπλατς στις 4 Νοεμβρίου.

Η Πτώση

9 Νοεμβρίου: Το Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος, πανικόβλητο από τις εξελίξεις, έχει ζητήσει από το υπουργικό συμβούλιο της Ανατολικής Γερμανίας να επεξεργαστεί ένα σχέδιο που θα επιτρέπει στους Ανατολικογερμανούς πολίτες να αιτηθούν άδεια εξόδου και μόνιμης μετανάστευσης από τη χώρα. Ένα μικρό μόνο ποσοστό των πολιτών διαθέτει διαβατήρια και το σχέδιο για την αποφυγή μαζικής εξόδου είναι η σταδιακή έκδοση νέων διαβατηρίων μετά τη διαδικασία των αιτήσεων. Η απόφαση πρόκειται να ανακοινωθεί την επόμενη μέρα, ώστε να προλάβουν να ειδοποιηθούν οι υπηρεσίες της χώρας.

Η συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου εγκρίνει το σχέδιο και ο Έγκον Κρενζ αναθέτει στον κυβερνητικό εκπρόσωπο Γκίντερ Σαμπόφσκι να το ανακοινώσει σε συνέντευξη Τύπου στις 6 το απόγευμα.

Ο Σαμπόφσκι όμως δεν βρισκόταν στις προηγούμενες συνεδριάσεις και δεν γνωρίζει τι ακριβώς έχει ειπωθεί ούτε το ακριβές κείμενο των αποφάσεων. Στο τέλος της συνέντευξης Τύπου, που μεταδίδεται ζωντανά από την τηλεόραση, διαβάζει το κείμενο της απόφασης που του έχει παραδοθεί, σύμφωνα με το οποίο πρόκειται πλέον να επιτραπεί στους πολίτες να ταξιδεύουν και να εγκαταλείπουν μονίμως τη χώρα, εάν το επιθυμούν, και οι αιτήσεις θα γίνονται γρήγορα δεκτές χωρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες.

Μόλις τελειώνει, ένας ξένος ανταποκριτής τον ρωτάει: «Από πότε αρχίζει η ισχύς της απόφασης;» Χωρίς να είναι βέβαιος, ο Σαμπόφσκι ξύνει το κεφάλι του και ψάχνει τα χαρτιά του. Παραβλέπει τη σημείωση ότι το δελτίο Τύπου θα εκδοθεί την επομένη, 10 Νοεμβρίου στις 4, αλλά βλέπει κάπου τις λέξεις «άμεσα» και «χωρίς καθυστέρηση». Αυτό απαντάει τελικά και στους έκπληκτους δημοσιογράφους.

Η συνέντευξη Τύπου λήγει μετά από λίγα λεπτά, στις 7:01, αλλά οι λέξεις αυτές, αποτέλεσμα κακής συνεννόησης και ενημέρωσης, έμελλε να σφραγίσουν το πιστοποιητικό θανάτου της Ανατολικής Γερμανίας και να χαρακτηρίσουν το μεγαλύτερο επικοινωνιακό φιάσκο στη ιστορία των συνεντεύξεων Τύπου.

Το Associated Press τηλεγραφεί στις 7:05: «Η ΛΔΓ ανοίγει τα σύνορά της» και ακολουθεί καταιγισμός από όλα τα δυτικά Μέσα. Τα δελτία των 8 σε ολόκληρο τον πλανήτη παίζουν την είδηση πρώτο θέμα και οι αποσβολωμένοι ανατολικογερμανοί που παρακολουθούν ξένα κανάλια δεν πιστεύουν στα αυτιά τους.

Μέσα στη χειμωνιάτικη νύχτα, βγαίνουν στους δρόμους, καβαλάνε μαζικά τα Τραμπάντ τους και κατευθύνονται προς τα σημεία εξόδου. Το ίδιο συμβαίνει και με τους δυτικοβερολινέζους συμπατριώτες τους. Βουτάνε μπουκάλια κρασί και σαμπάνιες και βγαίνουν στους δρόμους με κατεύθυνση το Τείχος που τους χωρίζει από τους αδερφούς τους Γερμανούς για 28 ολόκληρα χρόνια.

Για πρώτη φορά στην Ιστορία, γεγονός δημοσιοποιείται πρώτα από τα ΜΜΕ και μετά συμβαίνει. Οι δυτικές τηλεοράσεις πυροδοτούν μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία χωρίς προηγούμενο και το Βερολίνο πλημυρρίζει κόσμο και από τις δύο πλευρές του Τείχους.

Οι ανατολικοί στρατιώτες που φρουρούν τα συνοριακά περάσματα και ολόκληρο το Τείχος, μην έχοντας οδηγίες, κοιτούν περιδεείς τους συμπατριώτες τους να καταφθάνουν κατά δεκάδες χιλιάδες.

Η ιεραρχία, καθώς οι εκκλήσεις για οδηγίες ανεβαίνουν προς τα πάνω, είναι ανίδεη για τις εξελίξεις, το ίδιο και η νομενκλατούρα του Πολιτικού Γραφείου που συνεδριάζει κεκλεισμένων των θυρών και δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι η χώρα τους, το παγωμένο αυτό βράδυ της 9ης Νοεμβρίου 1989, παύει να υπάρχει.

Οι συνοριοφύλακες στην αρχή, απεγνωσμένοι από την έλλειψη οδηγιών, λένε στα πλήθη να επιστρέψουν την επομένη, κάποιοι επικεφαλής καλούν οπλισμένες ενισχύσεις, αλλά η πίεση και η μέθη του πλήθους είναι τέτοιες που τελικά στις 11:00 ανοίγουν τις μπάρες και αφήνουν τους Βερολινέζους να ενωθούν σε ένα ξέφρενο ολονύχτιο πάρτι.

Οι 350 χιλιάδες Σοβιετικοί στρατιώτες που βρίσκονται στη χώρα παραμένουν κλεισμένοι στους κοιτώνες τους και το Τείχος, μαζί με ολόκληρο το κομμουνιστικό μπλοκ, καταρρέει χωρίς να ανοίξει ρουθούνι.

Την επομένη, ο Βίλι Μπραντ, δήμαρχος του Δυτικού Βερολίνου όταν το 1961 το Τείχος υψώθηκε ξαφνικά και απροειδοποίητα σε μια μέρα, επισκέπτεται τα πλήθη στην Πύλη του Βραδεμβούργου και δηλώνει: «Ό,τι θα έπρεπε να είναι ενωμένο, τώρα ενώνεται», ενώ καταφθάνει και ο Δυτικογερμανός καγκελάριος Κολ, που διακόπτει εσπευσμένα επίσημο ταξίδι του στη Πολωνία.

Τους μήνες που ακολουθούν τα ανατολικά καθεστώτα καταρρέουν το ένα μετά το άλλο με διαδοχικές αναίμακτες επαναστάσεις, που αλλάζουν το χάρτη της Ευρώπης και τις πλανητικές ισορροπίες.

Στις 18 Μαρτίου 1990 πραγματοποιούνται στην Ανατολική Γερμανία οι πρώτες και τελευταίες ελεύθερες εκλογές στη χώρα και στις 3 Οκτωβρίου 1990 η Γερμανία ξαναγίνεται μία. Στις 26 Δεκεμβρίου 1991, η σοβιετική σημαία υποστέλλεται στο Κρεμλίνο για τελευταία φορά.

Ο κόσμος έχει αλλάξει για πάντα.

Πηγή: Athens Voice

Στη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων πολλά χωριά που βρέθηκαν στο δρόμο των γερμανικών στρατευμάτων μεταπήδησαν ομαδικά από τo ΕΑΜ στα Τάγματα Ασφαλείας. Μερικές από αυτές τις μεταστροφές ήσαν εθελοντικές, ενώ άλλες έγιναν με το ζόρι. Και στις δυο όμως περιπτώσεις οι αλλαγές στρατοπέδου είχαν ολέθρια αποτελέσματα για τα μέλη του ΕΑΜ. Η Ασίνη ήταν ένα από αυτά τα χωριά, που προσχώρησε στα Τάγματα με τη θέλησή του το Μάιο του 1944. Ο Θανάσης Λιαλιάτσης μάς έδωσε μια πολύ καλή περιγραφή των γεγονότων στο χωριό, τα οποία ήξερε πολύ καλά γιατί και ο πατέρας του και ο θείος του έπαιξαν σημαντικό ρόλο σ’ αυτή τη μεταπήδηση, από το ΕΑΜ, με το οποίο συνεργαζόντουσαν μέχρι τότε, στα Τάγματα Ασφαλείας..

Η Ασίνη, όπως άλλωστε και τα περισσότερα χωριά στην Αργολίδα, ήταν κάτω από την εξουσία μιας μυστικής επιτροπής του ΕΑΜ ήδη από το καλοκαίρι του 1943. Το Μάιο του 1944 προσχώρησε με ενθουσιασμό στα Τάγματα, συμμάχησε με τους Γερμανούς, και συνέβαλε στις εκκαθαριστικές με μια πολιτοφυλακή από 56 χωριανούς, που είναι ένας τεράστιος αριθμός για ένα μόνο χωριό. Οι λόγοι για μια τέτοια μεταστροφή είναι πολλαπλοί. Η τοπική επιτροπή του ΕΑΜ είχε μάλλον καταπιεστική συμπεριφορά, υποχρεώνοντας τους κατοίκους να έρχονται μια φορά την εβδομάδα σε συγκεντρώσεις στην εκκλησία για να ακούνε προπαγανδιστικούς λόγους.

Η επιτροπή είχε οργανωθεί από έναν «ξένο», ένα μέλος του ΚΚΕ που ήταν από τον Πειραιά, αλλά είχε παντρευτεί μια Ασινιώτισσα και ζούσε στο χωριό. Ο πιο σοβαρός λόγος, όμως, για τη μεταπήδηση ήταν μια σειρά από πολιτικές εκτελέσεις που είχαν γίνει από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ στην περιοχή το φθινόπωρο του 1943, για τις οποίες δεν υπήρχε καμία δικαιολογία. Μια από αυτές τις εκτελέσεις ήταν ενός Ασιναίου που ήταν επιστάτης της περιουσίας ενός πλουσίου συγχωριανού του, και που εκτελέστηκε γιατί δεν επέτρεπε στο ΕΑΜ να κάνει κατάσχεση στην περιουσία που φύλαγε.

Τρεις άλλοι, δυο υπαξιωματικοί του στρατού κι ένας παπάς από τα Λευκάκια, το γειτονικό χωριό, είχαν εκτελεστεί χωρίς λόγο, κατά πάσα πιθανότητα στο πλαίσιο της εκστρατείας ενάντια στην «αντίδραση». Στη μεταπήδηση βοήθησε στα σίγουρα και το γεγονός ότι η οικογένεια του Νότη Χριστόπουλου, ενός από τους αρχηγούς των Ταγμάτων στην Αργολίδα, έχαιρε ιδιαίτερης εκτιμήσεως στην περιοχή, ενώ και ο Νότης και ο αδελφός του Κώστας είχαν και οι δυο τους κτήματα κοντά στην Πλάκα.

Καταλυτικό ρόλο στη μεταπήδηση της Ασίνης έπαιξε και ο ερχομός των Ταγμάτων στην Αργολίδα. Οι Ασιναίοι δεν είχαν πια κανέναν ενδοιασμό να καταδώσουν την καταπιεστική εξουσία της Αριστεράς στους Γερμανούς όταν έφθασαν τα Τάγματα.

Η μισητή επιτροπή του ΕΑΜ παραδόθηκε σ’ αυτούς, συνελήφθη αμέσως και εξετελέσθη επί τόπου. Τότε δημιουργήθηκε και η πολιτοφυλακή του χωριού, που οπλίστηκε από τους Γερμανούς και συνδέθηκε διοικητικά με τα Τάγματα. Η πολιτοφυλακή αυτή ακολούθησε τους Γερμανούς και τα Τάγματα στις εκκαθαριστικές τους επιχειρήσεις στην ανατολική Αργολίδα, και έλαβε μέρος στην επίθεση στα Δίδυμα και σε διάφορες εκτελέσεις στην περιοχή. Ο Δημήτρης Λιαλιάτσης αναγνώρισε το πτώμα του Μίλτη σ’ αυτές τις επιχειρήσεις όταν γινόταν η εκταφή των θυμάτων της ΟΠΛΑ κοντά στις σπηλιές στα Δίδυμα.

Τα Δίδυμα,σε αντίθεση με την Ασίνη, προσχώρησαν στα Τάγματα με το ζόρι, κάτω από την απειλή ομαδικών αντιποίνων. Τα πρώτα νέα για τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις έφθασαν στα Δίδυμα με ένα γερμανικό αεροπλάνο, που έριξε προκηρύξεις διατάζοντας τους κατοίκους να περιοριστούν μέσα στα σύνορα του χωριού. Τα υψώματα γύρω από το χωριό κηρύχτηκαν πολεμική ζώνη, και όποιον έβρισκαν εκεί θα τον θεωρούσαν οι Γερμανοί αυτόματα εχθρό και θα τον τουφέκιζαν. Από την άλλη μεριά, ο ΕΛΑΣ και η ΟΠΛΑ, που ετοιμαζόντουσαν να φύγουν από το χωριό για να γλιτώσουν από τη γερμανική επίθεση, πίεζαν τον κόσμο να αφήσει τα χωριά για να πάει στο βουνό, δηλώνοντας ότι όποιος μείνει πίσω θα τον θεωρήσουν συνεργάτη των Γερμανών και θα τον τιμωρήσουν ως προδότη.

Έτσι, λοιπόν, βρέθηκαν οι κάτοικοι σε όλη την περιοχή σε πλήρες αδιέξοδο, παγιδευμένοι ανάμεσα στο σφυρί των Γερμανών και στο αμόνι του ΕΛΑΣ. Οι άνθρωποι στα Δίδυμα ήξεραν καλά ότι και οι δυο πλευρές είχαν τα μέσα να επιβάλουν τη θέλησή τους, και ότι η τιμωρία για τυχόν ανυπακοή ήταν ο θάνατος. Τους Γερμανούς, όμως, δεν τους ήξεραν καθόλου, και δεν πίστευαν ότι θα άφηναν απείραχτους όσους θα έμεναν στο χωριό. Από την άλλη μεριά, η παρουσία της ΟΠΛΑ στο Καρακάσι τούς είχε μάθει για τα καλά ποια ήταν η τύχη αυτών που το ΕΑΜ τιμωρούσε ως προδότες. Γι’ αυτό, λοιπόν, οι περισσότεροι διάλεξαν τη φυγή στα βουνά, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να παγιδευτούν στις πολεμικές ζώνες και να σκοτωθούν από τα γερμανικά πυρά.

Ευτυχώς για το χωριό ο παπάς του, που έτυχε να είναι ο αδελφός του παλιού μας φίλου του κ. Πέτρου, είχε μείνει πίσω και μεσολάβησε στους Γερμανούς, τους οποίους κατάφερε να πείσει ότι οι κάτοικοι είχαν υποχρεωθεί από τους αντάρτες να εγκαταλείψουν το χωριό και ήσαν διατεθειμένοι να επιστρέψουν αν μπορούσε να γίνει αυτό με ειρηνικό τρόπο. Τα επιχειρήματά του έγιναν ακόμα πιο πειστικά όταν ανακαλύφτηκαν τα πτώματα των θυμάτων της ομαδικής σφαγής στις σπηλιές. Οι προτάσεις του παπά έγιναν δεκτές, και στάλθηκαν αγγελιοφόροι στα βουνά για να προσπαθήσουν να πείσουν τους φυγάδες ότι οι Γερμανοί δεν θα τους πείραζαν αν επέστρεφαν. Ο περισσότερος κόσμος φαίνεται ότι πείστηκε από τους αγγελιοφόρους και γύρισε πίσω στο χωριό. Σ’ αυτή την επιτυχία συνετέλεσε βέβαια και το γεγονός ότι ο ΕΛΑΣ είχε πια φύγει από την περιοχή. Εντ ω μεταξύ, όμως, είχε αρχίσει να κυκλοφορεί μια φήμη πως οι Γερμανοί θα έπιαναν και θα εκτελούσαν 200 ομήρους από το χωριό αν δεν τους παρέδιναν τους κομμουνιστές αρχηγούς. Αυτές οι φήμες ολοκλήρωσαν τη μεταπήδηση των Διδύμων και των γύρω χωριών από το ΕΑΜ στο αντίθετο στρατόπεδο.

