Η βυζαντινή Ιερά Μονή Κάτω Παναγιάς ιδρύθηκε το 1250 περίπου από τον Μιχαήλ Β΄ Κομνηνό Δούκα, Δεσπότη της Ηπείρου και τη σύζυγό του, Αγία Θεοδώρα την Βασίλισσα της Ηπείρου. Από τότε λειτουργεί αδιάκοπα ως κοινόβιο μοναστήρι (σήμερα γυναικείο) και διατηρεί εξωτερικά σχεδόν στο ακέραιο την αρχική του παραδοσιακή αρχιτεκτονική και λαμπρότητα, παρά τις καταστροφές κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Το Καθολικό τιμάται στη Γέννηση της Θεοτόκου και ονομάστηκε «Κάτω Παναγιά» σε αντιδιαστολή προς το μεγάλο ναό της βυζαντινής Άρτας, την Παναγία την Παρηγορήτισσα. Ο κυρίως ναός διαιρείται με δύο κιονοστοιχίες σε τρία κλίτη, τα οποία καλύπτονται με κυλινδρικούς θόλους και «ασπίδες». Μέσα στον περίβολο του μοναστηριού υπάρχει και το παρεκκλήσι της Αγίας Άννας -μικρή πλακοσκέπαστη βασιλική χωρίς τοιχογραφίες- κτίσμα του 1880, ενώ έξω απ’ τον περίβολο κτίστηκε πριν λίγα χρόνια με έξοδα του μοναστηριού ωραιότατος ναός προς τιμήν του νεομάρτυρος Αγίου Ζαχαρίου του εξ Άρτης.

Έως το 1953 ήταν ανδρικό μοναστήρι, αλλά είχε φτάσει σε παρακμή, καθώς μόνο δύο μοναχοί ζούσαν εκεί κι ο ένας μάλιστα υπέργηρος. Τότε με πρωτοβουλία του τότε μητροπολίτη Άρτης, του μακαριστού αρχιεπισκόπου έπειτα Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σεραφείμ, το μοναστήρι μετατράπηκε σε γυναικείο, με πρώτη Ηγουμένη τη γερόντισσα Αγνή.

Ο κήπος της αυλής κάνει το χώρο πραγματικό «περιβόλι της Παναγιάς» και αποζημιώνει τον επισκέπτη, «κερνώντας» τον ευωδιά και αγαλλίαση.

Μετόχι της Ιεράς Μονής Κάτω Παναγιάς είναι η Παναγία Οδηγήτρια που βρίσκεται εντός της πόλεως της Άρτας.

Σήμερα, χάρη στη συνεχή φροντίδα των γυναικών μοναχών, το μοναστήρι κρατιέται ζωντανό και κόντρα στο χρόνο, διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την παλιά του γραφικότητα. Εγκαταβιώνουν 15 μοναχές με Ηγουμένη την μοναχή Χαριτίνη.

Η μονή εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Βρίσκεται δίπλα στον ποταμό Άραχθο, περίπου 20 λεπτά δυτικά από την πόλη της Άρτας. Η θέα από το μοναστήρι είναι εκπληκτική, καθώς μπροστά του κυλάει ο Άραχθος και αμέσως μετά ξεκινάει ο κάμπος της Άρτας.

Πηγή: Μοναστήρια