Ὅπως εἶναι γνωστό σέ ὅλους μας, ἡ ἐποχή μας χαρακτηρίζεται ἔντονα ἀπό μία κυρίαρχη καί διαβρωτική ἀμφισβήτηση∙ ἀπό μία συνολική ἀπαξίωση καί ἀπόρριψη τῶν πάντων. Ζοῦμε στήν Νέα Ἐποχή τῆς ἀλλοίωσης, τῆς μετάλλαξης, τῆς διαστροφῆς καί τοῦ ἀρνητισμοῦ. Ζοῦμε στήν Νέα Ἐποχή τῆς σύγχυσης, τῆς πλάνης, τῆς ἀποστασίας καί τῆς ἀμετανοησίας∙ μιά ἐποχή ἀθεΐας, ἀντιθεΐας, αὐτονομημένης ἰσοθεΐας καί αὐτοθεοποίησης. Ζοῦμε στήν ἐποχή μιᾶς ἐκπληκτικῆς ἐπιστημονικῆς καί τεχνολογικῆς ἀνάπτυξης, πού ὁδήγησαν τόν ἄνθρωπο στήν θεοποίηση τῆς λογικῆς του καί τῶν φυσικῶν του δυνατοτήτων.
Αὐτή ἡ Νέα Ἐποχή ὑπάρχει καί δραστηριοποιεῖται στούς ἀντίποδες τοῦ Θεανθρώπου Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τοῦ σωτηριολογικοῦ Του ἔργου. Ἀρνεῖται καί ἀντιμάχεται τήν ἀποκεκαλυμμένη ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου. Περιθωριοποιεῖ καί ἀπορρίπτει τόν Θεάνθρωπο Κύριό μας, τήν Παναγία μας, τούς Ἁγίους μας καί ὅλους ὅσους ἀγωνίζονται νά ἐπιτύχουν τόν ἁγιασμό τους, τήν θέωσή τους.
Γευόμαστε καθημερινά καί σέ συλλογικό ἐπίπεδο τόν πόλεμο πού γίνεται κατά τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας, κατά τῆς ἑλληνορθοδόξου παραδόσεώς μας, τῶν ἀρχῶν, τῶν ἀξιῶν καί τῶν ἰδανικῶν τοῦ λαοῦ μας. Στήν Ὀρθόδοξη Ἑλλάδα μας, τήν ἁγιοτόκο καί ἀπαστράπτουσα πνευματικά πατρίδα μας, κάποιοι ἐπηρμένοι αὐτοαποκαλούμενοι διαφωτιστές, γοητευμένοι ἀπό τά ψευδο-σπινθηρίσματα τῆς ἀλλοιωτικῆς νεοεποχικῆς ἰδεοληψίας τους, ἐπιδιώκουν νά καταργήσουν τήν πίστη, τήν παράδοση καί τήν ἱστορική αὐτοσυνειδησία τοῦ εὐλαβοῦς καί πιστοῦ λαοῦ μας.
Ἀνάλογα φαινόμενα διαπιστώνουμε, δυστυχῶς, καί μεταξύ ἡμῶν τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν, μή ἐξαιρουμένων τῶν κληρικῶν καί μοναχῶν, πού πολλές φορές δέν βιώνουμε γνήσια καί αὐθεντικά τόν εὐαγγελικό τρόπο ζωῆς, ἀλλά ἐπηρεασμένοι ἀπό τήν λογικοκρατία, τήν ἐκλογικευμένη καί ἰδεολογικοποιημένη πίστη, ἀπό τήν διαλυτική ἐκκοσμίκευση καί τόν δυτικό τρόπο ζωῆς, οὐσιαστικά ἀποκλίνουμε καί ἐκτροχιαζόμαστε ἀπό τόν ἴδιο τόν προορισμό μας, τό ἴδιο τό νόημα καί τόν σκοπό τῆς ζωῆς καί τῆς ὑπάρξεώς μας, ὅπως μᾶς δόθηκε ἀπό τόν Θεό καί Δημιουργό μας.
Ὅλα αὐτά τά φαινόμενα, ἄλλωστε, τῆς σήψεως καί τῆς διαφθορᾶς, τῆς ἀπαξιώσεως καί τοῦ ἐκμαυλισμοῦ, πού μᾶς κατακλύζουν, δέν γενήθηκαν σήμερα, ξαφνικά καί ἀναίτια. Εἶναι ἀπότοκα τῆς φιλαυτίας, τοῦ ἐγωισμοῦ, τῆς ἀλαζονείας, τῆς νοησιαρχίας, τῆς αὐτάρκειας, τῆς φιλοχρηματίας, τῆς ἀπληστίας, τοῦ καιροσκοπισμοῦ, τῆς ἄκρατης εὐδαιμονίας, πού κυοφοροῦνται ἐπί μακρόν διάστημα μέσα στήν κοινωνία μας. Εἶναι ἡ ἀμαύρωση τοῦ κατ’ εἰκόνα καί ἡ ἀπροσπάθειά μας γιά τό καθ’ ὁμοίωσιν, ἡ ἀποστασία μας ἀπό τόν Θεό, ἡ ἄρνηση τοῦ Θεοῦ καί ἡ θεοποίηση τοῦ ἀνθρώπου.
Καί ὅλα αὐτά γίνονται, παρότι ὁ ἄνθρωπος δημιουργήθηκε ἀπό τόν Θεό μέ ἕνα καί μόνο σκοπό, νά θεωθεῖ, νά γίνει, δηλαδή, θεός κατά χάριν.
Ὅπως πολύ εὔστοχα παρατηρεῖ ὁ μακαριστός Γέροντας Γεώργιος Καψάνης, «ἐδόθησαν ἀπὸ τὸν Θεὸ τὰ χαρίσματα τοῦ “κατ᾿ εἰκόνα” στὸν ἄνθρωπο γιὰ νὰ φθάσει πολὺ ὑψηλά, νὰ πετύχει μὲ αὐτὰ τὴν ὁμοίωσή του μὲ τὸ Θεὸ καὶ Πλάστη του, νὰ ἔχει μία ὄχι ἐξωτερική, ἠθικὴ σχέση μαζί Του, ἀλλὰ μία προσωπικὴ ἕνωση μὲ τὸν Δημιουργό του».
»Εἶναι ἴσως πολὺ τολμηρὸ -συνεχίζει ὁ φωτισμένος Γέροντας- ἀκόμη καὶ νὰ λέμε καὶ νὰ σκεπτόμαστε, ὅτι σκοπὸς τῆς ζωῆς μας εἶναι νὰ γίνουμε θεοὶ κατὰ Χάριν. Ὅμως ἡ Ἁγία Γραφὴ καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δὲν μᾶς τὸ ἀπέκρυψαν. Ὑπάρχει δυστυχῶς ἄγνοια στοὺς ἀνθρώπους ἐκτὸς τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ σὲ πολλοὺς μέσα στὴν Ἐκκλησία. Διότι νομίζουν ὅτι σκοπὸς τῆς ζωῆς μας εἶναι, στὴν καλύτερη περίπτωση, ἁπλῶς ἡ ἠθικὴ βελτίωσή μας, τὸ νὰ γίνουμε καλύτεροι ἄνθρωποι. Ἐνῶ ἀπό τὸ Εὐαγγέλιο, ἀπὸ τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες, μᾶς παραδίδεται ὅτι σκοπὸς τῆς ζωῆς μας δὲν εἶναι αὐτό. Τὸ νὰ γίνει δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος μόνο καλύτερος ἀπ᾿ ὅ,τι εἶναι, ἠθικώτερος, δικαιότερος, ἐγκρατέστερος, προσεκτικότερος. Ὅλα αὐτὰ πρέπει νὰ γίνουν, ἀλλὰ δὲν εἶναι ὁ μεγάλος σκοπός, ὁ τελικὸς σκοπός, γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ Πλάστης καὶ Δημιουργός μας ἔπλασε τὸν ἄνθρωπο. Ποιὸς εἶναι αὐτὸς ὁ σκοπός; Ἡ θέωσις. Τὸ νὰ ἑνωθεῖ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸν Θεό, ὄχι μὲ ἕνα ἐξωτερικὸ ἢ συναισθηματικὸ τρόπο, ἀλλὰ ὀντολογικά, πραγματικά» .
Γιά νά φθάσει, ὅμως, ἀδελφοί, σέ αὐτή τήν ὀντολογική ἕνωση μέ τόν Θεό, ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά στρέψει τόν νοῦ, τήν καρδιά καί τήν ἀγάπη του ἀπό τά κτίσματα στόν Κτίστη, ὥστε φωτισμένος πλέον ὁ νοῦς καί μέ κεκαθαρμένη καρδιά νά δεῖ καί νά γνωρίσει τόν Θεό, νά φθάσει δηλαδή στήν θέωση. Δυστυχῶς, ὅμως, ἡ ἐποχή μας χαρακτηρίζεται ἔντονα ἀπό τήν ἄγνοια ἤ τήν περιθωριοποίηση τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς, ἀκόμη καί ἀπό ἐμᾶς τούς πιστούς, δίνοντας ἀποκλειστική σημασία στήν λογική, στήν θεοποίηση τῆς λογικῆς καί τήν ἀναγόρευσή της σέ ὑπέρτατη αὐθεντία καί μοναδικό ρυθμιστή τῶν κρίσεων καί τῶν ἐπιλογῶν. Κυριαρχεῖται, δηλαδή, ἀπό τόν ὀρθολογισμό, πού εἶναι ἡ ὑπερβολική ἐμπιστοσύνη στήν λογική μας· εἶναι ἡ ἀναγωγή της σέ ἀπόλυτη καί κυρίαρχη ἀξία. Μέ τήν λογική, ὅμως, ὅπως θα δείξουμε στήν συνέχεια, δέν μποροῦμε νά γνωρίσουμε σέ καμμία περίπτωση τόν Θεό, γι’ αὐτό καί ὁ ὀρθολογισμός εἶναι ἐσφαλμένη ὁδός θεογνωσίας, ὅπως ἀναφέρεται καί στόν τίτλο τοῦ ἀποψινοῦ μας θέματος. Τόν Θεό τόν γνωρίζουμε μέ τόν νοῦ καί τήν καρδιά. Ὁ φωτισμένος νοῦς καί ἡ κεκαθαρμένη ἀπό τά πάθη καρδιά φθάνουν στήν γνώση τοῦ Θεοῦ· βιώνουν ἐμπειρικά τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ· μετέχουν στίς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ καί βλέπουν τό ἄκτιστο Φῶς τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ὅπως τό εἶδαν καί οἱ τρεῖς ἀπόστολοι καί μαθητές τοῦ Χριστοῦ μας στό ὄρος Θαβώρ.
Ὅπως εἶναι γνωστό, ὁ νοῦς καί ἡ λογική εἶναι γνωστικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Γιά τόν λόγο αὐτό καί γιά τήν εὐχερέστερη κατανόηση τοῦ θέματός μας, εἶναι ἀπαραίτητο νά κάνουμε μία εἰσαγωγή καί νά ἀναφερθοῦμε συνοπτικά στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, μέ ἀπλανή ὁδηγό τήν ἑρμηνεία καί τήν ἐμπειρία τῶν Ἁγίων Πατέρων . Εἶναι πολύ σημαντικό νά γνωρίζουμε τί εἶναι ἡ ψυχή, ποιές εἶναι οἱ ἰδιότητες καί τά γνωρίσματά της, πότε καί πῶς δημιουργεῖται, ποιά εἶναι ἡ σχέση της μέ τό ἀνθρώπινο σῶμα καί τί συμβαίνει μέ τόν ἀποχωρισμό της ἀπό τό σῶμα, ὅταν ἐπέρχεται, δηλαδή, ὁ βιολογικός θάνατος τοῦ ἀνθρώπου.
Εἰσαγωγικά περί ψυχῆς
Θά πρέπει νά σημειώσουμε ὅτι ἡ ψυχή εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ καί ὡς δημιούργημα εἶναι κτιστή. Εἶναι «οὐσία γεννητὴ», ὅπως μᾶς λέει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης . Ἡ ψυχή, λοιπόν, εἶναι κτιστή, δημιουργημένη καί ὄχι ἄκτιστη, ἀφοῦ Ἄκτιστος εἶναι μόνον ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος εἶναι ἄναρχος, ἀΐδιος, ἀπερινόητος, ἀπερίγραπτος, ἀνεξιχνίαστος, ἀθέατος, ἀνείδεος, ἄρρητος, ἀπρόσιτος, ἀνόμοιος, ἀφιλοσόφητος, ἀνέκφραστος, ἀχώρητος, καί πάντων ἐπέκεινα.