Αν και η μεταπήδηση έγινε με το ζόρι, οι συνέπειές της για τα μέλη του ΕΑΜ που είχαν μείνει πίσω και δεν είχαν ακολουθήσει την υποχώρηση του ΕΛΑΣ προς τα πλοία με τους υπόλοιπους ομήρους ήσαν καταστροφικές, με τουφεκισμούς και απαγχονισμούς στα ίδια τα Δίδυμα, αλλά και στο στρατηγείο της ΟΠΛΑ στο Καρακάσι. Διάφορα μέλη του ΕΑΜ συνελήφθησαν και παραδόθηκαν στους Γερμανούς, που κρέμασαν μερικούς από αυτούς σε δέντρα γύρω από το χωριό και τουφέκισαν άλλους, ενώ προσπαθούσαν να ξεφύγουν. Ανάμεσα σ’ αυτούς που κρέμασαν ήταν και ο Δημήτρης Μιχελής, που είχε όπως φαίνεται συμμετάσχει στις εκτελέσεις της ΟΠΛΑ και ίσως να ήταν και ανάμεσα σ’ αυτούς που σκότωσαν τον Μίλτη Μελισσηνό. Ο Μιχελής προσπάθησε να κρυφτεί σε ένα γειτονικό χωριό, αλλά συνελήφθη και μεταφέρθηκε στα Δίδυμα, όπου τον κρέμασαν σε μια μουριά κοντά στην εκκλησία του χωριού ύστερα από ένα άγριο ξυλοκόπημα από άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας και της πολιτοφυλακής από τα χωριά που τους ακολουθούσε. Μερικοί από αυτούς τους ανθρώπους ήσαν συγγενείς ή φίλοι θυμάτων της Αριστεράς και είχαν προσωπικούς λόγους να τιμωρήσουν όποιον εκτελεστή της ΟΠΛΑ έπεφτε στα χέρια τους.

Η μεταπήδηση των Διδύμων στα Τάγματα, που περιγράφεται με όλες της τις λεπτομέρειες στο ημερολόγιο του κ. Πέτρου, ολοκληρώθηκε με τη δημιουργία μιας πολιτοφυλακής, που υποτίθεται ότι θα εμπόδιζε την επιστροφή του ΕΛΑΣ στην περιοχή. Πολλοί από αυτούς που έγιναν μέλη της ήσαν προηγουμένως ενθουσιώδεις υποστηρικτές του ΕΑΜ. Τώρα, οπλίστηκαν με μερικά παλιά ιταλικά όπλα και με μερικά κυνηγετικά τουφέκια, και αντικατέστησαν την τρομοκρατία της ΟΠΛΑ με τη δικιά τους. Το καινούργιο καθεστώς περιγράφεται με αγανάκτηση από τον κ. Πέτρου, που ήταν φαίνεται ένας από τους λίγους που κατάφεραν να κρατήσουν καθαρά και το μυαλό και τη συνείδησή τους σ’ αυτούς τους ταραγμένους καιρούς. Τα γεγονότα που περιγράφει στο ημερολόγιο του είναι απίστευτα, με τις σχεδόν παιδαριώδεις αγριότητες και την άσκοπη βία τους. Οι πολιτοφύλακες μεταμφιέστηκαν με γυναικεία ρούχα και εισέβαλαν στα σπίτια ενός ή δυο ανθρώπων για τους οποίους υπήρχαν υπόνοιες ότι υποστήριζαν το ΕΑΜ, τους οποίους ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου. Πάντα με γυναικεία ρούχα, έπιασαν μια νεαρή γυναίκα ενώ περπατούσε στο δρόμο και της ξύρισαν το κεφάλι, ενώ ξυλοκόπησαν και άλλους χωριανούς στα Δίδυμα και στο Καρακάσι. Πολλά από αυτά έγιναν, βέβαια, για προσωπικούς λόγους, αλλά το συνολικό αποτέλεσμα του τραμπουκισμού της πολιτοφυλακής ήταν να συνεχιστεί η ανασφάλεια.

ΠΩΣ ΤΟ ΚΚΕ ΕΚΑΝΕ …ΕΘΝΙΚΗ …ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑ

Το κείμενο είναι απόσπασμα από το πολύ καλό βιβλίο του Στέλιου Περράκη ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ σελίδες 160 και μετά που με αφορμή το ψάξιμο ης δολοφονίας του θείου του (ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΜΙΑ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ έτσι για να ικανοποιηθούν τα κακούργα ένστικτα των κομουνιστών!!) γράφει όλη την ιστορία της περιοχής που εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα με αναδιφήσεις σε αρχεία και μαρτυρίες με ονόματα δολοφόνων μέσα.

Ο Καπετάν Λευτεριάς, που θα τον συναντήσουμε κι αργότερα σε άλλα κεφάλαια, είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα στην αφήγηση μας. Ήταν από το Γκέρμπεσι, το αρβανιτοχώρι που βρίσκεται στους λόφους κοντά στο Αργός και που σήμερα λέγεται Μιδέα. Το 1944 ήταν 29 ετών, αλλά πολύ λίγα γνωρίζουμε γι αυτόν. Ένας παλιός του σύντροφος πίστευε πως είχε υπηρετήσει ως υπαξιωματικός, στο ναυτικό ή στο στρατό. Όλες οι μαρτυρίες συμφωνούν στο ότι ήταν γενναίος και αδίστακτος. Τα βασανιστήρια και οι εκτελέσεις που γινόντουσαν στο Καρακάσι κάτω από τις διαταγές του ξεχωρίζουν για την αγριότητα και τον σαδισμό τους ακόμα και μέσα στα πλαίσια της κατοχικής Ελλάδας. Τέτοιες αγριότητες, όμως, δεν ήσαν ασυνήθιστες για την ΟΠΛΑ, και δεν είναι σίγουρο αν αυτά που έκανε ήταν με δική του πρωτοβουλία ή του τα επέβαλλαν άλλοι.

«Χασάπης» που εκτελούσε διαταγές. Στην περίπτωση των προκρίτων των Σπετσών, τα τέσσερα θύματα βασανίστηκαν πρώτα για δυο ή τρεις μέρες στο Καρακάσι και μετά είτε τουφεκίστηκαν είτε σφάχτηκαν με μαχαίρι. Το εκτελεστικό απόσπασμα αποτελούσαν ο Λευτεριάς, δυο ή τρεις άνθρωποι από την ΟΠΛΑ στο Κρανίδι, και ο παλιός μας γνώριμος ο Σμυρλής, που είχε έλθει από τις Σπέτσες για να λάβει μέρος στις εκτελέσεις. Τα τρία πρώτα θύματα εκτελέστηκαν στο δρόμο της Ερμιόνης και πολύ κοντά στο χωριό, ενώ η εκτέλεση του Κατραμάδου έγινε στο δρόμο για τα Δίδυμα. Ένας από τους Κρανιδιώτες της ΟΠΛΑ οργάνωσε και την ταφή των τριών πρώτων θυμάτων την επόμενη μέρα μετά την εκτέλεση, στρατολογώντας γι’ αυτό ανθρώπους από το Καρακάσι. Η ταφή αυτή είναι κάπως ασυνήθιστη, γιατί ξέρουμε από το ημερολόγιο του κ. Πέτρου ότι η ΟΠΛΑ άφηνε τις πιο πολλές φορές άταφα τα πτώματα των θυμάτων της για λόγους παραδειγματισμού, για τον εκφοβισμό τυχόν αντιπάλων του ΕΑΜ. Σύμφωνα με μια μαρτυρία από έναν χωρικό από το Καρακάσι, ο αντάρτης της ΟΠΛΑ που οργάνωσε την ταφή έβγαλε από το στόμα του Λεκκού τα χρυσά δόντια που είχε ο δήμαρχος και τα τσέπωσε πριν θάψουν το πτώμα.

Η ακριβής ημερομηνία των εκτελέσεων είναι ασαφής, αλλά οι πιο αξιόπιστες μαρτυρίες αναφέρουν ότι οι τρεις πρώτοι εκτελέστηκαν τη νύχτα της 12 με 13 Μαρτίου του 1944, τρεις ή τέσσερις μέρες μετά τη σύλληψή τους, ενώ ο Κατραμάδος εκτελέστηκε στο τέλος του ίδιου μήνα. Ένας μάρτυρας από την Ερμιόνη, που είχε συλληφθεί και ήταν κρατούμενος στο σπίτι της ΟΠΛΑ στο Καρακάσι την ίδια νύχτα, 12 με 13 Μαρτίου, είπε στην κατάθεση του μετά τον πόλεμο ότι άκουσε τους άντρες της ΟΠΛΑ να κάνουν συζήτηση στο στρατώνα τους στο δωμάτιο δίπλα στη φυλακή, για τις εκτελέσεις που μόλις είχαν λάβει χώρα δυο ώρες νωρίτερα.

Ο τρόπος εκτελέσεως είναι επίσης ασαφής, γιατί τα πρακτικά της δίκης αναφέρουν τραύματα με μαχαίρι και πυροβολισμούς ως αίτια θανάτου. Στην κατάθεσή του ο μάρτυρας από την Ερμιόνη αναφέρει πως άκουσε ότι ο Λεκκός και ο Διαμαντόπουλος τουφεκίστηκαν, ενώ ο Κόχειλας σφάχτηκε με μαχαίρι. Ίσως ένα ή δυο από τα θύματα να πέθαναν τελικά από τη χαριστική βολή που τους έδωσαν για να συντομεύσουν τα βάσανα τους, αφού πρώτα τους χτύπησαν με μαχαίρι.

Τέτοιες πονόψυχες πράξεις δεν τις βρίσκουμε πουθενά στις εκτελέσεις των δυο χωροφυλάκων, που πέθαναν αργά και οδυνηρά. Τα πρακτικά της δίκης αναφέρουν ως αίτια θανάτου χτυπήματα «δι’αμβλέων οργάνων εις διάφορα του σώματος των μέρη, εξ ων τραυμάτων (πληγμάτων) ως μόνης ενεργού αιτίας επήλθεν ο θάνατος αυτών». Αυτά σημαίνουν κατά πάσα πιθανότητα πως οι εκτελεστές τούς έσπασαν τα πόδια και διάφορες άλλες αρθρώσεις του σώματος τους και τους άφησαν ύστερα να πεθάνουν σιγά σιγά από αιμορραγία και εξάντληση, όπως στο μεσαιωνικό τρόπο εκτελέσεως του τροχού. Αυτό τον αργό τρόπο θανατώσεως τον εφάρμοσαν στους χωροφύλακες γιατί υπηρετούσαν την κυβέρνηση των Αθηνών. Από ότι ξέρουμε είχε εφαρμοστεί και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις.

Οι εκτελέσεις των προκρίτων και των άλλων ανωνύμων θυμάτων, τα ξυλοκοπήματα, τα βασανιστήρια και οι εκφοβισμοί είχαν δημιουργήσει μιαν εκρηκτική ατμόσφαιρα στις Σπέτσες το Μάιο του 1944 που ήταν σαφώς εχθρική για την Αριστερά. Πολλά χρόνια αργότερα έγινε λόγος γι’ αυτή την ατμόσφαιρα σε μια συνομιλία με τον τέως γραμματέα της τοπικής επιτροπής του ΕΑΜ, τον άνθρωπο που είχε αντικαταστήσει τον Κόχειλα. Ο άνθρωπος αυτός, ένας μετριοπαθής αριστερός που έχαιρε γενικής εκτιμήσεως, παραδέχτηκε αυτή την εχθρότητα και ισχυρίστηκε ότι την μεταβίβασε στους ανωτέρους του. Ισχυρίστηκε επίσης ότι μερικά από τα ανώτερα στελέχη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ συμφώνησαν με τη γνώμη του ότι οι εκτελέσεις ήσαν εσφαλμένες, αλλά είπαν ότι ήταν πια πολύ αργά για να γίνει κάτι, και δεν μπορούσαν να εκτελέσουν ανθρώπους της ΟΠΛΑ ως εξιλαστήρια θύματα ήταν η απαρχή ενός τρομοκρατικού κύματος που εξαπέλυσαν και οι δυο πλευρές και που ανάγκαζε τους πάντες να διαλέξουν αν θα πάνε με την μια ή με την άλλη παράταξη. Όποιος διάλεγε τη μια μεριά ήξερε μετά ότι δεν είχε να περιμένει οίκτο από τους αντιπάλους.

Ο Μίλτης συνελήφθη μεν πριν από τις εκκαθαριστικές, αλλά οι μετέπειτα περιπέτειές του, και πιθανότατα η τελική του τύχη, ήσαν άμεσα συνδεδεμένες με τις στρατιωτικές εξελίξεις. Τα σχετικά γεγονότα έγιναν γνωστά πολύ αργότερα, όταν ο Μίλτης ήταν πλέον νεκρός. Ο Τάκης κατάφερε να σχηματίσει μια αρκετά λεπτομερή εικόνα για τις τελευταίες μέρες του αδελφού του, την οποίαν παρουσίασε δυο χρόνια αργότερα ως μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη δύο ατόμων που κατηγορήθηκαν για το θάνατο του Μίλτη. Σ’ αυτή τη δίκη απεκάλυψε ονόματα και άλλων ανθρώπων που είχαν ανάμειξη στη σύλληψη και εκτέλεση του αδελφού του. Από ό,τι φαίνεται, η ένορκη κατάθεση του στηρίχτηκε σε μαρτυρίες ανθρώπων που ήσαν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων:

Έμαθα ότι συνελήφθη εις την γέφυραν έξω από το Άργος υπό της ΟΠΛΑ…Από τον αδελφόν μου έλαβα σημείωμα ότι είναι καλά, ότι συνελήφθη υπό του Μεϊδάνη και να ενεργήσω. Ο Μεϊδάνης όταν συνελήφθη ο αδελφός μου συνέταξε έκθεσην και τον απέστειλεν εις Κόκλαν και εκείθεν τη συνοδεία του κατηγορουμένουΓκιολέκα μέσω των διαφόρων χωρίων μετεφέρθη εις το στρατόπεδον Επιδαύρου. Καθ’ οδόν εκακοποιούντο. Εις τας Λίμνας υπέστησαν βασανιστήρια. Τους έκλεισαν μέσα σ’ ένα δωμάτιον και την νύκτα τους έρριχναν νερό για να μην κοιμηθούν. Την επομένην τον πήγαν εις το Χέλι και εντεύθεν εις Επίδαυρον.

Η σύλληψη του Μίλτη ήταν μέρος μιας γενικευμένης επιχειρήσεως καταστολής των αντιπάλων του ΕΑΜ στην Αργολίδα, κάτι που δεν ήξερε ο Τάκης το Μάιο του 1944. Σ’ αυτή την επιχείρηση είχαν συλληφθεί και αρκετά άλλα άτομα, μερικά από τα οποία ήλθαν να καταθέσουν στη δίκη δυο χρόνια αργότερα. Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν και ο Αντρέας Τριμπούκας, που είχε ένα μικρό μπακάλικο στο Αργός. Ο Τριμπούκας ήταν ανύπαντρος και έζησε όλη του τη ζωή μαζί με την ανιψιά του, που ήταν παρούσα στη σύλληψή του και μας την περιέγραψε πενήντα οκτώ χρόνια αργότερα. Τρεις ένοπλοι άντρες που τους ήταν τελείως άγνωστοι ήλθαν στο σπίτι τους το βράδυ την ώρα που έτρωγαν και πήραν μαζί τους το θείο της. Αυτόν που έψαχναν να βρουν ήταν ο αδελφός τουΤριμπούκα, που ήταν αξιωματικός του στρατού και που ευτυχώς έλλειπε στην Αθήνα εκείνο το βράδυ. Ο Τριμπούκας ήταν μαζί με τον Μίλτη μέχρι το τέλος και σώθηκε με την επέμβαση των Γερμανών πριν προλάβουν να τον εκτελέσουν.

