Τό καλοκαίρι τοῦ 1943 τό πατριωτικό Ἀντάρτικο στή νοτιοδυτική Πελοπόννησο, ὁ «Ἑλληνικός Στρατός» (ΕΣ), εἶχε φθάσει σέ ἱκανοποιητικό ἐπίπεδο συμμετοχῆς, τουλάχιστον σέ ἀξιωματικούς, ἄν ὄχι καί σέ ἁπλούς ἀντάρτες. Η ἡγεσία του ἦταν διάσπαρτη μεταξύ πολλῶν ἀξιωματικῶν κατωτέρων βαθμῶν, ἐνῶ ἦταν κοινή πεποίθηση ὅτι ὅλους τούς συντόνιζε ἀπό τήν Καλαμάτα ὁ συνταγματάρχης Διονύσιος Παπαδόγκωνας(1).

Ὁ Παπαδόγκωνας ἦταν ἀξιωματικός μέ μεγάλη ἀπήχηση στό σῶμα τῶν ἀξιωματικῶν της Μεσσηνίας, μέ τούς ὁποίους εἶχε ὀργανώσει τούς πρώτους πυρῆνες Ἐθνικῶν Ὁμάδων Ἀντίστασης (ΕΟΑ) ἀπό τόν Ἰούλιο 1942.

Ἡ Κατοχική κυβέρνηση τῆς Ἀθήνας εἶχε διορίσει τόν Παπαδόγκωνα Στρατιωτικό Διοικητή Καλαμάτας (Φρούραρχο), λόγω ἀρχαιότητος μεταξύ τῶν Μεσσήνιων ἀξιωματικῶν. Τό ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ προσπάθησε πολλές φορές νά τόν δολοφονήσει, ἀκόμη καί μέσα στήν Καλαμάτα, χωρίς ἐπιτυχία.

Στό τέλος δοκίμασε νά τόν δολοφονήσει ἠθικά. Κυκλοφόρησε ἕνα πλαστό σύμφωνο μεταξύ Παπαδόγκωνα – Ντομένικο, τοῦ Ἰταλοῦ στρατιωτικοῦ διοικητῆ Μεσσηνίας, περί δῆθεν συνεργασίας τοῦ ΕΣ μέ τούς Ἰταλούς γιά τή διάλυση τοῦ ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ ΚΚΕ. Ἀκολουθεῖ τό κείμενο τοῦ ὑποτιθέμενου Συμφώνου ὅπως κυκλοφόρησε:

Σύμφωνον Ντομένικο-Παπαδόγκωνα
Διοίκησις Τομέως Μρεσσηνίας/Ἐμπιστευτικόν Πρωτόκολλον 005856, Καλαμάτα 20/7/1943

ΑΠΟΡΡΗΤΟΝ
Ὁ ὑπογγεγραμμένος συνταγματάρχης διοικητής τοῦ 64ου συντάγματος Πεζικοῦ ΝΤΟΡΙΑ ΝΤΟΜΕΝΙΚΟ καί ὁ συνταγματάρχης Στρατιωτικός διοικητής Πεζικοῦ ΠΑΠΑΔΟΓΚΩΝΑΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ τῆς διοικήσεως Καλαμῶν, ἔχοντες ὑπ’ὄψιν τόν ἐκ τοῦ κομμουνισμοῦ κίνδυνον καί τήν δημιουργίαν ἐπεισοδίων εἰς βάρος τοῦ στρατοῦ κατοχῆς καί τοῦ ἐθνικοῦ στοιχείου Καλαμῶν καί διά τήν πρόληψιν οἱασδήποτε ἐνεργείας ἐκ μέρους τῶν ἀναρχικῶν στοιχείων, ἔχοντες ἐξουσιοδοτηθῆ πρός τοῦτο ἀπό τήν ἀνωτέραν διοίκησιν
ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΜΕΝ
Τήν παροχήν οἱασδήποτε βοηθείας εἰς τόν συνταγματάρχην Παπαδόγκωνα Διονύσιον ἥτις κατά τήν ἀντίληψιν θά ἦτο ἀναγκαία ὑπ’αὐτοῦ. Οὗτος (ὁ Παπα-δόγκωνας) δεσμεύεται μέ τόν λόγον τῆς τιμῆς του διά συνεργασίαν μετά τοῦ ὑπογεγραμμένου (Ἰταλοῦ συνταγματάρχου) πρός ἐξαφανισμόν τῶν ἐν τή Μεσσηνία δρώντων ὀργανώσεων. Ἐπ’εὐκαιρία δέ, ὑπό τήν ἄμεσόν του εὐθύνην, θά ὀργανώσει ἀποσπάσματα ἐθνικιστικά, ὑπό τήν διοίκησιν τοῦ συνταγματάρχου Γιαννακοπούλου Ἀθανασίου μέ τόν ἀποκλειστικό σκοπόν νά διαλύση τάς κομμουνιστικάς ὀργανώσεις Ἐθνικό Ἀπελευθερωτικό Κίνημα, ΕΛΑΣ, κ.λπ. συνεργαζόμενος μετά πλήρους συναδελφωσύνης μετά των στρατευμάτων κατοχῆς.
Ἐγράφη εἰς διπλοῦν καί εἰς ἕκαστον ἐκ τῶν συμβαλλομένων ἐδόθη ἀνά ἕνα ἀντίτυπον δεόντως ὑπογεγραμμένον.

Ὁ συνταγματάρχης διοικητής, Ντόρια Ντομένικο
Ὁ συνταγματάρχης διοικητής τοῦ Ἐθνικοῦ Στρατοῦ Ἑλλάδος, Παπαδόγκωνας Διονύσιος

Σήμερα εἶναι βεβαιωμένο(2) ὅτι τό Σύμφωνο κατασκευάστηκε ἀπό τό ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ καί πιό συγκεκριμένα ἀπό τόν Ἀχιλλέα Μπλάνα, τόν Γιάννη Φράγκο (Ἀκρίτα) καί τόν Γιάννη Μιχαλόπουλο (Ὠρίωνα), μέ τή βοήθεια τοῦ δικηγόρου Γάϊου Μαράκα. Ἄν ἦταν πραγματικό, θά ἐφαρ¬μοζόταν. Οἱ Ἰταλοί δέν θά τό ἔδιναν στό ΕΑΜ, ὥστε νά βλάψει τόν ΕΣ καί τόν Παπαδόγκωνα, τούς ὑποτιθέμενους συνεργάτες τους! Ὁ Γιαννακόπουλος τό κατήγγειλε ἀμέσως. Τό ἴδιο ἔκανε καί ὁ Παπαδόγκωνας. Ἀκολουθεῖ ἡ διάψευσή του, ὅπως δημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα Θάρρος τῆς Καλαμάτας τῆς 28ης Αὐγούστου, 1943. Βέβαια, ἡ διάψευση ἀποσιωπᾶται πάντα ἀπό τούς ἀπολογητές τοῦ ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ.

ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ
(Θάρρος 28 Αὐγούστου 1943)

Ἐπανελθῶν ἐνταῦθα μετ’ ἀπουσίαν ὀλίγων ἡμερῶν ἔλαβον γνῶσιν συκο¬φαντικῆς ἐπιθέσεως διά τίνος λαθροβίως καί σκοτίως κυκλοφορούσης δῆθεν ἐφημερίδος φερούσης κατ’ εὐφημισμόν τόν κτυπητόν τίτλον «Ἑλληνική Σάλπιγγα». […] Ἄν ἀναγκάζομαι νά ἀπαντήσω σήμερον διά τοῦ Τύπου – βεβαιῶ δέ ὅτι διά πρώτην φορᾶν δημοσιογραφῶ κατόπιν τῆς 34ετοῦς ὑπηρεσίας μου εἰς τόν Στρατόν – τό πράττω ἐκ φόβου μήπως μερικοί καλοί τίμιοι Ἕλληνες, ἰδία τῆς ὑπαίθρου, ξένοι πρός τούς σκότιους σκοπούς μερικῶν κακῶν Ἑλλήνων τῆς Πρωτευούσης μή γνωρίζοντες τόν δημόσιον βίον τόσον ἐμοῦ, ὅσον καί τοῦ κ. Γιαννακοπούλου, κλονισθώσι πρός στιγμήν ἐπί βλάβη τῆς ἀπαιτουμένης ψυχικῆς ἑνότητας πάντων.

Λαέ τῆς Μεσσηνίας καί τῆς Λακωνίας,

Δηλῶ μέ τόν κατηγορηματικώτερον τρόπον ὅτι τό δημοσιευθέν ἔγγραφον εἶναι ἀνύπαρκτον ἐπινόημα κακοβούλων Ἑλλήνων ἐπιδιωκόντων σκοτίους σκοπούς.