Κάθε κτιστό, κάθε δημιούργημα ἔχει ἀρχή καί τέλος. Ἄρα κανένα κτίσμα δέν εἶναι αἰώνιο καί ἀθάνατο. Εἰδικά, ὅμως, ἡ ψυχή, ἐνῶ ἔχει ἀρχή καί θά ἔπρεπε, ὡς κτίσμα, νά ἔχει καί τέλος, κατά θεία βούληση, ὄχι ἐκ τῆς φύσεώς της, ἀλλά ἐπειδή ἔτσι θέλησε ὁ Θεός, δέν ἔχει τέλος, εἶναι ἀθάνατη. Εἶναι, δηλαδή, ἡ ψυχή θνητή κατά τήν φύση, ἀλλά ἀθάνατη κατά χάριν.
Ἡ ψυχή εἶναι ἐθελότρεπτη, αὐτεξούσια, ἔχει, δηλαδή, ἐλεύθερη βούληση, ἐλεύθερη προαίρεση καί ἐλεύθερη ἐπιλογή. Τό αὐτεξούσιο εἶναι ἡ δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου νά ἐξουσιάζει τόν ἑαυτό του, νά ἐπιλέγει ἐλεύθερα καί ἀβίαστα τόν τρόπο τῆς ζωῆς του καί τῆς δραστηριότητάς του. Τόσο πολύ, μάλιστα, σέβεται ὁ Θεός τήν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, πού, ὅπως μᾶς ἀναφέρει τό πατερικό λόγιο, «ὁ ἄνευ σοῦ πλάσας σε (Θεός) οὐ δύναται ἄνευ σοῦ σῶσαί σε»· δηλαδή ὁ Θεός, πού χωρίς τήν δική σου συμμετοχή σέ ἔπλασε, δέν μπορεῖ, χωρίς τήν δική σου συμμετοχή, νά σέ σώσει. Τό αὐτεξούσιο εἶναι πραγματικά μοναδική καί μεγαλειώδης δωρεά τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο, ἀφοῦ τοῦ παρέχει τήν δυνατότητα καί τό δικαίωμα ἀκόμη καί νά Τόν ἀρνεῖται. Γι’ αὐτό καί οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας χαρακτηρίζουν τό αὐτεξούσιο καί ὡς ἰσόθεο, φυσικά κατά χάριν. «Ἰσόθεον γὰρ ἔστι τὸ αὐτεξούσιον» , μᾶς λέγει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης.
Ἕνα καίριο ἐρώτημα, τό ὁποῖο ἀνέκαθεν ἀπασχολοῦσε τόν ἄνθρωπο καί τό ὁποῖο δέν ἀπαντήθηκε ποτέ ἐπαρκῶς οὔτε ἀπό τήν φιλοσοφία οὔτε ἀπό τήν ἰατρική ἐπιστήμη, εἶναι τό πῶς καί πότε δημιουργεῖται ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ἐκκλησία, ὅμως, καί ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία τό ἔχουν ἀπαντήσει σαφέστατα. Ἡ ψυχή δημιουργεῖται ταυτόχρονα μέ τό ἀνθρώπινο σῶμα, οὔτε πρίν οὔτε μετά τήν δημιουργία τοῦ σώματος.
Δημιουργεῖται, ὅπως μᾶς διδάσκουν οἱ Ἅγιοι Πατέρες, «ἐξ ἄκρας συλλήψεως»· μέ τήν σύλληψη, δηλαδή, τοῦ ἀνθρωπίνου ἐμβρύου ἔχουμε ταυτόχρονα, θείᾳ βουλήσει, καί τήν δημιουργία τῆς ψυχῆς, ἡ ὁποία φανερώνεται καί ἐκφράζεται, καθώς ἀναπτύσσεται τό ἔμβρυο καί ὁ ἄνθρωπος. Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ἡ ψυχή εἶναι ἐξ ἀρχῆς ὁλοκληρωμένη, δέν μπορεῖ, ὅμως, νά ἐκδηλώσει τίς ἐνέργειές της ἐξ ἀρχῆς λόγῳ τοῦ μή ἀνεπτυγμένου ἀνθρωπίνου σώματος. Οἱ ἐνέργειές της, δηλαδή, ἐμφανίζονται σταδιακά μέ τήν πρόοδο τῆς σωματικῆς ἀναπτύξεως. Κατά τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Σιναΐτη, τόν συγγραφέα τῆς Κλίμακος, «κατ’ αὔξησιν γὰρ τὴν τοῦ σώματος καὶ αὕτη τὰς οἰκείας ἐνεργείας διαδείκνυσι» , ὅσο, δηλαδή, αὐξάνεται τὸ (ἀνθρώπινο) σῶμα, τόσο φανερώνει καὶ ἡ ψυχή τὶς ἐνέργειές της.
Τό τονίζουμε αὐτό διότι κυκλοφοροῦν ποικίλες λανθασμένες ἀπόψεις καί θεωρίες γιά τό θέμα. Κάποιες ἀπό αὐτές ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ψυχή δημιουργεῖται τούς πρώτους μῆνες τῆς ζωῆς τοῦ ἐμβρύου καί συγκεκριμένα μετά τόν τρίτο μήνα τῆς κυήσεως. Μέ τόν τρόπο αὐτό μάλιστα ἀπενοχοποιοῦν τίς ἀμβλώσεις, πού δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό πραγματικοί ἠθελημένοι φόνοι καί μάλιστα κατά ἀνυπεράσπιστων νηπίων.
Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχουν καί οἱ θεωρίες, πού εἶναι ἐπηρεασμένες ἀπό τήν ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία καί ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ψυχή προϋπάρχει τοῦ σώματος. Εἶναι ἡ γνωστή θεωρία τῆς προϋπάρξεως τῶν ψυχῶν, παράγωγο τῆς ὁποίας εἶναι καί αὐτή τῆς μετεμψυχώσεως. Κατά τόν μέγιστο Ἕλληνα φιλόσοφο Πλάτωνα, ἡ ψυχή, ἔχοντας ἁμαρτήσει στόν χῶρο τῶν ἰδεῶν, τιμωρεῖται ἀπό τόν Θεό καί ἐγκλωβίζεται στό ἀνθρώπινο σῶμα, τό ὁποῖο ἀποτελεῖ τήν φυλακή τῆς ψυχῆς.
Τό σῶμα, ὅμως, σύμφωνα μέ τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία, δέν ἀποτελεῖ σέ καμμία περίπτωση τήν φυλακή τῆς ψυχῆς, ἀλλά κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο εἶναι ναός τοῦ ἐν ἡμῖν Ἁγίου Πνεύματος . Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός μᾶς λέγει ὅτι «Δέν εἶναι ἡ ψυχή στό σῶμα, ἀλλά τό σῶμα μέσα στήν ψυχή» . Καί σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ἡ ψυχή βρίσκεται σέ κάθε σημεῖο τοῦ σώματος· συνέχει τό ἀνθρώπινο σῶμα, τό περιέχει, τό συγκροτεῖ, τό συγκρατεῖ καί τό ζωοποιεῖ . Εἶναι, δηλαδή, καί μέσα σέ ὁλόκληρο τό σῶμα, ἀλλά ταυτόχρονα περιβάλλει ἐξωτερικά καί ὁλόκληρο τό σῶμα. Ἡ ψυχή εἶναι αὐτή πού μεταδίδει στά ὄργανα καί τίς αἰσθήσεις τοῦ σώματος δύναμη ζωῆς καί ἀντίληψη τῶν αἰσθητῶν πραγμάτων.
Ὁ ἄνθρωπος, στήν ὁλότητά του, ἀποτελεῖται καί ἀπό ψυχή καί ἀπό σῶμα. Οὔτε ἡ ψυχή ἀπό μόνη της, οὔτε τό σῶμα ἀπό μόνο του συνιστοῦν τόν ὅλο ἄνθρωπο, ἀλλά τό συναμφότερο. Ψυχή καί σῶμα συνιστοῦν στόν ἄνθρωπο μία ἀδιάρρηκτη ψυχοσωματική ἑνότητα. Ἡ διάρρηξη αὐτῆς τῆς ψυχοσωματικῆς ἑνότητας σηματοδοτεῖ τόν βιολογικό θάνατο τοῦ ἀνθρώπου.
Μετά τόν φυσικό θάνατο τοῦ ἀνθρώπου καί τήν διάρρηξη τῆς ψυχοσωματικῆς ἑνότητας, ἡ ψυχή ἀναχωρώντας πρός τόν οὐρανό ἀναμένει καί ποθεῖ τήν ἐπανασύνδεσή της μέ τό σῶμα κατά τήν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν στήν Δευτέρα Παρουσία, μέ τό δικό της σῶμα μέ τό ὁποῖο ἔζησε στήν γῆ. Τό σῶμα, πού θά ἔχει πεθάνει, μέ ὁποιοδήποτε τρόπο, στήν γῆ, θά ἀναστηθεῖ, θά ἀναπλασθεῖ καί θά ἀνακαινιστεῖ κατά τήν μέλλουσα κρίση. Θά εἶναι πνευματικό καί ἄφθαρτο, ὄχι ὅμως καί ἄϋλο, ἀφού ἄϋλος εἶναι μόνο ὁ Θεός. Ὡς κτιστό, θά ἔχει κάποια ὑλικότητα. Θά ἔχει διαστάσεις, ἀλλά ὄχι βαρύτητα. Θά εἶναι διακριτό, θά ἔχει, δηλαδή, σχῆμα ἀναγνωρίσιμο (θά ἀναγνωρίζεται, δηλαδή, ποιός εἶναι ὁ καθένας). Ἡ ψυχή, πού δέν πεθαίνει ποτέ ὀντολογικά, γιατί εἶναι κατά χάριν ἀθάνατη, θά συνδεθεῖ ξανά μέ τό δικό της ἀνακαινισμένο πλέον σῶμα καί θά ἀνασυγκροτηθεῖ, ἔτσι, καί πάλι ὁ ὅλος ἄνθρωπος. Καί, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ πολύ γνωστός καί πολυγραφότατος θεολόγος, φιλόλογος καί συγγραφέας τῆς ἐποχῆς μας, μακαριστός Νικόλαος Βασιλειάδης στό θαυμάσιο καί κλασικό του βιβλίο «Τό Μυστήριο τοῦ Θανάτου», «τό σῶμα ἐκεῖνο θά εἶναι τό “αὐτό καί οὐκ αὐτό”, ὅπως σημειώνει ὁ θεῖος Χρυσόστομος. Δηλαδή, θά εἶναι αὐτό τοῦτο τό σῶμα, πού ὑπῆρξεν ἐπί τῆς γῆς, ἀλλά μέ ἰδιότητες διαφορετικές» .
Τό ἀναστημένο καί ἀνακαινισμένο, λοιπόν, ἀνθρώπινο σῶμα θά εἶναι ἄφθαρτο καί πνευματικό καί ὄχι θνητό καί φθαρτό, ὅπως ἦταν στήν βιολογική ζωή του.
Στήν αἰώνια ζωή, λοιπόν, μετά τήν τελική Κρίση, αὐτός ὁ ἄφθαρτος καί ἀνακαινισμένος πλέον ἄνθρωπος, εἴτε σεσωσμένος εἴτε κολασμένος, θά βλέπει τό ἴδιο πρᾶγμα, δηλαδή τήν ἄκτιστη δόξα τοῦ Θεοῦ. Ὅπως ἔλεγε ὁ μακαριστός π. Ἰωάννης Ρωμανίδης: «Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θά δοῦν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ, καί ἀπό αὐτῆς τῆς ἀπόψεως ἔχουν τό ἴδιο τέλος. Ὅλοι βέβαια θά δοῦν τή δόξα τοῦ Θεοῦ, ἀλλά μέ μία διαφορά: Οἱ μέν σεσωσμένοι θά δοῦν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ ὡς Φῶς γλυκύτατον καί ἀνέσπερον, οἱ δέ κολασμένοι, θά δοῦν τήν ἴδια δόξα τοῦ Θεοῦ ὡς πῦρ καταναλίσκον, σάν φωτιά πού θά τούς [κατα]καίη... Ἡ βίωσις, δηλαδή, αὐτοῦ τοῦ Φωτός θά εἶναι διαφορετική στούς μέν ἀπό τούς δέ».