Ένας άλλος από τους συλληφθέντες ήταν και ο Ιωάννης Παπαβασιλείου, ένας καφετζής από το Αργός, που τον έπιασαν και τον έφεραν στην Κόκλα. Ο Παπαβασιλείου έμεινε κι αυτός μαζί με τον Μίλτη μέχρι το τέλος, και η κατάθεσή του επιβεβαίωσε όσα είπε ο Τάκης στην ίδια δίκη:

Τον Μάιον του 1944 συνελήφθην από την ΟΠΛΑ έξω από το Αργός και με πήγαν εις Κόκλαν όπου βρήκα τονΜελισσηνόν και άλλους κρατουμένους. Ο Μελισσηνός μου είπε ότι τον συνέλαβε ο Δημάκης ο οποίος τον πήγε εις τον Μεϊδάνην ο οποίος, καίτοι ήτο συμμαθητής του, τον έστειλε εκεί. Την επομένην εμένα, τον Μελισσηνόνκαι 5-6 άλλους μας συνώδευσεν ο Γκιολέκας μέσω Καρυάς-Μαλανδρενίου εις Λίμνας. Εκεί μας εκακοποίηοαν οι Λιμνιάτες. Το πρωί μας πήραν για το Χέλι. Ο Μελισηνός δεν μπορούσε να περπατήση και ένας Λιμνιάτης τον κλώτσησε. Το βράδυ μείναμε στις Λίμνες και όλη την νύκτα μας έριχναν νερό για να μην κοιμηθούμε. Φθάσαμε στο στρατόπεδο της Επιδαύρου.

Ο Δημάκης, ο άνθρωπος που συνέλαβε τον Μίλτη, είναι κατά πάσα πιθανότητα ο Δημήτρης Δημάκης, ένας αγρότης που μικρές ομάδες από επτά οκτώ άτομα για να τους πάνε για εκτέλεση. Μερικοί από το ΕΑΜ προσπαθούσαν μέχρι το τέλος να σώσουν τη ζωή των ομήρων, όπως συμπεραίνεται από την κατάθεση του Τάκη:

Ο Νικόλαος Δάνος ήτο φρουρός του αδελφού μου και όταν ο Γ. Αντωνόπουλος του συνέστησε να φροντίσει διά να σωθή ο αδελφός μου του απήντησεν ότι πρέπει να σκοτωθή αυτός και όλη η οικογένειά του, «Συ δε να κάνης την δουλειά σου μήπως πληρώσης εσύ τα σπασμένα». Ταύτα μοι είπεν ο Γ. Αντωνόπουλος.

Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς έγινε η συνομιλία του Τάκη με τον Αντωνόπουλο και γι αυτό υπάρχουν μερικές επιφυλάξεις για την αξιοπιστία της. Αν έγινε σε μια ημερομηνία κοντά στη δίκη, τότε ο Αντωνόπουλος είχε συμφέρον να εμφανίζει τον εαυτό του ως αντίπαλο της ΟΠΛΑ δυο χρόνια νωρίτερα. Από την άλλη μεριά, βέβαια, υπάρχουν πολλά παραδείγματα από μέλη των τοπικών αρχών του ΕΑΜ σε χωριά της Πελοποννήσου που είχαν διαμαρτυρηθεί στα στελέχη του ΚΚΕ για τις εκτελέσεις που έκανε το κόμμα μέσω της ΟΠΛΑ και που μερικές φορές είχαν μάλιστα καταφέρει να τις εμποδίσουν.

Οι πληροφορίες που έπαιρνε ο Τάκης για την τύχη του αδελφού του όταν ο Μίλτης ήταν αιχμάλωτος έρχονταν με καθυστέρηση αρκετών ημερών. Σώζονται ακόμα δυο επιστολές από αυτή την περίοδο, όταν υπήρχαν ακόμα ελπίδες να βρει τον αδελφό του ζωντανό. Η μια από αυτές φέρει ημερομηνία 2 Ιουνίου 1944 και η δεύτερη είναι προφανώς γραμμένη λίγο αργότερα, ίσως στις 4 Ιουνίου. Την ημερομηνία αυτή ο Μίλτης ήταν ήδη νεκρός εδώ και μια εβδομάδα. Τα δυο αυτά γράμματα του Τάκη είναι γεμάτα άγχος και απελπισία και ο τόνος τους δεν έχει καμία σχέση με την αισιοδοξία που έδειχνε στο γράμμα του στις 16 Μαΐου. Είναι και τα δυο γραμμένα όταν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη. Ο Τάκης είχε πια εγκαταλείψει κάθε απόπειρα να πληρώσει.

Ανάμεσα στους σκοτωμένους ήταν κι ο καλός ΕΛΑΣίτης από τη Ζήρια που τους έσωσε τη ζωή. Οι Γερμανοί τον τουφέκισαν μαζί με τους άλλους αντάρτες που προσπαθούσαν να ξεφύγουν πριν προλάβει κανένας από τους κρατουμένους να επέμβει για να τον σώσει.

Ο Τάκης πρέπει να έμαθε τα θλιβερά νέα για την τύχη του αδελφού του λίγο αργότερα, πιθανότατα στις 6 ή τις 7 Ιουνίου. Το πτώμα του Μίλτη, ελαφρά σκεπασμένο με χώμα, βρέθηκε κοντά στη σπηλιά στα Δίδυμα μάλλον στις 5 Ιουνίου. Αυτός που το βρήκε ήταν ο Δημήτρης Λιαλιάτσης, ο πατέρας του Θανάση και γείτονας του Τάκη στην Πλάκα, μέλος πολιτοφυλακής από την Ασίνη που συνεργαζόταν με τα Τάγματα Ασφαλείας. Δυο χρόνια αργότερα ο Τάκης θα αφηγηθεί τα γεγονότα στην κατάθεσή του:

Την προηγουμένην του φόνου του αδελφού μου ο Σαγός με έναν άλλον παρέλαβον οκτώ από την σπηλιά και τους σκότωσαν. Ο αδελφός μου είπε στον Χαραλαμπόπουλο ότι όλοι θα σωθούν αλλά αυτός δεν θα σωθή διότι το είδε στον ύπνο του. Την επομένην πήραν επτά ακόμη άτομα από την σπηλιά μεταξύ των οποίων και τον αδελφόν μου, ο οποίος τους είπε « Πάτε να με σκοτώσετε. Τι σας έκανα;» Ο Γκιολέκας φορούσε τα παπούτσια του αδελφού μου…Τον αδελφόν μου τον κατέσφαξαν κατά τρόπον άγριον.,.Ο Λιαλιάτσης μου είπε ότι τον εσφάγιασαν και κοντά του είχαν σφάξει έναν παπά.,.Ήτο δε γερό παιδί και ήτο αδύνατον να τον σκοτώσει ένας αλλά πολλοί περισσότεροι… 17 ημέρας μετά το έγκλημα έστειλα την υπηρέτριάν μου διά να μεταφέρη το πτώμα του αδελφού μου ενταύθα πλην ο ιερεύς του χωριού δεν επέτρεψε την παραλαβήν του λόγω της καταστάσεως εις ην ευρίσκετο. Ήτο κατακρεουργημένος και έφερε πολλές μαχαιριές. Έπειτα από εν έτος μετεφέρομεν ενταύθα τα οστά του αδελφού μου.

…καθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας. Ακόμα κι αν είχε συλληφθεί επί τη βάσει σχεδίου, η μετέπειτα τύχη του ασφαλώς επηρεάστηκε από τη γερμανική επίθεση και την άτακτη υποχώρηση αυτών που τον είχαν συλλάβει. Όπως είδαμε στις διάφορες καταθέσεις που έγιναν στη δίκη, πολλά από τα κομματικά στελέχη του ΚΚΕ στη Δυτική και Κεντρική Αργολίδα αναγκάστηκαν να καταφύγουν στα Δίδυμα για να γλιτώσουν από τους Γερμανούς. Το ίδιο έγινε και με τα κλιμάκια της ΟΠΛΑ που δρούσαν στην περιοχή Αργούς και Ναυπλίου, που αντλούσαν το έμψυχο υλικό τους από τη Νέα Κίο και που είχαν συλλάβει τον Μίλτη και τον είχαν μεταφέρει στη Νέα Επίδαυρο.

Όμως, η μαζική εκτέλεση στα Δίδυμα έγινε στην περιοχή ενός άλλου κλιμακίου της ΟΠΛΑ, που δρούσε στην Ανατολική Αργολίδα και που το είδαμε εν δράσει σε προηγούμενο κεφάλαιο, στην εκτέλεση των Σπετσιωτών. Στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις αυτά τα κλιμάκια της ΟΠΛΑ βρέθηκαν όλα μαζί στα Δίδυμα και κατά πάσαν πιθανότητα έλαβαν όλα μέρος στη σφαγή των ομήρων.

Στο ημερολόγιο του κ. Πέτρου υπάρχει μια συγκλονιστική μαρτυρία που αφορά τους φυσικούς και τους ηθικούς αυτουργούς της εκτέλεσης των κρατουμένων στη σπηλιά. Αφού πρώτα μας γνωστοποιεί, όπως είδαμε, τον ερχομό των ομήρων και τις εκτελέσεις, αναφέρει αμέσως μετά το εξής περιστατικό στο οποίον ήταν αυτόπτης μάρτυρας και που μας αφήνει άναυδους:

Όταν αποφασισθεί η εκτέλεσις του [του Μελισσηνού] ευρισκόμην εις το τηλέφωνον και ήκουσα τον εξής διάλογον. Ο αρχηγός της ΟΠΛΑ Ερμιονίδος φέρων το όνομα Λευτεριάς και καταγόμενος εκ Λιμνών Αργούς, αποτεινόμενος προς τους ιθύνοντας εις Κρανίδιον: «Συναγωνιστή δεν βρίσκω καμμία ενοχή σ’ αυτόν τον άνθρωπο.» Η απάντησις ήτο: «Καημένε, θα σου λείψει από το μέτρο;» Ούτος καταγόμενος από την ιδίαν περιοχήν με το θύμα έπαιξε τον ρόλον του Πιλάτου.

Μερικά από τα στελέχη του ΚΚΕ και της ΟΠΛΑ, που είχαμε ήδη συναντήσει στην υπόθεση του Μίλτη Μελισσηνού και στις εκτελέσεις στην περιοχή Δίδυμα-Κρανίδι-Σπέτσες, ήσαν παρόντα και στις εκτελέσεις που έγιναν στις Λίμνες. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Γεώργιος Κατριλιώτης ή Καπετάν Γιώργης, το στέλεχος της ΟΠΛΑ από τη Νέα Κίο που ήταν υπεύθυνος για την αποστολή του Μίλτη και των άλλων συλληφθέντων στον τελικό τους προορισμό, και ο Δημήτρης Δημάκης, ο άνθρωπος που είχε συλλάβει τον Μίλτη έξω από το Αργός. Μεταξύ τους ήταν επίσης και δυο μέλη της ομάδας του Λευτεριά, που είχαν καταφέρει να ξεφύγουν από τους Γερμανούς στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Μαΐου-Ιουνίου, ο Νικόλαος Σμυρλής, που όπως είδαμε είχε παίξει σημαντικό ρόλο στις εκτελέσεις των Σπετσιωτών, και κάποιος Κοσμάς Μώρος ή Καπετάν Κοσμάς, ένας σοφέρ από το Κρανίδι που ήταν κι αυτός τοπικός ηγέτης της ΟΠΛΑ και ανέλαβε τη διοίκηση του κλιμακίου της οργανώσεως στις Λίμνες. Από τους πολιτικούς ηγέτες του ΚΚΕ που έχουμε ήδη συναντήσει, παρών στις Λίμνες ήταν ο Τάκης Παπασωτηρίου, που μετέφερε την ανακοίνωση των εκτελέσεων των Σπετσιωτών προκρίτων στο νησί και που σύμφωνα με μια όχι αξιόπιστη μαρτυρία είχε δώσει τη διαταγή των εκτελέσεων του Μίλτη Μελισσηνού και των άλλων ομήρων στα Δίδυμα.

Οι εκτελέσεις στις Λίμνες έγιναν ύστερα από προσεκτική προετοιμασία, και η όλη διαδικασία έμοιαζε πολύ με μακάβρια θεατρική παράσταση του είδους, οργανωμένη και σκηνοθετημένη από τον Γκαβό με τη βοήθεια και άλλων μελών του ΚΚΕ. Η παράσταση άρχισε με μια συγκέντρωση μπροστά στην εκκλησία του χωριού, στην οποία ο Γκαβός και ο Παπασωτηρίου εκφώνησαν σύντομους αλλά βίαιους λόγους,

Πρωί πρωί την άλλη μέρα ο Καπετάν Κοσμάς πήρε τους κατάδικους με ένα μεγάλο κλιμάκιο της ΟΠΛΑ και προχώρησε προς την ύπαιθρο έξω από το χωριό. Η αποστολή περιλάμβανε και δυο άτομα που ήσαν χασάπηδες στο επάγγελμα στην ιδιωτική τους ζωή, και που μπορούσαν εύκολα να μεταφέρουν την τέχνη τους από τα τετράποδα στα δίποδα ανθρώπινα ζώα. Αυτοί οι δυο, ένας χασάπης από το Αργός ονόματι Δημήτρης Κούρος και ο παλιός μας γνωστός ο Κώστας Χαύτας, θα έπαιζαν το ρόλο δημίων στις εκτελέσεις που θα γινόντουσαν με μαχαίρι, το σήμα κατατεθέν της ΟΠΛΑ.

Έτσι κι έγινε. Δεκαεννέα από τα θύματα οδηγήθηκαν έξω από το χωριό, όπου σφάχτηκαν με χασαπομάχαιρα από τους δυο εκτελεστές, και τα πτώματά τους θάφτηκαν πρόχειρα στα χωράφια, όπου οι συγγενείς τους έκαναν δυο μήνες για να τα βρουν. Τους υπολοίπους τέσσερις, έναν πατέρα με τους τρεις γιους του, τους οδήγησε ο Κοσμάς σε ένα γειτονικό χωριό, το Αγιονόρι, όπου πάλι οι πολιτικοί καθοδηγητές τους κατηγόρησαν ότι είχαν προδώσει εκτελεσθέντες συγγενείς των χωριανών στους Γερμανούς. Ακολούθησε το λιντσάρισμα από τον όχλο, τον οποίον πάλι παρότρυναν οι καθοδηγητές του ΚΚΕ, και στο τέλος δόθηκαν και οι χαριστικές βολές για να συντομεύσει το τέλος τους, ακριβώς όπως είχε γίνει και στις Λίμνες. Η τελική αυτή φάση θύμιζε πολύ τις εκτελέσεις των Πασαμητρέων τον Ιούνιο στις Σπέτσες, με την Αριστερά και τη Δεξιά να παίζουν την ίδια θεατρική παράσταση, με μια απλή ανταλλαγή στους ρόλους δημίων και θυμάτων.