[…] Πληροφορῶ ὅλους τούς ἀγαπητούς μου συμπολεμιστάς, τούς ἀγαπητούς μου Ἕλληνας, μέ τούς ὁποίους τόσοι ἄρρηκτοι δεσμοί τόσων ἀγώνων μέ συνδέουν, καί παρά τήν λύπην μου, ὅτι θά διδαχθῶσι καί οἱ συκοφάνται μου, ὥστε μελλοντικῶς νά δύνανται νά πράττωσι τό ἔργον τῶν πειστικώτερα, ὅτι:

α) Πρακτικά συντασσόμενα μεταξύ δυό ἡ περισσοτέρων στρατιωτικῶν (ἐπιτροπαί κ.λπ.) οὐδέποτε ἀριθμοῦνται, ἄλλα καταχωροῦνται εἰς βιβλίον ἤ ἁπλῶς ὑποβάλλονται δι’ ἀναφορῶν εἰς τάς προϊστάμενας ἀρχάς, λαμβανουςῶν ἀριθμόν πρωτοκόλλου μόνον τῶν ἀναφορῶν ἤ ἐγγράφων, ἐκτός ἐάν ὑπάρχη ἰδιαίτερον βιβλίον παρά ταῖς Ἰταλικαῖς ἀρχαῖς μέ αὔξοντα ἀριθμόν Πρωτοκόλλων τιμῆς.

β) Ὁ Ὑποφαινόμενος ὡς ἀρχαιότερος τῶν ἐν Μεσσηνίᾳ ἀξιωματικῶν ἔχω τοποθετηθῆ ἐνταῦθα παρά τοῦ Ὑπουργείου Ἐθνικῆς Ἀμύνης ὡς Διοικητής τῆς Στρατιωτικῆς Διοικήσεως Μεσσηνίας. Πῶς ἦτο δυνατόν νά ὑπογράψω ὡς «Συνταγματάρχης Διοικήσεως τοῦ Ἐθνικοῦ Στρατοῦ Ἑλλάδος;». Μάλιστα δέ Στρατοῦ μή ὑπαρκτοῦ ἀτυχῶς κατ’ αὐτούς;

γ) Γνωστόν τυγχάνει ὅτι αἵ Ἰταλικαί Στρατιωτικαί Ἀρχαί μέχρι τή 25η Ἰουλίου εἰς πάντα τά ἔγγραφα αὐτῶν ἐκτός χριστιανικῆς ἡμερομηνίας, ἀνέγραφον καί φασιστικήν χρονολογίαν. Εἰς τό δημοσιευθέν κακότεχνον κατασκεύασμα ἐλλείπει αὐτή, θά ἔπρεπε δέ νά ἀναγραφῆ ΧΧΙΙ.

δ) Παρά τήν ὑπογραφήν μου δέν ὑπάρχει σφραγίς, φαίνεται δέ καθαρά ὅτι οἱ ἐπινοηταί τοῦ κατασκευάσματος δέν ἠδυνήθησαν νά ὑποκλέψουν ταύτην ἤ μᾶλλον τούς διέφυγε τοῦτο.

ε) Τό ὅλον ὕφος τοῦ δημοσιεύματος διαφαίνεται, καί εἰς τούς ὀλίγην πείραν στρατιωτικήν ἔχοντας, ὅτι δέν εἶναι στρατιωτικόν.
[…] Κύριοι, σταματήσατε εἰς τόν κατήφορον τόν μέγαν πού φέρεσθε, δέν σᾶς χρεωστᾶ τίποτα ὁ λαός μας, μέ τᾶς θαυμάσιας ἀρετάς του, πού τόσο ἄφθονον αἷμα καί χρῆμα ἔχει πληρώσει διά τήν ἀνεξαρτησίαν, τό μεγαλεῖον καί τήν δόξαν τῆς πατρίδος μας. Φθάνουν οἱ 286 φόνοι, τούς ὁποίους μέχρι προχθές ἔχετε διαπράξει μόνον εἰς τήν Μεσσσηνίαν, ἐναντίον μεμονωμένων φιλήσυχων Ἑλλήνων πολιτῶν καί ἀξιωματικῶν. Πρό τίνων ἡμερῶν κατεκρεουργήσατε τόν μόνιμον ἰατρόν Σακελλαριάδην καί ἄλλους ἀξιωματικούς εἰς τά χωρία τῶν εἰς τόν Ταΰγετον. Προχθές μοί κατηγγέλθη ὅτι εἰς Γαργαλιάνους Φιλιατρά ἐδολοφονήσατε τόν ἀνθυπομοίραρχον Γιαννουκάκον Μίχ. καί τό ἑξαετές κορασιόν του εἰς τήν ἀγκάλην του καί ἐτραυματίσατε δυό εἰσέτι τέκνα του ἀνήλικα σοβαρῶς διά πυροβολισμῶν.

[…] Εἰς σᾶς δέ τούς ὑποδουλιστάς καί πυρπολητάς τῆς ἡσυχίας τοῦ λαοῦ μας, σᾶς συνιστῶ νά σταματήσετε κάπου εἰς τόν κατήφορον, πού ἐπήρατε. Τούς σκότιους σκοπούς σας δέν θά τούς ἐπιτύχετε μέσα εἰς μίαν πατρίδα τῆς ὁποίας τόν ὅλεθρον διά τοῦ διχασμοῦ ἐπιδιώκετε. Τίποτε ἄλλο.

ΠΑΠΑΔΟΓΚΩΝΑΣ ΔΙΟΝ., Συντ/ρχης Πεζικοῦ.

Ἡ κατηγορία τοῦ ΕΑΜ ἐναντίον τοῦ Παπαδόγκωνα, ἔφερε τεράστιο κέρδος στό ΕΑΜ/ΕΛΑΣ καί προξένησε ἀφάνταστη ζημιά στή δημοκρατική, ἀντιΕΑΜική Ἀντίσταση.

Προκάλεσε σύγχυση καί μεγάλη διαίρεση μεταξύ τῶν ἀξιωματικῶν, πού ἀποτελοῦσαν τόν κορμό της. Λόγω τῶν εἰδικῶν συνθηκῶν ἐπικοινωνίας τῆς ἐποχῆς, μόνον οἱ κατηγορίες τοῦ ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ γιά τό Σύμφωνο κυκλο-φόρησαν εὐρύτατα. Αὐτοί εἶχαν μεγάλο δίκτυο πολιτικῶν ὀργανώσεων σέ κάθε πόλη καί χωριό. Οἱ δημιουργοί του, Μπλάνας, Φράγκος, Ὠρίων, κ.λπ. τό κυκλοφόρησαν σέ χιλιάδες ἀντίτυπα. Ἔρριξαν καί χιλιάδες προκηρύξεις στίς πόλεις καί τά χωριά τῆς νοτιοδυτικῆς Πελοποννήσου μέ τίς ὁποῖες ὄχι μόνον κατήγγειλαν τό ὑποτιθέμενο Σύμφωνο ἀλλά στόλιζαν μέ τά ἐπίθετα τοῦ προδότη καί τοῦ δοσίλογου ὅποιον εἶχε καταταγεῖ ἤ σκεπτόταν νά καταγεῖ σέ ἄλλη ὀργάνωση, ἐκτός τοῦ ΕΛΑΣ.

Τό πλαστό Σύμφωνο συνεχίζει νά χρησιμοποιεῖται ἀπό μιά σειρά σύγχρονους συγγραφεῖς, ὡς δικαιολογία τῶν ἐπιθέσεων τοῦ ΕΛΑΣ ἐναντίον τοῦ ΕΣ. Οἱ διαψεύσεις (3) τοῦ Παπαδόγκωνα, τοῦ Γιαννακόπουλου, καί τῆς Ἰταλικῆς Στρατιωτικῆς Διοίκησης Μεσσηνίας (4), καθώς καί οἱ ἀποδείξεις πλαστότητας, ἀποκρύπτονται.

Σημειώσεις:

1. Ὁ συνταγματάρχης Παπαδόγκωνας ὡς ἀνθυπολοχαγός εἶχε πολεμήσει ἡρωϊκά στή φονική μάχη τοῦ Κάλε Γκρότο, κοντά στήν Ἄγκυρα. Στήν Ἀλβανία ἦταν διοικητής τῆς Μεραρχίας Κρητῶν, ἡ ὁποία κατέλαβε τήν Τρεμπεσίνα. Στήν ὁπισθοχώρηση, ὁδήγησε τήν Μεραρχία του συντεταγμένη μέχρι τόν Ἰσθμό τῆς Κορίνθου.
2.Γιά μιά σειρά ὁλόκληρη, πέραν πάσης ἀμφιβολίας, ἀποδείξεις τῆς πλαστότητας τοῦ Πρωτοκόλλου, ὁ ἀναγνώστης μπορεῖ νά ἀνατρέξει στόν Γ΄ Τόμο τοῦ ἐξαίρετου ἔργου τοῦ ΝΙΚΟΥ Ι. ΖΕΡΒΗ, “ΚΑΛΑΜΑΤΑ. Κατοχή-Ἀντίσταση-Ἀπελευθέρωση”, σελ. 101-144.
3, Τρία μόνο παραδείγματα παρόμοιων συγγραφέων:
1. Εὐάγγελος Μαχαίρας, “50 Χρόνια Μετά…”, Σύγχρονη Ἐποχή, 1993, στή σελίδα 222 γράφει: “… ὑπάρχουν ἐπιχειρήματα πού πείθουν ἀπολύτως γιά τήν ὕπαρξη αὐτοῦ τοῦ ἐγγράφου. Πρῶτον, ὁ Διονύσιος Παπαδόγκωνας δέν τό διέψευσε ποτέ…” (σ.σ. Ὁ Μαχαίρας ομως στη συνέχεια δέν παρουσιάζει κανένα ἐπιχείρημα, καί ἀποκρύπτει τή διάψευση τοῦ Παπαδόγκωνα).
2. Ἠλίας Παπαστεριόπουλος, “Ὁ Μωριᾶς στά Ὅπλα”, Τόμος Α’, 195, σελ. 286, γράφει “…Ἡ σιωπή ὅμως τοῦ Παπαδόγγονα, πού θά ἔπρεπε ἀμέσως νά διαψεύσει τή συκοφαντία σέ τί ἀπέβλεπε; […] Δέν θά ἔπρεπε, ὅταν εἶδε νά πλαστογραφοῦν τήν ὑπογραφή του, νά διακηρύξη δημόσια τήν πλαστότητα τῆς ὑπογραφῆς του; Γιατί δέν μίλησε;…”. (σ.σ. κι αυτός αποκρύπτει τη διάψευση του συνταγματάρχη).
3. Γρηγόρης Κριμπᾶς: “Πέρδικας”, 1986, σελ. 66, γράφει: “… Οὔτε κατάγγειλε τό σύμφωνο, οὔτε διαμαρτυρήθηκε ὅτι τόν συκοφαντοῦν…”. (σ.σ. άλλος ένας που αποκρύπτει τις διαψεύσεις και τις καταγγελίες0!
4. Ἐφημερίδα ¨Θάρρος¨ τῆς Καλαμάτας, τῆς 27ης Αὐγούστου 1943. (σ.σ. Δημοσιεύθηκε διάψευση της Ιταλικής Διοίκησης.)

Πηγή: Ελληνικά Χρονικά, Αβέρωφ

Η σχέση του Δημητρίου Ψαρρού και του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων της ΕΚΚΑ με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ήταν από την αρχή επεισοδιακή με τραγική κατάληξη την σφαγή του ιδίου και την οριστική διάλυση των δυνάμεών του, από τις ορδές του Άρη Βελουχιώτη τον Απρίλιο του 1944.

Ας πάρουμε όμως τα γεγονότα από την αρχή. Η ΕΚΚΑ ήταν μια μετριοπαθής και δημοκρατική οργάνωση υπό την ηγεσία (αρχικά) του Ευριπίδη Μπακιρτζή, με στρατιωτικό αρχηγό τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό. Το πρόγραμμά της ήταν ριζοσπαστικά σοσιαλδημοκρατικό με πολλές ομοιότητες με το αντίστοιχο του ΕΔΕΣ. Ωστόσο η ηγεσία της ΕΚΚΑ – και συγκεκριμένα ο πολιτικός Γεώργιος Καρτάλης – δεν πίστευε αρχικά τουλάχιστον στην προσωπικότητα του στρατηγού Ζέρβα γι’ αυτό και δεν υπήρχε ένωση των δύο οργανώσεων. Σύμφωνα με τον Καρτάλη εαν ουσιαστικός αρχηγός του ΕΔΕΣ ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας η ΕΚΚΑ ευχαρίστως θα εντασσόταν στον ΕΔΕΣ. [1]

Το πολιτικό πρόγραμμα της οργανώσεως συνοψιζόταν στις εξής θέσεις:

α) θεωρούσε ότι η ριζοσπαστική κοινωνική μεταρρύθμιση είναι απαραίτητη στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση

β) θεωρούσε τους Κομμουνιστές και τους Σλάβους τους δύο μεγαλύτερους εχθρούς της Ελλάδας

γ) θεωρούσε οτι το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με την πανβαλκανική του πολιτική (επαφές και συνεργασίες με Αλβανούς, Γιουγκοσλάβους και Βούλγαρους παρτιζάνους) διευκόλυνε την σλαβική διείσδυση στον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο με ότι αυτό συνεπάγεται για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας αν αναλογιστεί κανείς τις αξιώσεις των γειτόνων

δ) δεν επιθυμούσε την επιστροφή του Βασιλιά, εάν όμως η επικίνδυνη πολιτική του ΕΑΜ συνεχιζόταν ήταν διατεθειμένη η οργάνωση να δεχτεί κατ΄ανάγκη την επιστροφή του σαν αντάλλαγμα στην βρετανική ενίσχυση.

Αρχικά η ΕΚΚΑ μαζί με τον ΕΔΕΣ είχαν αποφασίσει από κοινού να βγει στο βουνό ο Ψαρρός την ίδια περίοδο με τον Ζέρβα. Αυτό δεν συνέβη για κάποιον ανεξήγητο λόγο με αποτέλεσμα αργότερα να προκαλέσει την αντίδραση του ιδρυτή του ΕΔΕΣ. Σε μια επιστολή του Ζέρβα προς τον Ηρακλή Πετιμεζά μάλιστα αναφέρεται αυτή η καχυποψία: «…1) Ο Ψαρρός κρυπτοεαμίτης ή συνεργάζεται με τους κρυπτοεαμίτες; Έχει δική του κλίκα μέσα στο Γ.Σ.Μ. Ανατολής, πιθανώς χάρις στον Μπακιρτζήν. Ο φάκελλος αυτός έχει πολλά τα αποκαλυπτικά, τα οποία λαμβάνουν επίσημον και αποδεικτικήν μορφήν με τις αυτογράφους επιστολάς. Αυτό είναι μια πρώτης τάξεως επιτυχία. Τα στοιχεία αυτά μας δίδουν την λύσιν. Σήμερον ο Ψαρρός είναι αρχηγός του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ΕΚΚΑ της Ρούμελης και κατεβλήθη εξαιρετική προσπάθεια από ΕΑΜ να πείσουν και μένα να τον δεχθώ και εγώ ως αρχηγόν των δικών μου δυνάμεων, που φκιάχνω τώρα εις την Ρούμελην, και μάλιστα προυτάθη να επεκταθή η δικαιοδοσία του Ψαρρού και εις Δυτ. Στερεά Ελλάδα. Χωρίς να ξέρω τίποτε αντέστην με όλες μου τες δυνάμεις. Θα προσπαθήσω τώρα να ανοίξω τα μάτια των Άγγλων. […]».

Η επιστολή είναι αποκαλυπτική για την άποψη του Ζέρβα για τον Ψαρρό. Μάλιστα το γεγονός ότι η ημερομηνία που απεστάλη είναι η 26η Ιουλίου 1943 έχει μεγάλη σημασία. Μην ξεχνάμε πως τον Μάιο και τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς οι δυνάμεις του Ψαρρού στη Ρούμελη υπέστησαν διάλυση από αυτές του ΕΛΑΣ και επανεξοπλίστηκαν μόνο μετά από σφοδρές αντιδράσεις που προκλήθηκαν στην κατεχόμενη Ελλάδα αλλά και στο εσωτερικό του ΕΑΜ. Η άποψη του Ζέρβα για τη στάση της ΕΚΚΑ την περίοδο εκείνη και ιδίως του Μπακιρτζή και του Καρτάλη έναντι του ΕΑΜ είναι σωστή. Άλλωστε τον Οκτώβριο του 1943 τα ίδια άτομα διέταξαν την ταύτιση τους με τον ΕΛΑΣ κατά του «προδοτικού» ΕΔΕΣ του Ζέρβα. Μια στάση υποτέλειας που είχε τη βάση της και την ελπίδα της σωτηρίας από την ολοκληρωτική επιθετική πολιτική διάλυσης των «αντιφρονούντων» έναντι στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Η άποψη όμως για τον Ψαρρό ήταν λανθασμένη. Και αυτό γιατί ο στρατιωτικός αρχηγός του 5/42 είχε αντιληφθεί την πολιτική και τον ρόλο του ΚΚΕ μέσα στο ΕΑΜ. Αυτή φαίνεται ανάγλυφη σε επιστολή του προς κάποιον «Απόστολο» στις 20 Μαίου 1943: «[…] Το ΕΑΜ σκοπεύει αποκλειστικώς και δρα μόνον και μόνον δια την επιβολήν της δικτατορίας του προλεταριάτου, δι΄αυτό και ουδέποτε θα δεχθή συνεργασίαν επί ίσοις όροις με οιονδήποτε άλλον. Δι΄αυτό και προσπαθεί να εκμηδενίση κάθε άλλην δύναμιν και ν΄αυξήση την δική του. Επομένως και θα επιχειρήση να εξουθενώση τον Ζέρβα συγκεντρώσαν προς τούτο 1000 περίπου αντάρτες στα βουνά της Ρούμελης και προσπαθεί να πάρη όπλα από τους Άγγλους. […] Το ΕΑΜ έχει στρατόν εντελώς ανίσχυρον δια σοβαράς επιχειρήσεις. Του λείπει ο αριθμός, στελέχη και ο νεώτερος οπλισμός. Δεν είναι εις θέσιν ούτε ένα γεφύρι να γκρεμίσουν. Το ΕΑΜ έχει μετά τα γεγονότα τα 95% του κόσμου εναντίον του. Μόλις εμφανισθή δύναμις θα το πολεμήσουν όλοι αγρίως. Οι Άγγλοι σαφώς κατανοούν τον κίνδυνον του ΕΑΜ και θα το πολεμήσουν. Δια την Ελλάδα θ΄ακολουθήσουν την πολιτικήν που σου έγραψα. Τα μεγάλα και εγκληματικά λάθη του ΕΑΜ θα ωθήσουν όλον τον κόσμον να τους ακολουθήσουν. […] Πολιτικώς θα είμεθα εν δράσει προς συντριβήν των απατεώνων του ΕΑΜ. […] Εγώ προσωπικώς, αν καταλήξετε να συνεννοηθήτε με το ΕΑΜ θα αρνηθώ […]». [2]