»Ὁπότε τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν παπάδων –συνεχίζει- δέν εἶναι νά μᾶς βοηθήσουν νά δοῦμε αὐτήν τήν δόξα, διότι αὐτό θά γίνη ὁπωσδήποτε. Τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ἑστιάζεται στό πῶς θά δῆ ὁ κάθε ἄνθρωπος τόν Θεόν... Δηλαδή τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νά κηρύττη στούς ἀνθρώπους ὅτι ὑπάρχει Θεός ἀληθινός, ὅτι ὁ Θεός ἀποκαλύπτεται εἴτε ὡς Φῶς εἴτε ὡς πῦρ καταναλίσκον, ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι κατά τήν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ θά δοῦμε τόν Θεόν, καί νά προετοιμάζη [ἡ Ἐκκλησία] τά μέλη της, ὥστε νά δοῦν τόν Θεόν ὄχι σάν φωτιά, ἀλλά σάν Φῶς. Αὐτή ἡ προετοιμασία τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, καθώς καί ὅλων τῶν ἀνθρώπων, πού θέλουν νά δοῦν τόν Θεόν ὡς Φῶς, εἶναι στήν οὐσία της μία θεραπευτική ἀγωγή, ἡ ὁποία πρέπει νά ἀρχίση καί νά τελειώση σ’ αὐτήν τή ζωή. Πρέπει σ’ αὐτήν τή ζωή νά γίνη ἡ θεραπεία καί νά περατωθῆ. Διότι μετά θάνατον οὐκ ἔστι μετάνοια» .
Γι’ αὐτό καί εἶναι τελείως ἐσφαλμένη ἡ ἀντίληψη τῶν κατηγόρων τοῦ χριστιανισμοῦ ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἀσχολεῖται μόνο μέ τήν μετά θάνατο ζωή ἤ ὅτι ὁ χριστιανισμός εἶναι θρησκεία πού ἐνδιαφέρεται μόνο γιά κάποια ἄλλη ζωή, γιά ἕναν μακρυνό δηλαδή Παράδεισο. Ὁ χριστιανισμός κατ’ ἀρχήν δέν εἶναι θρησκεία, δέν εἶναι φιλοσοφικό σύστημα, δέν εἶναι ἀξιακό σύστημα, δέν εἶναι κοινωνικό σύστημα· δέν εἶναι μιά σειρά ἀπό ἐντολές καί ἀπό κανόνες, πού ἡ τήρησή τους θά μᾶς ἐξασφαλίσει μιά θέση στόν Παράδεισο. Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι ἕνα σύνολο ἐναρέτων καί ἠθικῶν ἀνθρώπων, πού ἐπιτελοῦν καλές πράξεις, ὥστε νά ἀνταμειφθοῦν γιά αὐτές στήν ἄλλη ζωή. Ὁ χριστιανισμός εἶναι ἀποκάλυψη, εἶναι ἡ ἀποκεκαλυμένη Ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἡ φανέρωση τοῦ Θεοῦ στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Θεός δέν ἀνακαλύπτεται, ἀλλά ἀποκαλύπτεται στούς ἀνθρώπους, πού ἔχουν ἁπλή, ταπεινή καί καθαρή καρδιά.
Ὁ Χριστός δέν εἶναι οὔτε κοινωνικός ἐργάτης, οὔτε φιλόσοφος καί ὅσοι τόν ἀντιμετωπίζουν ἤ τόν ἀποδέχονται μόνο ὡς στοχαστή, ἐπαναστάτη ἤ κοινωνικό μεταρρυθμιστή ἤ ὅσοι ἀναγνωρίζουν ὡς Θεό μία ἀπρόσωπη ἀνώτερη δύναμη καί μόνο, ὅσοι δηλαδή δέν ἀναγνωρίζουν στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τό Θεανδρικό Πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ (τέλειος Θεός καί τέλειος Ἄνθρωπος), αὐτοί δέν μποροῦν οὐσιαστικά νά εἶναι χριστιανοί καί μάλιστα ὀρθόδοξοι, ἄν δέν ἐνεργοποιοῦν τήν ἐν Χριστῷ ταυτότητά τους.
Ὁ χριστιανισμός, λοιπόν, δέν εἶναι θρησκεία, ἀλλά ἀπεναντίας εἶναι ἡ «θεραπεία ἀπό τήν ἀρρώστια τῆς θρησκείας», ὅπως πολύ εὔστοχα παρατηρεῖ ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός καί συνεχίζει λέγοντας πώς «ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἕνα ἀνοικτό νοσοκομεῖο μέσα στήν ἱστορία (“ἰατρεῖον πνευματικόν” κατά τόν Ἰ. Χρυσόστομο), πού προσφέρει τή θεραπεία τῆς καρδίας (κάθαρση) γιά νά προχωρήσει κανείς στόν “φωτισμό” της ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα καί τελικά νά φθάσει στή “θέωση”, τόν μοναδικό προορισμό τοῦ ἀνθρώπου» . Γι’ αὐτό καί ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης τόνιζε συνεχῶς καί μέ ἐπιμονή ὅτι «ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι ἕνα πρακτορεῖο πού κόβει εἰσιτήρια γιά τόν Παράδεισο, ἀλλά εἶναι νοσοκομεῖο πού θεραπεύει τόν ἄνθρωπο, ὥστε, ὅταν ὁ ἄνθρωπος δῆ τόν Θεό, τότε ὁ Θεός νά γίνη Παράδεισος γι’ αὐτόν. Οἱ ἅγιοι εἶναι ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι θεραπεύθηκαν καί γι’ αὐτό βίωσαν τό ἔλεος καί τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Θεραπεύθηκε ἡ ψυχή τους καί τό σῶμα τους, γι’ αὐτό καί τά σώματα ἔγιναν ἱερά λείψανα, πού ἔχουν μέσα τους τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» .
Τί εἶναι, ὅμως, τό ἄκτιστο φῶς, θά ρωτοῦσε κάποιος, γιά τό ὁποῖο τόσος πολύς λόγος γίνεται καί ἡ θέα καί ἡ μέθεξη τοῦ ὁποίου εἶναι ὁ κύριος σκοπός τῆς ζωῆς μας καί θά εἶναι αὐτό πού θά ἀπολαμβάνουμε στήν ἄλλη ζωή;
«Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου, μᾶς διαβεβαιώνει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός· ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ' ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς» . Καί ὁ ἅγιος εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, στήν πρώτη του ἐπιστολή, ἐπαναλαμβάνει αὐτή τήν μαρτυρία τοῦ Χριστοῦ: «Καί αὕτη ἐστίν ἡ ἐπαγγελία ἥν ἀκηκόαμεν ἀπ' αὐτοῦ [τοῦ Χριστοῦ] καί ἀναγγέλλομεν ὑμῖν, ὅτι ὁ Θεός φῶς ἐστι καί σκοτία ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν οὐδεμία» . Δηλαδή: Σᾶς ἀναγγέλλουμε αὐτήν τήν ἀγγελία, τήν ὁποία ἀκούσαμε ἀπό τόν ἴδιο τόν Χριστό, ὅτι δηλαδή ὁ Θεός εἶναι φῶς καί δέν ὑπάρχει σ’ Αὐτόν καθόλου σκοτάδι.
Ἡ θέα καί ἡ θεωρία τοῦ ἀκτίστου φωτός -ὅπως τήν εἶδαν καί στήν ὁποία μετεῖχαν οἱ τρεῖς ἀπόστολοι καί μαθητές τοῦ μεταμορφωθέντος Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ- δέν μπορεῖ, βεβαίως, νά περιγραφεῖ μέ λόγια. Δέν μποροῦν τά κτιστά λόγια νά περιγράψουν τήν ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου. Γι’ αὐτό καί θά μεταφέρουμε, στό μέτρο τοῦ δυνατοῦ, βέβαια, τήν ἐμπειρία τῶν Ἁγίων Πατέρων, τῶν θεοπτῶν δηλαδή, ἔτσι ὅπως τήν βίωσαν καί τήν καταγράφουν οἱ ἴδιοι, ὥστε νά λάβουμε μία ἐλάχιστη γνώση.
Τό ἄκτιστο φῶς, κατά τήν ἁγιοπνευματική ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι ἡ ἄκτιστη καί θεοποιός ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Τό θεῖο αὐτό φῶς εἶναι ἀνέσπερο, γλυκύτατο, χαριέστατο καί ἀκραιφνές (καθαρό) φῶς, ἄναρχον καὶ ἀΐδιον, πού πληροῖ τόν ἀνακαινιζόμενο ἄνθρωπο ψυχοσωματικά μέ ὑπερκόσμια καί ἀκατάληπτη εὐφροσύνη καί ἀνέκφραστη ἡδονή, εἰρήνη καί χαρά καί ἱλαρότητα καί εἶναι πηγή ὑπερφυῶν χαρισμάτων καί ἀποκάλυψη οὐρανίων μυστηρίων. Εἶναι ὁμοιόμορφο, ἀκέραιο καί γεμάτο ἀπό μιά βαθειά εἰρήνη.
Τό ἄκτιστο φῶς, κατά τόν ἁγιασμένο Γέροντα Σωφρόνιο τοῦ Ἔσσεξ, εἶναι ὡς πρός τήν φύση του θεία [ἄκτιστη, δηλαδή,] ἐνέργεια, κάτι τελείως διαφορετικό ἀπό τό φυσικό φῶς. Κατά τή θέα του ἐπικρατεῖ προπαντός ἡ αἴσθηση τοῦ ζωντανοῦ Θεοῦ, πού ἐμπλουτίζει ὁλόκληρο τόν ἄνθρωπο . Τό θεῖο φῶς εἶναι ἄνωθεν δωρεά, εἶναι ἀκτινοβολία τῆς ὑπερκοσμίου δόξης, ἡ δόξα του πληροῖ τά πάντα. Εἶναι ἡ δόξα τῆς θείας φύσεως, ἡ καλλονή τοῦ μέλλοντος καί μένοντος αἰῶνος, ἡ ἄναρχος καί ἀδιάδοχος βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἄκτιστο, ἀνονόμαστο, ἀκράτητο, ἀκατάληπτο, ἄϋλο. Κάποτε γίνεται ὁρατό καί μέ τά σωματικά μάτια [ἐφόσον, βεβαίως, ἐνισχυθοῦν καταλλήλως ἀπό τήν χάρη τοῦ Θεοῦ]. Εἶναι ἱλαρό καί τρυφερό, ἑλκύει πρός αὐτό καί τήν καρδιά καί τόν νοῦ οὕτως, ὥστε νά ἐπιλανθάνεταί τις τῆς γῆς [νά ξεχνᾶ κανείς τά γήινα], ἁρπαζόμενος εἰς ἄλλον κόσμον» .
Ἐδῶ, ἀδελφοί, κλείνουμε τήν εἰσαγωγή περί τῆς ψυχῆς καί εἰσερχόμαστε στό κυρίως θέμα. Ἴσως κάποια ἀπό αὐτά πού ἀναφέρθηκαν, καί ὅσα θά ἀναφερθοῦν καί στήν συνέχεια, θεωροῦνται κάπως δύσκολα, καί ὄντως εἶναι δύσκολα στήν κατανόησή τους, ὅταν μάλιστα ἐλάχιστα ἔχουμε ἐντρυφήσει σέ αὐτά. Συγχωρέστε μας, ἀλλά θά ἐπιμείνουμε σέ αὐτά, κι ἄς εἶναι δύσκολα, καθώς θεωροῦμε πολύ σημαντικό νά ἀσχολούμαστε καί μέ τέτοια θεολογικά καί δογματικά ζητήματα. Δυστυχῶς, οἱ περισσότεροι χριστιανοί μας, τολμῶ νά πῶ καί μεῖς οἱ κληρικοί καί μοναχοί, εἴμαστε ἀδαεῖς καί ἀπληροφόρητοι γιά τά καίρια καί σωτηριολογικῆς καί αἰώνιας σημασίας ζητήματα τῆς ζωῆς μας. Γι’ αὐτό καί εἶναι μεγάλη ἀνάγκη νά μελετᾶμε συχνά βιβλία ἑρμηνευτικά τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῆς πίστεώς μας καί νά ἀκοῦμε ἀνάλογα κηρύγματα καί διαλέξεις. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας πάντοτε στίς ὁμιλίες τους καί στά κείμενά τους ἀναφέρονταν, εὐκαίρως - ἀκαίρως, στίς δογματικές ἀλήθειες καί τήν θεολογία τῆς πίστεώς μας καί γι’ αὐτό οἱ χριστιανοί τῶν παλαιότερων ἐποχῶν ἦταν γνῶστες αὐτῶν τῶν θεμάτων καί συμμετεῖχαν ἐνεργά στήν ἐκκλησιαστική ζωή. Ἔτσι ὁ πιστός λαός, ὡς ἐνημερωμένος, ὑπῆρξε πάντοτε καί ὁ φύλακας τῆς πίστεώς μας.
Ὁ νοῦς ὡς ὄργανο Θεογνωσίας
Ἡ εἰσαγωγική ἀναφορά μας στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου ἦταν ἀπαραίτητη, θέλουμε νά πιστεύουμε, γιά τήν κατανόηση τοῦ ἀποψινοῦ μας θέματος, καθώς ὁ νοῦς καί ὁ λόγος (ἡ λογική) εἶναι, ὅπως εἴδαμε, δύο ἀπό τίς γνωστικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς, συνιστοῦν, δηλαδή, τήν νοερά καί λογική ἐνέργειά της.