Πηγή: (αποσπάσματα από το βιβλίο του Στέλιου Περράκη, ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ), Αβέρωφ

Το έμβλημα της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Η δισχιλιετής ιστορική πορεία της Εκκλησίας διά τον ευαγγελισμόν του κόσμου εθεμελιώθη εις τον βασικόν άξονα του κηρύγματος των Αποστόλων από των Ιεροσολύμων μέχρι της Ρώμης «και έως εσχάτου της γης», ως δηλοί o ευαγγελιστής Λουκάς εις τας Πράξεις Αποστόλων (1,8), διότι ο άξων ούτος εκάλυπτε τον ελληνορωμαϊκόν κόσμον και ήνοιγε τας προοπτικάς εις τον ευρύτερον περίγυρον. Η Ελλάς ευρίσκετο εις το κέντρον του άξονος τούτου, διό και ετέθη εις το επίκεντρον της αποστολής του αποστόλου των εθνών Παύλου.

Η κατά την συνεδρίαν λοιπόν της 20ής Ιανοναρίου 1999 ληφθείσα απόφασις της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, περί αφιερώσεως των «ΔΙΠΤΥΧΩΝ» του σωτηρίου έτους 2000 εις την επέτειον δύο σημαντικών γεγονότων της ιστορίας αυτής, υπήρξεν ομολογουμένως λίαν επιτυχής.

Είναι δε τα γεγονότα ταύτα: πρώτον μεν η χιλιοστή ενακοσιοστή πεντηκοστή αμφιετηρίς από της ελεύσεως του αποστόλου των Εθνών Παύλου εις την Ελλάδα (49/50 μ.Χ.), η οποία ήνοιξε την οδόν του εκχριστιανισμού όλων των λαών της Ευρώπης, κατά την πρώτην χιλιετίαν του ιστορικου βίου της Εκκλησίας, δεύτερον δε η εκατονταπεντηκονταετής τοιαύτη από της κανονικής Ανακηρύξεως του Αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος (1850), το οποίον επέστεψε την μακραίωνα, αδιάκοπον και ενεργόν παρουσίαν της Εκκλησίας του ελλαδικού χώρου εις την δισχιλιετή ακτινοβολίαν της χριστιανικής πίστεως εν τω κόσμω.

Πρόκειται περί κορυφαίων γεγονότων της μακραίωνος ιστορίας της εν Ελλάδι Εκκλησίας, την σπουδαιότητα των οποίων θα εξάρωμεν εν τοις εφεξής.

Α. Η Εκκλησία της Ελλάδος από της ιδρύσεώς της μέχρι των νεωτέρων χρόνων.

Παύλος ο Απόστολος των εθνών

Η έλευσις του αποστόλου των Εθνών Παύλου και των συνεργατών του εν Ελλάδι συνδέεται αμέσως προς την ίδρυσιν της πρώτης εν Ευρώπη αποστολικής χριστιανικής Εκκλησίας, της Εκκλησίας των Φιλίππων. Είναι γνωστόν το «όραμα», το οποίον «διά νυκτός ώφθη τω Παύλω» (Πράξ. 16, 8-10), καθ’ ον χρόνον ευρίσκετο εν Τρωάδι: «Ανήρ τις ην Μακεδών εστώς, παρακαλών αυτόν και λέγων· διαβάς εις Μακεδονίαν βοήθησον ημίν. ως δε το όραμα είδεν, ευθέως εζητήσαμεν εξελθείν εις την Μακεδονίαν, συμβιβάζοντες ότι προσκέκληται ημάς ο Κύριος ευαγγελίσασθαι αυτούς».

Η διάδοσις του Χριστιανισμού εις την πνευματικήν εστίαν του ελληνορωμαϊκού κόσμου απετέλει σφοδράν επιθυμίαν του αποστόλου των εθνών Παύλου, ο οποίος εθεώρει το κήρυγμα του Ευαγγελίου εις τον ελλαδικόν χώρον ως επιτελικόν στόχον του ιεραποστολικού προγράμματος αυτού και σημαντικήν γέφυραν διά την ακτινοβολίαν της χριστιανικής πίστεως εις την Δύσιν.

Ούτως, ο Παύλος και οι συνοδεύοντες αυτόν Σίλας, Τιμόθεος και Λουκάς, κατ’ επιταγήν Κυρίου, έφθασαν εις Φιλίππους της Μακεδονίας «ευαγγελίσασθαι αυτούς». Ετέθησαν ούτω τα θεμέλια της πρώτης εν Ελλάδι Εκκλησίας, ο δε Παύλος συνέχισε την ιεραποστολικήν του πορείαν, ιδρύων μετά ταύτα και άλλας Εκκλησίας ανά την Ελλάδα. Παρά τας αντιδράσεις ή και διώξεις των Ιουδαίων, το έργον του ευαγγελισμού της Ελλάδος υπό του Παύλου δεν ανεκόπη. Η Θεσσαλονίκη, η Βέροια, αι Αθήναι και η Κόρινθος θα αποτελέσουν τους επομένους σημαντικούς ιεραποστολικούς στόχους του Παύλου και εις τας πόλεις αυτάς θα ιδρύση Εκκλησίας. Εθεμελίωσε τοιουτοτρόπως ο Παύλος, ο απόστολος των Εθνών, το έργον του ευαγγελισμού της Ελλάδος.

Αι υπό του Παύλου ιδρυθείσαι αποστολικαί Εκκλησίαι θα αποτελέσουν εφεξής τα κύρια ιεραποστολικά κέντρα διά των οποίων, μετά ταύτα, θα διαδοθή και θα επικρατήση ο Χριστιανισμός εις ολόκληρον την Ελλάδα (τέλη του Γ’ και αρχάς του Δ’ αιώνος).

Οι πνευματικοί δεσμοί του αποστόλου των εθνών μετά των υπ’ αυτού ιδρυθεισών εν Ελλάδι τοπικών Εκκλησιών υπήρξαν καθοριστικοί διά τε την επικράτησιν του Χριστιανισμού εν Ελλάδι, αλλά και διά την ευρυτέραν διάδοσιν αυτου εις τον ελληνορωμαϊκόν κόσμον. Η ζηλωτική αφοσίωσις των Φιλιππησίων, η ενθουσιαστική αναζήτησις των Θεσσαλονικέων, η προστατευτική διάθεσις των Βεροιέων, ο ανυπόκριτος σκεπτικισμός των Αθηναίων και η πρόθυμος ανταπόκρισις των Κορινθίων εις το κήρυγμα του αποστόλου Παύλου εξηγούν την ανύστακτον μέριμναν αυτού διά την ευστάθειαν των εν Ελλάδι τοπικών Εκκλησιών. Η μέριμνα αυτή εξεδηλώθη όχι μόνον δι’ επιστολών η αποστολών, αλλά και διά των επανειλημμένων επισκέψεων αυτού, ώστε ο απόστολος των Εθνών να είναι και ο κατ’ εξοχήν απόστολος των Ελλήνων.

Ο Παύλος θα επιστηρίξη πράγματι τας υπ’ αυτού ιδρυθείσας εν Ελλάδι Εκκλησίας διά πολλών επιστολών, αποβλέπων εις την εν αυταίς εδραίωσιν της ορθής ευαγγελικής πίστεως και παραδόσεως. Τούτο και επετεύχθη, εις τρόπον ώστε η εν Ελλάδι τοπική Εκκλησία να διακατέχη «μεταξύ των ορθοδόξων αυτοκεφάλων τοπικών Εκκλησιών το εξαίρετον προνόμιον ότι εν τω ιστορικώ βίω αυτής ουδέποτε εγεννήθη, εγαλουχήθη ή εξετράφη αιρετική εκτροπή ή σχισματική διάσπασις προς αλλοίωσιν ή παραφθοράν θεμελιώδους αρχής της χριστιανικής πίστεως ή και βασικών πτυχών της κανονικής συνειδήσεως της Εκκλησίας».

Είναι διά ταύτα ευεξήγητον διατί η εν Ελλάδι τοπική Εκκλησία κατώρθωσε να διαδραματίση σημαντικόν ρόλον εις την πορείαν της καθόλου Εκκλησίας, ήδη από της Αποστολικής εποχής και κατά τους εν συνεχεία ακολουθήσαντας αιώνας. Η παρουσία πολλών εξ Ελλάδος επισκόπων, τόσον εις τας Οικουμενικάς, όσον και εις τας τοπικάς Συνόδους, αποτελεί την αδιάψευστον απόδειξιν των ανωτέρω λεχθέντων.

Την καθαρότητα της αποστολικής της πίστεως και παραδόσεως διεφύλαξεν ως κόρην οφθαλμού η εν Ελλάδι Εκκλησία και κατά τας μακράς περιόδους βαρβαρικών επιδρομών και δουλείας αιώνων.

Είναι πολύ χαρακτηριστικόν ότι, παρά την δυναστικήν συμπεριφοράν των Σταυροφόρων και την αθέμιτον προπαγάνδαν της λατινικής Ουνίας κατά την μακράν περίοδον της Φραγκοκρατίας εις μεγάλας περιοχάς του ελλαδικού χώρου, οι πιστοί παρέμειναν προσηλωμένοι εις την ορθόδοξον παράδοσιν και περιεφρόνησαν τα καταπιεστικά μέτρα των Φράγκων, διό και η Ουνία ουδεμίαν εύρεν απήχησιν μεταξύ των Ορθοδόξων Ελλήνων. Η ανύστακτος μέριμνα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, της Μητρός Εκκλησίας, διετήρησεν άγρυπνον την ορθόδοξον συνείδησιν του Ελληνισμού.

Ως προς το θέμα της διοικητικής διοργανώσεως των εν Ελλάδι Εκκλησιών σημειούμεν ενταύθα τα εξής: αι ιδρυθείσαι κατά τους τρεις πρώτους αιώνας εν Ελλάδι εκκλησίαι, ακολουθούσαι το διά των αποφάσεων της εν Νικαία Α’ Οικουμενικής συνόδου (325) εισαχθέν μητροπολιτικόν σύστημα, ωργανώθησαν εις τας ακολούθους έξη μεγάλας Μητροπολιτικάς Επαρχίας· α) της Αχαΐας (μητρόπολις η Κόρινθος), β) της Μακεδονίας (μητρόπολις η Θεσσαλονίκη), γ) της Θεσσαλίας (μητρόπολις η Λάρισα), δ) της Κρήτης (μητρόπολις η Γόρτυνα), ε) της Παλαιάς Ηπείρου (μητρόπολις η Νικόπολις), στ) της Νέας Ηπείρου (μητρόπολις το Δυρράχιον).

Δεν περιλαμβάνεται η Επαρχία Νήσων του Αιγαίου διότι αυτή υπήγετο εις την Ασιανήν Διοίκησιν. Εις εκάστην Μητροπολιτικήν Επαρχίαν υπήρχον πολλαί επισκοπαί, αι οποίαι είχον μεν την εσωτερικήν ποιμαντικήν αυτοτέλειαν, αλλ’ ανεγνώριζον την αυθεντίαν της προεδρευομένης υπό του Μητροπολίτου Επαρχιακής συνόδου. Η κατά τους ΣΤ’ και Ζ’ αιώνας υπαγωγή των επαρχιών του ελλαδικού χώρου υπό την πνευματικήν εποπτείαν του Παπικού Θρόνου κατέστησε την Εκκλησίαν της Ελλάδος λειτουργικήν γέφυραν επικοινωνίας των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως.

Η κατά το έτος 732 (ή 733) απόσπασις των Επαρχιών του Ανατολικού Ιλλυρικού εκ της Δύσεως, υπό του αυτοκράτορος Λέοντος Γ’ του Ισαύρου, και η οριστική υπαγωγή αυτών υπό τον Πατριαρχικόν Θρόνον της Κωνσταντινουπόλεως εδημιούργησε νέας προοπτικάς διά την διοικητικήν διάρθρωσιν των Εκκλησιαστικών Επαρχιών της Ελλάδος.

Την εξέλιξιν της «τάξεως» των Μητροπόλεων και Επισκοπών της Ελλάδος, μετά την υπαγωγήν αυτών υπό τον Οικουμενικόν Θρόνον, δυνάμεθα να παρακολουθήσωμεν διά της μελέτης των διασωθέντων «Τακτικών» ( = Νοtitiae Episcopatuum) του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Ενσωματωθείσαι πλήρως εις την δικαιοδοσίαν του Οικουμενικού Θρόνου, αι Εκκλησίαι της Ελλάδος ηκολούθησαν έκτοτε πλέον τον κοινόν εκκλησιαστικόν βίον, παρέχουσαι αμέριστον την βοήθειαν αυτών προς επίλυσιν των αναφυομένων δυσχερών εκκλησιαστικών προβλημάτων.

Λίαν χαρακτηριστική τυγχάνει η στάσις την οποίαν ετήρησαν αι Εκκλησιαστικαί Επαρχίαι της Ελλάδος κατά την περίοδον της Εικονομαχίας (726-843). Ετάχθησαν κατά των Εικονομάχων και υπερήσπισαν την τιμήν των ιερών εικόνων.

Ο εκκλησιαστικός εν Ελλάδι βίος λαμπρύνεται κατά τους μετά ταύτα αιώνας διά της ιδρύσεως και της ακμής σπουδαίων μοναστικών κέντρων, όπως του Αγίου Όρους (Ι’ αιών και εξής) και των Μετεώρων (ΙΔ’ αιών), χωρίς βεβαίως να παραβλέψωμεν την ύπαρξιν και άλλων Μονών (Οσίου Λουκά) εις ολόκληρον τον ελλαδικόν χώρον, ηπειρωτικόν και νησιωτικόν (Πάτμος). Η συμβολή των Μονών αυτών εις την ανάπτυξιν των Θεολογικών γραμμάτων και της χριστιανικής τέχνης υπήρξεν αξιόλογος και ευεργετική διά τον ορθόδοξον κόσμον ευρύτερον.

Η πορεία της εν Ελλάδι Εκκλησίας, υπό την κανονικήν δικαιοδοσίαν του Οικουυενικού Πατριαρχείου, τόσον κατά την περίοδον της Φραγκοκρατίας (ΙΓ’-ΙΔ’ αιώνας), όσον και κατά την μακραίωνα τουρκικήν δουλείαν (1453-1821), υπήρξε κοινή μετά της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και μετά των άλλων ομοδόξων Εκκλησιών.

Συνεχής υπήρξεν η προσπάθεια μεγάλων πνευματικών μορφών του ιερού κλήρου και του Μοναχισμού της Εκκλησίας του ελλαδικού χώρου να συμβάλουν διά της πνευματικής προσφορας αυτώv εις τον αγώνα της Εκκλησίας προς διατήρησιν της πίστεως και της εθνικής αυτοσυνειδησίας των Ελλήνων. Τα αποτελέσματα υπήρξαν όντως θαυμαστά. O Ελληνικός λαός και η Εκκλησία του ανέκτησαν την ελευθερίαν και την ανεξαρτησίαν των.

 Β. Η Αυτοκέφαλος Εκκλησία της Ελλάδος κατά τους νεωτέρους χρόνους.

Η εθνική παλιγγενεσία του Ελληνισμού, η οποία εθεμελιώθη διά του απελευθερωτικού αγώνος του 1821 «διά του Χριστού την πίστιν την αγίαν και της Πατρίδος την ελευθερίαν», διεμόρφωσε νέα πλαίσια διά την οργάνωσιν και την αποστολήν της εν Ελλάδι Εκκλησίας. Αι απελευθερωθείσαι εκ της δυναστικής τουρκικής κυριαρχίας περιοχαί του ευρυτέρου ελλαδικού χώρου αντιμετώπιζον ανυπερβλήτους δυσχερείας τόσον διά την άμεσον επικοινωνίαν μετά της εμπεριστάτου εν Κωνσταντινουπόλει Μητρός Εκκλησίας, όσον και διά την αντιμετώπισιν των πιεστικών αναγκών στελεχώσεως της Ιεραρχίας των μητροπόλεων, αρχιεπισκοπών και επισκοπών των απελευθερωθεισών περιοχών.