Επομένως είναι ξεκάθαρη η άποψη του Ψαρρού για τον ρόλο του εαμικού κινήματος και τον έλεγχο του ΚΚΕ. Μάλιστα σε επιστολή του στις 25 Ιουνίου του ΄43 αποκαλεί τον στρατιωτικό αρχηγό του ΕΛΑΣ, Στέφανο Σαράφη «ρουφιάνο», ελεώ του τρόπου που εν τέλει μεταστράφηκε υπέρ του ΕΛΑΣ.

Όταν ξέσπασε ο κατοχικός εμφύλιος τον Οκτώβριο του 1943, ο Ψαρρός δέχθηκε πιέσεις από τον Μπακιρτζή και τον Καρτάλη να ενταχθεί στο πλευρό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά του «προδότη» Ζέρβα. Ο Καρτάλης του πρότεινε αυτή τη ταύτιση με το ΕΑΜ διότι όπως του έγραψε » … το ΕΑΜ θα μας σάρωνε σαν άχυρο μετά την κατάπαυση των εχθροπραξιών, για την πολύ λογική αιτία ότι σε τέτοιες περιστάσεις η ουδετερότητα ισοδυναμεί με εχθρότητα». Ο Ψαρρός όμως δεν υιοθέτησε αυτή την γραμμή. Απεναντίας στάθηκε φανατικός πολέμιός της. Όταν ο Μπακιρτζής εισχώρησε ουσιαστικά στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και έμεινε στην ιστορία ως ο «κόκκινος συνταγματάρχης», ο Ψαρρός του απάντησε συνειδητά: «… Η ώρα η καλή. Εμείς έχομε ζήσει την ελληνική πραγματικότητα και ξέρομε τι σημαίνει η πράξις αυτή και τι συνέπειες θα έχη. Ξέρομε τι θέλομε εμείς και τι θέλουν οι άλλοι, ώστε η απόφασίς μας να μείνουμε ανεξάρτητοι βασίζεται σε πεποιθήσεις. Συ, για να πάρεις την απόφασί σου αυτή, βασίζεσαι σε μερικά θεωρητικά και αισθηματικά…».

Η στάση της ΕΚΚΑ στα γεγονότα του Οκτωβρίου του 1943 ήταν καιροσκοπική και ταυτίστηκε απόλυτα με την προπαγάνδα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στην προκήρυξή της έγραψε τότε: «Ατυχώς ο ΕΔΕΣ, όπως καταγγέλει η επιτροπή ΕΑΜ Στερεάς, προδίδει τον αγώνα συνεργασίας ακόμη και με τους Γερμανούς και στρέφει τα όπλα εναντίον γενναίων αδελφών μας που υπερασπίζουν την τιμήν της Ελλάδος. Εμπρός σ΄αυτήν την αντεθνική προσπάθεια το στρατηγείο ΕΚΚΑ Ρούμελης δηλώνει ότι στιγματίζει την προδοτική αυτή κίνησι και τάσσεται ανεπιφύλακτα δίπλα στις φάλαγγες των αγωνιστών Ελλήνων. Και τη στιγμή αυτή που η εθνική ψυχή συγκλονίζεται, το στρατηγείο της ΕΚΚΑ στρέφει τη σκέψι προς τους ηρωικούς αντάρτες του ΕΛΑΣ υψώνοντας τη φωνή του σ’ ένα όρκο αδελφοσύνης, αλληλεγγύης και αγάπης». Την προκήρυξη υπέγραφαν ο ταγματάρχης Σ. Βλάχος και ο δημοσιογράφος Τάκης Παπαγιαννόπουλος. Το όνομα και η υπογραφή του Δημητρίου Ψαρρού έλειπαν…

Τότε ειπώθηκε στην Αθήνα ότι η ΕΚΚΑ προσχώρησε στο ΕΑΜ. Η αντίδραση του Ψαρρού ήταν άμεση προς όσους προπαγάνδιζαν: «Κύριε Παναγόπουλε, μαθαίνω ότι κάνεις προπαγάνδα εναντίον της ΕΚΚΑ και εμού, λέγοντας ότι είμαστε κομμουνισταί, ότι έχομεν προσχωρήσει εις το ΕΑΜ… Κάθεστε και πιστεύετε όσα μερικοί αξιωματικοί σας αραδιάζουν… Αυτοί έφυγαν από το 5/42 γιατί εδείλιασαν, ακριβώς γιατί μας είχε κηρύξει τον πόλεμον το ΕΑΜ. Το έσκασαν και έβαλαν την ουρά στα σκέλη τους. Άφησαν εμάς τους κομμουνιστάς!!! να πολεμήσωμεν τους κομμουνιστάς…».

Δύο μήνες μετά ωστόσο ο Ψαρρός άγνωστο γιατί, υιοθετεί τελικά την γραμμή Μπακιρτζή-Καρτάλη σχετικά με την ταύτιση της ΕΚΚΑ με το ΕΑΜ ώστε να αποφύγει την διάλυση. Στις 12 Δεκεμβρίου συνυπογράφει με τον πολιτικό εκπρόσωπο της ΕΚΚΑ, Μωραίτη την εξής προκήρυξη: «Η οργάνωση ΕΚΚΑ στιγμάτισε την προδοτικήν στάση του ΕΔΕΣ και τάχτηκε ανεπιφύλακτα δίπλα στις φάλαγγες των αγωνιζόμενων Ελλήνων, στους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Κάθε άλλη στάση πραγματικού οπαδού της ΕΚΚΑ δεν στέκεται και δεν είναι τίποτα άλλο παρά διάσπαση του αγώνα».

Η υιοθέτηση της προπαγάνδας του ΕΑΜ και της συνειδητής διαστρέβλωσης των γεγονότων από την διοίκηση της ΕΚΚΑ είχε ως στόχο την επιβίωση της οργανώσεως. Όμως δικαίως η στάση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις και εν τέλει διάσπαση των δυνάμεών της. Αξιωματικοί υπό την αρχηγεία του λοχαγού Ευθύμιου Δεδούση αρνήθηκαν να συμμετάσχουν σε αυτή την παρωδία και εγκατέλειψαν την οργάνωση, ακολουθώντας τον δικό τους δρόμο.

Η οριστική διάλυση και η δολοφονία του Ψαρρού από τον ΕΛΑΣ

Αρχές του 1944 η ηγεσία του ΕΛΑΣ ζητούσε αποφασιστικά από τον Ψαρρό την εξολοκλήρου προσχώρηση του ιδίου και της δυνάμεώς του στον ΕΛΑΣ. Αυτή άλλωστε ήταν η λογική του εαμικού κινήματος από την ίδρυσή του και εκφράστηκε σαφέστατα από τον Δημήτριο Γληνό στο «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ». Ο κόσμος έπρεπε να πειστεί ότι έπρεπε να ενταχθεί στο ΕΑΜ για να πολεμήσει τον κατακτητή! Σύμφωνα με τον Σιάντο «πας μη εαμίτης γκεσταπίτης!».

Ο Ψαρρός προσπάθησε να διαπραγματευθεί την προσχώρηση του 5/42 όχι στον ΕΛΑΣ αλλά στην ΠΕΕΑ που υποτίθεται δεν ελεγχόταν αποκλειστικά από το ΚΚΕ. Στις 14 Απριλίου 1944 η Vη Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ αποστέλλει τελεσίγραφο-διαταγή στον Ψαρρό να παραδωθεί άνευ όρων!

Ο Ψαρρός παρά την τεράστια διαφορά δυνάμεων αρνήθηκε να υπακούσει στην διαταγή και η επίθεση του ΕΛΑΣ ξεκίνησε χωρίς χρονοτριβές. Την επίθεση ανέλαβε να οργανώσει ο Άρης Βελουχιώτης, που είχε σταλεί στην Πελοπόννησο μετά την υποβάθμισή του από το κόμμα. Ο ίδιος τον Μάιο του 1945 έστειλε στο κόμμα αναλυτική έκθεσή του για την διάλυση και την δολοφονία Ψαρρού γραμμένη στην καθαρεύουσα. Χαρακτηριστική είναι η προσπάθειά του να δικαιολογήσει την μεγαλύτερη εγκληματική πράξη στην ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης χαρακτηρίζοντας τον Ψαρρό «δοσίλογο», «εθνοπροδότη», τους αγωνιστές αντάρτες του 5/42 «καθάρματα» κλπ.