Ἡ νοερά ἐνέργεια τοῦ νοῦ, σύμφωνα μέ τούς Πατέρες, προσιδιάζει στήν γνώση καί ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου (τό ὁποῖο εἶναι καί ὑπέρλογο), δηλαδή τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἡ λογική ἐνέργεια στήν γνώση τοῦ κτιστοῦ, τοῦ φυσικοῦ δηλαδή κόσμου, πού μᾶς περιβάλλει.
Ἴσως λεκτικά νά ἠχεῖ ὡς πλεονασμός, ὅταν μιλᾶμε γιά λογική καί νοερά ἐνέργεια τῆς ψυχῆς. Κι αὐτό γιατί ἡ χρήση τῆς γλώσσας καί οἱ ὅροι εἶναι ἐπηρεασμένα σέ μεγάλο βαθμό ἀπό τήν ἑλληνική φιλοσοφία, ὅπου οἱ λέξεις λογική καί νοερά θεωροῦνται συνώνυμες καί οἱ ἔννοιές τους ταυτόσημες. Ταυτόσημες θεωροῦνται, ἐπίσης, καί οἱ ἔννοιες νοῦς, λογική καί διάνοια, τίς ὁποῖες θά δοῦμε παρακάτω. Στήν ὀρθόδοξη θεολογία, ὅμως, οἱ λέξεις αὐτές λαμβάνουν διαφορετικό περιεχόμενο καί σημαίνουν διαφορετικά πράγματα μεταξύ τους. Ἄλλο πρᾶγμα εἶναι ὁ νοῦς καί ἄλλο ὁ λόγος, ἡ λογική.
Γι’ αὐτό καί οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, κυρίως ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, μᾶς διδάσκουν ὅτι στόν ἄνθρωπο ὑπάρχουν δύο γνωστικά κέντρα, δύο τρόποι, δηλαδή, γιά νά καταλαβαίνει ὁ ἄνθρωπος τά πράγματα, τήν κτιστή φυσική δημιουργία, δηλαδή, ἀλλά καί τόν ἴδιο τόν Θεό. Τό ἕνα κέντρο εἶναι ὁ νοῦς, πού ἐνεργεῖται, ἔχει, δηλαδή, τήν ἕδρα του στήν καρδιά, στήν πνευματική καρδιά, πού εἶναι τό κέντρο τῆς ὑποστάσεως τοῦ ἀνθρώπου. Τό ἄλλο κέντρο εἶναι ὁ λόγος, ἡ λογική, πού δρᾶ καί ἐνεργεῖ διά τοῦ ἐγκεφάλου. Αὐτά τά δύο γνωστικά κέντρα ἀποκαλοῦνται, ἐπίσης, ἀπό τούς Πατέρες πνευματική γνώση (ὁ νοῦς) καί φυσική γνώση (ὁ λόγος, ἡ λογική).
Ὁ νοῦς εἶναι τό κέντρο τῆς ψυχῆς καί γι’ αὐτό οἱ Πατέρες τόν ἀποκαλοῦν «τό ἡγεμονικόν τῆς ψυχῆς» ἤ τόν ὀφθαλμό τῆς ψυχῆς. Ὁ νοῦς εἶναι ἡ θεωρητική ἐνέργεια τῆς ψυχῆς. Μέ τόν νοῦ ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει τόν Θεό, ἀποκτᾶ τήν ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ, ἀποκτᾶ, δηλαδή, τήν πνευματική γνώση.
Ὁ λόγος (ἡ λογική) εἶναι ἡ πρακτική ἐνέργεια τῆς ψυχῆς. Μέ τόν λόγο (τήν λογική) ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει τήν φύση καί τήν κτιστή δημιουργία. Ἡ γνώση τῆς κτίσεως καί τοῦ φυσικοῦ κόσμου, τῆς δημιουργίας, δηλαδή, τοῦ Θεοῦ βοηθάει, βεβαίως, τόν ἄνθρωπο νά ὁδηγηθεῖ πρός τήν γνώση τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία, ὅμως, ἀποκτᾶ μόνο μέ τόν νοῦ. Μέ τήν λογική, δηλαδή, δέν μποροῦμε νά γνωρίσουμε τόν Θεό, πού εἶναι ὑπέρλογος. Ἡ λογική μᾶς ὁδηγεῖ στήν ἀνάγκη τῆς πίστεως στόν Θεό. Ἡ ἀληθινή, ὅμως, γνώση τοῦ Θεοῦ γίνεται μέ τόν νοῦ, μέ τήν καρδιά.
Τό μεγαλύτερο ἐμπόδιο, πού δέν ἐπιτρέπει στόν σύγχρονο ἄνθρωπο νά φθάσει στήν γνώση τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἀκριβῶς αὐτό: ὅτι προσπαθεῖ νά Τόν γνωρίσει μέ λάθος τρόπο, χρησιμοποιώντας λανθασμένα μέσα. Ἀντικαθιστᾶ, δηλαδή, τόν νοῦ μέ τόν λόγο (τήν λογική) καί καταλήγει ἔτσι στόν ὀρθολογισμό καί στήν ἀδυναμία νά γνωρίσει ἀληθινά τόν Θεό.
Ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἅγιος Παΐσιος ὁ ἁγιορείτης: «Ἡ λογική, ἡ φυσική γνώση δηλαδή, εἶναι αὐτή πού μᾶς βοηθάει νά ἀποκτήσουμε [καί] τήν πνευματική γνώση. Ὅταν ὅμως ὁ ἄνθρωπος παραμένη στήν φυσική γνώση, παραμένη στήν φύση καί δέν ἀνεβαίνει στόν Οὐρανό. Δηλαδή παραμένει στόν ἐπίγειο Παράδεισο πού ποτιζόταν ἀπό τόν Τίγρη καί τόν Εὐφράτη καί χαίρεται τήν ὄμορφη φύση μέ τά ζῶα, ἀλλά δέν ἀνεβαίνει στόν οὐράνιο Παράδεισο, νά χαρῆ μέ τούς Ἀγγέλους καί τούς Ἁγίους. Γιά νά ἀνεβοῦμε στόν οὐράνιο Παράδεισο, εἶναι ἀπαραίτητη ἡ πίστη στόν Νοικοκύρη τοῦ Παραδείσου, γιά νά Τόν ἀγαπήσουμε, νά ἀναγνωρίσουμε τήν ἁμαρτωλότητά μας, νά ταπεινωθοῦμε, γιά νά Τόν γνωρίσουμε καί νά συνομιλοῦμε μαζί Του προσευχόμενοι καί νά Τόν δοξάσουμε καί ὅταν μᾶς βοηθάη καί ὅταν μᾶς δοκιμάζη» .
Ἡ ἀσθένεια τοῦ νοῦ
Σύμφωνα μέ τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεο καί τόν μακαριστό Καθηγητή π. Ἰωάννη Ρωμανίδη, « τό προπατορικό ἁμάρτημα τοῦ Ἀδάμ συνίσταται κυρίως σέ τρία πράγματα. Τό πρῶτο ὅτι ἔπαυσε ὁ νοῦς νά λειτουργεῖ. Τό δεύτερο ὅτι ταυτίστηκε ὁ νοῦς μέ τήν λογική, γι’ αὐτό ὁ πεπτωκώς ἄνθρωπος δέν ξέρει τί εἶναι ὁ νοῦς. Ξέρει μόνο τί εἶναι ἡ λογική. Καί τό τρίτον ὅτι ὑποδουλώθηκε ὁ νοῦς στά πάθη καί στίς συνθῆκες τοῦ περιβάλλοντος » .
Ὁ νοῦς, λοιπόν, μετά τήν πτώση ἀμαυρώθηκε, ἀσθένησε, σκοτίσθηκε, ὅπως μᾶς λένε οἱ Πατέρες. Αὐτό σημαίνει ὅτι φεύγει ἀπό τήν κύρια ἐνασχόλησή του, πού εἶναι ἡ διαρκής μνήμη τοῦ Θεοῦ, καί διαχέεται στό περιβάλλον καί στήν κτίση. Ἔτσι, ὁ νοῦς ὑποδουλώνεται στά πάθη καί ταυτίζεται μέ τήν λογική.
Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής μᾶς λέει πώς ἡ προσπάθεια τοῦ διαβόλου γιά νά ρίξει τόν ἄνθρωπο στήν ἁμαρτία ξεκινᾶ ἀπό τόν νοῦ. Ὁ νοῦς εἶναι ὁ πρῶτος στόχος τῶν δαιμόνων, οἱ ὁποῖοι κινοῦν τούς ἐμπαθεῖς λογισμούς τῆς ψυχῆς, ὥστε νά ὑποδουλώσουν τόν νοῦ καί κατόπιν νά ἀκολουθήσει ἡ ὁλοκληρωτική συγκατάθεση τοῦ ἀνθρώπου στήν ἁμαρτία. Μετά τήν ὑποχώρηση τοῦ νοῦ, συνεχίζει ὁ Ἅγιος, «ἄγουσιν εἰς τήν κατά διάνοιαν ἁμαρτίαν καί, ταύτης ἀποτελεσθείσης, φέρουσιν αὐτόν λοιπόν αἰχμάλωτον εἰς τήν πράξιν» . Δηλαδή, ἀφοῦ ἡττηθεῖ ὁ νοῦς ἀπό τήν προσβολή τῶν δαιμόνων, τόν ὁδηγοῦν στό νά ἐπιτελέσει τήν ἁμαρτία μέ τήν διάνοια καί μετά καί ἀπό αὐτό, κρατώντας τον αἰχμάλωτο, τόν ὁδηγοῦν στό νά ἐπιτελέσει τήν ἁμαρτία καί στήν πράξη.
Αὐτή εἶναι, λοιπόν, ἡ αἰχμαλωσία τοῦ νοῦ, ἡ ὁποία δημιουργεῖ μέσα του αὐτό πού οἱ Πατέρες ἀποκαλοῦν «εἴδωλο τῆς ἁμαρτίας». Εἶναι αὐτό πού μέ σύγχρονους ὅρους θά λέγαμε ὅτι ὁ νοῦς ἀποκτᾶ ἐφάμαρτες παραστάσεις, εἰκόνες, τίς ὁποῖες, ἐφόσον δέν τίς ἐξομολογηθεῖ ἐν μετανοίᾳ, ἀνά πᾶσα στιγμή καί σέ ἀνύποπτο χρόνο, -ἴσως καί μετά τήν παρέλευση πολλῶν ἐτῶν- τίς ἀνακαλεῖ, μέ ἀποτέλεσμα νά ὁδηγεῖ καί πάλι στήν πτώση καί στήν ἁμαρτία τόν ἄνθρωπο, ἀκόμη καί σέ προχωρημένη ἡλικία.
Οἱ ἐφάμαρτες αὐτές παραστάσεις καλλιεργοῦνται στόν νοῦ, διά τῶν αἰσθήσεων, μέ τήν φαντασία. Ἡ φαντασία, κατά τήν ἁγιοπατερική παράδοση, εἶναι ἡ ἀποθήκη τῶν αἰσθήσεων. Ἡ φαντασία εἶναι μιά δύναμη τῆς ψυχῆς, τήν ὁποία ἐκμεταλλεύεται ὁ διάβολος, καθώς εἶναι εὐάλωτη, καί τήν χρησιμοποιεῖ ὡς γέφυρα πρόσβασης στόν νοῦ καί τήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτή ἡ δράση τοῦ διαβόλου διά τῶν αἰσθήσεων καί τῆς φαντασίας ἀναχαιτίζεται μέ τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας. Τά ἅγια μυστήρια καί ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ περιφρουροῦν καί διασφαλίζουν τίς πύλες τῶν αἰσθήσεων καί κόβουν, ἔτσι, τίς γέφυρες πρόσβασης τοῦ διαβόλου στόν νοῦ. Τά μυστήρια, καί ἰδιαίτερα ἡ ἐξομολόγηση, –πού μέ τόση πολλή λύσσα τήν πολεμᾶ ὁ διάβολος- εἶναι, ἄν μπορούσαμε νά κάνουμε τόν παραλληλισμό, ὅ,τι εἶναι τό format (φορμάτ = ἐκκαθάριση) γιά τόν σκληρό δίσκο τοῦ ὑπολογιστῆ, πού διαγράφει ὅλα τά δεδομένα, τά ὁποῖα δέν μπορεῖ πλέον νά ἀνακτήσει πάλι ὁ ὑπολογιστής. Τόσο σπουδαῖο καί σωτήριο εἶναι τό μυστήριο τῆς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως!
