Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος: «Ὁ ἄνθρωπος, ὅσο πιό πνευματικός εἶναι, τόσο λιγώτερα δικαιώματα ἔχει». Ἄς σχολιάσωμε λίγο τό βαθύτερο νόημα τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Γέροντα σέ συνδυασμό καί μέ ἄλλες σοφές ρήσεις του. Ὅσο λιγώτερα δικαιώματα τελικά ἀρέσκεται νά ἔχη ὁ ἄνθρωπος, καί ὅταν αὐτό γίνεται θεοπρεπῶς, τότε μέ τόν καιρό βγάζει πνευματικά φτερά. Συνέπεια αὐτοῦ εἶναι ὅτι ἀποκτᾶ τέτοια χαρά καί εἰρήνη στήν καρδιά του πού οὔτε ὁ καλύτερος καρδιολόγος δέν μπορεῖ νά τοῦ τήν δώση. Ἄν τοποθετηθῆ σωστά ὁ ἀγωνιστής στό ὁποιοδήποτε πρόβλημα, τότε αὐτό καθίσταται γιά τόν ἴδιο πνευματικό μέλι καί ἐνεργοποιεῖται ὁ πνευματικός του ζῆλος. Ἐνῷ ὅταν λείπη αὐτό τό μέλι, πέφτει σέ ἀ-μέλεια στά πνευματικά, δηλαδή τοῦ λείπουν ''μέλια''.
Μέρος Α'
π. Ἰωὴλ: Ἀγαπητοί ἀκροαταί, χαίρετε.
Σήμερα ἔχομε καί πάλι τήν χαρά καί τήν εὐλογία νά εὑρίσκεται εἰς τόν ραδιοφωνικό μας σταθμό - Ράδιο Δρυινούπολις - ὁ Πανοσιολογιώτατος Ἀρχιμανδρίτης Ἀρσένιος Κατερέλος, ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Νικολάου Δίβρης Φθιώτιδος.
Σέ ὅλους μας εἶναι γνωστός ὁ π. Ἀρσένιος, τόσο ἀπό τά κείμενά του, τίς ὁμιλίες του, πού δημοσιεύονται πολύ συχνά στά θρησκευτικά sites, στίς ἱστοσελίδες δηλαδή, ὅσο καί ἀπό τίς ὁμιλίες του πού μεταφέρομε, μέσῳ τοῦ ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ. Ἰδίως ὅμως ἀπό τήν συνέντευξι πού ἀκριβῶς πρίν ἕνα χρόνο μᾶς εἶχε παραχωρήσει στήν ἴδια αὐτή ἐκπομπή γιά τόν Γέροντα Παΐσιο καί τόν Γέροντά του, π. Ἰσαάκ τόν Λιβανέζο.
Σήμερα λοιπόν ἔχομε τήν εὐλογία καί τήν εὐκαιρία ὁ π. Ἀρσένιος νά εὐαρεστηθῆ ὥστε νά ἀγγίξωμε ἕνα μεγάλο θέμα πού ὀνομάζεται ''Ὑγιής καί νόθος πνευματικότης''.
Ἔτσι, ''ἐπί πτερύγων ἀνέμων'', οἱ ἀπαντήσεις του στίς ἐρωτήσεις πού θά τοῦ ὑποβάλωμε θά μεταφερθοῦν στά....
ὦτα τῶν εὐσεβῶν ἀκροατῶν, καί ὄχι μόνον.
Μέσα ἀπό αὐτήν τήν συνέντευξι εὐελπιστοῦμε ὅτι θά κατανοήσωμε ποιά εἶναι ἡ ὀρθή καί ὑγιής πνευματικότης πού θά πρέπη νά διέπη τήν ζωή μας καί πού θά πρέπη νά καλλιεργοῦμε καί ποιά ὄχι.
π. Ἀρσένιε, σᾶς καλωσορίζομε καί σᾶς παρακαλοῦμε, μέ κάθε ἄνεσι χρόνου, νά μᾶς πῆτε ὅ,τι ἀγαθόν ἐκ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας σας στό ἐπίμαχο αὐτό θέμα.
π. Ἰωὴλ - Πρώτη Ἐρώτησις: Μέ τόν ὅρο ''ὑγιής πνευματικότης'' ὑπονοεῖται ὅτι ὑπάρχει καί ἡ ἀρρωστημένη, πλανεμένη καί νοθευμένη πνευματικότης. Θά μπορούσατε νά μᾶς περιγράψετε καί νά μᾶς δώσετε, εἰ δυνατόν, τά ὅρια, τόσον τῆς ὑγιοῦς, ὅσον καί τῆς νοθευμένης πνευματικότητος;
π. Ἀρσένιος: Ἐν πρώτοις, σεβαστέ μου π. Ἰωήλ, αἰσθάνομαι τήν ἀνάγκη νά εὐχαριστήσω τὀν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Δρυινουπόλεως, Πωγωνιανῆς καί Κονίτσης κ. κ. Ἀνδρέαν γιά τήν εὐλογία πού μᾶς παρεῖχε γι᾽ αὐτήν τήν συνέντευξι καί μάλιστα γιά τήν πρόσκλησί του νά συμμετάσχω στίς ἐκδηλώσεις γιά τόν Γέροντα Παΐσιο ὡς ὁμιλητής. Οἴκοθεν ἐννοεῖται ὅτι ἐπικαλοῦμαι ἐκ τῆς θέσεως ταύτης τίς εὐχές του.
Ἐπειδή τό θέμα τῆς συζητήσεως εἶναι γενικό, καυτό, δύσκολο καί ἔχει πάρα πολλές ἀνεξάντλητες πτυχές, θἀ προσπαθήσωμε νά ἀπαντήσωμε σέ γενικό ἐπίπεδο, τό ὁποῖο θέλει προσοχή καί διάκρισι στήν ἐξατομικευμένη ἐφαρμογή.
Λοιπόν, ὅταν μᾶς τονίζη συνεχῶς ἡ Μία, Ἁγία Ὀρθόδοξος καί ὄντως Καθολική Ἐκκλησία μας ὅτι πρέπει νά γίνωμε πνευματικοί ἄνθρωποι, δέν ἐννοεῖ ἄλλο παρά τό ὅτι πρέπει νά ἀγωνισθοῦμε γιά νά λάβωμε στήν πνευματική μας καρδία τήν ἐνεργό καί δρῶσα Χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Δέν πρέπει βεβαίως νά ξεχνᾶμε ὅτι ὁ ἔσχατος καί τελικός σκοπός τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου ἦτο ἡ ἐκ νέου ἀποστολή τῆς ἐνεργείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Γιά νά ἠμπορέση τώρα ὁ πιστός νά μετάσχη ὀντολογικά καί ὑπαρξιακά στήν Ὀρθόδοξη πνευματικότητα θά πρέπη νά διακατέχεται ἀπό Ὀρθοδοξία καί ὀρθοπραξία.
Ἀπαιτοῦνται ἡ ὀρθή πίστις στά δόγματα, πού εἶναι οἱ ἀποκεκαλυμμένες περί Θεοῦ ἀλήθειες, καί ἡ Ἐφηρμοσμένη Δογματική, πού εἶναι ἡ διά βίου ἀσκητική θεραπευτική ἀγωγή, σύμφωνα μέ τήν διαχρονική διδασκαλία τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ὅσον ἀφορᾶ εἰς τά δόγματα πρέπει νά διασαφηνίσωμε ὅτι ὅταν προσβάλλεται καί διαστρέφεται κάποιο δόγμα, στήν οὐσία ὑβρίζεται ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος ἄλλα μᾶς ἀπεκάλυψε, καί ἐπί πλέον προσβάλλεται ἄμεσα καί ἡ ἰδία μας ἡ σωτηρία.
Γιά παράδειγμα, ἄν ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ εἶναι κτιστή, τότε μοιραίως δέν ἠμπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά θεωθῆ, νά γίνη θεός κατά Χάριν καί νά ξεπεράση τίς συνέπειες τῆς κτιστότητος.
Ἄν τό Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, τότε εἰσάγονται δύο ὀντολογικές ἀρχές στήν Ἁγία Τριάδα. Τότε θά εἴχαμε διθεΐα καί ὄχι μονοθεΐα. Βέβαια, γιά νά εἴμαστε πιό ἀκριβεῖς, στήν Δύσι δέν ὑπάρχει αὐτό τό πρόβλημα - διότι ἔχουν πολύ μεγαλύτερα - γιατί ἐσφαλμένως στούς Δυτικούς ἡ μονοθεΐα ''ἐξασφαλίζεται'' ἀπό τήν μία κοινή οὐσία τοῦ Θεοῦ. Ἐνῷ κατά τόν Μέγα Βασίλειο, καί ὄχι μόνο, «ἐκ τοῦ ὄντος ἡ οὐσία». Ἄν βγῆ ἀπό τήν μέση ἡ Τριάς, ὁ Θεός δέν ὑπάρχει.
Ἐπί πλέον, ἄν τό Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, ὁ Υἱός καθίσταται καί αἴτιον καί αἰτιατόν - αἴτιον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί αἰτιατόν τοῦ Πατρός -, πρᾶγμα τό ὁποῖον εἶναι ἄτοπον. Ἀλλά καί γενικώτερα, ἡ ταύτισις οὐσίας καί ἐνεργείας στόν Θεό πού κάνει ἡ Δυτική ''ἐκκλησία'' διαστρέφει καί τό εἶναι τοῦ Θεοῦ. Καί φυσικά αὐτό ἔχει ἄμεσες σωτηριολογικές ἐπιπτώσεις. Ἀλλά, ἄς μήν ἐπεκταθοῦμε...
Μέ αὐτά τά λίγα θέλομε π. Ἰωήλ, νά καταδείξωμε γενικώτερα ὅτι οἱ ἑτερόδοξοι ἔχουν ''πλανεμένη'' πνευματικότητα a priori (ἐκ τῶν προτέρων), ἤγουν ἄχαρι, ἀπνευμάτιστη πνευματικότητα.
Γι᾽ αὐτό καί στά τροπάρια τῶν Ἁγίων Πατέρων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, μεταξύ τῶν ἄλλων, ψάλλομε καί τά ἑξῆς: «.... καί θυμόν κινήσαντες (οἱ Ἅγιοι Πατέρες) τόν δικαιότατον ἐνδικώτατα, τούς βαρεῖς ἥλασαν καί λοιμώδεις λύκους (τούς ἑτεροδόξους δηλαδή, κλπ.), τῇ σφενδόνῃ τῇ τοῦ πνεύματος ἐκσφενδονήσαντες...» Καί αὐτά τά τονίζωμε, διότι στίς ἡμέρες μας ὑπάρχει ὠμά πλέον ἡ τάσις καί ἡ προσπάθεια νά ἁπλοποιήσωμε τά δόγματα - ὅτι ὅλοι εἴμαστε τό ἴδιο δῆθεν, ἤ ποιός καταλαβαίνει τά δόγματα...
π. Ἰωὴλ: Δυστυχῶς, ἔτσι ἔχουν τά πράγματα.
π. Ἀρσένιος: Βέβαια, ἀναμφισβήτητα, κάποια δόγματα εἶναι εὐκολονόητα, κάποια δυσνόητα καί κάποια ἀκατανόητα, καθ᾽ ὅτι τό θεῖον «ἀκατάληπτόν ἐστι καί τοῦτο μόνον καταληπτόν, ἡ ἀκαταληψία αὐτοῦ». Μά, ἄν ὁ Θεός ἐκατανοῆτο, δέν θά ἦτο Θεός.
Ὅμως, ἐάν ὁ ἄνθρωπος ἐφαρμόση σωστά - ποιοτικά καί ποσοτικά - ὅλα τά προστάγματα τῆς Ἐκκλησίας μας, «τότε ποταμοί ρεύσουσι ἐκ τῆς κοιλίας αὐτοῦ ὕδατος ζῶντος» (Ἰωάν. ζ´, 38). Αὐτό σημαίνει ὅτι, διά τῆς ἐμπειρίας του, μέ ὅλο του τό εἶναι ὁ ἄνθρωπος θά γνωρίζη ὁλοένα καί περισσότερο τά μυστήρια τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τῆς Ὀρθοδόξου πνευματικότητος.
Αὐτή ἡ κατάστασις θά τοῦ δημιουργῆ ἕναν συνεχῶς αὐξανόμενο ''ἀκόρεστο κορεσμό'', πού ἀπό τήν μία θά ἀπολαμβάνη τήν ἄκτιστη θεία ἡδονή καί τά σύν αὐτῇ, ἀπό τήν ἄλλη ὅμως δέν θά ἠμπορῆ νά ἑρμηνεύση μέ τόν νοῦ του ἐκεῖνα στά ὁποῖα μετέχει.