Παρατίθεται αυτούσια η έκθεση Βελουχιώτη, όπως δημοσιεύθηκε από τον Γρηγόρη Φαράκο στο βιβλίο του «Άρης Βελουχιώτης – το χαμένο αρχείο, άγνωστα κείμενα» για να βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματά του:

«Ανάμιξίς μου εις διάλυσιν 5/42.

Μετά την περιοδείαν μου θα ανηρχόμην μέχρις Αραχώβης Ναυπακτίας, θα παρελάμβανα μερικούς αξ/κούς και έναν Λόχον του 2/39 Σ.Π., που με ανέμενον εκεί βάσει προγενεστέρας μου προφορικής εντολής, και θα κατηρχόμην προς παραλίαν ίνα διαπεραιωθώ εις Πελ/σον. Πλην, εφ’ όσον εν τω μεταξύ είχεν επέλθει η ρήξις με το 5/42 της ΕΚΚΑ και αι συγκρούσεις εξηκολούθουν, η διαπεραίωσίς μου θα ήτο αδύνατος, λόγω του ότι η παραλιακή ζώνη δι’ ης θα διαπεραιούμην κατείχετο υπό των εχθρικών τμημάτων. Ήλλαξα πορείαν και την 13-14.IV. 44 έφθασα εις Παλαιοξάριον Δωρίδος, ένθα ο προσωρινός σταθμός της V Ταξ/χίας, ήτις, μετά του προσωρινώς ενταχθέντος αυτή 36ου Σ.Π. της ΧΙΙΙ Μεραρχίας είχεν αναλάβη την υπόθεσιν 5/42. Η κατάστασις παρουσιάζετο ως εξής: Εις το κέντρον είχεν προωθηθή το ΙΙΙ/36 Τ.Π. (πρώην Τάγμα θανάτου), νοτίως του Παλαιοξαρίου και βορείως Κλήματος. Από Β.Α. και Α. κατευθύνσεις εκινούντο τα ΙΙ/34 Ι, ΙΙ και V ανεξάρτητον Τάγμα (πρώην Παρνασσίδος). Τα τμήματα του 5/42 κατείχον: Τα υψώματα του Κλήματος, τα Β.Α. και Α. αντερείσματα (Καρούτες – Σεργούλα) και τα μικρά συνεχόμενα αντερείσματα περί το Μοναστηράκι και Ευπάλιον, Δ. Κλήματος. Στα νώτα τους είχον την θάλασσαν και τους Γερμανούς ­ συμμάχους των.

Υπέδειξα: Κίνησιν εκ δυσμών ­ τούτο ήτο και απαίτησις της Ταξιαρχίας ­ και μέχρι γεφύρας Μόρνου τμήματος του 2/39 υπό τους Πελοπίδαν και Επαμεινώνδαν, που με ανέμενον εις Αράχωβα Ναυπακτίας, ώστε, αν ήργουν να περισφίξουν τον κλειόν από Β.Α. και Α. τα ΙΙ/34 και το V Ανεξάρτητον ­ με τα οποία σημειωτέον η V Ταξ/χία είχεν ελλιπέστατην σύνδεσιν ­ ν’ απαγορεύσουν την διαφυγήν τμημάτων του 5/42 προς Ναυπακτίαν. Οργάνωσιν εξ όλων των σημείων νυκτερινής επιθετικής ενέργειας. Υπεχώρησα, όμως, προ της απόψεως του Ταξιάρχου ότι δεν θα επετύγχανε η νυκτερινή επιχείρησις, να γίνη η επιχείρησις την 6ην πρωινήν της 16.IV.44. Την ίδια νύκτα 15-16.IV. 44 εκινήθημεν εγώ, ο Ταξ/ρχος και ο Καπετάνιος Ηρακλής πλησίον των εχθρικών θέσεων παρά τω Σ.Σ. του Δ/τού του 36ου Σ.Π. συναγ. Ζούλα. Συνηντήθηκεν. Κατάστασις: Έδαφος τελείως απρόσφορον δι’ επίθεσιν την ημέραν. Τοποθεσία εχθρού φύσει οχυρά και οργανωμένη αμυντικώς. Μέσα εχθρού υπέρτερα ημετέρων. Δυνάμεις εχθρού υπέρτεραι (ΙΙΙ/36 που θα ενήργη την κατά μέτωπον επίθεσιν διέθετε μόνον δύο διμοιρίας). Παρά το γεγονός ότι είχεν εκδοθή η Διαταγή της επιθέσεως διά την 6ην πρωινήν της 16.IV. 44 και παρά το ότι δεν ηδυνάμεθα να ειδοποιήσωμεν το ΙΙ/34 και V Ανεξ. περί της αναβολής, εν τούτοις ανεβάλαμε την επίθεσιν εκ του κέντρου με την προοπτικήν ή να γίνη την ημέραν, αν το έδαφος δεν ήτο και τόσον ακατάλληλον και αν εξεδηλούτο και επετύγχανε η από Β.Α. και Α. επιθετική ενέργεια των ΙΙ/34 και V ανεξ. ­ διότι και τούτο δεν ήτο βέβαιον ­ ή μετά προσωπικήν αναγνώρισιν εμού και του Ταξ/ρχου να γίνη άλλην ώραν της ημέρας (στοιχείον αιφνιδιασμού ­ ημέρα Πάσχα) ή την νύκτα, όπως επέμενα εγώ.

Η Δ/σις του ΙΙΙ/36 και η Δ/σις η ιδία του 36ου Σ.Π. εζήτουν ενισχύσεις διότι, έλεγον, αλλιώς είναι αμφίβολος η επιτυχία. Φτιάξαμε μίαν διμοιρίαν ακόμη από τον υπερπλούσιον μηχανισμόν των βοηθητικών υπηρεσιών του 36ου Σ.Π. διέθεσα δε και εγώ τον Έφιππον Ουλαμόν εν πρώτη γραμμή και ούτω ενισχύσαμε το κέντρον διά δύο διμοιριών. Εξεφράσθη σκέψις του ΙΙΙ/36, με την οποίαν συνεφώνησε και η Δ/σις του 36ου Σ.Π. και ο Ταξ/ρχος να αφήσωμεν μικράν επιτηρητικήν δύναμιν περί το Κλήμα, η υπόλοιπος δε δύναμις να κινηθή προς Β.Α. υψώματα ίνα κάμψη την αντίστασιν του 5/42 εκεί και συνδεθή με ΙΙ/34, άλλως ­ ως έλεγον ­ δεν ήτο δυνατή κατά μέτωπον ενέργεια. Διέταξα να μην κινηθή καμιά απολύτως δύναμις. Να δημιουργηθή η εκ των βοηθητικών υπηρεσιών διμοιρία και μετά του Εφίππου Ουλαμού να ενταχθώσιν εις το ΙΙΙ/36, να γίνει δε και η ενέργεια την νύκταν της 16-17.IV. 44 ή και την ημέραν αν η προσπάθεια των ΙΙ/35 και V Ανεξ. επετύγχανε πλήρως και ταχέως εξετοπίζοντο τα εις τα Β.Α. και Α. αντερείσματα τμήματα του 5/42. Την πρωίαν ­ 16.IV. 44 ­ εγώ, ο Ταξ/ρχος ο Ηρακλής, ο Δ/τής του 36ου Σ.Π., ο Δ/τής του ΙΙΙ/36 και άλλοι τινες εκινήθημεν προς αναγνώρισιν, εδάφους και θέσεων του εχθρού. Ο Δ/τής ΙΙΙ/36 και ο Δ/ντής του 36 Σ.Π. επρότειναν κίνησιν εκ του αριστερού, προς κατάληψιν δεσποζούσης θέσεως και κατόπιν κίνησιν εκ του κέντρου. Εγώ και ο Ταξ/ρχος επροτείναμεν νυκτερινήν επίθεσιν εκ του κέντρου ισχυράν και υπερκεραστικήν εκ του δεξιού ίνα:

Α) Διά της κατά μέτωπον εκ του κέντρου επιθέσεώς μας κάμψωμεν τας σοβαρωτέρας αντιστάσεις.

Β) Διαχωρίσωμεν την διάταξιν του 5/42 εις δύο.

Γ) Εγκλωβίσωμεν τα προς Δ. τμήματά του διά της εκ του δεξιού υπερκεραστικής κινήσεώς μας.

Δ) Εκλωβίσωμεν ει δυνατόν και τα προς Α. διαχωριζόμενα τμήματα 5/42 εφ’ όσον θα εξελίσσετο ευνοϊκά και η επίθεσις των ΙΙ/34 και V Ανεξ. που είχε διαταχθεί από της προτεραίας διά την 6ην πρωινήν της 16.IV. 44 και θα κατελάμβανον τα Β.Α. και Α. Κλήματος υψώματα και μέχρι θαλάσσης ελέγχοντα ούτω πάσαν προς την κατεύθυνσιν εκείνην κίνησιν του εχθρού και θ’ απηγόρευον τυχόν διαφυγήν του.