Εν τούτοις, αι περιστασιακαί αυταί δυσχέρειαι, αι οποίαι θα ηδύναντο να εξοικονομηθούν κατά την κρίσιμον περίοδον του αγώνος διά συμβατικών ρυθμίσεων, εχρησιμοποιήθησαν ως πρόσχημα υπό των θιασωτών της εκκοσμικευμένης κρατικής θεωρίας, Ελλήνων και Βαυαρών, του Διαφωτισμού διά την αποκοπήν της Εκκλησίας της Ελλάδος από της κανονικής δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Ο λόγιος κληρικός Θεόκλητος Φαρμακίδης

Η εν Ελλάδι Εκκλησία, μετά την εθνικήν των Ελλήνων ανεξαρτησίαν, επέπρωτο να εισέλθη εις οδυνηράς περιπετείας, διά της μονομερούς, βεβιασμένης και αντικανονικής ανακηρύξεώς της υπό της αντιβασιλείας το έτος 1833 εις Αυτοκέφαλον Εκκλησίαν.

Η αυτογνώμων, αυθαίρετος και αντικανονική αύτη ανακήρυξις του αυτοκεφάλου, έργον του εκ της αντιβασιλείας Μάουρερ (Maurer) και του συνεργού αυτού Θεοκλήτου Φαρμακίδου, είχεν ως άμεσον επακόλουθον την διακοπήν των κανονικών σχέσεων όχι μόνον μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείον και των εν Ελλάδι Εκκλησιαστικών Επαρχιών αυτού, αλλά και μετά των άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών.

Ο έχων την ευθύνην των εκκλησιαστικών θεμάτων, εκ της τριανδρίας της αντιβασιλείας, Γκέοργκ Λούντβιχ φον Μάουρερ -καθηγητής διαπρεπής τόσον του γερμανικού, όσον και του γαλλικού δικαίον εις το Πανεπιστήμιον του Μονάχου, αλλά και αξιόλογος κοινωνιολόγος-, προτεστάντης το θρήσκευμα, ετέλει υπό την άμεσον επίδρασιν του Διαφωτισμού, ως προς τας περί κράτους αντιλήψεις της εποχής εκείνης.

Αγνοών το κανονικόν δίκαιον και την μακραίωνα παράδοσιν της Ορθοδόξου Εκκλησίας, επεδίωξε και επέτυχε την κατάργησιν της αυτοτελείας και ανεξαρτησίας της εν Ελλάδι Εκκλησίας και την πλήρη εξάρτησιν αυτής εκ της πολιτειακής εξουσίας. Έμενεν ούτω πιστός ο Μάουρερ εις τα προτεσταντικά πρότυπα της Δυτικής Ευρώπης και καθίστα την Εκκλησίαν της Ελλάδος υποτελή εις την μοναρχικήν εξουσίαν του Βασιλέως, μη αφιστάμενος της ήδη παλαιότερον κρατούσης εν τη Δύσει αρχής: «cujus regio, ejus religio» ( = ούτινος το κράτος, εκείνου και η θρησκεία).

Επί τη βάσει λοιπόν των ανωτέρω αρχών και προϋποθέσεων συνετάγη και εδημοσιεύθη εν Ναυπλίω την 23ην Ιουλίου (4ην Αυγούστου) 1833 η περιλάλητος «Διακήρυξις Περί της ανεξαρτησίας της Ελληνικής Εκκλησίας».

Πρόκειται περί Βασιλικού Διατάγματος, το οποίον εξεδόθη υπό της τριμελούς Αντιβασιλείας εν ονόματι του ανηλίκου Βασιλέως Όθωνος, και αποτελεί τον πρώτον Καταστατικόν Νόμον της αντικανονικώς ανακηρυχθείσης Αυτοκεφάλου Εκκλησίας του Βασιλείου της Ελλάδος. Η ως άνω «Διακήρυξις» αποτελεί, κατά το περιεχόμενον αυτής, πιστήν κατά λέξιν αντιγραφήν εκ του οργανικού νόμου του έτους 1818 του Βαυαρικού Κονσιστορίου (παρά τα περί «πρωτοτυπίας» αυτής λεγόμενα υπό του Μάουρερ).

Σύγκειται δε εξ άρθρων 25, άτινα σχεδόν εξ ολοκλήρου διέπονται υπό πνεύματος προτεσταντικού και απολύτου κρατισμού. Αρχηγός της Εκκλησίας κατά το διοικητικόν μέρος είναι ο Βασιλεύς (άρθρ. 1). Η δε Εκκλησία διοικείται υπό διαρκούς πενταμελούς Συνόδου, ήτις φέρει τον τίτλον: «Ιερά Σύνοδος του Βασιλείου της Ελλάδος», τα μέλη της οποίας διορίζονται υπό της Κυβερνήσεως (άρθ. 2-3) και ορκίζονται «πίστιν εις τον Βασιλέα…», κατά την ανάληψιν των καθηκόντων αυτών (άρθ.8). Εις την Σύνοδον «παρεδρεύει» ο Βασιλικός Επίτροπος, διοριζόμενος «παρά του Βασιλέως», πάσα δε πράξις της Συνόδου «γενομένη εν απουσία του είναι άκυρος» (άρθ. 6-7). Ουδεμία απόφασις της Συνόδου δύναται να κοινοποιηθή ή να εκτελεσθή ανευ εγκρίσεως της Κυβερνήσεως (άρθ. 9).

Οι Αρχιερείς διορίζονται «παρά της Κυβερνήσεως κατά πρότασιν της Συνόδου» και κατά τον αυτόν τρόπον μετατίθενται, παύονται ή εκπίπτουν της θέσεώς των (άρθρ. 16). Πάσα αλληλογραφία ή άμεσος σχέσις της Ιεράς Συνόδου ή άλλου τινός «των εκ του κλήρου» προς «εξωτερικάς κοσμικάς ή Εκκλησιαστικάς Αρχάς» δεν είναι εφικτή παρά μόνον «διά της ανηκούσης Γραμματείας της Επικρατείας» (άρθ. 19).

Είναι νομίζομεν ικανά τα ανωτέρω παρατεθέντα, εκ της «Διακηρύξεως» του 1833, διά να αντιληφθή πας τις περί ποίας «ανεξαρτησίας» ωμίλει και έγραφεν ο Μάουρερ και διά ποίας «ελευθερίας» επροικοδότει την Αυτοκέφαλον -καθ’ ημάς «Κακοκέφαλον»– καταστάσαν εν Ελλάδι Εκκλησίαν!

Τα ακολουθήσαντα δύο Διατάγματα: 1) «Περί του τρόπου των εργασιών της Συνόδου» της l5ης (27ης) Αυγούστου 1833, και 2) «Περί προσωρινής διαιρέσεως των Επισκοπών του Βασιλείου» της 20ής Νοεμβρίου (2 Δεκεμβρίου) 1833 ωλοκλήρωσαν την περί ης ο λόγος «ανεξαρτησίαν» της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Δεσμία του όλου αυτού πολιτειοκρατικού νομοθετικού πλέγματος, η εν Ελλάδι Εκκλησία ουδεμίαν ηδύνατο να αναπτύξη πρωτοβουλίαν, ουδέ την κανονικήν τάξιν της Ορθοδόξου Εκκλησίας να διασφαλίση επετύγχανεν. Απεκόπη αυθαιρέτως του κέντρου διοικήσεως αυτής και της μετ’ αυτού κοινωνίας, ως και μετά των άλλων ‘Ορθοδόξων Εκκλησιών.

Η κατάστασις αύτη διήρκεσεν επί μίαν δεκαεπταετίαν (1833-1850), διότι το Οικουμενικόν Πατριαρχείον δεν ήτο δυνατόν να αναγνωρίση τα όσα αντικανονικά έπραξεν η Αντιβασιλεία. Ορθώς λοιπόν πράττον διέκοψε πάσαν μετά της εν Ελλάδι Εκκλησίας επικοινωνίαν.

Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός

Την άρσιν του αδιεξόδου επεδίωξεν η Εκκλησία της Ελλάδος και διά της Ελληνικής Κυβερνήσεως εζήτησε την «αναγνώρισιν» του Αυτοκεφάλου παρά του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η αναμενομένη ευκαιρία επικοινωνίας προς το Πατριαρχείον εδόθη τον Δεκέμβριον του 1849. Εις την κηδείαν του εν Κωνσταντινουπόλει πρέσβεως της Ελλάδος Ιακώβου Ρίζου Νερουλού (+17 Δεκεμβρίου 1849) παρέστη ο Πατριάρχης Άνθιμος ο Δ’ και η περί αυτόν Σύνοδος.

Η Ελληνική Κυβέρνησις ηθέλησε να ευχαριστήση και να τιμήση τον Πατριάρχην, διά της απονομής του παρασήμου του Σωτήρος. Η αποστολή ανετέθη εις τον καθηγητήν της Θεολογικής Σχολής αρχιμανδρίτην Μισαήλ Αποστολίδην.

Ο τότε Πρόεδρος «της Ιεράς Συνόδου του Βασιλείου της Ελλάδος» Ευβοίας Νεόφυτος, δραττόμενος της ευκαιρίας, απέστειλεν επιστολήν προς τον Πατριάρχην, όστις εδέχθη «χαριέντως» το παράσημον και ηυχαρίστησε τον Βασιλέα και την Κυβέρνησιν, διά του επιτετραμμένου της Ελλάδος Π. Δεληγιάννη.

Αλλά την επιστολήν του Νεοφύτου επέστρεψεν άθικτον προς τον κομιστήν αυτής, διότι ηγνόει και τον Πρόεδρον και την Σύνοδον της οποίας ούτος προεδρεύει, «ουδέποτε γαρ περί συστάσεως τοιαύτης Συνόδου λόγος εγένετο προς την Εκκλησίαν», ετόνισεν ο Πατριάρχης προς τον κομιστήν της επιστολής. Λαβούσα γνώσιν των ανωτέρω η Κυβέρνησις απέστειλεν αμέσως (30 Μαΐου 1850) προς τον Πατριάρχην «επίσημον εν μεμβράναις» γράμμα, διά του οποίου εζητείτο εν ονόματι του ιερού Κλήρου της Ελλάδος η αναγνώρισις της ανεξαρτησίας της εν Ελλάδι Εκκλησίας και της Συνόδου αυτής.

Πατριάρχης Άνθιμος Δ’

Ο Πατριάρχης συνεκάλεσεν ακολούθως, κατ’ Ιούνιον του 1850, μεγάλην Σύνοδον (συνεδρίαι l6ης, 20ής, 24ης και 29ης Ιουνίου) εις ην μετέσχον πέντε πρώην Οικουμενικοί Πατριάρχαι, ο Ιεροσολύμων Κύριλλος και τα μέλη της Πατριαρχικής Συνόδου (12 άρχιερείς).

Η εν τοις Πατριαρχείοις Σύνοδος εξέδωκε την 29ην Ιουνίου 1850 τον Συνοδικόν Τόμον, διά του οποίου αι εν Ελλάδι Εκκλησιαστικαί Επαρχίαι του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανεκηρύσσοντο εις Αυτοκέφαλον Εκκλησίαν. Περιέχει δε ο Τόμος ούτος επτά κανονικούς όρους, επί των οποίων εδράζονται αι θεμελιώδεις κανονικαί αρχαί της διοργανώσεως της αρτισυστάτου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος.

Αύτη θα έχη υπερτάτην Εκκλησιαστικήν αρχήν Σύνοδον διαρκή, της οποίας πρόεδρος θα είναι ο κατά καιρούς «Ιερώτατος Μητροπολίτης Αθηνών» και μέλη Αρχιερείς, προσκαλουμένονς αλληλοδιαδόχως «κατά τα πρεσβεία της χειροτονίας». Η Σύνοδος οφείλει να διοική την Εκκλησίαν «κατά τους θείους και ιερούς Κανόνας ελευθέρως και ακωλύτως από πάσης κοσμικής επεμβάσεως».

Η ονομασία της Συνόδου θα είναι: «Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος». Οι Αρχιερείς ιερουργούντες εν ταις επαρχίαις αυτών μνημονεύουσι της Ιεράς Συνόδου, ο δε Πρόεδρος «πάσης Επισκοπής Ορθοδόξων». Εν τοις ιεροίς Διπτύχοις η Ιερά Σύνοδος οφείλει να μνημονεύη «του τε κατά καιρόν Οικουμενικού Πατριάρχου, και των λοιπών τριών Πατριαρχών κατά τάξιν, καθώς και πάσης Επισκοπής Ορθοδόξων», ίνα διατηρήται η κανονική ενότης προς την εν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλην Εκκλησίαν και τας λοιπάς Ορθοδόξους του Χριστού Εκκλησίας, «κατά τους θείους και ιερούς Κανόνας και τα Πατροπαράδοτα έθιμα της Καθολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας».

Την διατήρησιν της τοιαύτης κανονικής ενότητος εκφράζει επίσης η λήψις του αγίου Μύρου παρά του Πατριαρχείου υπό της εν Ελλάδι Εκκλησίας. Ορίζει δε επί πλέον ο Τόμος, ότι διά τα γενικά εκκλησιαστικά ζητήματα η εν Ελλάδι Ιερά Σύνοδος θα έχη την αναφοράν αυτής προς το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, το οποίον θα παρέχη προθύμως την σύμπραξίν του, «προς κρείττονα οικονομίαν και στηριγμόν της Ορθοδόξου Εκκλησίας».

Η έκδοσις του Συνοδικού Τόμου, προ 150 ετών, υπήρξεν αληθώς βαρυσήμαντον γεγονός εξ επόψεως ιστορικοκανονικής. Ως και άλλοτε (1974) εσημειώσαμεν, «το Πατριαρχείον Κωνσταντινουπόλεως διά της εκδόσεως του Συνοδικού Τόμου απέβλεψεν εις τρία τινά· πρώτον εις την αποκατάστασιν της κανονικής ενότητος μετά των εν τω ελευθέρω Ελληνικώ Βασιλείω εκκλησιαστικών αυτού Επαρχιών, τας οποίας και ανακηρύσσει εις Αυτοκέφαλον Εκκλησίαν επί κανονικών βάσεων· δεύτερον εις το να καταστήση την Εκκλησίαν ταύτην ελευθέραν από πάσης κοσμικής εξουσίας· καί τρίτον τέλος εις το να καθορίση τας θεμελιώδεις κανονικάς αρχάς αι οποίαι δέον υποχρεωτικώς να πρυτανεύουν κατά την άσκησιν της διά του «Αυτοκεφάλου» παραχωρηθείσης συνοδικής διοικητικής δικαιοδοσίας».

Επίσκοπος Αθηνών Νεόφυτος

Την έκδοσιν του Συνοδικού Τόμου εδέχθησαν, σχεδόν πάντες, οι εν Ελλάδι μετά χαράς ιδιαζούσης (εξαιρουμένου του Φαρμακίδου και των συν αυτώ). Ο βασιλεύς Όθων μάλιστα, υποδεχόμενος την πρώτην κατασταθείσαν κανονικήν Ιεράν Σύνοδον «της Εκκλησίας της Ελλάδος», εδήλου τα εξής σημαντικά προς τους συνοδικούς αρχιερείς: «την επανάληψιν των κανονικών σχέσεων της Ελληνικής Εκκλησίας μετά των λοιπών ομοδόξων Εκκλησιών θεωρώ ως εν των επί της βασιλείας μου λαμπροτέρων συμβεβηκότων».