Ἔτσι, ὄχι μόνον ἐντελῶς ἐξοστρακίζεται ὁ ὄφις τοῦ ὀρθολογισμοῦ, ἀλλά φθάνει ὁ ἄνθρωπος νά μήν ἀπορῆ καθόλου τελικά μέ τά ἀκατανόητα δόγματα καί τά μυστήρια τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ἔννοια ὅτι αὐτά πού ζεῖ καί ἀπολαμβάνει - τά ὑπέρ πᾶσαν αἴσθησιν καί νόησιν - εἶναι τόσο ἰσχυρά πού πλέον δέν ἀπορεῖ γιά τά περί Θεοῦ ἀκατάληπτα.
Μάλιστα, τολμοῦμε νά ποῦμε ὅτι τά μυστήρια τῆς προσωπικῆς πνευματικῆς ζωῆς θά τοῦ προκαλοῦν μεγαλυτέραν ἔκπληξιν ἀπό τά ἐνδοθεϊκά, ''ἐξωθεϊκά'' καί σωτηριολογικά μυστήρια καί σχέδια τοῦ Θεοῦ.
Ὅλα αὐτά πού προαναφέραμε, πού εἶναι βέβαια ἰδιώματα μιᾶς ὑγιοῦς πνευματικότητος, ΜΟΝΟ στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μποροῦν νά βιωθοῦν νομοτελειακῶς.
Ἐδῶ, θά κάνωμε μία παρένθεσι. Βέβαια ὁ Θεός, παρά ταῦτα, ποτέ δέν δεσμεύεται καί εἶναι πάνω ἀπό τόν Νόμο πού ὁ Ἴδιος θεσπίζει. Περιπτώσεις Μεγάλου Κωνσταντίνου, Ἀποστόλου Παύλου, κλπ., πῶς τούς ἐκάλεσε ὁ Θεός; Αὐτές ὅμως εἶναι ἐξαιρέσεις, οἱ ὁποῖες τελικά ἐπιβεβαιώνουν τόν κανόνα. Γι᾽ αὐτό καί ἐμεῖς πού ἐγεννήθημεν Ὀρθόδοξοι πρέπει νά ὑπεραμυνώμεθα πάνω καί πέρα ἀπ᾽ ὅλα τῆς Ὀρθοδοξίας.
Ἡ εὐθύνη μας εἶναι μεγίστη. Ὄχι δέ ἐπειδή ὄντως ''πῦλαι ᾅδου οὐ κατισχύσουσι'' τῆς Ἐκκλησίας (Ματθ. ιστ´, 18), νά μήν ἀγωνιζώμεθα καί τό χειρότερο νά συμβιβαζώμεθα καί νά προδίδωμε τά τῆς πίστεως, εἴτε ἐπειδή δέν θέλομε νά πέσωμε σέ δυσμένεια, εἴτε ἐπειδή δέν θέλομε νά χάσωμε τό τάδε χρηματικό κονδύλι, κλπ.
Βέβαια, σαφῶς ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπό ἐμᾶς. Ἐμεῖς ἔχομε ἀνάγκη τήν Ἐκκλησία. Ὅμως, Η ΚΕΦΑΛΗ, τό ΕΓΩ τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Χριστός, θά μᾶς πῆ περίπου τά ἑξῆς ἐν ἡμέρᾳ Κρίσεως - σύμφωνα μέ τό πνεῦμα τῆς Γραφῆς - ἐάν ἀμελήσωμε καί συσχηματιζώμεθα μέ τό πνεῦμα τοῦ κόσμου: ''Γιατί αὐτό τό λίγο πού ἐξηρτᾶτο ἀπό ἐσένα δέν τό ἔκανες, δέν τό εἶπες, δέν τό ὑπερασπίσθηκες; Πονηρέ καί ὀκνηρέ δοῦλε...''! Καταλαβαίνετε...
Νά μέ συγχωρῆτε, π. Ἰωήλ, πού κάπως ἔτσι, ἴσως ἀπροσδόκητα, ἐσκέφθηκα νά ξεκινήσω τήν ἀπάντησι. Καί ἄν τό θέλετε, ὅλα τά προαναφερθέντα ἄς ἐκληφθοῦν ὡς μία γενική εἰσαγωγή γιά τό ἐξεταζόμενο θέμα μας.
π. Ἰωὴλ: Πολύ καλά κάνατε καί σᾶς εὐχαριστοῦμε.
π. Ἀρσένιος: Τώρα, γιά νά γίνω πιό σαφής καί πιό συγκεκριμένος, ἄς ἀσχοληθοῦμε περιληπτικά μέ τά ἐπί μέρους ἐρωτήματα τῆς πρώτης γενικῆς ἐρωτήσεώς σας καί στήν πορεία, ἐάν χρειασθῆ σέ κάποια σημεῖα, μποροῦμε καί νά ἐπεκταθοῦμε.
π. Ἰωὴλ: Μάλιστα, σᾶς ἀκοῦμε.
π. Ἀρσένιος: Ἡ ὑγιής πνευματικότης ἔχει ὡς σκοπό τήν ἀπόκτησι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτό γίνεται μόνο μέ τήν ἀπέκδυσι τοῦ παλαιοῦ μας ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἔχει ὡς σύμμαχο τόν Διάβολο καί τό ἐν γένει περιρρέον κοσμικό φρόνημα. Ἔτσι, ἀπαιτεῖται νά ''κτυπήσωμε'' τήν φιλαυτία μας σέ διανοητικό καί σαρκικό ἐπίπεδο καί νά θεραπεύσωμε τόν ἐγωκεντρισμό τοῦ πνεύματος καί τῆς σάρκας μας. Εἶναι ἀπαραίτητη ἡ πλήρης ἐφαρμογή ὅλων τῶν προσταγμάτων τῆς Ἐκκλησίας μας μέσῳ τῆς ὑπακοῆς σέ ἕναν διακριτικό καί ἔμπειρο πνευματικό. Πρέπει νά ἐφαρμόζωμε ὅλες τίς ἐντολές - ὄχι ἐπιλεκτικά, ὅ,τι, ὅσο καί ἐάν μᾶς ἀρέση - καί μάλιστα μέ τρόπο χριστοκεντρικό χωρίς προσμίξεις καί ἄλλες νοθευμένες καταστάσεις, αἰτίες, ἀφορμές καί σκοπούς.
Ἄς ἀναφέρωμε τώρα κάποια ἀρνητικά παραδείγματα πού ὁδηγοῦν σέ νοθευμένη πνευματικότητα.
Μπορεῖ νά εἴμαστε ''νύχτα-μέρα'' στήν ἐκκλησία καί ἄς ὑποθέσωμε ὅτι δέν κάνομε κανένα ''κακό'', στήν οὐσία ὅμως μπορεῖ νά ἐξυπηρετοῦμε μέ τήν α´ ἤ β´ μορφή τήν φιλαυτία μας χωρίς νά τό καταλαβαίνωμε. Ἄρα ὅλην τήν ἡμέρα ἁμαρτάνομε ἀδιαλείπτως. Ὅ,τι δέν εἶναι ἐκ Θεοῦ καί διά τόν Θεόν εἶναι τελικά ἁμαρτία. Ἀντί νά τρεφώμεθα ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, καταντᾶμε νά προσπαθοῦμε νά χορτάσωμε ἀπό τά ξυλοκέρατα τῆς ἀγάπης τοῦ ἐμπαθοῦς ἑαυτοῦ μας. Ἔτσι, λιμοκτονοῦμε καί τρωγόμεθα ἀπό τά ποικίλα πάθη μας.
Ἀσφαλῶς καί δυστυχῶς δέν ἔχομε τούς καρπούς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού ἀπαριθμεῖ ὁ Ἀπόστολος καί, ἀντί γιά νηφάλια μανία καί ἀκόρεστο κορεσμό, βιώνομε τήν ἀνεπάρκεια τῆς ἁμαρτίας.
Ἔτσι, προσπαθοῦμε νά παρηγορηθοῦμε καί νά ἐπιβιώσωμε ὑπαρξιακά μέ λύσεις ἀπελπισίας-ἀστοχίας, δηλαδή περαιτέρω προσωπικῆς μας ἁμαρτίας, ἡ ὁποία μᾶς ὁδηγεῖ ὁλοταχῶς σέ μεγαλύτερο ὑπαρξιακό κενό μέ ὅλες τίς ἄμεσες ψυχοπνευματικοοργανικές συνέπειες καί παρενέργειες. Βλέπε αὐτοπροβολή, κατάκρισι, φθόνοι, συκοφαντίαι, δολοπλοκίαι, ἰδιοτέλεια, ἀπόκρυψις τοῦ καλοῦ τῶν ἄλλων, κρυφές ἁμαρτίες, ὑποκριτική συμπεριφορά, ἀναζήτησις ἤ προβολή νοθευμένων ἐμπειριῶν, πλᾶνες ἐπί πλανῶν, εἰδωλοποίησις τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἄγνοια τῆς τραγικότητός μας, παχεία καί διαρκής ὁμίχλη παθῶν πού μᾶς φαίνεται ὡς φυσική κατάστασις, ''χαλασμένα μυαλά'' κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο, κλπ.
Σέ αὐτήν τήν περίπτωσι, ἀκόμη καί περί ἀρετῆς νά ὁμιλῆ ἤ νά ἀσχολῆται ὁ πνευματικά ἄρρωστος ἄνθρωπος, ἐμπαθῶς θά τό πράττη. Πολλῷ δέ μᾶλλον ὅταν συμβαίνη τό ἀντίθετο καί δέν ὁμιλῆ περί ἀρετῆς...
Ἄλλοι γενικοί πολύ συχνοί κίνδυνοι τῆς μεταλλαγμένης πνευματικότητος εἶναι ἡ ἐκκοσμίκευσις καί ὁ εὐσεβισμός.
Στήν πρώτη περίπτωσι τῆς ἐκκοσμικεύσεως, ὁ πιστός γίνεται ἐχθρός τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ. Αὐτός εἶναι ἕνας πολύ βασικός στόχος τῆς Νέας Ἐποχῆς. Ἐπειδή ὅμως δέν τούς συμφέρει ἡ κατά μέτωπον ἐπίθεσις, ἐπιδιώκουν οἱ Νεοεποχῖτες νά ὑπάρχουν μέν ἐκκλησίες γεμᾶτες Χριστιανούς, ἀλλά μέ ἀλλοιωμένο-κοσμικό φρόνημα.
Στήν δεύτερη περίπτωσι, τοῦ εὐσεβισμοῦ, ἡ πνευματικότητα καταντᾶ ''ξύλινη'', καθηκοντολογική καί ἀποσυνδεομένη ἀπό τά δόγματα, καθίσταται ἀσεβής. Σέ αὐτήν τήν περίπτωσι, δέν ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο, ἐφ᾽ ὅσον κατ᾽ οὐσίαν οἱ ἐντολές, ἀπό μέσον καθάρσεως καί ἁγιασμοῦ, γίνονται αὐτοσκοπός, αὐταρέσκεια, κλπ.
Τί λέγει ἡ Γραφή; «Μέγα ἐστί τό τῆς εὐσεβείας μυστήριον!» , ἀναφωνεῖ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος (Α´ Τιμόθ. γ´, 16). Καί πιό κάτω, τί λέγει; Νά εἶστε ἁπλῶς καλοί ἄνθρωποι; Ὄχι. Ἀλλά: «Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί, ἐδικαιώθη ἐν Πνεύματι, ὤφθη ἀγγέλοις, ἐκηρύχθη ἐν ἔθνεσιν, ἐπιστεύθη ἐν κόσμῳ, ἀνελήφθη ἐν δόξῃ». Καί ἡ προσωπική θεοαποκάλυψις γίνεται μόνον ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ.
Ἄλλωστε, τό Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι Ἐκεῖνο πού μᾶς φανερώνει τόν Χριστόν, μέ ὅ,τι αὐτό συνεπάγεται. Γι᾽ αὐτό, ἄς μήν ἐπαναπαυώμεθα, οὔτε στίς κατά φαντασίαν ἀρετές μας, οὔτε στά καλά ἔργα μας, ἀλλά νά διερωτώμεθα ἄν ἔχωμε μέσα μας Ἅγιον Πνεῦμα.