Εις το σχέδιον αυτό δεν αντέδρασε κανείς και απεφασίσθη την νύκτα της 16-17.IV.44 ­ ώρα 1η πρωινή ­ να εκτελεσθή η επίθεσίς μας. Ελήφθησαν όλα τα τεχνικά μέτρα. Το πρωί, κατά τας 10-11 μάς ανήγγειλε ο Ψαρρός δι’ εγγράφου του, με μασημένα λόγια, την επιτυχίαν της προσπαθείας των από Β.Α. και Α. ενεργουσών δυνάμεών μας. Μας έλεγε μάλιστα ότι απόπειρα του Νικηφόρου ν’ αποβιβάση δυνάμεις από Ν.Α. απέτυχε με… πολλάς απωλείας. Η είδησις αυτή μας έδειξε ότι θα επετύγχανε 100% το σχέδιό μας διότι και εκ του αριστερού, Β.Α. και Α. και Ν.Α. είχον αποκλεισθή όλοι οι δρόμοι διαφυγής.

Ο Ψαρρός εις τον οποίον η Ταξιαρχία, δι’ εγγράφου της είχεν προτείνει παράδοσιν αμαχητί, απαντούσε με τάσιν παρελκύσεως της εκκρεμότητας ίνα ενισχυθεί διά κινήσεως αναλόγων γερμανικών δυνάμεων κατόπιν συνεννοήσεώς του.

Διότι προς την Ιτέα είχε κινηθή ο πολύς Λοχαγός Δεδούσης και ήρθε εις επαφήν με τους Γερμανούς. Υποπτεύομαι μάλιστα ότι και η κίνησις των Γερμανών προς Κουκουβίσταν εκείνες τις ημέρες ωφείλετο εις ενεργείας του 5/42. Εις το Μοναστηράκι είχε συναντηθή ο Ταγματάρχης Καπετσώνης με Γερμανό αξιωματικό και από τας καταθέσεις των συλληφθέντων θα ιδήτε ότι ζητούσε ενισχύσεις από την πλευρά της Ναυπάκτου διά να εξαναγκάση τα ημετέρας δυνάμεις εις εγκατάλειψιν του πεδίου της μάχης.

Δεν συνέφερε αναβολή ούτε στιγμής εις την αποφασισθείσαν ενέργειαν. Υπ’ ευθύνη μου διετάχθη η Ταξιαρχία ν’ απαντήση εις τον Ψαρρόν, ότι αι τη επιστολή του διατυπούμεναι απόψεις θα εγνωρίζοντο εις το Γενικό Στρατηγείον από το οποίο θα ελαμβάναμε απάντησιν. Έτσι ο αιφνιδιασμός μας θα εξησφαλίζετο πλήρως, όπως και το αποτέλεσμα. Αναμονή, μέχρις ότου έλθουν αι γερμανικαί ενισχύσεις ή διαφυγή διά μίαν ακόμη φοράν των καθαρμάτων του 5/42 και ιδιαίτερα του εθνοπροδότου Συνταγματάρχου Ψαρρού Δ., θα ήτο πράξις εγκληματικώς ασύμφορος. Την νύκταν εγένετο η επίθεσις και εις διάστημα δύο ωρών είμεθα απολύτως κύριοι του πεδίου της μάχης. Αντεστάθησαν λυσσωδώς. Τραγούδησαν του «Αητού το γυιό». Το παίξανε και με τις σάλπιγγες μα τίποτα δεν τους έσωσε. Διέφυγαν περί τους (70) εβδομήντα από λάθη του ΙΙ/34 Τάγματος. Επί κεφαλής των ήτο ο Καπετσώνης. Τους υπεδέχθησαν απέναντι οι Γερμανοί ­ Μποζαΐτικα Πατρών ­ και παρήλασαν ένοπλοι εις τας Πάτρας. Εκ λάθους είχε από εμέ τον ίδιο τηλεγραφηθή ότι εφονεύθη ο Καπετσώνης μετά του Ψαρρού. Εφονεύθη μόνον ο Ψαρρός και άλλοι αξιωματικοί.

Παραδέχομαι ότι επέδρασα εξαιρετικά και ερυμούλκησα την Ταξιαρχίαν προς γραμμήν τοιαύτης ταχείας και ανηλεούς εξοντώσεως. Πιστεύω, όμως, ότι ενήργησα απολύτως προς το συμφέρον του αγώνος και αναλαμβάνω ακεραίαν την ευθύνην.

Μέχρι τις 21.IV. 44 παρέμεινα περί το Κλήμα. Ωμίλησα εις τους κατοίκους διαφόρων χωρίων και εις το Ευπάλιον. Εδέχθην Επιτροπάς από διάφορα χωριά και τον Πρωτοσύγγελον της Μητροπόλεως Ναυπακτίας μετά πολυμελούς Επιτροπής εξ όλων των τάξεων.

Ολίγα τινά περί V Ταξιαρχίας: Διοίκησις – Επιτελείον: Ο Αντ/ρχης Ρήγος είναι άνθρωπος με αντίληψιν. Στρατιωτικώς αποδίδει. Χειραγωγούμενος πολιτικά ορθά, έχω σχηματίσει την γνώμην ότι θα προσαρμοσθή εις τας ανάγκας και τας μεθόδους δράσεως του σημερινού στρατού μας, θα προσανατολισθή επαρκώς και, συνεπώς, θα γίνη έτι αποδοτικότερος. Ο Καπετάνιος Ηρακλής είναι ό,τι χρειάζεται διά την Ταξιαρχίαν και, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να μείνη οριστικά εις την θέσιν αυτήν, του συναγ. Ορέστη τοποθετουμένου κάπου αλλού (π.χ. Συν/μα Ευβοίας). Αλλά ο Καπετάνιος πρέπει να γίνη καπετάνιος και ολοκληρωτικά συνδιοικητής με τα δικαιώματα, πλήρως ισότιμος και ισόβαθμος. Όχι βοηθός πάντα. Επί του ζητήματος αυτού θα επανέλθω εις αναφοράν μου, διότι και η νέα Διαταγή περί «Συνθέσεως κ.λπ.» του Στρατού μας καθιερώνει τον καπετάνιο, εις άλλα Κλιμάκια ως βοηθό και επιμελητή και εις άλλα ως βοηθόν απλώς.

Επιτελείον δεν έχει παντελώς. Είναι από τα πιο φλέγοντα ζητήματα η τοποθέτησις εις αυτήν τουλάχιστον τριών (3) κατωτέρων αξιωματικών δια τα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Γραφεία και ενός ανωτέρου διά την θέσιν του Επιτελάρχου».

Περισσότεροι από 66 αντάρτες της ΕΚΚΑ δολοφονήθηκαν μετά από φρικτά βασανιστήρια ενώ οι επιζώντες εισήλθαν αναγκαστικά στον ΕΛΑΣ. Όσοι κατάφεραν να ξεφύγουν αιχμαλωτίστηκαν από τους Γερμανούς και μετέπειτα τάχθηκαν στα Τάγματα Ασφαλείας. Απόδειξη πως υπήρχε ένα ποσοστό σε αυτά που κατέληξε εκεί μετά από την εγκληματική και αντεθνική πολιτική του ΕΛΑΣ.

Ακόμη και η φιλοεαμική ιστοριογραφία παραδέχεται πως η σφαγή του Ψαρρού και των ανδρών του είναι η μελανότερη σελίδα της Εθνικής Αντίστασης. [3] Μαζί με τα γεγονότα της Νεράιδας θα πρόσθετα. Ο υπεύθυνος Τύπου του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ και ιστορικός της οργάνωσης υποστήριξε πως πάντοτε στο ΚΚΕ υπήρχε ανοχή των «αριστερών παρεκκλίσεων» δηλαδή των αριστερών εξτρεμιστών αντίθετα με τις «δεξιές παρεκκλίσεις», αναφερόμενος στον φυσικό αυτουργό της δολοφονίας Ψαρρού, Ευστάθιο Ζούλα και στην ατιμωρησία του από την οργάνωση και το κόμμα μετά την εγκληματική αυτή ενέργεια. [4]

Σύμφωνα με τον Ναπολέοντα Ζέρβα τα σώματα των σφαγιασθέντων ανταρτών της ΕΚΚΑ έμειναν άταφα, ενώ μετά τη σφαγή ο Άρης Βελουχιώτης επέβαλε φορολογία 25% και επιστράτευσε βιαίως όσους μπορούσαν φέρουν όπλο.[5] Πολλή σημαντική είναι και η μαρτυρία του Βρετανού αξιωματικού σύνδεσμου με τον ΕΛΑΣ σε Μακεδονία και Θεσσαλία, Nicholas Hammond, διακεκριμένου ιστορικού – αρχαιολόγου, όπου η «κεραυνοβόλα» και χωρίς χρονοτριβές επίθεση κατά του Ψαρρού είχε τους λόγους της στο ότι η ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ πίστευε ότι η απελευθέρωση θα λάμβανε χώρα τον Απρίλιο και ότι οι Γερμανοί θα αποχωρούσαν ακριβώς γιατί η Βρετανική Αποστολή αρχικά είχε αυτήν την ενημέρωση και προετοίμαζε την επιχείρηση «Κιβωτός του Νώε» που τελικά έγινε το καλοκαίρι – φθινόπωρο του 1944. [6]

Εν τέλει θεωρώ πως η δολοφονία του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού αποτέλεσε την καλύτερη απόδειξη των πραγματικών διαθέσεων και προθέσεων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Όπως και ότι ο Ζέρβας με την έξοδό του στο βουνό και την άμεση αποδοχή του να συμμετάσχει στο σαμποτάζ του Γοργοποτάμου ανάγκασε το ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να ακολουθήσει παρά την θέλησή του. Αυτοί οι δύο λοιπόν χάραξαν με την συμβολή τους την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης.