Δοξασμένο τό Ὄνομα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ μας, πού ἐν τῇ ἀπείρῳ εὐσπλαχνίᾳ Του, μᾶς χάρισε ὅλα τά μέσα καί τά ἀντίδοτα, τά ἅγια Μυστήριά Του δηλαδή, γιά νά ὑπερνικοῦμε τά ὅπλα καί τίς πονηρές μεθοδεῖες τοῦ διαβόλου!
Ἡ θεραπεία τοῦ νοῦ
Ἡ αἰχμαλωσία τοῦ νοῦ στά ἐξωτερικά πράγματα ἔχει ὡς συνέπεια ὁ νοῦς νά ὑπολειτουργεῖ, χωρίς βέβαια νά καταστρέφεται. Ἡ θεραπεία του εἶναι νά ἐπιστρέψει ὁ νοῦς στήν καρδιά, ὥστε νά μπορεῖ νά λειτουργήσει κατά φύση, νά ἔχει, δηλαδή, συνεχή μνήμη Θεοῦ.
Αὐτό μᾶς τό πιστοποιεῖ καί τό ἐμπειρικό παράδειγμα πού μᾶς μεταφέρει μία ἁγιασμένη μορφή τῶν ἡμερῶν μας, ὁ χαρισματοῦχος μακαριστός γέροντας Ἐφραίμ ὁ Κατουνακιώτης. Σᾶς παρακαλῶ νά δώσετε ἰδιαίτερη προσοχή στό παράδειγμα αὐτό. « Οἱανδήποτε ἐργασία κι ἄν κάνῃς, λέγε τήν εὐχή. Ἐνίοτε δυσκολεύεσαι νά λέγῃς τήν εὐχή ταυτοχρόνως εἰς τήν ἐργασίαν σου. Θά ἔρθη ὅμως καιρός, ὅπου ἐνῶ θά κάνῃς οἱανδήποτε ἐργασία, ἐνῶ θά ἔχῃς οἱανδήποτε ἀπασχόλησι, θά λέγῃς ταυτοχρόνως καί τήν εὐχή. Θά λέγεται μόνη της ἡ εὐχή. Τρόπον τινά, σάν νά ἔχῃς δύο ἐγκεφάλους. Ὁ ἕνας θά λέγῃ τήν εὐχήν καί ὁ ἄλλος θά ἐκτελῆ οἱανδήποτε ἐργασία, οἱανδήποτε ἀπασχόλησι » . Αὐτοί οἱ «δύο ἐγκέφαλοι», πού μᾶς ἀναφέρει ὁ Γέροντας εἶναι τά δύο γνωστικά κέντρα, πού προαναφέραμε. Ἕνα εἶναι ὁ νοῦς καί ἕνα ἡ λογική. Μπορεῖ, δηλαδή, κάποιος χρησιμοποιώντας τήν λογική νά ἐπιδίδεται ἀκόμη καί στίς πιό δύσκολες καί λεπτές διανοητικές ἐργασίες (ὑπολογισμούς, λογιστικά, πειράματα, λεπτές χειρουργικές ἐπεμβάσεις, ὁδήγηση κ.λπ.) καί ταυτόχρονα νά διατηρεῖ τόν νοῦ του ἀνέπαφο καί ἀπόλυτα συγκεντρωμένο στήν μνήμη τοῦ Θεοῦ λέγοντας τήν εὐχή, Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με. Αὐτές οἱ πνευματικές καταστάσεις δέν εἶναι μόνο γιά τούς κληρικούς καί τούς μοναχούς, ἀλλά καί γιά ὅλους τούς ἀδελφούς λαϊκούς. Δέν εἶναι οὔτε πολύ δύσκολο οὔτε πολύ εὔκολο. Σᾶς τό βεβαιώνω, εἰλικρινά, καθώς ἔχω γνωρίσει τέτοια πρόσωπα, στίς μέρες μας, ὄχι μόνο κληρικούς καί μοναχούς, ἀλλά καί ἀρκετούς ἀδελφούς λαϊκούς, πού ἔχουν φτάσει σέ αὐτή τήν κατάσταση, πού περιγράφει ὁ ἁγιασμένος Γέροντας Ἐφραίμ. Ἀπαιτοῦνται, βεβαίως, προϋποθέσεις, δηλαδή μετάνοια, ταπείνωση, αὐτομεμψία καί ὑπακοή στόν πνευματικό μας πατέρα.
Ἀδελφοί, προσοχή! Τίποτε δέν γίνεται χωρίς πνευματικό πατέρα καί καθοδηγό, χωρίς πετραχήλι, χωρίς ἐξομολόγηση καί ἐξαγόρευση. Παράκληση θερμή καί καρδιακή: νά ἀποκτήσουμε ὅλοι μας, κληρικοί, μοναχοί καί λαϊκοί, πνευματικό πατέρα-ἐξομολόγο.
Τό κύριο μέλημά μας, λοιπόν, γιά τήν θεραπεία τοῦ νοῦ θά πρέπει νά εἶναι ἡ ἐφαρμογή τῆς θεραπευτικῆς ἀγωγῆς πού μᾶς προσφέρει ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία, ἡ ὁποία εἶναι πνευματικό νοσοκομεῖο, θεραπευτήριο παθῶν καί ἰατρεῖο ψυχῶν. Στό πνευματικό αὐτό νοσοκομεῖο τῆς Ἐκκλησίας οἱ Ἐπίσκοποι εἶναι οἱ ἀρχίατροι, οἱ ἱερεῖς εἶναι οἱ ἰατροί καί οἱ μοναχοί καί οἱ ἄλλοι συνεργάτες τῆς Ἐκκλησίας (ὅπως ἐσεῖς, πού εἶστε κατηχητές, κυκλάρχες, ὁμαδάρχες στίς κατασκηνώσεις κ.λπ.) εἶναι οἱ νοσοκόμοι καί θεραπευτές. Ὅλοι, ὅμως, καί τό ἰατρικό καί νοσηλευτικό προσωπικό, ὡς θνητοί ἄνθρωποι καί αὐτοί, ἔχουν ἀνάγκη θεραπείας. Τελικά ὅλοι μας, μηδενός ἐξαιρουμένου -ὡς σάρκα φοροῦντες καί τόν κόσμον οἰκοῦντες- εἴμαστε πνευματικά ἀσθενεῖς καί ἔχουμε ὅλοι ἀνάγκη θεραπείας, καί μάλιστα ἐντατικῆς θεραπείας.
Ἡ θεραπευτική ἀγωγή, πού συστήνει ἡ Ἐκκλησία, περιλαμβάνει, σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρες, τρία στάδια: τό πρῶτο εἶναι ἡ κάθαρση τῆς καρδιᾶς ἀπό τά πάθη, τό δεύτερο ὁ φωτισμός τοῦ νοῦ ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα καί τό τρίτο ἡ θέωση, ὁ δοξασμός.
Θεραπευμένος, ἔτσι, ὁ νοῦς ἐπιστρέφει στήν καρδιά καί ἀποκτᾶ τήν πνευματική γνώση, ἡ ὁποία δέν εἶναι ἀπόρροια τῆς λογικῆς, τοῦ μυαλοῦ μας. Δέν κατέχεται μόνον ἀπό τούς εὐφυεῖς, ἀπό τούς μορφωμένους, ἀπό τούς ἐπιστήμονες. Δέν ἀπαιτεῖ σύνθετη σκέψη, πολύπλοκες ἀναλύσεις καί συλλογισμούς. Ἡ πνευματική γνώση εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ πού προσφέρεται σέ ὅλους, μορφωμένους καί ἀγραμμάτους, γνωστικούς καί ἀδαεῖς, ἔξυπνους καί ἁπλοϊκούς. Μέ τό Μυστήριο τοῦ Ἁγίου Χρίσματος, ἄλλωστε, λάβαμε ὅλοι μας τίς ἴδιες ἀκριβῶς δωρεές, τά ἴδια χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, κανείς λιγότερα καί κανείς περισσότερα. Ἡ πνευματική γνώση, λοιπόν, εἶναι δωρεά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σέ ὅλους ὅσοι ἔχουν ἁπλή, ταπεινή καί καθαρή καρδιά. Ἡ γνώση καί ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ στούς ἁπλούς, ταπεινούς καί καθαρούς ἀνθρώπους καί ὄχι ἀποτέλεσμα λογικῆς ἐπεξεργασίας.
Ἡ πνευματική γνώση δέν σπουδάζεται στά πανεπιστήμια καί τά σπουδαστήρια τοῦ κόσμου, δέν ἀναγνωρίζεται μέ διπλώματα καί μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδῶν, δέν ἀποτελεῖ ἀντικείμενο ἐπιστημονικῶν ἐρευνῶν. Ἡ πνευματική γνώση εἶναι ὑπόθεση τῆς καρδιᾶς, εἶναι φωτισμένος νοῦς, εἶναι μετοχή στήν ἀγάπη, τήν ἄκτιστη χάρη καί δόξα τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἡ Ἀποκάλυψη τῆς Ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ στήν ζωή μας καί στόν κόσμο ὁλόκληρο. Ἐργαστήριο τῆς πνευματικῆς γνώσεως εἶναι ἡ ἐμπιστοσύνη καί ἡ ἐλπίδα στόν Κύριό μας καί Θεό μας Ἰησοῦ Χριστό. Ἡ ἐμπιστοσύνη στόν Θεό καί ἡ αὐτοεγκατάλειψή μας στήν ἄπειρη ἀγάπη καί πρόνοιά Του. Εἶναι ἡ καθημερινή ἄσκηση καί τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἡ ἐξάσκηση τῆς ἀγάπης, διά τῆς φιλανθρωπίας καί τῆς ἐλεημοσύνης ἐνεργουμένης. Εἶναι φιλαδελφία, καλοσύνη, συγχωρητικότητα.
Αὐτή ἡ πνευματική γνώση μᾶς ὁδηγεῖ νά κατανοήσουμε τήν λογική τοῦ Θεοῦ, τό πῶς ἐνεργεῖ, δηλαδή, ὁ Θεός στήν ζωή μας. Ἡ λογική τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄλλη, ἐντελῶς διαφορετική καί πολλές φορές ἐκ διαμέτρου ἀντίθετη ἀπό τήν λογική τοῦ κόσμου καί τό κοσμικό φρόνημα. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος —ὁ κοσμικός ἄνθρωπος— ἀγωνίζεται καθημερινά γιά νά κάνει τήν ζωή του πιό εὔκολη, πιό ἄνετη, πιό βολική. Στόχος καί ἐπιδίωξή του εἶναι ἡ εὐμάρεια καί ἡ εὐδαιμονία. Θέλει νά ζεῖ καλά, νά ἔχει ὑγεία, νά ἔχει καλή οἰκογενειακή ζωή, νά εἶναι ἐπιτυχημένος ἐπαγγελματικά, νά ἔχει χρήματα καί κτήματα, οἰκήματα καί ὀχήματα καί νά κατέχει πολλά ὑλικά ἀγαθά. Καί ἡ ἐπιθυμία του αὐτή δέν ἔχει μέτρο, δέν ἔχει ὅριο, ἀλλά εἶναι ἀκόρεστη, ἀσταμάτητη, γίνεται ἕνα συνεχές κυνηγητό πλούτου, ἀνέσεων καί ἐπιτυχιῶν.
Ἀντίθετα, γιά τήν λογική τοῦ Θεοῦ ὅλα αὐτά εἶναι ἀνούσια καί ξένα. Ὁ Θεός δέν ζητᾶ ἀπό μᾶς κατακτήσεις καί ἐπιτεύγματα, δέν μᾶς ὑπόσχεται ἀνέσεις καί ἐπιτυχίες, ἀλλά μᾶς καλεῖ σέ πνευματική ἐγρήγορση, σέ ἄσκηση, σέ κόπους, σέ ἀγώνα. Ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ στήν ζωή μας δέν συνεπάγεται εὐτυχία καί εὐημερία, μέ τήν κοσμική τους ἔννοια. Ἀντίθετα, μάλιστα, ὁ Θεός μᾶς ἐπισκέπτεται καί μέσα ἀπό τίς θλίψεις, τόν πόνο, τίς ἀσθένειες. Μᾶς φανερώνεται μέσα ἀπό τίς δοκιμασίες, τίς ἀποτυχίες, τίς διώξεις, τίς συκοφαντίες, τίς ἀδικίες, τούς ἐμπαιγμούς. Ἄκοπος καί ἄλυπος βίος δέν ὁδηγοῦν ποτέ στόν Οὐρανό, τονίζουν οἱ Πατέρες. «Οὐδείς ἀνέβη εἰς τόν οὐρανόν μετ’ ἀνέσεως», γράφει ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος. Καί ὁ ἴδιος ὁ Κύριός μας, ἄλλωστε, μᾶς ξεκαθάρισε ὅτι «στενή καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός ἡ ἀπάγουσα εἰς τήν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν» .