Καί ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ Ἅγιον Πνεῦμα, ὅσο πιό πολύ τό ἀποκτᾶ, τόσο πιό πολύ ἔχει τήν ἱκανότητα νά βλέπη πόσον μακράν τοῦ Θεοῦ εὑρίσκεται. Ὧδε ἡ Ὀρθόδοξος πνευματικότης. Ὅπως προαναφέραμε ἡ ὑγιής πνευματικότης εἶναι ἕνα μυστήριο πού κανείς δέν τό ἐξηγεῖ μέ τό μυαλό του, ἀλλά τό ζεῖ, τό ἀπολαμβάνει, καί αὐτή ἡ ἐμπειρία εἶναι ἀνωτέρα πάσης γνώσεως καί κατανοήσεως. Καί ἐάν ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος διακατέχεται καί κολυμβᾶ μέσα στό ἀπέραντο πέλαγος τῆς ὑγιοῦς πνευματικότητος δέν ἠμπορεῖ νά τήν ἐξηγήση ὁ ἴδιος ὀρθολογιστικά, πόσῳ μᾶλλον ἀδυνατεῖ νά τήν ἐννοήση ὁ ἐκτός αὐτῆς εὑρισκόμενος.
Αὐτά τά ὀλίγα γιά τήν πρώτη γενική ἐρώτησί σας. Δέν ξέρω ἄν τελικά σέ κάτι διεφώτισα τούς ἀκροατές, ἤ τούς ἐμπέρδεψα περισσότερο. Πάντως, νά μή ξεχνᾶμε ὅτι ὅταν π.χ. γίνεται μία ἰατρική ἐγχείρησις, πρῶτα γίνεται ἡ τομή καί ὕστερα ἡ ἐπέμβασις... Ὅταν θέλωμε νά ἐπισκευάσωμε ἕνα αὐτοκίνητο ἤ ἕνα ὁποιοδήποτε μηχάνημα, πρῶτα στό σημεῖο τῆς βλάβης τό κάνομε ''βίδες'', κατά τό κοινῶς λεγόμενο, ὕστερα τό ἐπισκευάζομε καί στό τέλος τό ξανασυναρμολογοῦμε. Καί ἐμεῖς κάπως ἔτσι ἐνεργήσαμε....
Ὑποσχόμεθα ὅμως ὅτι στίς ἑπόμενες ἐρωτήσεις θά εἴμαστε πιό συγκεκριμένοι καί πρακτικοί γιά νά βγαίνη ἕνα πιό σαφές συμπέρασμα. Καί ἄν χρειασθῆ, θά βάλωμε τό μαχαίρι στό κόκκαλο...! Αὐτό βέβαια ἐξαρτᾶται καί ἀπό ἐσᾶς, π. Ἰωήλ.
π. Ἰωὴλ - Δεύτερη Ἐρώτησις: Χαίρω πού μέ διευκολύνετε, π. Ἀρσένιε, νά θέσω τήν ἑξῆς δεύτερη καυτή ἐρώτησι. Ὑπάρχει περίπτωσις κάποιος ὑπεύθυνος στά πνευματικά ζητήματα κληρικός, πνευματικός ἤ διάφοροι θεολόγοι ἐπισήμως νά δίνουν κατευθύνσεις τῆς πνευματικῆς ζωῆς σέ ἐντελῶς λανθασμένες βάσεις;
π. Ἀρσένιος: Δυστυχῶς, κάποιες φορές, καί ἐπισήμως καί ἀνεπισήμως μπορεῖ νά συμβῆ καί αὐτό, καί ἀπό κληρικούς καί ἀπό λαϊκούς.
Κατ᾽ ἀρχάς, νά κάνωμε μία ἀπαραίτητη διευκρίνησι καί νά διασαφηνίσωμε ὅτι τό νά θίξωμε καί νά ἐντοπίσωμε τά κακῶς κείμενα, μέ διακριτικό φυσικά τρόπο, ὄχι μόνον δέν εἶναι κατάκρισις ἤ ἱεροκατηγορία, ἀλλά εἶναι ἀπαραίτητη καί φυσική ἀπόρροια τῆς ποιμαντικῆς εὐθύνης πού ἔχομε ἐνώπιον τῶν λογικῶν προβάτων. Ὁ μόνος στόχος μας εἶναι νά ἑδραιωθῆ ἔτι καί ἔτι ἡ «ὑγιαίνουσα διδασκαλία» , κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο (Β´ Τιμόθ. δ´, 3), διότι αὐτή εἶναι ἡ μόνη σώζουσα καί θεώνουσα τόν ἄνθρωπο.
Ἀπαραίτητη δέ προϋπόθεσις αὐτοῦ εἶναι ἡ στηλίτευσις τῆς νοθευμένης-μεταλλαγμένης διδασκαλίας, ἡ ὁποία μέ τήν α´ ἤ β´ μορφή ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο σέ πνευματική ὀπισθοχώρησι, πού πολλές φορές φθάνει ἕως καί τήν αἰώνια ἀπώλεια, τῆς ὁποίας ἀπωλείας οὔκ ἐστι μέτρον. Αὐτό δέ καθ᾽ ὅτι ''πάτος'' ''πάτου'' διαφέρει ἐν ἀθλιότητι καί ὀδύνη ὀδύνης διαφέρει ἐν μεγέθει...
Γι᾽ αὐτό καί ὅλος ὁ τιτάνιος καί ὑπεράνθρωπος ἀγώνας ὅλων τῶν Ἁγίων Πατέρων, πού ἠγωνίσθησαν κατά τῶν αἱρετικῶν - πού πλεῖστοι ἐξ αὐτῶν ἦσαν δυστυχῶς κληρικοί -, κατά τῆς πεπλανημένης πνευματικότητος καί ἐναντίον τῶν διαφόρων παρανομιῶν καί παραβάσεων, ἐλογίσθη εἰς ὅλους ἐκείνους τούς μακαρίους ἀγωνιστάς τῆς Ὀρθοδοξίας καί τῆς ὀρθοπραξίας εἰς ἀρετήν-ἔπαινον καί ὡς σημαντική παράμετρος τῆς ἁγιότητός των.
π. Ἰωὴλ: Μάλιστα.
π. Ἀρσένιος: Ἁπλῶς, εἰς τιμήν καί μνήμην των, ἄς ἀναφέρωμε μόνον, ὀνομαστικά, κάποια ἐλάχιστα ὀνόματα ἀνάμεσα στά ἀμέτρητα πού ὑπάρχουν: Μέγας Ἀθανάσιος, Μέγας Βασίλειος, Ἱερός Χρυσόστομος, Ἅγιος Μάξιμος Ὁμολογητής, Ἅγιος Γρηγόριοα Παλαμᾶς, Ἅγιος Θεόδωρος Στουδίτης, κλπ. Μάρτυρες, Ἀπολογηταί, Ὁμολογηταί, Ὅσιοι Ἀσκηταί, Ἐρημῖται, κλπ.
Ὁ Μέγας Ἀντώνιος, ἐπί παραδείγματι, δύο φορές ἄφησε γι᾽ αὐτόν τόν λόγο τό ἀσκητήριό του, τήν πρώτη φορά γιά νά ἀντιμετωπισθῆ ὁ ἐξωτερικός ἐχθρός, ἡ εἰδωλολατρεία, καί τήν δεύτερη ὁ ἐσωτερικός ἐχθρός, ὁ Ἀρειανισμός. Κάτι ἀνάλογο ἔπραξε καί ὁ Γέρων Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ''Μέγας Ἀντώνιος'' τῆς ἐποχῆς μας...
Ἐπειδή ὅμως ἡ θέσις μας εἶναι λεπτή, ἡ διάκρισίς μας σχεδόν ἀνύπαρκτη, ἐπί πλέον δέ οἱ λογισμοί τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς μας εὐαίσθητοι, ἔτι δέ ὁ μέγας τεχνήτης Διάβολος μᾶς κοιμίζει μέ διαφόρους τρόπους, ἄς ἀνατρέξωμε στήν Ἁγία Γραφή ἀναφέροντας λίγα παραδείγματα, τά ὁποῖα ταυτοχρόνως θά ἀποτελέσουν μία πρώτη ἀδιαμφισβήτητη ἀπάντησι στό ἐρώτημά σας καί ἐπιβεβαίωσι τῶν λεγομένων μας.
π. Ἰωὴλ: Θά ἦταν ὅ,τι τό καλύτερο. Σᾶς ἀκοῦμε μέ ἐνδιαφέρον.
π. Ἀρσένιος: Τήν ὕπαρξι κακῶν γεωργῶν καί ἀναξίων ἐκπροσώπων στό γεώργιον τοῦ Θεοῦ ἐπισημαίνει πάνω καί πέρα ἀπ᾽ ὅλα ὁ ἴδιος ὁ Χριστός σέ πολλές συνάφειες καί περιστατικά, ὅπως στήν παραβολή τῶν κακῶν γεωργῶν (Κυριακή ΙΓ´ Ματθαίου), ἡ ὁποία διαβάζεται καί στόν ὄρθρο τῆς Μεγάλης Δευτέρας (Ματθ. κα´, 33-42).
Ἐπίσης, πόσες φορές ὁ Χριστός στηλιτεύει τούς Γραμματεῖς καί τούς Φαρισαίους μέ ἀποκορύφωμα τά φοβερά ὀκτώ ''οὐαί'' πού ἐξεστόμισε ἐναντίον τους; (Ματθ. κγ´, 1-39). Ἀκόμη καί γιά τούς ἐπισκόπους κάποιων πόλεων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας τί λέγει ἡ Ἀποκάλυψις στό Β´ καί Γ´ Κεφάλαιο; Μόνον ὁ ἐπίσκοπος Σμύρνης δέν ἐλέγχεται. Εἰς δέ τόν Λαοδικείας λέγει ἐκεῖνο τό φρικτό ''μέλλω σε ἐμμέσαι ἐκ τοῦ στόματός μου...'' - δηλαδή ''θά σέ ξεράσω γιατί εἶσαι χλιαρός'' (Ἀποκάλ., γ´, 16).
Ἄς ἀνατρέξωμε ὅμως δειγματοληπτικά καί στόν χῶρο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.
Λέγει ὁ Προφήτης Ἱερεμίας ἐξ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ Λόγου: «Ποιμένες πολλοί διέφθειραν τόν ἀμπελῶνα μου, ἐμόλυναν τήν μερίδα μου...» (Ἱερεμ. ιβ´, 10). Δηλαδή, ὄχι λίγοι, ἀλλά πολλοί κακοί ποιμένες κατέστρεψαν τόν λαόν μου καί ἐμόλυναν τό ἐκλεκτό μερίδιό μου - φοβερός λόγος.
Ἀκόμη πιό συγκλονιστικό εἶναι τό ἑξῆς: Ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἀποκαλύπτει στόν Προφήτη Ἰεζεκιήλ ὅτι ἀνάμεσα στούς πρεσβυτέρους τῶν Ἰσραηλιτῶν ὑπῆρχαν κάποιοι πού εἰδωλολατροῦσαν. Μάλιστα δέ, ἀναφέρει συγκεκριμένα ἑβδομήντα ἄνδρες ἐκ τῶν πρεσβυτέρων καί ἰδιαίτερα ὀνοματίζει κάποιον Ἰεζωνίαν, υἱόν τοῦ Σαφάν.
Λέγει ὁ Θεός στόν Προφήτη Του (σέ ἐλεύθερη ἀπόδοσι): «Βλέπεις ἄνθρωπε τί κάνουν οἱ πρεσβύτεροι τοῦ Ἰουδαϊκοῦ λαοῦ, ἕκαστος ἐντός τοῦ ἀποκρύφου κοιτῶνος του;» Ἐνῷ δηλαδή στήν κοινή-φανερή λατρεία προσέφεραν κανονικώτατα θυσία στόν ἀληθινό Θεό, στήν προσωπική τους λατρεία - πού ἐτελεῖτο κρυφά καί ἀντικατώπτριζε τό βαθύ καί ἄγνωστο στούς ἔξω πιστεύω τους -, προσέφεραν θυσία στά εἴδωλα. Ὅλα αὐτά ἑπομένως ἐγίνοντο ἐκ προμελέτης, μετά πεποιθήσεως, ἐπιμελείας, σκοπιμότητος καί ἄκρατης ὑποκρισίας.
Σημειωτέον δέ ὅτι, κατά κάποιους ἑρμηνευτάς, αὐτή ἡ συγκλονιστικωτάτη ἀποκάλυψις τοῦ Θεοῦ στόν Προφήτη Ἰεζεκιήλ (ὄγδοο Κεφάλαιο), καί διά τοῦ Προφήτου αὐτοῦ στό διαχρονικό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας, σύν τοῖς ἄλλοις ἀποτελεῖ καί προφητεία γιά τήν Μασονία...
Ἀκόμη, λέγει χαρακτηριστικά ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὅτι τό Μυστήριον τῆς Ἀνομίας ἤδη ἐνεργεῖται (Β´ Θεσσαλ. β´, 6-7). Καί δέν λαμβάνει χώραν ἁπλῶς ἀπό τήν ἐποχή του, καθ᾽ ὅτι ἡ γενέθλιος ἡμέρα του εἶναι ἀπό τήν ἐποχή τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος. Κατόπιν ἔχομε τόν φόνο τοῦ Κάϊν ἐπί τοῦ δικαίου Ἄβελ καί συνεχίζει μέχρι σήμερα, ὅπως θά ἀναφερθοῦμε καί στήν συνέχεια, καί φθάνει μέχρι τήν ἐποχή τοῦ Ἀντιχρίστου, συνεχῶς αὐξανόμενο. Ἐνεργεῖται δέ καί ἀπ᾽ ἔξω καί ἀπό μέσα ἀπό τήν Ἐκκλησία.