Παραπομπές

[1] Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα. Η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace, σ. 82.

[2] Ηρακλής Πετιμεζάς, Εθνική Αντίσταση και κοινωνική επανάσταση, Ζέρβας και ΕΑΜ, σ. 304.

[3] Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμος 16ος, σ. 40.

[4] Σόλωνας Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, τόμος Α’, σ. 485.

[5] Ημερολόγιο Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, σ. 501.

[6] Nicholas Hammond, Δυτική Μακεδονία: Αντίσταση και Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή 1943-1944, σ. 62-63.

Πηγή: Ελληνικά Χρονικά, Αβέρωφ

Μιαν ακόμη χρονιά τιμάμε τη μνήμη των ηρωικώς αγωνισαμένων κατά τη Μάχη του Λεωνιδίου την 21η Ιανουαρίου του 1949. Τιμάμε αυτούς που ηρωικώς αγωνίσθηκαν για την ελευθερία της αγαπημένης Πατρίδας μας, θέλοντας να προστατεύσουν Αρχές και Αξίες, των οποίων αισθάνονταν θεματοφύλακες.

Τιμάμε όλους τους αγωνιστές της Μάχης του Λεωνιδίου: Αυτούς που φονεύθηκαν εκείνη την ημέρα και αυτούς που απεβίωσαν ειρηνικά στα 68 χρόνια που κύλησαν από τότε.

Στη σύντομη ομιλία μου τέσσερα σημεία επιθυμώ να σημειώσω:

Πρώτον, ότι οι Λεωνιδιώτες, μαζί με τους λίγους στρατιώτες και χωροφύλακες, αντιμετώπισαν με επιτυχία πολλαπλάσιο αριθμό ανταρτών, οι οποίοι τους επιτέθηκαν αναίτια, άδικα και ύπουλα. Το σχέδιο της άμυνας και ο ηρωισμός όσων είχαν την ευθύνη της άμυνας συνετέλεσαν στην ιστορική νίκη τους, που μαζί με τη Μάχη του Αγίου Βασιλείου σήμαναν το τέλος του Εμφυλίου στην Πελοπόννησο. Το μνημόσυνο και ο φόρος τιμής προς τους αγωνισθέντες κατά τη Μάχη του Λεωνιδίου έχει χαρακτήρα διατηρήσεως της μνήμης όσων συνέβησαν κατά τις πρώτες ώρες της 21^ης Ιανουαρίου 1949. Θέλουμε να εφαρμόζουμε το ότι αμνησικακία έχουμε, αμνησία δεν έχουμε. Και είναι σημαντικό ότι στην παρούσα εκδήλωση μνήμης συμμετέχουν νέες και νέοι του Λεωνιδίου. Αυτές και αυτοί αποτελούν τη συνέχεια της μνήμης των όσων συνέβησαν εκείνη τη Γεναριάτικη νύχτα του 1949 και αυτή τη μνήμη την κρατούν ζωντανή, γιατί κάτι πεθαίνει μόνο όταν ξεχνιέται.

Το δεύτερο, που θέλω να σημειώσω είναι πως ο αγώνας των Λεωνιδιωτών και των άλλων που αμύνθηκαν την 21^η Ιανουαρίου 1949 ήταν για την Πίστη, την ελευθερία και τη Δημοκρατία. Η Δημοκρατία ατελής, με προβλήματα, αλλά Δημοκρατία, όχι δικτατορία του προλεταριάτου, όχι ολοκληρωτικό, καταπιεστικό και απάνθρωπο καθεστώς.

Το τρίτο σημείο είναι πως από τους αρχαίους χρόνους πάσχουμε από μιαν θανάσιμη αρρώστια, τη διχόνοια. Ο Αισχύλος στις «Ικέτιδες» έκαμε την ευχή: « Ποτέ χαλασμός ανδροκτόνος μην πέσει ρημάζοντας την πόλη αυτή» (Στίχοι 679-680) και στις Ευμενίδες βάζει την Αθηνά να μιλάει για το κακό που προκαλεί σε μιαν κοινωνία το μίσος, ο θυμός και η οργή. Και αυτά τα αισθήματα περίσσεψαν στον Εμφύλιο. Λέγει η θεά Αθηνά στους Αθηναίους και σε μας: «Εσείς λοιπόν στη χώρα αυτή θα ρίξετε βαριά οργή; Σκεφθείτε, μη θυμώνετε, ούτε ακαρπία να φέρετε, αφήνοντας δαιμονικό φαρμάκι να σταλάζει, αρρώστια ανήμερη, που κατατρώει τις υπάρξεις» (Στίχοι 800-803).

Πέρασαν οι αιώνες, όμως το φαρμάκι του μίσους είναι ενδημικό στους Έλληνες. Στην Επανάσταση του 1821 ο Γκούρας σκοτώνει τον Ανδρούτσο, φυλακίζεται και καταδικάζεται σε θάνατο ο Κολοκοτρώνης, ο Μιαούλης  καίει τον στόλο, ο Καποδίστριας δολοφονείται. Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός στον Εθνικό μας Ύμνο γράφει:

«Η διχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή, καθενός χαμογελάει, πάρ΄ το, λέγοντας και συ.

Κειό το σκήπτρο που σας δείχνει έχει αλήθεια ωραία θωριά. Μην τον πιάστε, γιατί ρίχνει εισέ δάκρυα θλιβερά.

Από στόμα οπού φθονάει, παλληκάρια, ας μην ΄πωθή, πως το χέρι σας κτυπάει του αδελφού την κεφαλή .

Μην ειπούν στο στοχασμό τους τα ξένα έθνη αληθινά: Εάν μισούνται αναμεσό τους δεν τους πρέπει ελευθεριά».

Και έρχεται η τραγική για τον Ελληνισμό εντεκαετία 1912-1923. Βάσκανο μάτι από τις επιτυχίες των Ελλήνων στους Βαλκανικούς πολέμους σπέρνει τον διχασμό που γίνεται ηφαίστειο και συντελεί στην Μικρασιατική καταστροφή. Για να έρθει ο Εμφύλιος 1944-1949 ο μακρύτερος χρονικά και με τα περισσότερα θύματα και άλλες απώλειες στην ανθρώπινη ιστορία. Συνέβη αυτό που γράφει ο Σολωμός, το ένα παλληκάρι κτυπούσε στο κεφάλι τον αδελφό του. Αυτό πάθαμε και ακόμη η πληγή από τις αδελφοκτονίες δεν έχει κλείσει.

Το τέταρτο και τελευταίο σημείο είναι πως οι εκδηλώσεις αυτές μνήμης πρέπει να μας ενισχύουν στον αγώνα μας για την διατήρηση των αρχών και των αξιών, της ίδιας της ταυτότητάς μας ως Ελλήνων, για τις οποίες αγωνίστηκαν οι Λεωνιδιώτες το 1940 και το 1949. Σήμερα ο αγώνας έχει αλλάξει. Ο εχθρός δεν έρχεται νύχτα και δεν κρατάει όπλα, ούτε «γροθιές». Σήμερα έρχεται μέρα και νύχτα, με τον εκσυγχρονισμό, την πρακτική αθεΐα, την ηδονιστική ζωή, την αδιαφορία και την ανεμελιά για τα κοινά. Έ! Λοιπόν αν πράγματι επιθυμούμε να τιμάμε όσους διατήρησαν την ελευθερία μας στο Λεωνίδιο, τον Ιανουάριο του 1949, τότε οφείλουμε να αντισταθούμε στην επέλαση του νέου καθεστωτικού ολοκληρωτισμού, στον οποίο εξουσιάζει η ηδονή και η βία και μας μετατρέπει από ανθρώπους σε ρομπότ.