Διά Βασιλικού Διατάγματος της 11ης Αυγούστου 1850 ωρίσθη, κατά πρότασιν της Ιεράς Συνόδου, όπως κατά την 20ήν Αυγούστου τελεσθή δοξολογία εις όλους τους ναούς της Ελλάδος «επί τη λαμπρά της κανονικής αναγνωρίσεως πράξει», και αναγνωσθή ο Συνοδικός Τόμος. Ταύτα και εγένοντο. Την δε 2αν Σεπτεμβρίου 1850 διά Β. Διατάγματος ο Πρόεδρος της Συνόδου, Επίσκοπος Αττικής Νεόφυτος, μετωνομάσθη «Μητροπολίτης Αθηνών» (ως αναφέρεται ήδη εις τον Συνοδικόν Τόμον).

Η αντίδρασις του Φαρμακίδου κατά του Συνοδικού Τόμου υπήρξεν οξυτάτη και εζήτει την απόρριψίν του, συνέγραψε μάλιστα και σχετικήν συγγραφήν την οποίαν εδημοσίευσεν ανωνύμως το 1852 (23 Απριλίου), υπό τον τίτλον: «Συνοδικός Τόμος ή περί αληθείας» (ο επικαλούμενος «Αντίτομος»). Αποδοχή του Συνοδικού Τόμου εσήμαινε, κατά Φαρμακίδην, προδοσίαν κατά του Έθνους!

Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων

Τας πεπλανημένας γενικώτερον αντιλήψεις περί των εν Ελλάδι εκκλησιαστικών πραγμάτων του Φαρμακίδου αντέκρουσεν ο «σοφός» Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, εγκατασταθείς εν Ελλάδι από του 1834 (ευρίσκετο πρότερον εν Ρωσία). Ο διεξαχθείς μεταξύ των δύο ανδρών αγών, κυρίως διά συγγραμμάτων, υπήρξε σφοδρός, και απετύπου την σύγκρουσιν των δύο εν Ελλάδι κόσμων, των συντηρητικών-παραδοσιακών (Οικονόμος) και των φιλελευθέρων (Φαρμακίδης), οι οποίοι είναι και οι φορείς των νέων εκ της Δύσεως θεωριών διά τας σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας.

Το επικρατήσαν κλίμα είχεν ως άμεσον αποτέλεσμα την υπό της Κυβερνήσεως καθυστέρησιν -επί διετίαν όλην- από της εκδόσεως του Συνοδικού Τόμου- εκδόσεως των βασικών Καταστατικών Νόμων Σ’ καί ΣΑ’, ήτις και εγένετο την 10ην και 24ην Ιουλίου 1852 αντιστοίχως (ο Σ’ διαλαμβάνει «περί Επισκοπών και Επισκόπων και περί του υπό τους Επισκόπους τελούντος κλήρου», ο δε ΣΑ’ είναι «Νόμος Καταστατικός της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος»).

Τα όνειρα, βεβαίως, και αι ελπίδες όλων εκείνων οι οποίοι ανέμενον την κανονικήν των παρ’ ημίν εκκλησιαστικών πραγμάτων ρύθμισιν -επί τη βάσει των όρων του Συνοδικού Τόμου- διεψεύσθησαν! Και τούτο διότι οι νόμοι Σ’ και ΣΑ’ αποτελούν εν πολλοίς -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- αντιγραφήν και επανάληψιν των διατάξεων της «Διακηρύξεως» του 1833! Αι εξαιρέσεις αναφέρονται: α) εις την ονομασίαν της Συνόδου: «Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος» (ουχί δέ «… του Βασιλείου της Ελλάδος»), β) εις το ότι ωρίσθη μόνιμος πρόεδρος της Συνόδου ο μητροπολίτης Αθηνών (και τα δύο ταύτα αναφέρονται εις τον Συνοδικόν Τόμον).

Γεώργιος Λουδοβίκος φον Μάουρερ

Επεβλήθη λοιπόν και πάλιν εις την Εκκλησίαν της Ελλάδος νόθον πολιτειοκρατικόν καθεστώς, ως εκείνο του Μάουρερ, εις την διοικητικήν αυτής διοργάνωσιν. Προσπάθειαι της Ιεραρχίας προς την Κυβέρνησιν, διά την βελτίωσιν των εκκλησιαστικών πραγμάτων, κυρίως διά της αναθεωρήσεως των εκκλησιαστικών νόμων (υπόμνημα του 1868), απέβησαν δυστυχώς άκαρποι. Ετέρα σοβαρά προσπάθεια κατεβλήθη το 1914 διά της μεγάλης Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπείας (νόμος 188 της 21ης Μαρτίου, επί πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου).

Τα πολιτικά όμως γεγονότα τα οποία επηκολούθησαν εν Ελλάδι («ανάθεμα» του Βενιζέλου, διά της συμμετοχής της Εκκλησίας), αι διεθνείς πολιτικαί συνθήκαι, ως και η Μικρασιατική καταστροφή του 1922, επί πλέον δε η υπό της Κυβερνήσεως διάλυσις της Ιεραρχίας, η οποία συνήλθεν εν Αθήναις (1922) προς διαμαρτυρίαν διά την εκκλησιαστικήν κατάστασιν, δεν επέτρεψαν δυστυχώς την πραγματοποίησιν του συντελεσθέντος σημαντικού έργου της Επιτροπείας.

Η εκλογή ως νέου Αρχιεπισκόπου Αθηνών (8 Μαρτίου 1923, χειροτονία. 10 Μαρτίου) του αρχιμανδρίτου και καθηγητού της Θεολογικής Σχολής Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, διήνοιξε νέας προοπτικάς προς επίλυσιν των εκκλησιαστικών προβλημάτων. Ο Αρχιεπίσκοπος εζήτησε και επέτυχε παρά της Συνόδου την σύγκλησιν επισήμως της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος «προς κατακύρωσιν της επελθούσης διά της εκλογής αυτού ειρήνης της Εκκλησίας και αναθεώρησιν των διεπόντων την διοίκησιν αυτής νόμων» (νόμοι Σ’ καί ΣΑ’).

Η κυβέρνησις επείσθη διά την σύγκλησιν της Ιεραρχίας. Συνελθούσα δ’ αύτη την 3ην Απριλίου, εξέδωκε ψήφισμα το οποίον εκύρου την επελθούσαν λύσιν του εκκλησιαστικού ζητήματος (εκ του «αναθέματος» Βενιζέλου) και επελήφθη της αναθεωρήσεως του Καταστατικού νόμου της Εκκλησίας της Ελλάδος, αποφασίσασα μάλιστα την κατάργησιν των νόμων Σ’ καί ΣΑ’, διά να καταστή αυτοτελής η Εκκλησία και απαλλαγή των δεσμών της πολιτείας.

Ο υπό της Επαναστάσεως του στρατηγού Ν.Πλαστήρα εκδοθείς την 31ην Δεκεμβρίου 1923 «Καταστατικός Νόμος της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος» (Φ.Ε.Κ. 387Α) παρέσχεν εις την Εκκλησίαν την δυνατότητα να στηρίξη επί βάσεων κανονικών την διοίκησιν αυτής. Διά του νέου Καταστατικού εβελτιώθη το ισχύον μέχρι τότε πολιτειοκρατικόν σύστημα. Κατηργήθη η ολιγομελής Διαρκής Σύνοδος και αντ’ αυτής ωρίσθη ως ανωτάτη «εν τω Κράτει Εκκλησιαστική Αρχή» η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος (άρθ. 2), συνερχομένη άπαξ του έτους τακτικώς την 1ην Οκτωβρίου και εκτάκτως οσάκις παρίσταται ανάγκη.

Της Συνόδου προεδρεύει ο Αθηνών, ο οποίος τιτλοφορείται το πρώτον «Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος», οι δε Αρχιερείς «Μητροπολίται» (άρθ. 18). Την Σύνοδον, κατά την απουσίαν αυτής, αντιπροσωπεύει ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Η εκλογή των Αρχιερέων γίνεται υπό της Ιεραρχίας (άρθ. 23). Και εις άλλα θέματα, όπως το της εκκλησιαστικής δικαιοσύνης, η Εκκλησία αφέθη ελευθέρα από της πολιτείας. Πρόκειται, ασφαλώς, περί «νίκης» της Εκκλησίας, μετά πάροδον σχεδόν ενός αιώνος (90 έτών) από της μαουρερικής «Διακηρύξεως» (1833).

Και ενώ τα της Εκκλησίας έβαινον ομαλώς εξελισσόμενα και βελτιούμενα, η επελθούσα πολιτική μεταβολή (δικτατορία Θ. Παγκάλου) ανέκοψε τας δημιουργικάς προσπαθείας της Εκκλησίας, προξενήσασα έντασιν εις τας σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας. Διά της βίας ημπόδισε τους ιεράρχας να πραγματοποιήσονν συνέλευσιν της Ιεραρχίας και ο Αρχιεπίσκοπος αντέστη κατά των ενεργειών της δικτατορίας. Τήν 26ην Σεπτεμβρίου 1925 εδημοσιεύθη νομοθετικόν διάταγμα (Φ.Ε.Κ. 270Α) «Περί συστάσεως Διαρκούς Ιεράς Συνόδου και περί συμπληρώσεως και τροποποιήσεως του Καταστατικού Νόμου της 31 Δεκεμβρίου 1923 της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος».

Δι’ αυτού επανιδρύετο η Διαρκής Ιερά Σύνοδος (7 μέλη «εξ ων εις Πρόεδρος και εξ Σύνεδροι», άρθ. 2. Πρόεδρος είναι ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών), λαβούσα υπερεξουσίας (εκλογή Αρχιεπισκόπου και αρχιερέων, άρθ. 7), και εκπροσωπούσα «την Ανωτάτην Εκκλησιαστικήν Αρχήν, ήτοι την Σύνοδον της Ιεραρχίας υπό πάσαν έποψιν…» (άρθ. 1). Δεν κατηργήθη, βεβαίως, η Ιεραρχία και ήτο ευτύχημα οτι η δικτατορία δεν έλαβεν υπ’ όψιν τας εισηγήσεις ωρισμένων περί επαναφοράς εν ισχύι των νόμων Σ’ καί ΣΑ’ του 1852.

Η Ιεραρχία αντέδρασεν εις την επιβολήν του νέου καθεστώτος διοικήσεως της Εκκλησίας, συνελθούσα δε ανεπισήμως εις την Αρχιεπισκοπήν Αθηνών απεφάσισε να μη δεχθή την εφαρμογήν του νόμου της 26ης Σεπτεμβρίου 1925 και να επιδιώξη την επαναφοράν του νόμου του 1923.

Αι υπό τον Αρχιεπίσκοπον και των Ιεραρχών καταβληθείσαι προσπάθειαι απέδωκαν καρπούς. Το 1931 εψηφίσθη ο νόμος 5187 («Καταστατικός νόμος της αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος», Φ.Ε.Κ. 255Α) και το επόμενον έτος 1932 ο κωδικοποιημένος νόμος 5438 (Φ.Ε.Κ. 265Α/17 Αυγούστου· προηγουμένως εδημοσιεύθη υπό τον αυτόν αριθμόν 5438 νόμος «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του νόμον 5187…» Φ.Ε.Κ. 178Α/1 Ιουνίου 1932). Διά των ανωτέρω νόμων επανεφέροντο, εν πολλοίς, εν ισχύϊ αι διατάξεις του νόμου του 1923.

Ολίγα έτη προ της εκδόσεως του νόμου 5187/1931 εδημοσιεύθη ο νόμος 3615/1928 (Φ.Ε.Κ. 120Α/11 Ιουλίου) «Περί εκκλησιαστικής διοικήσεως των εν ταις Νέαις Χώραις της Ελλάδος Μητροπόλεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου», διά του οποίου επήρχετο η διοικητική αφομοίωσις των μητροπόλεων των «Νέων Χωρών» (υπήρξε προηγουμένη συνεννόησις μετά του Οικουμενικού Πατριαρχείου).

Το πρόβλημα της διοικήσεως των Μητροπόλεων των λεγομένων «Νέων Χωρών», δημιουργηθέν ευθύς μετά τους νικηφόρους πολέμους του 1912/1913, ελύθη κανονικώς υπό του Πατριαρχείου διά της εκδόσεως υπ’ αυτου της Πατριαρχικής Συνοδικής Πράξεως της 4ης Σεπτεμβρίου 1928, δι’ ης «τηρουμένου του επί των Επαρχιών τούτων ανωτάτου κανονικού δικαιώματος του Αγιωτάτου Πατριαρχικού Οικουμενικού Θρόνου, η διοίκησις εν τοις επί μέρους των επαρχιών τούτων διεξάγηται εφεξής επιτροπικώς υπό της πεφιλημένης Αγιωτάτης αδελφής Εκκλησίας της ‘Ελλάδος…».

Η «επιτροπική» αύτη διοίκησις των Μητροπόλεων «των Νέων Χωρών» διενεργείται επί τη βάσει των δέκα όρων της Πράξεως, τους οποίους οφείλει πάντοτε να τηρή η εν Ελλάδι Εκκλησία. Δέον ενταύθα να τονισθή ότι πρόκειται περί ρητής εντολής διοικήσεως «επιτροπικώς» των ως άνω Μητροπόλεων του Οικουμενικού Θρόνου, και όχι περί «αφομοιώσεως» αυτών μετά των άλλων επαρχιών της Παλαιάς Ελλάδος, ώς συνέβη με την Επτάνησον το 1866 και την Θεσσαλίαν (μετά τμημάτων της Ηπείρου) το 1882.

Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον διατηρεί πάντοτε επί των Μητροπόλεων των «Νέων Χωρών» το ανώτατον αυτού κανονικόν δικαίωμα (μνημόσυνον υφ’ εκάστου Μητροπολίτου), ως εκ τούτου δε «αυτοδικαίως παρακολουθεί την υπό της Εκκλησίας της Ελλάδος τήρησιν των υπ’ αυτού τεθέντων, διά της Πατριαρχικής Συνοδικής Πράξεως, όρων της επιτροπικής διοικήσεως των Μητροπόλεων των Νέων Χωρών».

Οι αρχιερείς των «Νέων Χωρών» μετέχουν της διοικήσεως της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος καθ’ ον ακριβώς τρόπον «και μετά των αυτών δικαιωμάτων» και οι Αρχιερείς της Παλαιάς Ελλάδος, εις την Διαρκή μάλιστα Σύνοδον «κατ’ ίσον αριθμόν» (όρος Β’).

Μετά την ανωτέρω ρύθμισιν, η Αυτοκέφαλος Εκκλησία της Ελλάδος απετελέσθη εκ δύο τμημάτων, συνεχίσασα την μετά του Οικουμενικού Πατριαρχείου αγαστήν αυτής συνεργασίαν.

Αι κατά την διάρκειαν της δικτατορίας Μεταξά από του 1936 επιβληθείσαι πολιτικαί μεταβολαί επηρέασαν δυσμενώς τα εκκλησιαστικά της Ελλάδος πράγματα (έκδοσις πλήθους αναγκαστικών νόμων και νομοθετικών διαταγμάτων, δι’ ων επήρχοντο πολλαί συμπληρώσεις ή τροποποιήσεις περί την διοίκησιν της Εκκλησίας αναφερόμεναι).

Κατά την διάρκειαν της ναζιστικής κατοχής της Ελλάδος εδημοσιεύθη ο νόμος 671/1943, ο οποίος ετροποποιήθη πολλάς φοράς και εβελτιώθη, ίσχυσε δε μέχρι της επιβολής της δικτατορίας τον Απρίλιον του 1967, ότε εξεδόθη το νομοθετικόν διάταγμα 126/1968, διά του οποίου κατηργήθη ο Καταστατικός Νόμος 671/1943.

Καταλυθείσης της δικτατορίας το 1974, επανήλθεν εν ισχύϊ ο καταστατικός νόμος 671/1943 (ως είχε το πρώτον δημοσιευθή) διά της εκδόσεως του νομοθετικού διατάγματος 87/1974, όπερ κατηργήθη το 1977, διά της εκδόσεως του νόμου 590/1977 (Φ.Ε.Κ. 146/31-6-77, τεύχος Α’) «Περί Καταστατικού Χάρτου της Εκκλησίας της Ελλάδος».