Ἄς μή ξεχνᾶμε ὅτι ἕνας κύριος σταυρός καί μία κορυφαία ψυχική ὀδύνη τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ἦτο ὅτι κάποιοι, σκοπίμως καί πλαστῶς, ἐχρησιμοποιοῦσαν τό ὄνομά του προκειμένου νά προωθήσουν αἱρετικές καί πλανεμένες διδασκαλίες. Ὅπως μέ πόνο ἀναφέρει, μεταξύ τῶν ἄλλων, χαρακτηριστικά ὁ ἴδιος ὁ Ἀπόστολος στήν Β´ Πρός Κορινθίους Ἐπιστολή του «... κινδύνοις ἐν ψευδαδέλφοις...» (Β´ Κορινθ. ια´, 26).
Ἐδῶ εἶναι ἀναγκαία μία παρένθεσις.
Πόσοι καί πόσοι, στίς ἡμέρες μας, ὄχι μόνον λαϊκοί, ἀλλά καί πνευματικοί-ἐξομολόγοι, ἱερομόναχοι καί μοναχοί, κυρίως μετά τήν κοίμησί των, δέν διαδίδουν φράσεις καί διδαχές πού δῆθεν τίς εἶχε πῆ ὁ Ἅγιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης, ὁ Γέρων Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης, κλπ.; Καί αὐτό τό κάνουν, εἴτε γιά νά δημιουργήσουν ἐντυπωσιασμούς, εἴτε, τό ἀκόμη χειρότερο, γιά νά ἑδραιώσουν καί νά διαδώσουν δικές τους ἀπαράδεκτες καί διεστραμμένες θέσεις. Ἐπί πλέον δέ ἀποκρύπτουν μετά πονηρᾶς ἐπιμελείας ρήσεις καί γεγονότα, ἐκ τῶν ὁποίων αὐτομάτως ἀπορρέουν οἱ καθαρῶς Ὀρθόδοξες καί πατερικές θέσεις τῶν συγχρόνων αὐτῶν ὁσίων Γεροντάδων.
π. Ἰωὴλ: Αὐτό κι ἄν εἶναι φοβερό καί ὀλέθριο!
π. Ἀρσένιος: Καί ὅμως...! Ἄν ἦτο π.χ. ποτέ δυνατόν ὁ ὀρθοδοξώτατος Ἅγιος Πορφύριος νά ἦτο οἰκουμενιστής ἤ φιλο-οικουμενιστής! Ὁ Ἅγιος αὐτός Γέροντας συνεχῶς ἀποκαλοῦσε τήν Ἐκκλησία ''ἄκτιστη'', μάλιστα παρώτρυνε νά ἀγωνισθοῦμε γιά νά εἰσέλθωμε ἀπό τώρα στήν Ἄκτιστη Ἐπίγεια Ἐκκλησία, πού καί μόνο μέ αὐτήν τήν φρᾶσι κατακεραυνώνει τούς Δυτικούς πού θεωροῦν τήν Χάρι κτιστή. Ἄλλωστε, ὁ Γέροντας αὐτός, κατά γενική ὁμολογία, κολυμποῦσε μέσα στό θεῖον Φῶς καί ἐγνώριζε ἐμπειρικά καί μετέδιδε, μέ τά ὑπερφυσικά του χαρίσματα, τίς θεῖες ἐνέργειες χωρίς κἄν μερικές φορές νά τό ἐπιδιώκη. Ἐγνώριζε τόν Θεό, δέν ἐπίστευε ἁπλῶς, γι᾽ αὐτό καί ὅ,τι ἔκανε ἤ ἔπραττε, ἄν εἶχε κάποιος στοιχειώδη πνευματική αἴσθησι καί δεκτικότητα, ὡδηγεῖτο στόν Θεό.
Ἔτσι ἐξηγεῖται καί σέ μᾶς προσωπικά, ἀλλά καί στά ἀναρίθμητα πλήθη τῶν πιστῶν τό γεγονός ὅτι ἔμεναν ἀξέχαστες οἱ προσωπικές ἐπισκέψεις καί ἐπαφές μέ τούς Γέροντες Πορφύριο, Ἰάκωβο Τσαλίκη, Ἐφραίμ Κατουνακιώτη, κλπ.
Κλείνοντας αὐτήν τήν παρένθεσι λέγομε ὅτι ὅλοι αὐτοί οἱ σύγχρονοι ἁγιασμένοι Γεροντάδες εἶναι ἡ ζωντανή, σύγχρονη καί διαχρονική φανέρωσις-ἀποκάλυψις τῆς ὑγιοῦς Ὀρθοδόξου Πνευματικότητος. Ἦσαν ἕνα ἀνοικτό βιβλίο. Μιᾶς πνευματικότητος γεμάτη θεῖο ἔρωτα καί ἀγάπη, ἀγάπη ἀνιδιοτελῆ πού φθάνει ἕως καί τούς ἐχθρούς, καῦσι καρδίας ὑπέρ ὅλης τῆς κτίσεως, εἰρήνη τήν πάντα νοῦν ὑπερέχουσα, ἔνθεη ταπείνωσι, γνῶσι τοῦ ἑαυτοῦ τους καί ἕνα σωρό ἄλλα χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτοί οἱ Γεροντάδες εἶχαν τό ἀκόμη ἀνώτερο, ἔβλεπαν τόν ἑαυτό τους κάτω ἀπό ὅλην τήν κτίσι.
Ἄς ξαναγυρίσωμε ὅμως στήν ἐξεταζομένη ἑνότητα καί ἄς ἐπιστρέψωμε στόν Ἀπόστολο Παῦλο πού ἀπό τήν Μίλητο λέγει, ἀπευθυνόμενος στούς πρεσβυτέρους τῆς Ἐφέσου:
«Ἐγώ γάρ οἶδα τοῦτο, ὅτι εἰσελεύσονται μετά τήν ἄφιξί μου λύκοι βαρεῖς εἰς ὑμᾶς μή φειδόμενοι τοῦ ποιμνίου• καί ἐξ ὑμῶν αὐτῶν ἀναστήσονται ἄνδρες λαλοῦντες διεστραμμένα τοῦ ἀποσπᾶν τούς μαθητάς ὀπίσω αὐτῶν» (Πράξ. κ´, 29-30). Σέ μετάφρασι: «Ἐγώ γνωρίζω ὅτι μετά τήν ἀναχώρησί μου θά εἰσβάλουν σέ σᾶς λύκοι ἄγριοι πού δέν θά λυποῦνται τό ποίμνιο. Ἀκόμη καί ἀπό ἐσᾶς τούς ἰδίους θά βγοῦν πρόσωπα πού θά διδάσκουν πλᾶνες γιά νά παρασύρουν τούς πιστούς μέ τό μέρος τους».
Νομίζω π. Ἰωήλ, ὅτι τά συμπεράσματα πλέον εἶναι σαφῆ καί δέν ἐπιδέχονται καμμία ἀμφισβήτησι.
π. Ἰωὴλ: Ναί, δέν ἐπιδέχονται ἀμφισβήτησι. Δυστυχῶς, ἐνίοτε συμβαίνουν καί αὐτά πού ἀναφέρατε μέσα στήν Ἐκκλησία, τά ὁποῖα μοιραίως νοθεύουν τήν γνήσια Ὀρθόδοξη πνευματικότητα.
π. Ἀρσένιος: Καί ἐάν τότε εἴχαμε τέτοιου εἴδους κρούσματα, πολλῷ δέ μᾶλλον, μέ τό πέρασμα τῶν χρόνων, ἔχομε σέ αὐτήν τήν πονηρή ἐποχή πού ζοῦμε. Σύμφωνα μέ τό πνεῦμα τῆς Γραφῆς, ἤδη βιώνομε τό «ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν» (Ματθ. κδ´, 12), ὅπως μᾶς λέγει ξεκάθαρα ὁ Κύριος. Καί ἑνός κακοῦ γενομένου, μύρια ἕπονται.
Ὁπότε, τό συμπέρασμά μας εἶναι ὅτι δυστυχῶς πράγματι ὑπάρχει περίπτωσις κάποιος πνευματικά ὑπεύθυνος νά κινῆται σέ ἐντελῶς λανθασμένες βάσεις, καί σέ θέματα πίστεως καί δογμάτων, καί σέ θέματα Ὀρθοδόξου πνευματικότητος.
Τέτοιες ἀποκλίσεις σήμερα δυστυχῶς ἔχομε μέ τήν παραβίασι τοῦ πνεύματος τῶν Ἱερῶν Κανόνων. Καί λέγομε ''τοῦ πνεύματος'', γιατί κατά τόν Γέροντα Παΐσιο, οἱ Ἱεροί Κανόνες δέν εἶναι ''κανόνια''. Τό Πηδάλιο λέγεται ''πηδάλιο'' γιατί κάποιες φορές χρειάζεται καί πρέπει νά τό στρίβης. Ἀλλά καί χωρίς πηδάλιο δέν μπορεῖ τό σκάφος νά προσαράξη στόν εὔδιο λιμένα. Δέν νοεῖται κἄν σκάφος, ἄνευ πηδαλίου. Ὡς ἐκ τούτου, τά συμπεράσματα εἶναι αὐτονόητα.
Ἄλλο καρκίνωμα τῶν ἡμερῶν μας εἶναι ἡ περιθωριοποίησις τῆς διδασκαλίας τῶν Ἁγίων Πατέρων, ἡ Μεταπατερική Θεολογία, ἡ Βαπτισματική Θεολογία, ὅσον ἀφορᾶ στήν θεολογία καί στήν ἐκκλησιολογία.
Ἄλλες ἀπαράδεκτες ἀποκλίσεις ὅσον ἀφορᾶ στήν ζωή τῶν Χριστιανῶν, στίς ὁποῖες ἔχουν ἱκανό μερίδιο εὐθύνης, ἐκτός ἀπό τούς πιστούς, καί οἱ ὑπεύθυνοι-ποιμένες, εἴτε διότι τίς προωθοῦν ἄμεσα-ἔμμεσα, εἴτε διότι δέν ἀντιδροῦν, εἶναι οἱ προγαμιαῖες σχέσεις, ἡ ἀποφυγή τῆς τεκνογονίας, οἱ ἀμβλώσεις, ἡ ἐξωσωματική γονιμοποίησις, ἡ μελετωμένη εὐθανασία, ἡ ἐν γένει καταφυγή σέ ἀντορθόδοξες μεθόδους σέ θέματα βιοηθικῆς. Ἀκόμη δέ ἡ ἄσεμνη καί προκλητική ἐνδυμασία, ἡ νεοεποχήτικη ἐπιχειρούμενη βδελυρά προσπάθεια κατοχυρώσεως τοῦ λεγομένου ἀνυπάρκτου ''τρίτου φύλου'', ἡ ἐπιδιωκόμενη μείωσις καί κατάργησις τῶν νηστειῶν καί τῶν χριστιανικῶν ἑορτῶν καί τῆς ἀργίας τῆς Κυριακῆς, ἡ ἀποτέφρωσις τῶν νεκρῶν. Καί μέ μία φρᾶσι ἡ προώθησις καί παγίωσις ἑνός προτεσταντικοῦ, Ὀρθοδόξου κατά τά ἄλλα, τρόπου σκέψεως καί ζωῆς, ὅπου ὁ κάθε πιστός, ἀκόμη καί κάποιοι ρασοφόροι, γίνονται αὐθεντίες, μικροί πᾶπες. Ὀλέθριο ἀποτέλεσμα δέ ὅλων αὐτῶν εἶναι ἡ ἀμνήστευσις πολλῶν θανασίμων ἁμαρτημάτων, πρᾶγμα τό ὁποῖο δυστυχῶς καί μοιραίως ὁδηγεῖ στήν αἰωνία ἀπώλεια.
Αὐτά πρός τό παρόν ὡς πρός τήν ἐρώτησι αὐτή.