Ὁ Ἅγιος Παῒσιος ὁ Ἁγιορείτης μᾶς παρουσιάζει μέ ἐνάργεια καί γλαφυρότητα τήν διάσταση αὐτή ἀνάμεσα στήν ἀνθρώπινη λογική καί τήν λογική τοῦ Θεοῦ.
«Οἱ Ἅγιοι Πατέρες, γράφει, τά ἔβλεπαν ὅλα μέ τό πνευματικό, μέ τό θεϊκό μάτι. Τά Πατερικά εἶναι γραμμένα μέ τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καί μέ τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἔκαναν τίς ἑρμηνεῖες οἱ Ἅγιοι Πατέρες. Τώρα δέν ὑπάρχει συχνά αὐτό τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, γιά νά καταλαβαίνουν τά Πατερικά. Τά βλέπουν ὅλα μέ τό κοσμικό μάτι, δέν βλέπουν πιό πέρα, δέν ἔχουν τήν εὐρύτητα πού δίνουν ἡ πίστη καί ἡ ἀγάπη. Ὁ Μέγας Ἀρσένιος ἄφηνε τά βάγια μέσα στό νερό, χωρίς νά τό ἀλλάζη, καί τό νερό μύριζε πολύ. Ἐμεῖς ποῦ νά καταλάβουμε τί πήγαζε μέσα ἀπό ἐκεῖνο τό βρώμικο νερό! ‘‘Μά δέν τό καταλαβαίνω αὐτό’’, σοῦ λέει ὁ ἄλλος. Δέν στέκεται νά δῆ μήπως ὑπάρχη καί κάτι ἄλλο, ἀλλά τό ἀρνεῖται, γιατί δέν τό καταλαβαίνει!
»Ὅταν μπαίνη ἡ λογική, δέν μπορεῖ νά καταλάβη κανείς οὔτε τό Εὐαγγέλιο οὔτε τούς Ἁγίους Πατέρες. Ἀλλοιώνεται τό πνευματικό αἰσθητήριο, καί ὁ ἄνθρωπος μέ τήν λογική του βγάζει ἄχρηστα καί τό Εὐαγγέλιο καί τά Πατερικά» .
Καί σέ ἄλλο σημεῖο σημείωνε:
«Θυμᾶμαι, ἦταν ἕνα γεροντάκι στήν Μονή Ἐσφιγμένου, τόσο ἁπλό πού καί τήν Ἀνάληψη [τοῦ Χριστοῦ] τήν νόμιζε γιά Ἁγία. Ἔκανε κομποσκοίνι καί ἔλεγε: «Ἁγία τοῦ Θεοῦ, πρέσβευε ὑπέρ ἡμῶν»! Κάποτε ἕνας ἀδελφός στό Γηροκομεῖο ἦταν ἄρρωστος, καί δέν εἶχε τί νά τοῦ δώση νά φάη. Μιά καί δυό κατεβαίνει τίς σκάλες, ἀνοίγει τό παράθυρο πού ἔβλεπε πρός τήν θάλασσα, ἁπλώνει τά χέρια στήν θάλασσα καί λέει: «Ἁγία μου Ἀνάληψη, δῶσ’ μου ἕνα ψαράκι γιά τόν ἀδελφό». Καί ἀμέσως -ὤ τοῦ θαύματος!- ἕνα τόσο μεγάλο ψάρι ξεπηδάει ἀπό τήν θάλασσα μέσα στά χέρια του. Οἱ ἄλλοι πού τό εἶδαν, ἔμειναν ἔκπληκτοι. Ἐκεῖνος τούς κοιτοῦσε καί χαμογελοῦσε, σά νά τούς ἔλεγε: «Τί παράξενο βλέπετε;». Ἐμεῖς ἔχουμε γνώσεις, ξέρουμε πότε γιορτάζει ὁ ἕνας ὁ Ἅγιος, πῶς μαρτύρησε ὁ ἄλλος, πότε ἔγινε ἡ Ἀνάληψη καί ποῦ ἔγινε καί πῶς ἔγινε, καί ὅμως οὔτε ἕνα τόσο δά ψαράκι δέν μποροῦμε νά ἔχουμε! Αὐτά εἶναι τά παράξενα τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τά ὁποῖα ἡ λογική ὅσων διανοουμένων ἔχουν μέσα τους τόν ἑαυτό τους καί ὄχι τόν Θεό δέν τά συλλαμβάνει, γιατί ἔχουν τήν στεῖρα κοσμική γνώση μέ τήν κοσμική πνευματική ἀρρώστεια καί λείπει τό Ἅγιο Πνεῦμα» .
Καί σέ μία ἄλλη ἀνάλογη περίπτωση ἔλεγε:
«Ἡ ἀριθμητική τοῦ Θεοῦ εἶναι διαφορετική ἀπό τήν ἀριθμητική τῶν ἀνθρώπων. Τό 4 γιά τόν Θεό εἶναι ἄριστα, ἐνῶ τό 9 δέν εἶναι ἄριστα». Καί στήν ἐρώτηση μου πῶς ἐξηγεῖται αὐτό, εἶπε: «Ὅταν κανείς παίρνη 2 χαρίσματα ἀπό τόν Θεό καί τά διπλασιάζει (4) παίρνει ἄριστα, ἐνῶ ἐκεῖνος πού ἔλαβε 5 χαρίσματα καί ἀντί νά τά διπλασιάζει (10) τά ἔκανε 9 δέν πῆρε ἄριστα» .
Ἀδελφοί, ὁ ὀρθολογισμός, ὡς κύρια ἔκφραση αὐτῆς τῆς κοσμικῆς λογικῆς, περνώντας ἀπό ὅλες τίς πτώσεις τῆς ὑπερηφανείας, μᾶς ὁδηγεῖ τελικά στήν αὐτοδικαίωση· γιατί μᾶς πείθει ὅτι ἔχουμε δίκιο· καί ἐφ' ὅσον οἱ σκέψεις μας, τά λόγια μας καί οἱ πράξεις μας εἶναι λογικές, ἄρα εἶναι ὀρθές καί δίκαιες. Ἔχουμε, λοιπόν, δίκιο· ἄρα καί δικαίωμα νά τό ἐπιβάλλουμε ὡς γνώμη, ὡς ἐπιθυμία καί ὡς συμπεριφορά. Ἀπό τό σημεῖο αὐτό ξεκινᾶ μία ἀτελεύτητη πορεία πρός τήν μηδέποτε ἐπιτυγχανομένη γιατί εἶναι καί ἀκόρεστη αὐτοδικαίωσή μας, πού μᾶς παρασύρει σέ μίαν ἁλυσίδα διαρκῶς μεγαλύτερων καί βαρύτερων ἁμαρτημάτων.
Ὁ αὐτοδικαιούμενος ἄνθρωπος εἶναι ἐκεῖνος πού πάσχει ἀπό ψυχολογικά προβλήματα, ἐπειδή ἀπωθεῖ τήν ἐνοχή του. Γίνεται ἔτσι νευρικός, διαταραγμένος, ἀνικανοποίητος, ἀπαιτητικός, ἀνυπόμονος, ἀνυπάκουος, αὐθάδης, ἐριστικός. Ἀκολουθώντας τό παράδειγμα τοῦ Ἑωσφόρου, δέν θέλει νά ζητήσει συγχώρηση καί νά ὁμολογήσει τίς ἁμαρτίες του. Ἐπαναλαμβάνει ὡς ἐπῳδό τά λόγια τοῦ μηδενιστῆ Ἄλμπερτ Καμύ: «εἶχα δίκιο, ἔχω ὁπωσδήποτε δίκιο, θά ἔχω πάντα δίκιο» καί ὀρθώνει μόνος του ἀνυπέρβλητο φράγμα στήν ἄβυσσο τοῦ Θείου ἐλέους.
Ὁ ὀρθολογισμός εἶναι συμπυκνωμένη ὑπερηφάνεια, ἀλαζονεία, αὐτοδικαίωση, αὐτάρκεια καί αὐτονομία, ἕνα σκαλοπάτι πρίν ἀπό τήν ἀμετανοησία. Κατά τόν μακαριστό Γέροντα Σωφρόνιο τοῦ Ἔσσεξ, ὅμως, ἡ ὑπερηφάνεια ἀποτελεῖ τήν μόνιμη ἀπειλή τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, βρίσκεται στήν ρίζα ὅλων τῶν τραγωδιῶν τοῦ ἀνθρώπινου γένους, καί ἀποτελεῖ τήν οὐσία τοῦ ἅδη. Ἡ ὑπερηφάνεια δέν εἶναι μιά ἁπλή ἀδυναμία, εἶναι λοιμώδης ἀσθένεια πού ὑποβόσκει σέ ὅλες τίς ἁμαρτίες.
Ἔτσι ὁ ὀρθολογισμός γίνεται ἁμαρτητική νοοτροπία καί βιοθεωρία καί ὄχι μιά ἁπλή ἁμαρτία. Εἶναι κατ’ οὐσίαν ἀπιστία. Γι’ αὐτό καί ἀλλοτριώνει τόν ἄνθρωπο, τόν ἀπομονώνει καί τόν ἀπομακρύνει ἀπό τόν Θεό καί ἀπό τούς συναθρώπους του. Ὁ ὀρθολογιστής καθίσταται, ἔτσι, στοιχεῖο διαλυτικό τῆς φιλίας, τοῦ γάμου, τῆς οἰκογένειας, τοῦ μοναστηριακοῦ κοινοβίου καί τῆς κοινωνίας.
Τελικά ὁ ὀρθολογιστής, παρά τήν λαμπρότητα τῶν ἐπιτευγμάτων του, καταλήγει νά εἶναι ὁ κουρασμένος, ὁ κενός, ὁ ἀνικανοποίητος, ὁ ἀπογοητευμένος σύγχρονος ἄνθρωπος. Αὐτός πού βιώνει καθημερινά τό δράμα τῆς ὑπαρξιακῆς ἀγωνίας του, τῆς ἀνασφάλειάς του καί τοῦ ἀδιεξόδου, στό ὁποῖο τόν παγιδεύει ἡ λογική του καί ἡ αὐτοπεποίθησή του, στίς ὁποῖες τόσο στηρίχτηκε.
Θά πρέπει, λοιπόν, νά βγοῦμε ἀπό τά ὅρια τῆς πεπερασμένης ἀνθρώπινης λογικῆς καί νά μποῦμε στήν ἀπεραντοσύνη, τόν πλοῦτο καί τήν εὐλογία τῆς λογικῆς τοῦ Θεοῦ, ἔτσι ὅπως εὔστοχα καί γλαφυρά μᾶς περιγράφει ὁ Ἅγιος Παΐσιος:
«Ποιά λογική; Ἡ κοσμική; Αὐτή ἡ λογική δέν ἔχει καμμιά θέση στήν πνευματική ζωή. Μπαίνουν Ἄγγελοι, Ἅγιοι ἀπό τό παράθυρο, τούς βλέπεις, μιλᾶς μαζί τους, φεύγουν... Ἄν πᾶς νά τά ἐξετάσης αὐτά μέ τήν λογική, δέν γίνεται. Στήν ἐποχή μας πού ἔχουν αὐξηθῆ οἱ γνώσεις, δυστυχῶς ἡ ἐμπιστοσύνη μόνο στήν λογική κλόνισε τήν πίστη ἀπό τά θεμέλια καί γέμισε τίς ψυχές ἀπό ἐρωτηματικά καί ἀμφιβολίες. Γι' αὐτό στερούμαστε τά θαύματα, γιατί τό θαῦμα ζῆται καί δέν ἐξηγεῖται μέ τήν λογική. Ἀντίθετα, ἡ πίστη στόν Θεό τραβάει τήν θεϊκή δύναμη κάτω καί ἀναποδογυρίζει ὅλα τά ἀνθρώπινα συμπεράσματα. Κάνει θαύματα, ἀνασταίνει νεκρούς καί ἀφήνει μέ στόμα ἀνοικτό τήν ἐπιστήμη. Ὅλα τά πράγματα τῆς πνευματικῆς ζωῆς ἐξωτερικά φαίνονται ἀνάποδα. Ἄν δέν ἀναποδογυρίση κανείς τό κοσμικό του φρόνημα, νά γίνη πνευματικός ἄνθρωπος, ἀδύνατον εἶναι νά γνωρίση τά μυστήρια τοῦ Θεοῦ πού μᾶς φαίνονται παράξενα (ἀνάποδα). Ὅποιος νομίζει ὅτι μπορεῖ νά γνωρίση τά μυστήρια τοῦ Θεοῦ μέ τήν ἐξωτερική ἐπιστημονική θεωρία, μοιάζει μέ ἀνόητο πού θέλει νά δῆ τόν Παράδεισο μέ τό τηλεσκόπιο» .