Ο νόμος ούτος ισχύει μέχρι και σήμερον· αποτελεί δε τον μόνον αυτοτελή Καταστατικόν Χάρτην της εν Ελλάδι Εκκλησίας, όστις εψηφίσθη υπό της Βουλής των Ελλήνων, διά κοινοβουλευτικής διαδικασίας. Ο νέος Καταστατικός εξασφαλίζει την νόμιμον και κανονικήν λειτουργίαν των διοικητικών θεσμών της Εκκλησίας, συμφώνως προς την ρητήν επιταγήν του Συντάγματος (αρθ. 3, παρ. 1), ενώ «καθορίζει σαφέστερον την θέσιν της Εκκλησίας εν τω Ελληνικώ Κράτει», επί τη βάσει της παραδοσιακής αρχής της «συναλληλίας» .

Η Εκκλησία, λοιπόν, της Ελλάδος, έχουσα τας υπό του νέου Καταστατικού Χάρτου αυτής καλάς προϋποθέσεις και διαθέτουσα ικανάς πνευματικάς και ηθικάς δυνάμεις, στηριζομένη δε και εις την μακραίωνα αποστολικήν αυτής παράδοσιν, δύναται να χωρήση εν Πνεύματι Αγίω και ορθοτομούσα πάντοτε τον λόγον της αληθείας εις την ιστορικήν αυτής πορείαν κατά την ανατείλασαν νέαν χιλιετίαν.

Συνεπώς, η δισχιλιετής ιστορική πορεία της εν Ελλάδι αποστολικής Εκκλησίας είναι μία ζώσα μαρτυρία όχι μόνον του λυτρωτικού μηνύματος της χριστιανικής πίστεως, αλλά και της συνεχούς ορθοδόξου εμπειρίας του μηνύματος αυτού. Η παύλειος αποστολική παράδοσις υπήρξε πάντοτε το αμετάθετον κριτήριον της πνευματικής αποστολής αυτής εις τε τον ελλαδικόν και τον μείζονα Ελληνισμόν, εν αγαστή πάντοτε συμπνοία και εν ενεργώ συναντιλήψει μετά της εν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, διά την κοινήν αντιμετώπισιν των πολλαπλών αντιξοοτήτων του αιώνος τούτου.

Κατά την πρώτην χιλιετίαν συνέβαλε τα μέγιστα εις την διαφύλαξιν της κοινωνίας της πίστεως εν τω συνδέσμω της αγάπης των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως. Κατά την δευτέραν χιλιετίαν ηγωνίσθη μετά μοναδικού ζήλου διά την υπεράσπισιν της ορθοδοξίας της πίστεως τόσον έναντι της αφιλαδέλφου και οπωσδήποτε αθεμίτου προσηλυτιστικής προπαγάνδας της ρωμαιοκαθολικής Ουνίας και των προτεσταντών Μισσιοναρίων, όσον και έναντι του αλλοθρήσκου δυνάστου, διαφυλάξασα ακηλίδωτον την παραδεδομένην πίστιν και ακλόνητον την πνευματικήν συνοχήν του εκκλησιαστικού σώματος αυτής.

Σήμερον, η δισχιλιετής πορεία αγώνων διά την προβολήν της ορθοδοξίας της πίστεως και την βίωσιν της εν ημίν ελπίδος αποτελεί την ατίμητον παρακαταθήκην της ιστορικής μνήμης της εν Ελλάδι Εκκλησίας, αλλά συγχρόνως και την ιδιαιτερότητα της πνευματικής αποστολής αυτής διά την υπέρβασιν της πνευματικής συγχύσεως των νεωτέρων χρόνων, η οποία υπήρξεν οδυνηρά διά την εύρυθμον λειτουργίαν και του ιδίου αυτής σώματος.

Πράγματι, η Εκκλησία της Ελλάδος, απηλλαγμένη πλέον των αντιρρόπων πιέσεων του κόσμου εις την εσωτερικήν λειτουργίαν του σώματος αυτής, διαθέτει τον αναγκαίον δυναμισμόν διά την ανανέωσιν της πνευματικής σχέσεως αυτής προς την σύγχρονον εκκοσμικευμένην κοινωνίαν και δύναται να προβάλη την αξιόπιστον μαρτυρίαν αυτής προς τους εγγύς και τους μακράν, στοιχούσα τω υπερόχω υποδείγματι του αποστόλου των εθνών Παύλου, διά την προσαρμογήν του λυτρωτικού μηνύματος της χριστιανικής πίστεως εις τα σύγχρονα πνευματικά αιτήματα του ανθρώπου. 

Από τα Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος 2000, εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας

Πηγή: myriobiblos, Αβέρωφ

Μια δημοσκόπηση του YouGov βρήκε ότι το 43% των Βρετανών πιστεύει ότι η Βρετανική Αυτοκρατορία ήταν κάτι καλό, ενώ το 44% είναι περήφανοι για την ιστορία της Αποικιοκρατικής Βρετανίας

Μια νέα δημοσκόπηση της YouGov ανακάλυψε ότι το Βρετανικό κοινό είναι γενικά υπερήφανο για την Βρετανική Αυτοκρατορία και το αποικιοκρατικό της παρελθόν.

Η YouGov βρήκε ότι το 44% είναι περήφανοι για την ιστορία της Βρετανικής Αποικιοκρατίας, με το 21% να εκφράζει τη λύπη του για την ύπαρξή της και με το 23% να μην εκφέρει άποψη.

Η ίδια δημοσκόπηση διαπίστωσε επίσης ότι το 43% πιστεύει ότι η Βρετανική Αυτοκρατορία ήταν κάτι καλό, το 19% είπαν ότι ήταν κακή και το 25% είπαν ότι δεν ήταν “ούτε καλή ούτε κακή”.

Στο αποκορύφωμά της το 1922, η Βρετανική αυτοκρατορία κυριαρχούσε στο ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού και στο ένα τέταρτο της συνολικής έκτασης του κόσμου.

Παρά το γεγονός ότι οι υποστηρικτές της λένε ότι η Αυτοκρατορία έφερε διάφορες οικονομικές εξελίξεις σε μέρη του κόσμου που ήλεγχε, οι επικριτές επισημαίνουν σφαγές, λιμούς και τη χρήση στρατοπέδων συγκέντρωσης από τη Βρετανική Αυτοκρατορία.

1. Στρατόπεδα συγκέντρωσης των Boers

Ένοπλοι κοντά στο Ladysmith κατά το δεύτερο πόλεμο των Μπόερ, γύρω στο 1900

.

Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Πολέμου των Boers (1899-1902), οι Βρετανοί μάντρωσαν περίπου το 1/6 του πληθυσμού των Boers -κυρίως γυναίκες και παιδιά- και κρατούνταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα οποία ήταν υπερπλήρη και επιρρεπή σε ξεσπάσματα ασθενειών, με πενιχρές μερίδες φαγητού.

Από τους 107.000 ανθρώπους που φυλακίστηκαν στα στρατόπεδα, 27.927 Boers πέθαναν, μαζί με άγνωστο αριθμό μαύρων Αφρικανών.

2. Η σφαγή στο Amritsar

Ένας νεαρός επισκέπτης κοιτάζει έναν πίνακα ζωγραφικής που απεικονίζει την Σφαγή στο Amritsar στο Jallianwala Bagh του Amritsar

Όταν ειρηνικοί διαδηλωτές αψήφησαν την εντολή της κυβέρνησης και παρουσιάστηκαν κατά της Βρετανικής αποικιοκρατίας στο Amritsar της Ινδίας, στις 13 Απριλίου του 1919, παγιδεύτηκαν στο εσωτερικό των τειχών των κήπων της Jallianwala και δέχτηκαν πυρά από τους στρατιώτες Gurkha.

Οι στρατιώτες, υπό τις διαταγές του Ταξιάρχου Reginald Dyer, τους πυροβολούσαν μέχρι που τους τελείωσαν τα πυρομαχικά, σκοτώνοντας μεταξύ 379 και 1.000 διαδηλωτών και τραυματίζοντας  άλλους 1.100, μέσα σε 10 λεπτά.

Ο Ταξίαρχος Dyer αργότερα επαινέθηκε ως ήρωας από το Βρετανικό κοινό, για τον οποίο έθεσε 26.000 λίρες για λογαριασμό του ως ευχαριστώ.

3. Κατάτμηση της Ινδίας

Ο Βρετανός δικηγόρος και άρχοντας του νόμου Cyril Radcliffe, 1ος υποκόμης Ράντκλιφ (1899-1977) στο υπουργείο Αποικιών, Λονδίνο, Ιούλιος 1956.

Το 1947, ο Cyril Radcliffe επιφορτίστηκε με την κατάρτιση των συνόρων μεταξύ της Ινδίας και του νεοσύστατου κράτους του Πακιστάν κατά την διάρκεια ενός και μόνο γεύματος.

Αφού ο Cyril Radcliffe χώρισε την (ινδική) υποήπειρο ανάλογα με το θρήσκευμα, ξεριζώνοντας πάνω από 10 εκατομμύρια ανθρώπους, οι Ινδουιστές στο Πακιστάν και οι μουσουλμάνοι στην Ινδία αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από τις εστίες τους, καθώς βίαια επεισόδια ξέσπασαν.

Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις έως και ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις θρησκευτικές σφαγές.

4. Η εξέγερση των Μάου Μάου

Ύποπτοι Μάου Μάου σε ένα από τα στρατόπεδα φυλακών το 1953.

Χιλιάδες ηλικιωμένοι Κενυάτες, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι οι Βρετανικές αποικιακές δυνάμεις τους κακομεταχειρίζονταν, τους βίαζαν και τους βασάνιζαν κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των Μάου Μάου (1951-1960), ζητούσαν μια αγωγή αποζημίωσης ύψους 200 εκατομμυρίων λιρών κατά της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου.

Τα μέλη της φυλής Kikuyu κρατούνταν σε στρατόπεδα, που περιγράφηκαν ως τα “γκουλάγκ της Βρετανίας” ή στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου ισχυρίζονταν ότι υπέστησαν συστηματικά βασανιστήρια και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.

Οι εκτιμήσεις των θανάτων ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό: ο ιστορικός David Anderson εκτιμά ότι πέθαναν 20.000, ενώ η Caroline Elkins πιστεύει ότι έως και 100.000 θα μπορούσαν να είχαν πεθάνει.

5. Οι λιμοί στην Ινδία

Παιδιά που λιμοκτονούν στην Ινδία, 1945.

Μεταξύ 12 και 29 εκατομμύρια Ινδών πέθαναν από την πείνα ενώ ήταν υπό τον έλεγχο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, επειδή εκατομμύρια τόνοι σιταριού εξήχθησαν στη Βρετανία καθώς η πείνα μαίνονταν στην Ινδία.

Το 1943, μέχρι τέσσερα εκατομμύρια Βεγγαλέζοι πέθαναν από την πείνα, όταν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ μετέφερε τρόφιμα στους Βρετανούς στρατιώτες και χώρες όπως η Ελλάδα ενώ η θανάσιμη πείνα σάρωσε την Βεγγάλη.

Μιλώντας για το λιμό της Βεγγάλης το 1943, ο Τσόρτσιλ είπε: «Μισώ τους Ινδούς. Είναι ένας θηριώδης λαός με μια θηριώδη θρησκεία. Η πείνα ήταν δική τους υπαιτιότητα αφού ζευγαρώνουν σαν κουνέλια».

Πηγή: The Independent.co.uk , Offtherecord , Αβέρωφ

τον Κριμαϊκό πόλεμο συμμετείχαν η Αγγλική αυτοκρατορία, η Γαλλική αυτοκρατορία, η Οθωμανική αυτοκρατορία και το βασίλειο της Σαρδηνίας, εναντίον της Ρωσικής αυτοκρατορίας. Η Αγγλία εισήλθε στον πόλεμο διότι η Ρωσία επεδίωκε να ελέγχει τα Δαρδανέλια και κατά συνέπεια τις διαδρομές της Μεσογείου και είναι ο μόνος ευρωπαϊκός πόλεμος στον οποίο έλαβε μέρος στο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ του τέλους των Ναπολεόντειων συγκρούσεων και του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Αν και τελικά νικητής ανεδείχθη ο συνασπισμός των κρατών, εν τούτοις ο συγκεκριμένος πόλεμος κατεγράφη ιστορικά ως ο πόλεμος στον οποίο η Βρετανία υπέπεσε σε σωρεία στρατηγικών λαθών και επέδειξε στρατιωτική ανωριμότητα και ανύπαρκτη υποστήριξη. Παράλληλα όμως είναι ο πρώτος πόλεμος στον οποίο ανεπτύχθησαν στρατιωτικά νοσοκομεία – υπήρξαν πολεμικοί ανταποκριτές και πραγματοποιήθηκε χρήση τηλεπικοινωνιακών μέσων.

Το «παράδοξο» της συμμετοχής του βασιλείου της Σαρδηνίας στον πόλεμο έγκειται στο γεγονός ότι ο βασιλέας της Σαρδηνίας Βίκτωρ Εμμανουήλ, προκειμένου να κερδίσει την εύνοια της Γαλλίας εν όψει της ενοποίησης της Ιταλίας υπό τις διαταγές του, απέστειλε εκστρατευτικό σώμα αποτελούμενο από 18.000 στρατιώτες, οι οποίοι διακρίθηκαν στην μάχη της Σεβαστουπόλεως.

Στον Κριμαϊκό πόλεμο συμμετείχαν και Έλληνες εθελοντές, όπου 1.000 άνδρες περίπου με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Πάνο Κορωναίο πολέμησαν στην πλευρά των Ρώσων κατά την πολιορκία της Σεβαστουπόλεως, καθώς και το Ελληνικό τάγμα του Μπαλακλάβα που συμμετείχε στην ομώνυμη μάχη και το οποίο αποτελείτο από Έλληνες που ζούσαν στην περιοχή.

Ιστορικό

Ο πόλεμος ξεκίνησε ως μια διαμάχη μεταξύ των Ρώσων Ορθόδοξων μοναχών και των Γάλλων Καθολικών, όσον αφορά στο προβάδισμα στους ιερούς τόπους της Ιερουσαλήμ και Ναζαρέθ. Ο Τσάρος Νικόλαος Ι της Ρωσίας διεκδίκησε το δικαίωμα να προστατεύσει την Χριστιανική κοινότητα και κτίσεις στους Αγίους Τόπους και προκειμένου να υποστηρίξει τις θέσεις του μετακίνησε στρατεύματα στην Βλαχία και Μολδαβία (σημερινή Ρουμανία) οι οποίες ήσαν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ρωσικός στόλος στη συνέχεια κατέστρεψε ένα τουρκικό στολίσκο στην Σινώπη της Μαύρης Θάλασσας. Σε μια πρώιμη έξαρση προπαγάνδας, η Γαλλο-Ρωσσική διαμάχη για τους Αγίους Τόπους στην Παλαιστίνη μετετράπη στην άμεση αιτία του Κριμαϊκού πολέμου.