Μέρος Β'
π. Ἰωὴλ - Τρίτη Ἐρώτησις : Π. Ἀρσένιε, εἶσθε ἐπί σειράν ἐτῶν, πλήν τῶν ἄλλων, καί πνευματικός-ἐξομολόγος. Ἀπό τήν πολύχρονη ἐμπειρία σας, σέ ποιά σημεῖα ἐσεῖς διαβλέπετε ὅτι κινδυνεύει κάποιος νά διολισθήση καί νά ξεφύγη σέ περίεργα ἕως καί ἄκρως ἐπικίνδυνα μονοπάτια ὅσον ἀφορᾶ στήν πνευματική ζωή καί τήν Ὀρθόδοξη πνευματικότητα;
π. Ἀρσένιος: Μιᾶς καί ἀναφέρατε, π. Ἰωήλ, τήν λέξι ''ἐξομολόγος'', ἄς ἐπισημάνωμε κάποιες ἀποκλίνουσες πνευματικές συμπεριφορές στήν σχέσι πνευματικοῦ καί πνευματικοῦ τέκνου πού διασαλεύουν τήν ὑγιῆ πνευματικότητα.
Δυστυχῶς, κάποιες φορές ὑπεισέρχεται τό συναίσθημα, πού τό ἐκμεταλλεύεται ἐκ δεξιῶν ἤ ἐξ ἀριστερῶν ὁ Διάβολος καί ἀργά ἤ γρήγορα μέ τόν α´ ἤ β´ τρόπο κάνει τήν ὀλέθρια δουλειά του.
Ὅταν γιά παράδειγμα ὁ πνευματικός ὑποκαθιστᾶ τόν πατέρα, τήν μητέρα, τόν ἄνδρα ἤ τήν γυναῖκα καί γενικῶς εἰπεῖν κάποιο μέλος τῆς οἰκογενείας, αὐτό δέν εἶναι κατά Θεόν. Ἄλλο πρᾶγμα εἶναι νά στηρίζη, νά παρηγορῆ καί νά συντελῆ ὁ πνευματικός στήν διόρθωσι κάποιας διατεταραγμένης οἰκογενειακῆς σχέσεως, καί ἄλλο νά ὑποκαθιστᾶ ἕνα πρόσωπο τῆς οἰκογενείας. Αὐτό δέ διότι ὅταν ὁ ἴδιος τό ''ἀναπληρώνη'', στήν οὐσία ὄχι ἁπλῶς διαιωνίζει τό ὁποιοδήποτε ρῆγμα, ἀλλά κατά κάποιον τρόπο δείχνει σάν νά ἔχη συμβιβασθῆ καί ἔτσι...
τό παγιώνει καί τό διευρύνει.
π. Ἰωὴλ: Πολύ σημαντικό αὐτό πού μᾶς λέτε.
π. Ἀρσένιος: Μακάρι νά μήν ἦταν... Ἐπίσης, ἕνα ἄλλο θλιβερό φαινόμενο εἶναι ὅταν θέλουν τόν πνευματικό κυρίως μόνο γιά ψυχολογική στήριξι, κατά τρόπο δηλαδή ἀντορθόδοξο, ὁ ὁποῖος, ἀντί νά θεραπεύη τά πάθη, τά κοιμίζει καί τά ἀπωθεῖ ὥστε νά μή διακρίνωνται. Αὐτά ὅμως ἐπειδή ἀκριβῶς ὑπάρχουν, ἐνεργοῦν καί ''τρῶνε'' τελικά τόν ἄνθρωπο. Ἔτσι οἱ ἄνθρωποι δέν προσανατολίζονται στήν Ὀρθόδοξη χριστιανική καί μόνη θεραπεύουσα ἀντίληψι καί πνευματικότητα. Δέν δείχνουν τήν ἀπαιτουμένη ὑπομονή, ἀνεξικακία, στοργή, ταπείνωσι καί τά τοιαῦτα, ὥστε ὁ Θεός νά τούς ἐνισχύση, νά τούς φωτίση, νά τούς γλυκάνη καί νά τούς χαριτώση μέσα ἀπό τήν ἑκούσια ἀποδοχή τῶν ἀκουσίων θλίψεων.
Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος: «Ὁ ἄνθρωπος, ὅσο πιό πνευματικός εἶναι, τόσο λιγώτερα δικαιώματα ἔχει». Ἄς σχολιάσωμε λίγο τό βαθύτερο νόημα τῶν λόγων αὐτῶν τοῦ Γέροντα σέ συνδυασμό καί μέ ἄλλες σοφές ρήσεις του. Ὅσο λιγώτερα δικαιώματα τελικά ἀρέσκεται νά ἔχη ὁ ἄνθρωπος, καί ὅταν αὐτό γίνεται θεοπρεπῶς, τότε μέ τόν καιρό βγάζει πνευματικά φτερά. Συνέπεια αὐτοῦ εἶναι ὅτι ἀποκτᾶ τέτοια χαρά καί εἰρήνη στήν καρδιά του πού οὔτε ὁ καλύτερος καρδιολόγος δέν μπορεῖ νά τοῦ τήν δώση. Ἄν τοποθετηθῆ σωστά ὁ ἀγωνιστής στό ὁποιοδήποτε πρόβλημα, τότε αὐτό καθίσταται γιά τόν ἴδιο πνευματικό μέλι καί ἐνεργοποιεῖται ὁ πνευματικός του ζῆλος. Ἐνῷ ὅταν λείπη αὐτό τό μέλι, πέφτει σέ ἀ-μέλεια στά πνευματικά, δηλαδή τοῦ λείπουν ''μέλια''.
Ἄλλο τώρα πρόβλημα εἶναι ἡ δικαιολογία, ἡ ἐξειδανίκευσις τῶν παραπτωμάτων μας καί τό νά κατηγοροῦμε τούς ἄλλους, εἴτε ἄμεσα, εἴτε ἔμμεσα - πλαγίως μετ᾽ ἐπιστήμης. Ἔλεγε ἐπ᾽ αὐτοῦ ὁ π. Παΐσιος ὅτι ὅταν ρίχνωμε τό βάρος στόν ἄλλο, τελικά ἐμεῖς οἱ ἴδιοι μόνο ''βαραίνομε''.
Στήν πνευματική ζωή, αὐστηρῶς εἰπεῖν, δέν ὑπάρχει ''δίκιο'' καί ''σωστό''. Πραγματικά σωστό εἶναι μόνον ἐκεῖνο τό ὁποῖο συντελεῖ στήν ἐπίτευξι τοῦ θεαρέστου σκοποῦ μας. Ὁ,τιδήποτε βοηθεῖ καί συντελεῖ στήν πνευματική πρόοδο τοῦ ἑαυτοῦ μας καί τοῦ πλησίον εἶναι ἀρετή. Βέβαια, ἐπειδή πολλές φορές δέν ὑπάρχουν συνταγές, ὄχι σπάνια ἀλληλοσυγκρούονται τά σύν μέ τά πλήν κάποιων ἐνεργειῶν καί συμπεριφορῶν μας. Σέ αὐτές τίς περιπτώσεις ἀπαιτεῖται ἄμεσα ἡ ἐπέμβασις διακριτικοῦ πνευματικοῦ.
Κάποιες φορές, ἀκόμη καί τό παράλογο εἶναι καί τό πλέον σωστό, ὁπότε στήν πραγματικότητα αὐτό εἶναι ὑπέρλογο καί σωτήριο. Ὅταν δέν δεχώμεθα ἐπί παραδείγματι ἕναν δηκτικό λόγο τοῦ ἄλλου, τότε ἀποδεικνυόμεθα ''νᾶνοι'' καί νήπια καί αὐτομάτως δείχνομε τό πνευματικό μας ''ὕψος''-ἀνάστημα, δηλαδή τό πόσο νήπιοι πνευματικά τελικά εἴμεθα.
Ἄλλο θλιβερό φαινόμενο εἶναι ἡ προσωπολατρία κάποιων πιστῶν στό πρόσωπο τοῦ πνευματικοῦ τους, εἴτε καί γενικώτερα στά πρόσωπα κάποιων ἄλλων. Ἐδῶ χρειάζεται μεγάλη προσοχή καί ἐκ μέρους τῶν Γεροντάδων, ὥστε νά ὁδηγοῦν τά πνευματικά τους τέκνα μόνον στόν Χριστό καί ὄχι σέ ἄλλα ὑποκατάστατα.
Γιά περιπτώσεις βέβαια ''Γεροντισμοῦ'', πού κάποιοι ἀρέσκονται σ᾽ αὐτόν καί τόν προωθοῦν ἔστω καί καμουφλαρισμένα, ἀλλά καθώς καί γιά ἄλλες μεγαλύτερες παρεκτροπές, δέν θά ἠθέλαμε νά ὁμιλήσωμε ἀναλυτικά.
Ἐπιβάλλεται ὅμως νά ἀναφέρωμε κάποια χαρακτηριστικά ἁπλά παραδείγματα. Ἀπό αὐτά στήν συνέχεια μπορεῖ κάποιος νά ἀντιληφθῆ, ὅταν καί ἐάν χρειασθῆ, καί τά πιό σοβαρά καί σύνθετα.
Δέν πρέπει ὁ ἐξομολόγος νά ἐπεμβαίνη στίς προσωπικές ἐπιλογές τῶν πνευματικῶν του τέκνων, ὅταν αὐτές δέν ἔχουν καμμία πνευματική καί γενικώτερα ἄλλη ἐπίπτωσι.
Γιά παράδειγμα, τό νά ἐρωτοῦμε συνεχῶς μέ ποιόν θά κάνωμε παρέα, δέν ἔχει νόημα, ἀρκεῖ νά μή φθειρώμεθα, νά μή ἁμαρτάνωμε, κατά τό δυνατόν νά μή κουραζώμεθα ἀλλά τοὐναντίον νά ἀναπαυώμεθα καί τέλος νά ὠφελούμεθα ἀπό τήν συναναστροφή τοῦ ἄλλου. Ὅταν δέν ὑπάρχη κάποιος εἰδικός λόγος καί παρ᾽ ὅλα αὐτά ἐμεῖς ἐπικοινωνοῦμε μέ κάποιον συχνά, μέ τόν ὁποῖον μάλιστα δέν ταιριάζομε, αὐτό οὔτε ἀρετή εἶναι, οὔτε βγαίνει κάτι καλό.
π. Ἰωὴλ: Τό ἀντίθετο, ὄχι μόνον δέν βγαίνει κάτι καλό, ἀλλά μᾶς βλάπτει κι ὅλας.
π. Ἀρσένιος: Ἀσφαλῶς καί μᾶς βλάπτει καί προκύπτουν ἕνα σωρό παρενέργειες.
Στό σημεῖο αὐτό, ἄς προχωρήσωμε καί πιό πολύ.Ἐάν δεχώμεθα κάποιος νά μᾶς ἐκμεταλλεύεται, αὐτό, ὄχι μόνο δέν εἶναι καλό, ἀλλά ἔμμεσα ἔχομε καί ἐμεῖς μερίδιο εὐθύνης, διότι μέ τήν ὅλη στάσι μας ὑποβοηθοῦμε καί τρέφομε μία ἀρρωστημένη κατάστασι. Δηλαδή, πρέπει νά γνωρίζωμε ποῦ θά κάνωμε ὑπομονή, πόσο θά βοηθήσωμε, ἐάν πρέπη νά ἐμπλακοῦμε σέ κάποια κατάστασι, σέ ἕνα γεγονός, κλπ. Δέν ὑπακούομε στόν καθένα, δέν κάνομε τά χατήρια τῶν ἄλλων, ἀδιακρίτως.
Ἐπίσης, πρέπει σέ κάποια θέματα οἱ τελικές ἀποφάσεις νά εἶναι ἀκραιφνῶς ἰδικές μας. Νά παίρνωμε ἐμεῖς τήν εὐθύνη τῆς προσωπικῆς μας ἐπιλογῆς. Π.χ. ἐμεῖς οἱ ἴδιοι πρέπει νά ἀποφασίσωμε ποιόν/ποιάν θά παντρευθοῦμε, ἄν θά γίνωμε κληρικοί, ἤ μοναχοί, τί ἐπάγγελμα θά ἀκολουθήσωμε, κλπ. Φυσικά, πρέπει νά ζητήσωμε καί νά πάρωμε πρῶτα τίς κατάλληλες συμβουλές ἀπό τούς ἐπαΐοντες, ἀλλά παρά ταῦτα αὐτό δέν μᾶς ἀπαλλάσσει, τό ξανατονίζομε, ἀπό τήν εὐθύνη ἐκείνου πού θά ἐπιλέξωμε. Ἡ εὐθύνη καί ἡ ἀπόφασις θά εἶναι καί θά πρέπη νά εἶναι ἰδικές μας.