Αὐτή ἡ ὀρθολογιστική καί ὑλιστική ἀντίληψη τῆς ζωῆς –κύριο γνώρισμα τῆς δαιμονοκρατούμενης Νέας Ἐποχῆς– δηλητηριάζει τήν ἀνθρωπότητα καί ἀποσαθρώνει τά πνευματικά θεμέλια τοῦ σύγχρονου δυτικοῦ κόσμου, οὐ μήν ἀλλά καί τῆς καθ’ ἡμᾶς ἀνατολῆς. Μετατρέπει τά θεόσδοτα πρόσωπα σέ αὐτοδικαιωμένα, αὐτάρκη καί αὐτονομημένα ἄτομα, σέ ἀπομονωμένες μονάδες, ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία μας, ὡς κοινωνία προσώπων, προβάλλει τήν ὑπέρτατη ἀξία τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου καί ὄχι τοῦ ἀτόμου. Ἀνάγει τήν ἁμαρτία σέ ἀξία, καθαιρεῖ τόν Θεό καί ἀποθεώνει τόν ἄνθρωπο, καθιστᾶ τήν ἐπιστήμη καί τήν τεχνολογία σέ ἀπόλυτη αὐθεντία καί προσκυνᾶ τήν λογική, ἀρνεῖται τήν θεόσδοτη ἐλευθερία καί υἱοθετεῖ τήν δουλεία στά πάθη. Αὐτές οἱ ἀντιλήψεις καί πρακτικές εἰσβάλλουν μαζικά στόν ὀρθόδοξο κόσμο, ἰσοπεδώνοντας δόγματα, λατρεία καί παραδόσεις. Εἰσβάλλουν καί στήν Ὀρθόδοξη πατρίδα μας τόσο στήν καθημερινή ζωή μας ὅσο καί στήν Ἐκκλησία μας μέ τό προσωπεῖο τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ καί τῆς ἐκκοσμικεύσεως.
Ἀπό ὅλα αὐτά ἀποδεικνύεται περίτρανα τό πόσο σημαντικό εἶναι νά ἔχουμε σωστή ὀρθόδοξη πίστη, καθώς αὐτή εἶναι ἡ μόνη ἀσφαλής ὁδός γιά τήν σωτηρία μας. Ἄς ἀγωνισθοῦμε νά μήν χάσουμε τήν πίστη μας, ἀλλά νά τήν διαφυλάξουμε ὡς κόρη ὀφθαλμοῦ. Ἄς ξεκινήσουμε τήν προσπάθεια νά μάθουμε τήν πίστη μας, γιατί δυστυχῶς ἀγνοοῦμε καίρια σημεῖα τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας.
Ἄς ξεκινήσουμε μία πιό συστηματική μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς, Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης, τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας καί συγχρόνων πνευματικῶν κειμένων, πού θά μᾶς βοηθήσουν στήν πνευματική μας πορεία. Ἄς ἀγωνισθοῦμε νά κάνουμε αὐτή τήν ὑπέρβαση ἀπό τήν φυσική στήν πνευματική γνώση, ἀπό τόν παλαιό στόν νέο ἄνθρωπο, ἀπό τά ἐπίγεια στά Οὐράνια.
Ἄς ξεκινήσουμε τόν πνευματικό ἀγώνα γιά τήν κάθαρση τῶν παθῶν μας, ὥστε νά φθάσουμε στόν φωτισμό τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς μας ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα καί νά ἀξιωθοῦμε, μέ τήν χάρη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, τῆς θέας τῆς ἀκτίστου δόξης Του καί ἀπό αὐτή τήν ζωή. Ἄς μήν πτοηθοῦμε ἀπό τήν δυσκολία τοῦ ἐγχειρήματος καί ἄς θέσουμε ὡς ἀρχικό μας στόχο τό πρῶτο στάδιο πού εἶναι ἡ κάθαρση τῆς καρδιᾶς ἀπό τά πάθη. Ὁ Πανάγαθος Θεός μας εἶναι Θεός τῶν καρδιῶν μας καί ἔρχεται καί πολλαπλασιάζει τήν κάθε καλή μας -ἔστω καί μικρή- προσπάθεια. Ἀκόμη, λοιπόν, κι ἄν δέν φτάσουμε σέ ὑψηλές καταστάσεις, ἀκόμη κι ἄν δέν γευτοῦμε τήν γλυκύτητα καί τήν ἀγαλλίαση τῆς θέας τοῦ ἀκτίστου φωτός ἀπό αὐτή τήν ζωή, τουλάχιστον ἄς τό ποθήσουμε μέ ζέση καί μέ καρδιά συντετριμμένη, μέ ταπείνωση, αὐτομεμψία καί μετάνοια, μέ νήψη, εὐχή καί προσευχή. Καί νά εἴμαστε βέβαιοι ὅτι θά μᾶς ἐλεήσει ὁ Θεός καί θά συνεργήσει στούς κόπους μας καί θά μᾶς ἀνταμείψει.
Μᾶς διαβεβαιώνει γι’ αὐτό καί ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος μιλώντας γιά τόν ἀγωνιζόμενο πνευματικά, πού δέν πρόλαβε νά γευθεῖ τίς ἐμπειρίες τῆς θέας τῆς ἄκτιστης δόξας τοῦ Θεοῦ ἀπό τήν παροῦσα ζωή. Μᾶς λέγει λοιπόν, ὁ Ἅγιος πώς «ἄν συντηρήσει τήν φυσική του θέρμη... καί δέν ἀφήσει τήν ἀναζήτηση καί τήν ἔρευνα καί τόν πρός Αὐτόν πόθο, ἀκόμη κι ἄν δέν τά ἔχει δεῖ, ἄν τρέφει τούς λογισμούς μέ τίς ἔννοιες τῶν ἀναγινωσκομένων θείων Γραφῶν καί τούς συγκρατεῖ, γιά νά μήν κλίνουν πρός τά ἀριστερά, καί δέν δεχθῆ κανένα διαβολικό σπόρο μέ μορφή ἀληθείας [νά μήν δεχθεῖ, δηλαδή, αἱρετικά φρονήματα], ἀλλά μᾶλλον φυλάξη τήν ψυχή του μέ ζῆλο καί ζήτηση ἀπό τόν Θεό μέ ἔμπονη προσευχή καί ὑπομονή, τότε αὐτός θά τοῦ παράσχη τά αἰτούμενα καί θά τοῦ ἀνοίξει τήν θύρα, καί μάλιστα λόγῳ τῆς ταπεινώσεώς του. Διότι τά μυστήρια ἀποκαλύπτονται στούς ταπεινόφρονες.
Ἄν ἀποθάνει μέ αὐτήν τήν ἐλπίδα, καί ἄν ἀκόμα δέν ἔχει δεῖ ἐκείνη τήν γῆ πουθενά, νομίζω ὅτι θά λάβει κληρονομιά μαζί μέ τούς παλαιούς δικαίους πού ἤλπισαν ὅτι θά φτάσουν στήν τελειότητα, ἀλλά δέν τήν ἀντίκρυσαν, κατά τό ἀποστολικό λόγιο, διότι ἐργάσθηκαν ὅλες τίς ἡμέρες τῆς ζωῆς των μέ τήν ἐλπίδα καί μέ αὐτήν ἐπέθαναν» .
Γένοιτο. Ὁ Θεός μαζί μας. Καλή χρονιά.
Για το σύγχρονο άνθρωπο τίθενται βασικά ερωτήματα, που αναφέρονται στην ίδια του την ύπαρξη· από που έρχομαι; που πηγαίνω; Σ 'αυτά τα ερωτήματα προσπαθήσαμε να δώσουμε απάντηση στο φως της Ορθοδοξίας.
Ο άνθρωπος δεν είναι άναρχος· έχει αρχή. Δεν μπορεί να δώσει ο ίδιος βαθύτερο νόημα στη ζωή. Αυτό το προσδιορίζει ο Δημιουργός του. Η αρχή του ανθρώπου βρίσκεται στη βούληση του Θεού· όχι στη φύση Του. Δεν είναι "προβολή" ή "εκροή" μιας κάποιας υπερβατικής Αρχής, αλλά καρπός της Θείας βουλής και της θεϊκής αγάπης· δεν είναι αποτέλεσμα "ανάγκης" στη ζωή του Θεού, αλλά αποτέλεσμα ελευθερίας.
Η υπαρξιακή ταυτότητα του ανθρώπου εκφράζεται με τον όρο "κατ' εικόνα Θεού". Το αρχέτυπο του ανθρώπου είναι ο Τριαδικός Θεός, που είναι κοινωνία προσώπων, ενότητα, αρμονία, αγάπη. Γι’ αυτό και ο άνθρωπος, το "κατ' εικόνα" του Τριαδικού Θεού, ήταν από τη φύση του κοινωνία και αγάπη. Μπορούσε να αναπτύξει διαπροσωπικές σχέσεις αγάπης, κατά "μετοχή" στη θεία αγάπη και να αποκτήσει αφθαρσία και αθανασία, φθάνοντας με τη χάρη του Θεού στο "καθ' ομοίωσιν", θέτοντας τη σφραγίδα της δικής του προαίρεσης στο "κατ' εικόνα". Τότε η αγάπη του Θεού θα ήταν και δική του επιλογή.
Αυτή η αμοιβαία αγάπη μεταξύ του Θεού και του ανθρώπου θα οδηγούσε τον άνθρωπο στο ξεπέρασμα της κτιστής του πραγματικότητας, στην αιώνια "θεωρία" του προσώπου του Θεού, δηλαδή στη ζωή
σύμφωνα με το σχέδιο του Θεού, που εναρμονίζεται με την ίδια τη φύση του ανθρώπου, όπως βγήκε από τα χέρια του Δημιουργού.
Η θέση του ανθρώπου στη Δημιουργία ήταν θέση ευθύνης και αγάπης· μπορούσε να κάνει χρήση της Δημιουργίας, όμως όχι κατάχρηση τάχθηκε να την φυλάσσει και να την εργάζεται. Έχοντας ο ίδιος κέντρο αναφοράς και κεφαλή τον Θεό, μπορούσε να είναι κέντρο ενότητος και αρμονίας ολοκλήρου της δημιουργίας, η οποία βάδιζε μαζί με τον άνθρωπο προς την αφθαρσία, ώστε να αποτελέσει τον κατάλληλο "τόπο", στον οποίο θα ζούσε ο άφθαρτος και αθάνατος άνθρωπος.
Το "αρχέτυπο" του Ανθρώπου ήταν ο Τριαδικός Θεός που είναι κοινωνία προσώπων και επομένως ενότητα, αρμονία, αγάπη. Η Θεία Φύση είναι μία και μεταδίδεται από τη μία Αρχή και Πηγή τον Πατέρα, στα δύο άλλα πρόσωπα, στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα.
Ο άνθρωπος πλάστηκε σαν κοινωνία προσώπων, σαν μία φύση με πολλές υποστάσεις, γιατί μέσα στον ένα άνθρωπο, τον Αδάμ βρίσκονταν ολόκληρη η ανθρωπότητα, όχι μόνον η Εύα. Ο Θεός δεν έπλασε επί μέρους άτομα, αλλά μία ενιαία ανθρώπινη φύση, που μεταδίδεται σε μύριες υποστάσεις, σε αναρίθμητα ανθρώπινα πλάσματα.
Ολόκληρος η δημιουργία του Θεού ήταν "καλή λίαν", υπήρχε σ' αυτή ένα βαθύτερο νόημα, η αφθαρσία και η αθανασία, η αιώνια προσωπική κοινωνία αγάπης μετά του Δημιουργού, η οποία ταυτίζεται με την αιώνια ζωή και την αιώνια μακαριότητα.
Όμως η αγάπη προϋποθέτει την ελευθερία· χωρίς ελευθερία δεν μπορεί να υπάρξει αγάπη. Γι’ αυτό και ο Θεός πρόσφερε στον άνθρωπο την ελευθερία για να μπορεί να αναπτύξει διαπροσωπικές σχέσεις αγάπης και να βιώσει την ενότητα και φύση με τους άλλους ανθρώπους-πρόσωπα. Και να αναπτύξει αγαπητική σχέση και με το Δημιουργό του. Ο Θεός επέτρεψε στον άνθρωπο την δυνατότητα να του στρέψει την πλάτη και δεν ηθέλησε, για να αποφευχθεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο να δημιουργήσει κατώτερα όντα.
Για να μπορέσει ο άνθρωπος να αναπτύξει την αγάπη του "εν ελευθερία." ο Θεός του έδωσε "νόμο" και ταυτόχρονα τον προειδοποίησε για τις συνέπειες της παραβάσεως αυτού του νόμου. Ο άνθρωπος αυτο-προαίρετα αρνήθηκε να βαδίσει το δρόμο που είχε χαράξει γι’ αυτόν ο Θεός και προτίμησε το δρόμο που του υπέδειξε ο Δράκοντας,· με αποτέλεσμα να απορρίψει το Θεό σαν κέντρο αναφοράς· να τον αντικαταστήσει με τον εαυτό του, δηλαδή να αυτονομηθεί. Έτσι κλείστηκε αυτο-ερωτικά στον εαυτό του και μεταβλήθηκε σε εγωιστικό ον, εγκαταλείποντας εντελώς τη θέση ευθύνης για τη λοιπή δημιουργία.