*Ομιλία εις Λεωνίδιο Αρκαδίας την 22^α Ιανουαρίου 2017

Πηγή: Θρησκευτικά

Μετά από επτά χρόνια αιχμαλωσίας και καταναγκαστικών έργων στην Αλβανία οι Έλληνες φιλούν το χώμα της πατρίδας μετά την απελευθέρωση τους. Αυτή είναι η άγνωστη ιστορία τους

Μία από τις πιο άγνωστες και μαύρες ιστορίες του εμφυλίου είναι το κεφάλαιο που έκλεισε ακριβώς επτά χρόνια μετά την ολοκλήρωση του. Αφορά τις συνθήκες σκλαβιάς που έζησαν οι όμηροι που πήραν μαζί τους κατά την άτακτη υποχώρηση τους στην Αλβανία μετά την ήττα στον Γράμμο οι δυνάμεις του ΔΣΕ. Ένα μείγμα από αιχμαλώτους του τακτικού στρατού, ανδρών και γυναικών από γύρω χωριά αλλά και ανθρώπων που ακολούθησαν τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και πίστεψαν ότι στην γειτονική χώρα θα ζήσουν την ζωή που ονειρεύτηκαν σε μία σοσιαλιστική χώρα και τελικά αναγκάστηκαν να δουλεύουν κάτω από άθλιες συνθήκες σχεδόν σαν αιχμάλωτοι πολέμου.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή: Πριν μπει το καλοκαίρι του 1949 και γείρει οριστικά η πλάστιγγα υπέρ του τακτικού στρατού ο Δημοκρατικός Στρατός (ΔΣ) είχε καταφέρει καίρια πλήγματα κυρίως στην 75η ταξιαρχία όπου πέρα από τις ανθρώπινες απώλειες που προκάλεσε κατάφερε να αιχμαλωτίσει τόσο αξιωματικούς όσο και οπλίτες του Ελληνικού Στρατού. Προσπάθησε να τους εντάξει στις δυνάμεις του ΔΣΕ – ανεπιτυχώς, καθώς οι τελευταίοι γνώριζαν ότι ουσιαστικά ο πόλεμος είχε κριθεί – παρέμεναν όμως αιχμάλωτοι και ακολουθούσαν τις κινήσεις του ΔΣ στα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας και την Ηπείρου.

Μετά την κατάρρευση του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949, οι αντάρτες περνούσαν στην Αλβανία και εκεί κατέθεταν τον οπλισμό τους στους Αλβανούς. Στην σύγχυση της υποχώρησης όσοι από τους αιχμαλώτους μπόρεσαν κατέφυγαν στον ΕΣ πολλοί όμως ακολούθησαν τους αντάρτες στην γειτονική χώρα και εγκλωβίστηκαν εκεί.

Οι μαχητές του ΔΣΕ στις επόμενες εβδομάδες που ακολούθησαν μοιράστηκαν στα κράτη του Ανατολικού μπλοκ, κανένα όμως ανατολικό κράτος δεν ήθελε να πάρει τους αιχμαλώτους που πέρασαν στην Αλβανία για να μη δημιουργηθούν διπλωματικές προστριβές με την Ελλάδα, έτσι οι αιχμάλωτοι αυτοί έμειναν στην Αλβανία, αιχμάλωτοι ενός στρατού (του ΔΣΕ) που πλέον δεν υπήρχε.

Οι μαρτυρίες Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήταν και ο νεαρός τότε γιατρός – και μετέπειτα γνωστός χειρούργος στην Αθήνα – Νικήτας Αγαπητίδης ο οποίος κατέγραψε ψύχραιμα δεκαετίες αργότερα την εμπειρία του στο βιβλίο «Το Χρονικό της Αιχμαλωσίας (1949 – 1956). Εθελοντής οπλίτης από τα Δωδεκάνησα θα πιαστεί αιχμάλωτος από τους αντάρτες έξω από την Πυρσόγιαννη, την ώρα που χειρουργούσε. Θα τους ακολουθήσει έως τα τέλη Αυγούστου και θα περάσει «μέσα», όπως αποκαλούνταν η Αλβανία, μετά την τελική εκκαθάριση. Εκεί, αρχικά θα φιλοξενηθεί αρχικά σε ένα νοσοκομείο ανταρτών στην Κορυτσά και στην συνέχεια πιστεύοντας η τύχη τους θα περάσει στα χέρια των Αλβανών. Όπως αφηγείται αρχικά θεωρούσαν την συγκεκριμένη εξέλιξη θετική καθώς πίστευαν ότι πλέον είχαν να κάνουν με ένα κράτος μέλος του ΟΗΕ το οποίο μέσα από τις τυπικές διαδικασίες θα φρόντιζε για τον επαναπατρισμό τόσο τον δικό του όσο και των εκατοντάδων άλλων που βρέθηκαν στην ίδια δυσχερή θέση.

Στο βιβλίο αναφέρονται οι άθλιες συνθήκες κράτησης τους σε στρατόπεδα συγκεντρώσεων χωρίς τις ελάχιστες συνθήκες υγιεινής και τις μηδαμινές μερίδες φαγητού καθώς και την εξοντωτική εργασία από την ανατολή έως την δύση του ήλιου που οδήγησε αρκετούς συμπατριώτες μας στον θάνατο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά υπήρχαν περιπτώσεις όπου «τους κρατούμενους, εκτός από τις τιμωρίες, τους στέλνουν να κάνουν και βαριές δουλειές , πολλές φορές άσκοπες. Τους βάζουν να μπουν σε βάλτους για να κόψουν βούρλα, άλλα οι βάλτοι είναι γεμάτοι βδέλλες και σε λίγο από τα πόδια τους αρχίζουν να τρέχουν από πολλά σημεία αιματα. Το αίμα δεν σταματάει και οι κρατούμενοι σοφίζονται τους κόσμου τους τρόπους για να το σταματήσουν».

Γίνονται αναφορές για προσπάθειες απόδρασης, οι οποίες μεταφράστηκαν σε αρκετά χρόνια φυλάκισης, για σαδιστές επικεφαλής οι οποίοι τους αντιμετώπιζαν ως «σαμποτέρ στο όραμα του σοσιαλισμού» και άλλες κωμικοτραγικές ιστορίες. Και όλα αυτά με τα χρόνια να περνούν να αλλάζουν στρατόπεδα και εργασίες (γεωργικές, διάνοιξη δρόμων, αποστραγγιστικά, οικοδομικά κ.α.) χωρίς να υπάρχει φως στον ορίζοντα.

Η ελληνική πλευρά δεν επιθυμούσε να ανοίξει διάλογο με την Αλβανία – με την οποία να μην ξεχνάμε ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση και αμφισβητούσε την εδαφική της υπόσταση – αλλά ταυτόχρονα φοβόταν να αγγίξει το θέμα άμεσα αν δεν ξεκαθάριζε την «εθνικοφροσύνη» των συμπολιτών μας που επέστρεφαν.

Το 1956 βρέθηκε τελικά μία φόρμουλα επαναπατρισμού με το σόφιμα ότι εισήλθαν παράνομα στο έδαφος της Αλβανίας και ως τέτοιους οι Αλβανοί τους απέλασαν.

Η επιστροφή Τον Αύγουστο του 1956 η Ελλάδα θα στείλει στο λιμάνι του Δυρραχίου το πλοίο «Αλιάκμων» να παραλάβει 217 αιχμαλώτους από ένα σύνολο που ξεπερνούσε τους 500. Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη φουρνιά που είχαν «λευκό μητρώο πολιτικών φρονημάτων» και οι οποίοι μεταφέρθηκαν στον Πειραιά στις 24 Αυγούστου 1956 από όπου και η κεντρική φωτογραφία με τους απελευθερωθέντες αιχμάλωτους να φιλούν το ελληνικό έδαφος με το που έδεσε το «Αλιάκμων».

Το επόμενο διάστημα υπήρξε απελευθέρωση και άλλων μικρότερων ομάδων. Τι έγιναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι μετά; Οργανώθηκαν σε ένα σύλλογο επαναπατρισθέντων, "Η Ανάσταση" με σκοπό να τύχουν μίας χαμηλή αποζημίωση ώστε να ξεκινήσουν ξανά την ζωή τους. Η μόνη βοήθεια που έτυχαν ήταν 300 δραχμές από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και μία ...κουβέρτα από το Κράτος. Αντίστοιχα οι στρατιώτες που είχαν αιχμαλωτισθεί απόζημίωθηκαν με 20 δραχμές και οι αξιωματικοί με 1.200.

"Ούτε μία ηθική επβράβευση για ορισμένους που δεινοπάθησαν, δεν κατορθώθηκε... Η Πατρίδα φάνηκε πολύ φειδωλή. Έδωσε μόνο το δικαίωμα σε όλους όσουν ήσαν άρρωστοι ή ανάπηροι να παρουσιαστούν σε Επιτροπές για να νοσηλευτούν ή να συνταξιοδοτηθούν. Πράγμα βέβαια που έγινε. Στους 'υγιείς', για τα τόσα χρόνια, μόνο ο μισθός των δεκαπέντε ημερών από τον επαναπατρισμό μέχρι την απόλυση. Τίποτ' άλλο".

Πηγή: Κωστής Χριστοδούλου news247 , Ινφογνώμων Πολιτικά