Διότι, ἐκτός τῶν ἄλλων, ὅ,τι καί νά ἐπιλέξωμε σέ ὁποιοδήποτε θέμα, τίς πιό πολλές φορές, ἀργά ἤ γρήγορα, θά ἔλθουν καί οἱ μπόρες καί οἱ δυσκολίες. Ἄν ἡ τελική ἀπόφασις εἶναι ἰδική μας, τότε πιό εὔκολα, δυναμικά καί ἀνώδυνα θά τίς ξεπερνᾶμε. Ἄν δέν εἶναι, τότε μοιραῖα θά ἐπιρρίπτωμε καί θά μεταθέτωμε τήν εὐθύνη στούς ἄλλους πού μᾶς ἐπηρέασαν, πού ἀπεφάσισαν γιά ἐμᾶς, ἤ πού μᾶς τό ἐπέβαλαν μέ τόν α´ ἤ β´ τρόπο, πείθοντάς μας π.χ. ὅτι δῆθεν αὐτό ἦταν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ γιά ἐμᾶς, κλπ.
Εἰς τό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ἐπισημάνωμε ὅτι δέν πρέπει νά ψάχνωμε ἀρρωστημένα γιά προορατικούς Γεροντάδες, ἤ, τό ἀκόμη χειρότερο, κάποιες φράσεις Γερόντων, ἱερέων, μοναχῶν, κλπ., ἤ κάποιες συμπτώσεις ἤ διάφορες συγκυρίες νά τίς ἑρμηνεύωμε κατά τό δοκοῦν. Ἄν ἔχωμε τέτοια ἀρρωστημένη καί πεπλανημένη νοοτροπία, ἀργά ἤ γρήγορα θά πέσωμε σέ πολλές παγίδες. Τά παρατράγουδα-πλανοτράγουδα σέ τέτοιες περιπτώσεις εἶναι πάρα πολλά καί τά ἐν λόγῳ φανόμενα καταλήγουν νά εἶναι κωμικοτραγικά.
Νά ψάχνωμε γιά τούς καταλλήλους ἀνθρώπους πού μποροῦν νά μᾶς συμβουλεύσουν σωστά καί νά μᾶς βοηθήσουν στήν ἀπέκδυσι τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου πρωτίστως καί ἐπί πλέον νά ζητοῦμε ἀπό τόν Θεό νά μᾶς θεραπεύη ἀπό τά φανερά καί κρυφά πνευματικά μας τραύματα, καί τίποτε ἄλλο. Καί ἄν γίνωνται αὐτά, τότε θά ἔλθουν καί οἱ κατά Θεόν ὑγιεῖς πνευματικές χαρές καί μέσῳ κάποιων συγκυριῶν θά ἀνοίγωνται σέ ἐμᾶς νέοι πνευματικοί ὁρίζοντες, καί ὄχι μόνον.
Πρέπει ὁ πνευματικός μας ἀγῶνας νά εἶναι παθοκτόνος καί ὄχι ἀγῶνας ἀναζητήσεως ἐμπειριῶν. Ὅποιος κυνηγάει ἐμπειρίες, εὐωδίες, ἄκτιστα φῶτα, κλπ., καί ἀγωνίζεται μέ τέτοιον σκοπό, εὑρίσκεται ἤδη σέ λάθος δρόμο, στήν ἀρχή πλάνης. Πολλοί ἀπό ὅσους κατά καιρούς ἐπλανήθησαν καί ὁ Διάβολος τούς ἔκανε ἀκόμη καί ''προφῆτες'', δέν εἶχαν ἀρχίσει τόν πνευματικό τους ἀγῶνα μέ ταπείνωσι, μετάνοια, συντριβή, ὑπακοή σέ πνευματικό ὁδηγό, παρακολούθησι τοῦ ἑαυτοῦ τους καί τῶν πιό λεπτῶν λογισμῶν τους, αὐτογνωσία, κλπ. Αὐτοί, ὅπως ἐτόνιζε ὁ Γέροντας Παΐσιος, ἀναζητοῦσαν νά ἁγιάσουν χωρίς προηγουμένως νά θεραπευθοῦν ἀπό τά πάθη τους καί ἔκαναν νηστεῖες, μετάνοιες, ἀγρυπνίες, χαμαικοιτίες, κλπ., μόνο καί μόνο γιά ν᾽ ἁγιάσουν. Ἀλλά, ὅταν ἀγωνιζώμεθα ἔτσι καί μέσα μας ἐμφωλεύη ὁ νοητός ὄφις, ὁ Διάβολος, τότε δέν μᾶς φέρει ἐμπόδια, γιατί τόν συμφέρει νά μᾶς ρίξη σέ πλᾶνες καί σέ ἄλλες πτώσεις δι᾽ αὐτοῦ τοῦ τρόπου, μέσα δηλαδή ἀπό ἕναν ἀσκητικό ἀγῶνα πού δέν ἔχει θεμέλιο τήν αὐτογνωσία καί τήν ταπείνωσι.
π. Ἰωὴλ: Θέλει πολλή προσοχή ἐδῶ.
π. Ἀρσένιος: Βεβαίως. Ἄλλες φορές, εἶναι λυπηρό, ὅταν γιά σοβαρά θέματα ὑγείας, ἐγχειρήσεων, κλπ., ἀντί νά ἀπευθυνθοῦμε σέ καλούς καί ἐντίμους ἰατρούς, καταφεύγομε καί βασιζόμεθα σέ ἱερεῖς καί πνευματικούς, οἱ ὁποῖοι ἐπ᾽ οὐδενί πρέπει νά ἐπεμβαίνουν σέ ξένα πρός τήν ἁρμοδιότητά τους ''χωράφια''. Φυσικά, ἐδῶ δέν ἐννοοῦμε τίς περιπτώσεις ἐκεῖνες ὅπου ἔχει ἰσχυρό, καταλυτικό λόγο ἡ ὑγιής Ὀρθόδοξη Ἀνθρωπολογία καί Βιοηθική (μεταμοσχεύσεις, εὐθανασία, ἀμβλώσεις, ἐξωσωματική γονιμοποίησις, βλαστικά κύτταρα, κλπ.).
Ἐπί πλέον, πρέπει ὁ ἀγώνας καί ἡ ἄσκησίς μας νά γίνωνται μέ διάκρισι, σύμφωνα μέ τήν ἀντοχή μας καί τά πνευματικά μας κυβικά. Ἄν ἐξαντλούμεθα ὑπέρμετρα, ἐνῷ δέν ἔχωμε, ἐκείνην τήν χρονική περίοδο, τήν ἀνάλογη πνευματική καί σωματική κατάστασι, αὐτό ἀναπόφευκτα θά μᾶς ὁδηγήση σέ παντός εἴδους φθορές καί βλάβες. Πρέπει νά ἀποφεύγεται, ἑπομένως, ὁ οὐ κατ᾽ ἐπίγνωσιν ζῆλος.
Γιά ὅλα αὐτά χρειάζεται σέ κάθε ἀγωνιζόμενο ἕνας ἔμπειρος πνευματικός ὁδηγός. Δέν γίνονται ὅλα αὐτά χωρίς ὁδηγό, οὔτε ἀπότομα. Τό σημαντικώτερο στό ἐν λόγῳ θέμα μας εἶναι ὅτι πρέπει στόν ἀγωνιζόμενο νά ὑπάρχη μία διαρκής πνευματική ἰσορροπία. Ὄχι τήν μία ἡμέρα νά ἀφιερώνωμε ὅλον μας τόν χρόνο στά πνευματικά καί τήν ἄλλη καθόλου. Ἀπαιτεῖται ἁρμονικό κτίσιμο τῶν ἀρετῶν καί μεθοδική καί ἔξυπνη καταπολέμησι τῶν παθῶν. Μάλιστα, πρέπει νά δίνωμε ἰδιαίτερη σημασία ἐκεῖ πού κυρίως χωλαίνομε. Νά ἑστιάζωμε τήν προσοχή μας στά ἀδύνατά μας σημεῖα.
Ἐδῶ, πολλά κρούσματα παρατηροῦνται. Συνηθίζει ὁ Διάβολος, ὅποια ἀρετή μᾶς ἀρέσει καί ἐκ φύσεως τήν ἔχομε πάρει ''μέ καλό μάτι'', ἐκείνην μόνον νά ἐργαζώμεθα, νά καλλιεργοῦμε καί νά αὐξάνωμε. Αὐτό τό κάνη ὅμως γιά νά μᾶς παραπλανήση καί, εἰ δυνατόν, νά μᾶς ἀποτρέψη ἐντελῶς ἀπό τοῦ νά ἀσχολούμεθα νά ἐντοπίσωμε καί νά ἀγωνιζώμεθα νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τά ὀλέθρια πνευματικά μας καρκινώματα, τά ὁποῖα εἶναι ἱκανά νά μᾶς ταλαιπωρήσουν καί νά μᾶς θανατώσουν αἰωνίως.
Ἄλλη πνευματική ἀπόκλισις εἶναι ὅτι κάποιοι Χριστιανοί σέ ὡρισμένα θέματα περιμένουν νά ἐπέμβη ὁ θεῖος παράγων χωρίς πρῶτα νά ἐξαντλοῦν σωστά καί πλήρως τόν ἀνθρώπινο παράγοντα. Αὐτή εἶναι μία ἐντελῶς λανθασμένη, ξένη καί ἐκτός τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως ἀντίληψις, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ σέ ὀδυνηρές καταστάσεις.
Ἄλλες περιπτώσεις, ἀκραῖες καί ἀποφευκταῖες, εἶναι ὅταν οἱ πιστοί ἀδολεσχοῦν καί ἀγωνίζονται γιά κάποια καυτά ἴσως θέματα, ὄχι ὅμως θεοπρεπῶς, ἀλλά ἰδιοεμπαθῶς, σύμφωνα δηλαδή μέ τό περιεχόμενο καί τίς ''συχνότητες'' τῶν διαφόρων παθῶν τους καί τῶν ἀρρωστημένων ἐμμονῶν τους. Τέτοια κρούσματα συμβαίνουν, ἐπί παραδείγματι, σέ θέματα ἐσχατολογικά, ἑρμηνείας ἀληθινῶν προφητειῶν, προβολῆς ἀληθοφανῶν καί ψευδῶν προφητειῶν, σέ θέματα περί τοῦ Ἀντιχρίστου, σέ θέματα οἰκουμενιστικά, ζηλωτικά, σέ θέματα σχέσιν ἔχοντα μέ σχισματικές ἀποκλίσεις, κλπ.
Σέ αὐτές τίς περιπτώσεις, ἀκόμη καί σωστά νά φρονοῦν οἱ πιστοί, συμβαίνει νά προκύπτουν αὐτομάτως καί ἀνεξελέγκτως πλεῖστες ὅσες τραγικές παρενέργειες, λόγῳ τῆς ἀδιακρίτου στάσεως καί τακτικῆς τους, ἀλλά καί τῆς ἐν γένει χωλαινούσης προσωπικῆς τους πνευματικῆς συγκροτήσεως.
Γιά νά ἀποφεύγωμε λοιπόν ὅλες αὐτές, ἀλλά καί πολλές ἄλλες πνευματικές ἐκκεντρότητες, ὥστε νά ἀποφευχθοῦν γιά λογαριασμό μας οἱ ἰδιορροπές ἀνατροπῆς μας, θά πρέπη νά κρατοῦμε καλά τίς πνευματικές μας ἰσορροπίες, νά ἔχωμε ὅσον τό δυνατόν χαμηλώτερο κέντρο βάρους. Δηλαδή ὅσο γίνεται περισσότερο ταπεινό φρόνημα. Ἐπίσης, ἀπαιτεῖται καλή, ὑγιής καί νηφάλια ἀνησυχία καί ἐγρήγορσις, μήπως σέ κάτι σφάλλωμε, καί συνεχής ἐξέτασις μόνον τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος ὅτι σήμερα ζοῦμε στήν ἐποχή τῆς παρακολουθήσεως τῶν ἄλλων καί ὄχι τοῦ ἑαυτοῦ μας. Πέραν δέ ἀπό τήν ἐξέτασι τοῦ ἑαυτοῦ μας, καθώς καί τῶν λογισμῶν καί τῶν βαθυτέρων κινήτρων μας, ἐπιβάλλεται καί ἡ σωστή τοποθέτησις τοῦ ἑαυτοῦ μας σέ ὅλα αὐτά τά θέματα καί γενικῶς νά χρησιμοποιοῦμε ὅλα τά διατειθέμενα ὅπλα ἀπό τό πλούσιο ὁπλοστάσιο τῆς Ἐκκλησίας μας, ὥστε νά προκόπτωμε κατά Χριστόν.
Νομίζω, π. Ἰωήλ, ὅτι ἀρκετά εἴπαμε σάν ἀπάντησι σέ αὐτήν τήν καυτή καί ὡραία ἐρώτησί σας, πού γιά νά μᾶς τήν θέσετε σημαίνει ὅτι κι ἐσεῖς, μέ τήν σειρά σας, ἔχετε κάνει ἀνάλογες διαπιστώσεις.