Ο Θεός, από φιλανθρωπία, για να μην αμαρτάνει ο άνθρωπος αιώνια και για να έχει ένα δραστικό μέσο παιδαγωγίας, έδωσε το θάνατο, χωρίς όμως να αφαιρέσει το πολύτιμο δώρο της ελευθερίας.
Ο Θεός επέτρεψε και στη λοιπή κτίση να προσαρμοσθεί στη νέα κατάσταση του ανθρώπου· όχι μόνο σαν αποτέλεσμα των επιλογών του ανθρώπου, αλλά και σαν πρόσθετη παιδαγωγία. Έτσι δημιουργήθηκε το λεγόμενο "φυσικό κακό", που παίρνει στη ζωή μας διάφορες μορφές.
Όμως οι καταστάσεις αυτές στη ζωή του ανθρώπου δεν είναι οι τελικές. Ο Θεός είναι και μένει Πατέρας, που δεν διαγράφει ποτέ τα παιδιά του, και από το δικό του μέρος, κάνει ό,τι πρέπει για να συγκεντρώσει ξανά τα διεσκορπισμένα παιδιά Του. Όμως ο Θεός δεν επιθυμεί με κανένα τρόπο να εκβιάσει την αγάπη του ανθρώπου και η επιστροφή του περνάει μέσα από τη δική του προσωπική προαίρεση.
Ήδη από την ήμερα της πτώσεως ο Θεός δεν άφησε τον άνθρωπο να βαδίζει στο σκοτάδι της απογνώσεως χωρίς ελπίδα.
Σαν στοργικός Πατέρας χρησιμοποίησε σκληρά παιδαγωγικά μέτρα. Έδιωξε τα παιδιά του από το πατρικό σπίτι και δεν παράλειψε να τοποθετήσει τα Χερουβείμ και την "φλογίνην ρομφαία", να φυλάσσουν το δρόμο προς το "ξύλο της ζωής". Ταυτόχρονα ο Θεός βεβαίωσε τον άνθρωπο πως μπορεί να υπολογίζει στην αγάπη του Θεού, πως υπάρχει ένα πατρικό σχέδιο, που προβλέπει την τελική συντριβή του Δράκοντος και την ελευθερία των τέκνων του Θεού.
Τότε άρχισε μία μεγάλη περίοδος προετοιμασίας για την επαναφορά του ανθρώπου, που αποδήμησε από τη χάρη του Θεού.
Οι απόγονοι του Αδάμ, σαν προερχόμενοι από την άρρωστη "ρίζα", είχαν ανάγκη από νέο γενάρχη, από μία νέα "ρίζα", για να "αναπλασθούν" και να "αναγεννηθούν". Αυτός ο νέος Αδάμ ήταν ο Χριστός, που εγεννήθη ως άνθρωπος χωρίς να κατάγεται από τον πρώτο Αδάμ. Με τη σάρκωση Του "προσέλαβε" τον πεσμένο άνθρωπο, με τον θάνατο Του "συνάντησε" τον τελευταίο εχθρό του ανθρώπου, το θάνατο και τον συνέτριψε, με την ανάσταση του χάρισε την αθανασία και αφθαρσία και με την ανάληψη Του ανύψωσε το "πρόσλημμα" μέχρι τη δόξα του Θεού Πατρός.
Στο πρόσωπο του Θεανθρώπου Χριστού αποκαταστάθηκε η κοινωνία μεταξύ Θεού και ανθρώπων και η ανθρωπότητα συγκροτήθηκε και πάλι σε ένα σώμα, σαν "σαρξ εκ της σαρκός του και οστούν εκ των οστέων του". Σ' αυτό το νέο σώμα, κεφαλή είναι ο Χριστός και οι πιστοί "μέλη". Έτσι πραγματοποιήθηκε η προφητεία της Παλαιάς Διαθήκης· "Κύριος έκτισε με αρχήν οδών αυτού εις έργα αυτού" (Παροιμ. η' 22).
Ο πεσμένος άνθρωπος μπορεί πλέον να βαδίσει αυτή τη "νέα οδό", με αποτέλεσμα να ελευθερωθεί από τη δουλεία του θανάτου και της φθοράς και να οδηγήσει και ολόκληρη τη δημιουργία στην ελευθερία της δόξης των τέκνων του Θεού, στην αφθαρσία και την αθανασία.
Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο από χώμα και Πνεύμα "εις ψυχήν ζώσαν". Ο ίδιος τώρα αναπλάσσει τον άνθρωπον με νερό και πνεύμα. Το Χριστιανικό βάπτισμα είναι ο τρόπος αναγεννήσεως, σύμφωνα με τη θεία βουλή του Θεού. Όμως και πάλι η σωτηρία του ανθρώπου δεν συντελείται με αυτόματες διαδικασίες, γιατί και πάλι ο άνθρωπος καλείται να δεχθεί την αγάπη του Θεού και να ανταποκριθεί σ' αυτήν με τη δική του αγάπη. Γι' αυτό και μετά την αναγέννηση εισέρχεται σε πνευματική παλαίστρα. Σ' αυτόν τον πνευματικό αγώνα ο άνθρωπος πρέπει να προσέξει τρεις παράγοντες!
Τον θείο παράγοντα. Ο άνθρωπος πρέπει να αποβλέπει για σωτηρία στον Θεό και να εγκαταλείψει κάθε σκέψη και τάση αυτονομίας. Η σωτηρία δεν βρίσκεται "εντός", αλλά έξω από τον άνθρωπο και είναι δώρο του Θεού Πατέρα.
Για τη σωτηρία δεν αρκεί η χάρη του Θεού. Γιατί αυτή πρέπει να γίνει αποδεκτή από την ελεύθερη προαίρεση του ανθρώπου. Αυτό γίνεται όταν ο άνθρωπος με τη θέληση του εγκαταλείπει την αυτονομία και ταυτίζει το θέλημα του με το θέλημα του Θεού. Βαδίζει δηλαδή το δρόμο της σωτηρίας που ο Θεός άνοιξε γι 'αυτόν και δεν επιδιώκει την αυτο-σωτηρία.
Ένα τρίτο σημείο που πρέπει να προσέξει ο άνθρωπος στην πορεία της επανόδου του στον "Πατρικό οίκο", είναι το δαιμονικό στοιχείο. Ο αρχαίος "όφις" δεν έχει πλέον εξουσία πάνω στον άνθρωπο, γιατί με την ενανθρώπιση του Χριστού και ιδιαίτερα με την σταύρωση και την ανάστασή Του συνέτριψε τον Δράκοντα, του αφαίρεσε τα "υπάρχοντα", δηλαδή ελευθέρωσε τους ανθρώπους από την αμαρτία και "έδεσε" τον εχθρό για "χίλια χρόνια", μέχρι τη Δευτέρα Του έλευση. Όμως και σ' αυτό το διάστημα ο Σατανάς προσπαθεί να επηρεάσει τον άνθρωπο από τα έξω με λογισμούς και προσπαθεί να κερδίσει τη συνεργασία των αισθήσεων του ανθρώπου για να δημιουργήσει τα πάθη και να καταλάβει και πάλι το χαμένο έδαφος.
Με την άσκηση των σωματικών και των ψυχικών αρετών ο άνθρωπος ελευθερώνεται από τα πάθη, εξουδετερώνει τις προσβολές του Δράκοντα και γίνεται άξιο δοχείο της χάρης του Θεού. Αυτή η χάρη, που ενεργοποιείται στα πλαίσια της Εκκλησιαστικής ζωής, δηλαδή της ζωής του σώματος του Χριστού, οδηγεί τον άνθρωπο στην εμπειρία της παρουσίας του Θεού, στην αληθινή θεογνωσία.
Όμως η "γνώση" αυτή είναι τώρα μερική όταν όμως έλθει το "τέλειον", κατά τη δευτέρα παρουσία του Κυρίου, τότε το "μερικόν" θα καταργηθεί.
Όποιος ακολούθησε το δρόμο της αυτονομίας και προτίμησε να ζει γυμνός από τη χάρη του Θεού, σκεπάζοντας τη γυμνότητα του με "φύλλα συκής", αυτός κατέστρεψε μέσα του κάθε δυνατότητα κοινωνίας και αγάπης και κατεδίκασε τον εαυτό του σε αιώνια απομόνωση και σε αιώνια κόλαση. Γι' αυτόν η δόξα του προσώπου του Θεού δεν θα είναι πλέον ευφροσύνη, αλλά αιώνια βάσανος, γέεννα του πυρός και του θείου. Όποιος όμως ανταποκρίθηκε στην αγάπη του Θεού, γι' αυτόν η δόξα του προσώπου του Κυρίου, θα είναι αιώνια ευφροσύνη. Αυτός θα αποκτήσει "εξουσίαν επί το ξύλον της ζωής" και θα εισέλθει από τις πύλες εις την "Πόλιν", ένώ οι "κύνες και οι φαρμακοί και πας ο φιλών και ποιών ψεύδος" θα μείνει "έξω" (Αποκ. κβ' 14-15).
Ένα θαυμάσιο μέλλον διαγράφεται λοιπόν μπροστά μας· ο δρόμος του Χριστού είναι ο δρόμος της ελευθερίας του ανθρώπου και ολοκλήρου της κτίσεως από τη δουλεία της φθοράς και του θανάτου, ο δρόμος της αφθαρσίας, της αθανασίας και της αιώνιας αγάπης. Δεν είναι απλώς η επάνοδος του ανθρώπου στο σημείο από το οποίο ξεκίνησε, αλλά η εκπλήρωση του σκοπού της δημιουργίας, με βάση την "οικονομία του μυστηρίου του αποκεκρυμμένου από των αιώνων εν τω Θεώ εφ ω πάντα κτίσαντι δια Ιησού Χριστού". Αυτός ο σκοπός πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με το προαιώνιο σχέδιο του Θεού "εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών", δια του οποίου έχουμε την παρρησίαν" να προσερχόμαστε "δια της πίστεως εις Αυτόν" (Εφεσ. γ' 8-12). Γι' αυτό και η προσδοκία των πιστών και ολοκλήρου της κτίσεως είναι η Δευτέρα παρουσία του Κυρίου. "Και το πνεύμα και η νύμφη λέγουσιν έρχου. Και ο ακούων ειπάτω έρχου, και ο δίψων ερχέσθω, και ο θέλων λαβέτω ύδωρ ζωής δωρεάν.... Λέγει ο μαρτύρων ταύτα· ναι έρχομαι ταχύ. Αμήν, ναι έρχου, Κύριε Ιησού" (Αποκ. κβ 17-20).
Με αυτή τη νέα πραγματικότητα η ζωή του ανθρώπου εδώ στη γη αποκτά βαθύτερο νόημα. Καλείται να προσαρμόσει τη ζωή του εν όψει αυτής της πραγματικότητας και να αγρυπνεί, θέτοντας αυτή τη βεβαία ελπίδα του στην ανάλογη προτεραιότητα μέσα στη ζωή του. Οποιαδήποτε άλλη προτεραιότητα στη ζωή μας οδηγεί αναγκαστικά σε υπαρξιακά αδιέξοδα και δεν δίνει ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα, ποιο είναι το βαθύτερο νόημα στη ζωή μας, μέσα σ' ένα κόσμο, που σήμερα εμφανίζεται χωρίς κανένα σκοπό, χωρίς κανένα νόημα.
Μέσα σ' αυτό τον κόσμο η Ορθόδοξη Εκκλησία έρχεται να προσφέρει ελπίδα και να κηρύξει πως Κύριος της ιστορίας είναι ο Χριστός, ο οποίος θα έλθει να ανακαινίσει τον κόσμο και να τον ελευθερώσει από τη δουλεία της φθοράς, να τον οδηγήσει στην ελευθερία των υιών του Θεού, στην αιώνια χαρά της κοινωνίας αγάπης με τον Δημιουργό του. Και θα είναι αυτό βασιλεία αιώνια, στην οποία θα κυριαρχεί η αρμονία, γιατί ο άνθρωπος θα παύσει πλέον να ζει κλεισμένος στον εαυτό του και θα διάγει και πάλι μια ζωή σύμφωνη με την αληθινή του φύση, που είναι κοινωνία προσώπων, "κατ' εικόνα" του Τριαδικού Θεού.
Πηγή: (Απόσπασμα από το τελευταίο βιβλίο του μακαριστού + π.ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΥ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ), Αναβάσεις