Εκείνη την χρονική περίοδο η Τουρκία έλεγχε την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, και μεγάλα τμήματα της Μέσης Ανατολής. Η Υψηλή Πύλη (μουσουλμάνος κυβερνήτης της Τουρκίας) είχε δώσει προνόμια για την προστασία των Χριστιανών και των ναών στους Αγίους τόπους σε πολλά κράτη. Αυτό εξηγεί την ύπαρξη τόσων πολλών εκκλησιών στον έλεγχο των προσκυνημάτων στο Ισραήλ έως και σήμερα. Εκείνη την εποχή η Γαλλία και Αγγλία είχαν εξασφαλίσει συγκεκριμένες δεσμεύσεις από τους Τούρκους έναντι των άλλων κρατών. Το συμφέρον της Γαλλίας στην Παλαιστίνη είχε υποκινηθεί από μια εγχώρια κρίση το 1840-1841 και ο Ναπολέων ΙΙ το «προώθησε» επειδή στηρίχθηκε στην υποστήριξη ομάδων κληρικών της Γαλλίας. Το 1850 ο Ναπολέων ΙΙΙ ζήτησε την αποκατάσταση των προνομίων του 1740 στους Γάλλους Καθολικούς . Αυτό σήμαινε ότι οι Γάλλοι ήθελαν το «κλειδί» της Εκκλησίας της Γεννήσεως στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ και το δικαίωμα να τοποθετήσουν ένα ασημένιο αστέρι στην γενέτειρα του Χριστού στη Βηθλεέμ. Οι Γάλλοι απείλησαν με στρατιωτική δράση εάν η «Υψηλή Πύλη» δεν έδιδε λύση και οι Ρώσοι αντίστοιχα απείλησαν να καταλάβουν την Μολδαβία και την Βλαχία.

Ο Σχης Πάνος Κορωναίος και η Ελληνική λεγεώνα στον πόλεμο της Κριμαίας

Η αδύναμη «Υψηλή Πύλη» έκανε το καλύτερο που μπορούσε υπό τις συνθήκες αυτές και απάντησε θετικά σε αμφότερα τα αντίπαλα μέρη. Όμως η διπροσωπία της Τουρκικής διπλωματίας σύντομα απεκαλύφθη, με συνέπεια οι Γάλλοι να στείλουν το πολεμικό πλοίο «Καρλομάγνος» στην Κωνσταντινούπολη και μια μοίρα στον κόλπο της Τρίπολης. Τον Δεκέμβριο του 1852, οι Τούρκοι μη έχοντας άλλη επιλογή, υπέκυψαν στις απαιτήσεις των Γάλλων. Ίσως να φαίνεται αφελές σήμερα το γεγονός ότι διαφώνησαν δύο αυτοκρατορίες για «τα κλειδιά» μιας εκκλησίας, όμως η συγκεκριμένη δεν ήταν μια τυχαία εκκλησία. Εκτός αυτού, το θρησκευτικό θέμα δεν ήταν ο ουσιαστικός παράγοντας της Γαλλο – Ρωσικής διαμάχης.

Η Γαλλία ήθελε να σπάσει η ηπειρωτική συμμαχία που την είχε παραλύσει επί μισό αιώνα. Τον Οκτώβριο του 1853 Τουρκία η αντιδρά κηρύσσοντας τον πόλεμο στη Ρωσία. Ο Αγγλο – Γαλλικός στόλος διεισδύει περαιτέρω στα στενά και αγκυροβολεί στον Βόσπορο. Εν τω μεταξύ τον Νοέμβριο έξω από την ακτή της Σινώπης, στην Μαύρη θάλασσα, ο τουρκικός στόλος ηττάται από τους Ρώσους. Τον Ιανουαρίο του 1854 ο Αγγλο – Γαλλικός στόλος έπλευσε στον Εύξεινο Πόντο. Η Γαλλία, Αγγλία και Τουρκία, συστήνουν επίσημη Συμμαχία.

Όταν τα Ρωσικά στρατεύματα διέσχισαν το Δούναβη, ο πόλεμος κατά της Τουρκίας μετετράπη σε πόλεμο κατά του Ευρωπαϊκού Συνασπισμού. Αυτή ακριβώς ήταν η τροπή των γεγονότων την οποία ο τσάρος Νικόλαος είχε προσπαθήσει τόσο σκληρά να αποφύγει. Το Μάρτιο του 1854 η Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στη Ρωσία, προς υποστήριξη της Τουρκίας της οποίας το ναυτικό είχε υποστεί σοβαρή ήττα από τον Ρωσσικό στόλο στον Εύξεινο Πόντο. Ο λόρδος Raglan, διοικητής της βρετανικής δύναμης, στρατοπέδευσε στη Βάρνα στη δυτική ακτή της Μαύρης Θάλασσας και έλαβε οδηγίες για εκδήλωση ενεργειών όσον αφορά στην πολιορκία της Σεβαστούπολης, εκτός αν με τις πληροφορίες που είχε στην διάθεσή του το εν λόγω εγχείρημα δεν επρόκειτο να στεφθεί με επιτυχία.

Όμως παρά το γεγονός ότι διέθετε ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με τη Ρωσική δύναμη στην Κριμαία, ο λόρδος Raglan θεώρησε καθήκον του να υπακούσει στην εντολή και έτσι ξεκίνησε προετοιμασίες για να εισβάλει στην χερσόνησο. Τον Σεπτέμβριο τα βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα αποβιβάσθηκαν σε μια παραλία βόρεια της Σεβαστούπολης και κατευθύνθηκαν προς τον στόχο. Σημειώνευαι ότι ο ηλεκτρικός τηλέγραφος είχε ήδη εφευρεθεί πριν αρκετά χρόνια και ήδη επικοινωνούσαν μεταξύ τους οι περισσότερες πόλεις της Ευρώπης. Υπήρχε ήδη ένας τηλεγραφικός σταθμός στη Βάρνα και όταν οι Σύμμαχοι κατέλαβαν την Μπαλακλάβα, ανέπτυξαν ένα υποθαλάσσιο καλώδιο κατά μήκος της Μαύρης θάλασσας από την Βάρνα έως την Μπαλακλάβα, σε απόσταση 340 μιλίων, συνδέοντας τους επικεφαλής των στρατευμάτων με το Λονδίνο και το Παρίσι. Έτσι ο Γάλλος αρχιστράτηγος ενημέρωνε συνεχώς τον Ναπολέοντα ΙΙΙ, ο οποίος επεδείκνυε έντονο ενδιαφέρον για την εκστρατεία.

Ο Βρετανός διοικητής αντιστράτηγος Sir James Simpson, που είχε διαδεχθεί τον λόρδο Raglan, ταλαιπωρείτο με διοικητικά ζητήματα ήσσονος σημασίας προερχόμενα από το Whitehall, χωρίς να διαθέτει επαρκές προσωπικό για την αντιμετώπιση τους………..σχολιάζοντας ότι «ο τηλέγραφος κατέστρεψε τα πάντα». Όταν η παραδουνάβια εκστρατεία του Gorchakov κατέληξε σε καταστροφή, ο λόρδος Palmerston, νέος πρωθυπουργός της Αγγλίας (από το Φεβρουάριο 1855) σε μια προσπάθεια να χτυπήσει τη Ρωσία στο μαλακό υπογάστριο, εισηγήθηκε την διεξαγωγή της εκστρατείας.

Οι μάχες

Οι σημαντικότερες μάχες που διεξήχθησαν κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο ήσαν οι ακόλουθες:

• Η μάχη της Σινώπης (30 Νοεμβρίου 1853): Ρωσικά πολεμικά πλοία υπό τις διαταγές του ναυάρχου Πάβελ Ναχίμοβ βύθισαν στολίσκο των Οθωμανών στο λιμάνι της Σινώπης στην βόρεια Ανατολία.
• Πολιορκία του Πετροπαβλόσκ (30–31 Αυγούστου 1854): Η πολιορκία ήταν η κύρια μάχη στο θέατρο επιχειρήσεων του Ειρηνικού, κατά την οποία επεκράτησαν οι Ρωσικές δυνάμεις.
• Μάχη της Άλμα (20 Σεπτεμβρίου 1854): Η εν λόγω μάχη θεωρείται η πρώτη μάχη του πολέμου όπου οι συμμαχικές δυνάμεις επεκράτησαν των Ρωσικών.
• Πολιορκία της Σεβαστουπόλεως (25 Σεπτεμβρίου 1854 έως 8 Σεπτεμβρίου 1855): Η πολιορκία διήρκεσε περίπου ένα έτος και είχε τα περισσότερα θύματα από όλες τις συγκρούσεις του πολέμου. Η πρωτεύουσα της Κριμαίας αλώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις οι οποίες εντούτοις προσμετρούσαν περισσότερες απώλειες απ’ ότι οι ηττηθέντες Ρωσικές (130.000 έναντι 100.000) απόδειξη της σθεναράς αντίστασης των πολιορκουμένων.
• Μάχη της Μπαλακλάβα (25 Οκτωβρίου 1854): Εντάσσεται στα πλαίσια της πολιορκίας της Σεβαστουπόλεως και το αποτέλεσμά της ήταν αμφίρροπο (χωρίς νικητή). Η εν λόγω μάχη κατεγράφη για ένα από τα πλέον διάσημα και τραγικά συμβάντα όλων των ιστορικών μαχών………..την επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας, όπου κατόπιν παρερμηνείας των διαταγών η Βρετανική ταξιαρχία ελαφρού ιππικού αντί να καταδιώξει μια Ρωσική πυροβολαρχία που υποχωρούσε επιτέθηκε σε διαφορετική πυροβολαρχία στην πρώτη γραμμή πυρός……..με αποτέλεσμα να υποστεί βαρύτατες απώλειες (αποδεκατίσθηκε) και να υποχωρήσει ατάκτως.
• Μάχη του Ίνκερμαν (5 Νοεμβρίου 1854): Εντάσσεται στις μάχες κατά την πολιορκία της Σεβαστουπόλεως και η νίκη των συμμαχικών δυνάμεων ήταν καίριας σημασίας καθότι έκαμψε το ηθικό των Ρωσικών δυνάμεων.
• Μάχη της Ευπατόριας (17 Φεβρουαρίου 1855): Ήταν η αμέσως σημαντικότερη μάχη του Κριμαϊκού πολέμου μετά την πολιορκία της Σεβαστουπόλεως όπου νικητές ανεδείχθησαν οι συμμαχικές δυνάμεις.
• Μάχη του ποταμού Τσερνάγια (25 Αυγούστου 1855): Η μάχη διεξήχθη στις όχθες του ομώνυμου ποταμού μεταξύ Ρωσικών και συμμαχικών δυνάμεων (Γάλλοι – Οθωμανοί – Σαρδήνιοι) όπου νικητές ανεδείχθησαν οι δεύτεροι.
• Ναυμαχίες στην θάλασσα του Αζόφ (Μάιος έως Νοέμβριος 1855): Στις ναυμαχίες που διεξήχθησαν στην θάλασσα του Αζόφ ο Γαλλικός – Αγγλικός και Οθωμανικός στόλος κατέστρεψε ολοσχερώς τον αντίστοιχο Ρωσικό.
• Πολιορκία του Καρς (Ιούνιος έως Νοέμβριος 1855): Η εν λόγω πολιορκία ήταν η τελευταία μάχη που διεξήχθη κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο όπου οι Ρωσικές δυνάμεις κατενίκησαν τις Αγγλο – Οθωμανικές.

Απώλειες

Οι απώλειες κατά την διάρκεια του πολέμου ήσαν τραγικές σε αμφότερα τα στρατόπεδα. Οι συμμαχικές δυνάμεις υπέστησαν απώλειες της τάξεως των 350.000 ανδρών και οι Ρωσικές 230.000 άνδρες. Στις απώλειες περιλαμβάνονται και τα θύματα από ασθένειες – επιδημίες (τύφος, ελονοσία, κ.λ.π) οι οποίες παρουσίαζαν έξαρση, λόγω της ελλιπούς νοσοκομειακής υποστήριξης. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο διεκρίθη και η νοσοκόμα Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ η οποία κατέβαλε υπεράνθρωπες προσπάθειες στην οργάνωση νοσοκομειακών σταθμών και την περίθαλψη τραυματιών.

Η συνθήκη των Παρισίων

Η συνθήκη των Παρισίων υπεγράφη μεταξύ των αντιπάλων στις 30 Μαρτίου του 1856 και καθόριζε την Μαύρη θάλασσα ως ουδέτερη περιοχή απαγορεύοντας την κατασκευή οχυρωματικών έργων, καθώς και την παρουσία στρατού, επιφέροντας καίριο πλήγμα στην επιρροή της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή. Επιπλέον αποδόθηκε η νότια Βεσσαραβία (περιοχή μεταξύ των ποταμών Δνείστερου και Προύθου) από την Ρωσία στην Μολδαβία και επιπλέον η Ρωσία παραιτήθηκε του δικαιώματος της προστάτιδας των Ορθοδόξων.

Η εν λόγω συνθήκη ίσχυε μέχρι το 1871 όταν η Γαλλία ηττήθηκε από την Πρωσία. Όταν η Πρωσία και άλλα Γερμανικά κρατίδια ενώθηκαν για να σχηματίσουν την Γερμανική αυτοκρατορία, ο αυτοκράτορας της Γαλλίας, Ναπολέων ΙΙΙ καθαιρέθηκε προκειμένου να σχηματισθεί η 3η Γαλλική Δημοκρατία. Κατά την διάρκεια της θητείας του, ήταν υπέρμαχος των Βρετανικών θέσεων και είχε αντιταχθεί έναντι της Ρωσίας όσον αφορά στο Ανατολικό ζήτημα, παρόλο που η ανάμειξη της Ρωσίας στην Οθωμανική αυτοκρατορία, ουδόλως έπληττε τα συμφέροντα της Γαλλίας.

Αργότερα μετά την θεσμοθέτηση της Δημοκρατίας, η Γαλλία εγκατέλειψε τις αντιρρήσεις της έναντι της Ρωσίας. Ενθαρρυμένη η Ρωσία από την απόφαση της Γαλλίας και υποστηριζόμενη από τον Γερμανό υπουργό Όττο φον Βίσμαρκ, αποκηρύττει τις ρήτρες που αφορούσαν στην Μαύρη θάλασσα και καθώς η Μεγ. Βρετανία δεν μπορούσε μόνη της να υποστηρίξει τις ρήτρες… η Ρωσία ελλιμενίζει στόλο στην Μαύρη θάλασσα.

Παρόλο που ο «τιμωρημένος» της συνθήκης των Παρισίων ήταν η Ρωσία, εντούτοις μακροπρόθεσμα ο πραγματικά χαμένος ήταν η Αυστρία, η οποία έχοντας εγκαταλείψει την συμμαχία με την Ρωσία και όντας διπλωματικά απομονωμένη, ηττήθηκε στον Αυστρο – Πρωσικό πόλεμο χάνοντας την επιρροή της στις περισσότερες Γερμανόφωνες περιοχές. Με την Γαλλία τώρα εχθρική προς την Γερμανία και σύμμαχο με την Ρωσία, η οποία ανταγωνιζόταν την Αυστρο – Ουγγρική αυτοκρατορία ως προς τον πρωταγωνιστικό ρόλο στα Βαλκάνια έναντι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, άρχισαν να θεμελιώνονται οι διπλωματικές συμμαχίες οι οποίες τελικά θα οδηγούσαν στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο.

Συμπεράσματα

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος σηματοδότησε την αναβάθμιση της Γαλλίας στη θέση των υπερδυνάμεων της ηπείρου και την αντίστοιχη υποβάθμιση της τσαρικής Ρωσίας. Επιπλέον απετέλεσε μια από τις κύριες αιτίες κατάρρευσης της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας, της δύναμης που είχε κυριαρχήσει και τηρούσε ισορροπίες στην Ευρώπη από το Συνέδριο της Βιέννης το 1815 και συμπεριελάμβανε, Γαλλία, Ρωσία, Αυστρία και την Βρετανική αυτοκρατορία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η όλη υπόθεση είχε σαφή αντιρωσικό προσανατολισμό. Δεν αποτελεί επομένως έκπληξη, ότι η Ρωσία παρέμεινε εχθρική προς τον συνασπισμό και ιδιαίτερα την Βρετανία. Επιπλέον η συνθήκη των Παρισίων συνετέλεσε στην έξαρση του Σλαβοφιλικού κινήματος.

Πηγή: Αβέρωφ