π. Ἰωὴλ: Ἀσφαλῶς ἔχω κάνει, π. Ἀρσένιε, καί δυστυχῶς κατά διαστήματα διαπιστώνομε τέτοια ἀνάλογα φαινόμενα, πρᾶγμα τό ὁποῖο σημαίνει ὅτι αὐτά τά φαινόμενα δέν εἶναι τοπικοῦ χαρακτῆρα, ἀλλά ὑπάρχουν, ἀναδύονται καί ἐμφανίζονται σέ ὁλόκληρο τό πανορθόδοξο πλήρωμα.
Ἀλλά, ἄς περάσωμε τώρα στήν τετάρτη ἐρώτησι.
Μέρος Γ'
π. Ἰωὴλ - Τέταρτη Ἐρώτησις: Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ ἱερές Μονές μας νά ἀνακόψουν αὐτήν τήν πορεία τῆς νοθευμένης πνευματικότητος; Ἀσφαλῶς καί τό περιμένομε αὐτό ἀπό τά Μοναστήρια μας καί δέν θέλομε κἄν νά πιστέψωμε πώς εἶναι δυνατόν κάποιες φορές ἀκόμη καί ἐκεῖ νά παρεισφρύουν καταστάσεις πού δέν ἀνταποκρίνονται στήν ὑγιῆ πνευματικότητα.
π. Ἀρσένιος: Ὁ καλύτερος τρόπος ὥστε οἱ Μονές νά ἀνακόψουν τήν ἐπέκτασι τῆς νοθευμένης πνευματικότητος εἶναι νά διακατέχωνται οἱ μοναχοί καί οἱ μοναχές ἀπό τό γνήσιο Ὀρθόδοξο μοναχικό πνεῦμα καί νά βιώνουν τήν γνήσια μοναχική ζωή καί φιλοκαλική καί κολλυβαδική παράδοσι.
Ὅταν ὁ μοναχός κάνη θετική πνευματική ἐργασία στόν ἑαυτό του, ὅλα τά ὑπόλοιπα μπαίνουν σιγά-σιγά στήν θέσι τους. Γιά νά ἀποτελέση ὁ Μοναχισμός τό καλύτερο ἀνάχωμα στήν πλήμμυρα τῆς χωλαινούσης πνευματικότητος πρέπει ὁ μοναχός νά ἀγωνίζεται καί νά προοδεύη ὁλοένα καί περισσότερο ἐπάνω στόν ἄξονα ''κάθαρσις-φωτισμός-θέωσις''. Ἐπίσης, ὅταν φθάση νά εἶναι ἐνυπόστατη εἰκών τῶν ἐσχάτων, ὅταν δηλαδή διά τοῦ προσωπικοῦ του Σταυροῦ ἔχει ἀναστηθῆ ἐκ τοῦ τάφου τῶν παθῶν καί....
ἔχη λάβει γνωστῶς καί ἐνεργῶς τήν Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τότε τό ἀνάχωμα γίνεται πιό ἰσχυρό.
Ὅταν δέ φθάση νά κατανοήση καί νά κραυγάζη σιωπηλῶς, στόν μεταπτωτικό κόσμο πού ζοῦμε, ὅτι ὄντως τό κατ᾽ εὐδοκίαν θέλημα τοῦ Θεοῦ ἦταν ἀπ᾽ ἀρχῆς ἡ παρθενία, ἡ ὁποία θά ἀναφανῆ εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ -ὄχι βέβαια ἡ ἀνέραστος παρθενία, ἀλλά ἡ τόν Θεόν ἐρωμένη-, ὅταν ὁ ἡσυχαστής φθάση νά εἶναι ὄντως κατά Θεόν ἡσυχαστής καί μέσα εἰς τήν ἡσυχία του, ''ταξειδεύοντας'', ἐπιτύχη τήν κατ᾽ ἄνθρωπον τέλεια θεοκοινωνία καί ἀνθρωποκοινωνία, ἐπί πλέον δέ ἡ κατά Θεόν ἀπραξία του εἶναι μείζων πάσης θεαρέστου δράσεως, ὅταν ὁ κοινοβιάτης, ὁ ὑποτακτικός, ὁ Γέροντας, κλπ., ἀνταποκρίνωνται σέ αὐτό πού ἐκλήθησαν καί ἀπεδέχθησαν νά εἶναι, τότε τό ἀνάχωμα γίνεται ἀπόρθητο. Ὁ πιό ὀρθόδοξος, ἀσφαλής, δραστικός καί ἀποτελεσματικός τρόπος λοιπόν εἶναι οἱ μοναχοί νά στέκωνται εἰς τό ὕψος τῶν ὑποσχέσεών των.
Γι᾽ αὐτό, γενικώτερα, ὅσο ἀξίζει μία ἁγιασμένη ψυχή δέν ἀξίζει ὁ κόσμος ὅλος, μέ τήν ἔννοια ὅτι εἶναι πολυτιμωτέρα ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί ὠφελιμωτέρα τῶν ὑπολοίπων ἀνθρώπων. Ὅσα μπορεῖ νά κατορθώση μία τέτοια ψυχή μέ τήν προσευχή, τό παράδειγμα, τήν διδασκαλια, κλπ., δέν τό κατορθώνουν οἱ ὑπόλοιποι οἱ ὁποῖοι δέν εὑρίσκονται σέ αὐτά τά πνευματικά μέτρα, ὅσες προσπάθειες καί κόπους καί ἄν καταβάλουν καί ὅσες κατά Θεόν δραστηριότητες καί ἄν μετέλθουν. Λέγει ἐπ᾽ αὐτοῦ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος: «Ἀρκεῖ εἷς ἄνθρωπος ζήλῳ πεπυρωμένος ὁλόκληρον διορθῶσαι δῆμον» .
Γι᾽ αὐτό, ἰδιαίτερα στήν ἐποχή μας, ἡ ἀξία τοῦ μοναχισμοῦ εἶναι ἰδιαζόντως σημαντική. Αὐτό ἔχει σάν ἄμεση συνέπεια οἱ Νεοεποχήτικες κρυφές καί φανερές δυνάμεις νά θέλουν νά πλήξουν μέ κάθε τρόπο τήν γνησιότητα τοῦ Μοναχισμοῦ. Καί τί δέν θά ἔκαναν καί τί δέν θά ἔδιδαν ὡς ἀνταλλάγματα προκειμένου νά τό ἐπιτύχουν (χρήματα, δελεαστικές ὑποσχέσεις ποικίλου περιεχομένου, πνευματοφανεῖς πλανεμένες διδασκαλίες, προτροπές καί τόσα ἄλλα...)
Γι᾽ αὐτό πρέπει οἱ μοναχοί νά κλείσουν σέ ὅλα αὐτά τά ὦτα τῆς ψυχῆς τους καί νά ἐνατενίζουν μόνον στίς ὑποσχέσεις τους καί στίς ἐπιταγές τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ. Ἔτσι οἱ μοναχοί μέ τήν προσευχή, τήν ἀσκητική ζωή, τήν μή ἐκκοσμίκευσι, κόντρα στόν στεῖρο εὐσεβισμό, ἐντοπίζοντας ὅλες τίς ἐκ δεξιῶν καί ἐξ ἀριστερῶν πλᾶνες πού καιροφυλακτοῦν στήν πνευματική ζωή τοῦ κάθε πιστοῦ, θά εἶναι εἰς θέσιν νά ἀνακόπτουν καί νά στηλιτεύουν ὅλες τίς παραφωνίες καί τά ''φάλτσα'' πού παραποιοῦν τήν ἁρμονία τῆς ὑγιοῦς πνευματικότητος, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ καί κατευθύνει τό τριμερές τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου σέ ἕναν τέλειο ἁγιοπνευματικό συντονισμό.
Φυσικά, ἀπό τήν ἐκκλησιαστική ἱστορία τοῦ Μοναχισμοῦ, ἀλλά καί ἀπό συγχρόνους ὁσίους Γεροντάδες διδασκόμεθα, ὅτι δέν ἀρκοῦν μόνον ἡ προσευχή, μόνον ἡ σιωπή, μόνον ἡ ἄσκησις καί ἡ ἀνοχή, ἀλλά ἀπαιτεῖται καί ὁ διακριτικός μέν, δυναμικός δέ, ἐντοπισμός, ἐπέμβασις καί στηλίτευσις τῶν κακῶς κειμένων, τῶν διαφόρων δηλαδή πνευματικῶν καρκινωμάτων.
Ἄς μήν ἀναφέρωμε παραδείγματα, π. Ἰωήλ, γιατί ''ἐπιλείψει με ὁ χρόνος διηγούμενον''...
π. Ἰωὴλ: Ἔχετε δίκιο, π. Ἀρσένιε, ἀλλά εἶμαι βέβαιος ὅτι οἱ ἐκλεκτοί ἀκροαταί τοῦ σταθμοῦ μας εἶναι εἰς θέσιν καί ἀπό μόνοι τους νά σκεφθοῦν ἱκανά τέτοια παραδείγματα ἀπό τήν παλαιοτέρα ἐποχή ἕως καί σήμερα.
π. Ἀρσένιος: Μέ τά λεγόμενά σας ἐνισχύετε καί τήν δική μου πεποίθησι. Ἄς ἀσχοληθοῦμε τώρα μέ ἐκεῖνο πού ὑπαινιχθήκατε, ὅτι δηλαδή εἶναι πιθανόν καί στά μοναστήρια νά ἐμφωλεύση καί ἀναπτυχθῆ νοθευμένη πνευματικότης.
Ὅπως σχεδόν ὅλοι οἱ κανόνες ἔχουν καί τίς ἐξαιρέσεις τους, ἔτσι καί στόν Μοναχισμό, τῇ συνεργείᾳ τοῦ Διαβόλου, πού τόν πολεμεῖ ὅσο τίποτε ἄλλο, δυστυχῶς ἐνίοτε ἠμποροῦν νά παρεισφρύσουν νόθες καταστάσεις. Αὐτό τό συμπέρασμα ἀπορρέει ἄλλωστε καί ἀπό τά καταγεγραμμένα στήν ἐκκλησιαστική ἱστορία τοῦ Μοναχισμοῦ, ὅπου συναντοῦμε μοναχούς αἱρεσιάρχες-πλανεμένους, πού ἐδίδασκαν πράγματα ξένα πρός τήν Ὀρθόδοξη διδασκαλία καί μοναχική παράδοσι. Ὅπως τότε, ἔτσι καί σήμερα ὑπάρχουν τέτοιοι κίνδυνοι καί παρεκτροπές ἀκόμη καί στό εὐλογημένο τάγμα τῶν Μοναχῶν, εἴτε σέ προσωπικό ἐπίπεδο, εἴτε σέ γενικώτερο ἐπίπεδο.
Δηλαδή, δέν ἀποκλείεται κάποιος ρασοφόρος νά διδάσκη, νά προωθῆ, νά καλύπτη, νά παροτρύνη, νά δικαιολογῆ, κλπ., διδασκαλίες πού δέν συνάδουν ἐπ᾽ οὐδενί σέ κάποια σημεῖα μέ τό Ὀρθόδοξο δόγμα καί ἦθος. Αὐτό, δυστυχῶς μπορεῖ νά συμβαίνη καί ὁμαδικώτερα, ὡς ''γραμμή'', ἀπό κάποιο μοναστήρι ἤ μοναστήρια, ὁπότε τά πράγματα καθίστανται πιό ἐπικίνδυνα. Τό πλέον δέ ἐπικίνδυνο εἶναι ὅταν οἱ προωθοῦντες ξένες, ὀθνεῖες ἑτεροδιδασκαλίες προέρχονται, ἀποτελοῦν ἤ καί ἀπαρτίζουν ὁλόκληρα μοναστηριακά συγκροτήματα, τά ὁποῖα ἔχουν κατά τά ἄλλα τήν ἔξωθεν καλήν μαρτυρίαν.
Αὐτό δέ διότι ὅταν εἰς τούς ὑπολοίπους ἄλλους τομεῖς τῆς ἀρετῆς καί τῆς πίστεως ὄντως ὀρθοτομοῦν καί ἀγωνίζονται ἐπαινετῶς, τότε πιό εὔκολα τό ἄδολο ἀλλά καί ἐπιρρεπές Ὀρθόδοξο πλήρωμα ἐπηρεάζεται, συγχίζεται καί τελικά βλάπτεται εἰς τά σημεῖα ὅπου δέν ἔχουν σωστές θέσεις.
Κάποιοι πιστοί λίγο-πολύ λέγουν «μά, τό τάδε μοναστήρι, ὁ τάδε μοναχός ἔχει ἀγάπη, ἔχει ἐλεημοσύνη, ἔχει ἄσκησι, ἔχει αὐταπάρνησι, ἔχει προσευχή, ἔχει τόσα καλά..., πῶς εἶναι δυνατόν νά σφάλλη; Μήπως, ἀπό κάποια ἔστω πλευρά, ἔχει κάποιο δίκιο; Μήπως ἐδῶ ἐπιβάλλεται νά κάνωμε οἰκονομία;» Ὅλα αὐτά ὅμως εἶναι ἀπαράδεκτη παρανομία καί μέγας ἐσωτερικός κίνδυνος τῆς Ἐκκλησίας, πιό ὕπουλος, πιό καταστρεπτικός ἀπό ἄλλους ἐξωτερικούς κινδύνους. Ἐπί πλέον δέ, κάποιες φορές γίνεται καί δευτερογενής πηγή ἄλλων ἀτελειώτων καί ἀνεξελέγκτων καινοτομιῶν καί καταστρεπτικῶν πνευματικῶν ὀλισθήσεων-πτώσεων. Ἐδῶ, στίς ἐν λόγῳ παρεκκλίσεις τῶν κύκλων αὐτῶν δέν θά πρέπη τό ὑπόλοιπον ὑγιές Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας νά διστάση νά ἐπέμβη δυναμικά καί διακριτικά, φοβούμενο καί δῆθεν σεβόμενο τήν πνευματική τους ἐπιρροή καί ἴσως τίς διάφορες συνέπειες πού θά ἔχη ἡ θεάρεστη καί διακριτική ἐπέμβασί του...
Πρίν περάσωμε, π. Ἰωήλ, καί συζητήσωμε γιά κάποιες ὀλέθριες πνευματικές ἀποκλίσεις πού φθάνουν ἀκόμη καί μέχρι τόν χῶρο τοῦ Μοναχισμοῦ, ἄς τονίσωμε ὅτι ὅλα τά ἀρνητικά φαινόμενα πού ἐθίξατε στήν προηγούμενη ἐρώτησί σας, τῆς προηγουμένης ἐκπομπῆς, μποροῦν, κατά τό περισσότερο ἤ ὀλιγώτερο, νά εἰσχωρήσουν καί στά ΛΟΚ τῆς Ἐκκλησίας πού πρέπει νά εἶναι οἱ μοναχοί.
Ἐπί πλέον δέ, δυστυχῶς, ἀξιομνημονευτέα εἶναι καί τά ἑξῆς ἀνεπιθύμητα φαινόμενα: Πρέπει τά μοναστήρια νά προσέχουν καί μέ τρόπο σωστό νά ἐλέγχουν τήν ἐνδυμασία τῶν προσκυνητῶν, πού δέν πρέπει νά ξεπερνᾶ κάποια προκλητικά ὅρια. Ἔτσι, ἐκτός τῶν ἄλλων, θά δίνουν τό διαρκές μήνυμα στίς ἐνορίες, ὅτι καί αὐτές θά πρέπη νά λαμβάνουν κάποια μέτρα ἐπί τοῦ θέματος.
Ἄς μή θεωρηθοῦν τά προαναφερθέντα ὅτι εἶναι εὐσεβισμός ἤ δευτερευούσης σημασίας. Δέν ἦταν εὐσεβιστής ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὅταν ἔλεγε «ὡσαύτως καί τάς γυναίκας ἐν καταστολῇ κοσμίῳ μετά αἰδοῦς καί σωφροσύνης κοσμεῖν ἑαυτάς μή ἐν πλέγμασιν ἤ χρυσῷ ἤ μαργαρίταις ἤ ἱματισμῷ πολυτελεῖ, ἀλλ᾽ ὅ πρέπει γυναιξίν ἐπαγγελλομέναις θεοσέβειαν, δι᾽ ἔργων ἀγαθῶν» (Α´ Τιμόθ. β´, 9-10). Δηλαδή, οἱ γυναῖκες νά στολίζουν τούς ἑαυτούς τους μέ ἐνδυμασία σεμνή, μέ συστολή καί σοβαρότητα, ὄχι μέ ἐπιτηδευμένη κόμμωσι ἤ χρυσά κοσμήματα ἤ μαργαριτάρια ἤ πολυτελῆ ἐνδύματα, ἀλλά μέ ὅ,τι ἁρμόζει σέ γυναῖκες πού σέβονται τόν Θεόν, δηλαδή σέ γυναῖκες πού στολίζονται μέ καλά ἔργα.
Καί ἐνῶ αὐτά λέγη ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, τό κακόν ἔχει τόσο ἀπαράδεκτα προχωρήσει ἐντός τῶν ἱερῶν ναῶν, ἀλλά καί ἐντός πολλῶν ἱερῶν Μονῶν πού ''αἰσχρὀν ἐστι καί γράφειν''. Φυσικά, ἐν προκειμένῳ, ἡ εὐθύνη βαρύνει κυρίως τούς μοναχούς καί τίς μοναχές πού ἀνέχονται τέτοια θλιβερά φαινόμενα.
Τά αἴτια πού λαμβάνουν χώραν αὐτά τά ἀνεπίτρεπτα φαινόμενα εἶναι πολλά. Κάποιες φορές, οἱ ὑπεύθυνοι τῶν ἱερῶν Μονῶν τό ἐπιτρέπουν ἀπό ἀδιάκριτη ''διάκρισι''. Τί ἐννοοῦμε μέ αὐτό; Ἐνῶ οἱ ἴδιοι νομίζουν ὅτι εἶναι οἱ σοῦπερ διακριτικοί, στήν πρᾶξι ἀποδεικνύονται ἐντελῶς ἀδιάκριτοι, συμμετέχοντες στόν ἐξευτελισμό καί τήν πνευματική καθίζησι τῶν προσκυνητῶν τῆς ἱερᾶς τους Μονῆς. Μάταια θεωροῦν ὅτι ἔτσι δῆθεν θά βοηθήσουν τόν κόσμο. Ὁ κόσμος ἔχει ἀρκετή ἄγνοια καί πώρωσι καί δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπό ''μαξιλαράκια'', ἀλλά ἀπό πνευματικά ''ξυπνητήρια'' γιά νά ἀνανίψη πνευματικά. Φυσικά, ὅλα αὐτά πρέπει νά γίνωνται διακριτικά, μέ καλό τρόπο, χωρίς νά πληγώνωμε καί νά προσβάλλωμε ψυχές.
Τώρα, ἐκτός ἀπό τήν προαναφερθεῖσα, ἄλλες αἰτίες ἀνοικονόμητης οἰκονομίας, πού δυστυχῶς εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νά ἀναφέρωμε, εἶναι ὅτι οἱ ὑπεύθυνοι τῶν ἱερῶν Μονῶν ἐπιτρέπουν τήν ἄσεμνη ἐνδυμασία, εἴτε γιά νά γεμίζη τό Μοναστήρι τους μέ κόσμο, εἴτε γιά νά γεμίζουν τά παγκάρια, εἴτε γιά πλείστους ἄλλους λόγους, μή πνευματικούς φυσικά.
Ἀποτέλεσμα ὅλων αὐτῶν ὅμως εἶναι νά ἐπικρατῆ χάος καί ἀντί οἱ ψυχές νά ἐνδύωνται τόν Χριστόν κατά τό «Χριστόν ἐνεδύσασθε» νά ἀπεκδύωνται τήν Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ἔτσι, ἄλλοι μετατρέπουν τόν οἶκον τοῦ Κυρίου εἰς «οἶκον ἐμπορίου» καί ἄλλοι ἐμπαίζονται ὑπό τοῦ Διαβόλου νομίζοντες ματαίως ὅτι ἔτσι ''οἰκονομοῦν'' καί προσελκύουν ἀνθρώπους στήν Ἐκκλησία. Τραγικό ἀποτέλεσμα ὅλων τῶν προαναφερθέντων εἶναι, ἀντί ὁ κόσμος νά ἐκκλησιαστικοποιῆται, ἡ Ἐκκλησία νά κοσμικοποιῆται.
Βεβαίως, εὐτυχῶς ὑπάρχουν καί μοναχοί καί ἱερές Μονές πού μέ διάκρισι καί λεπτότητα προσέχουν αὐτά τά θέματα καί προβάλλοντας τήν ὑγιῆ πνευματικότητα στό θέμα αὐτό οἰκοδομοῦν ψυχές.
Φυσικά, ὁ ἀπώτερος σκοπός εἶναι οἱ ἄνθρωποι νά ἐνδύωνται σεμνά ὄχι μόνο στίς Ἐκκλησίες, ἀλλά καί ἐκτός αὐτῶν.
Βέβαια, νά τονίσωμε καί τό ἀντίστροφο, ὅτι ἡ ἐξωτερική σεμνότης κάποιες φορές δέν συμβαδίζει μέ τήν ἐσωτερική καί αὐτό εἶναι ἄλλο μεγάλο πρόβλημα ἐξ ἴσου σοβαρό. Πρέπει ἡ ἐξωτερική σεμνότης νά συντελῆ στήν χαρίτωσι - ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι - τοῦ ἀνθρώπου καί τότε, συναρτήσει τῆς προόδου του, θά γίνεται ὅλο καί πιό κατά Θεόν ἑλκυστικός, χωρίς φυσικά νά τό ἐπιδιώκη καί νά τό ἀναζητῆ. Θά ξεκουράζη, θά εἰρηνεύη, θά γοητεύη, θά χαροποιῆ, θά ἐλέγχη ἄνευ ἐλέγχου, θά διορθώνη, θά προβληματίζη, θά παρακινῆ τούς ἄλλους, κλπ. Καί ὅλα αὐτά πρός οἰκοδομήν.
Αὐτά ὡς πρός τήν ἐνδυμασία, π. Ἰωήλ. Καί ἀσφαλῶς θά ἐνθυμῆσθε τήν σχετική ταμπέλα πού εἶχε τοποθετήσει ὁ μακαριστός Γέρων Παΐσιος ὅταν ἀσκήτευε στό Στόμιο.
π. Ἰωὴλ: Βεβαίως καί τήν ἐνθυμοῦμαι, π. Ἀρσένιε. Ὡδηγοῦσε ἡ ταμπέλα τούς εὐσεβεῖς καί φιλοθέους πρός τήν Ἱερά Μονή Στομίου, ἐνῶ τούς ὑπολοίπους πρός τόν Ἀῶο ποταμό.
π. Ἀρσένιος: Ἄλλο πρόβλημα πού ἐνίοτε ὑπεισέρχεται στόν Μοναχισμό καί ἐπιδρᾶ ἀρνητικά καί στό ὑπόλοιπο πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ποικίλη ἐκκοσμίκευσις. Πρέπει ὁ μοναχισμός νά παραμείνη ἄκρως ἀσκητικός καί μία βασική παράμετρος τῆς ἀσκήσεως εἶναι ἡ κακοπάθεια.
Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος ὅτι πολλές φορές ὁ πολιτισμός μᾶς λύνει ἕνα πρόβλημα καί μᾶς προσθέτει δέκα. Φυσικά ὁ Γέροντας ἐννοοῦσε κυρίως τήν κακή χρῆσι τοῦ τεχνολογικοῦ πολιτισμοῦ. Βέβαια, τό θέμα εἶναι πολυδιάστατο καί ἔχει πολλές διαβαθμίσεις καί παραμέτρους κατά τόν ταπεινό λογισμό μας. Ἄλλωστε, ἄλλο ἐκσυγχρονισμός - ὅπου καί ὅταν κρίνεται ἀπαραίτητος - καί ἄλλο ἐκκοσμίκευσις.
Παράδειγμα ἐκσυγχρονισμοῦ εἶναι ἡ ὕπαρξις μικροφώνων καί ἠχείων στούς ναούς, πρᾶγμα τό ὁποῖο πολλές φορές προφανῶς καί κρίνεται ἀπαραίτητο, ἰδίως στούς μεγάλους ναούς ὅπου ἐκκλησιάζονται πολλοί πιστοί.
Γιά νά κλείνωμε σιγά-σιγά τό θέμα τῆς ἐκκοσμικεύσεως, τῆς πολυτελείας καί τῆς ἀνέσεως στό τάγμα τῶν μοναχῶν, ἄς ἀναφέρωμε τό ἑξῆς γενικό. Μπορεῖ ὁ μοναχός νά χρησιμοποιῆ κάποια ἀγαθά τοῦ πολιτισμοῦ ἀρκεῖ αὐτά νά μή τοῦ στεροῦν τήν ἀπαραίτητη προσωπική διακριτική ἔφεσι γιά κακοπάθεια καί γιά ἄσκησι, καί δεύτερον, νά μή τόν γεμίζουν μέ βλαβερές εἰκόνες καί παραστάσεις, νά μή τοῦ φέρουν κακούς λογισμούς καί νά μή τοῦ προξενοῦν περισπασμό τοῦ νοός, πού ὅλα αὐτά εἶναι ἀπό ἁπλῶς ἐνοχλητικά ἕως ἐνίοτε καί ἁμαρτωλά.
Ὅλα αὐτά προφανῶς εἶναι θέμα προσωπικῆς ἐπιλογῆς, προτιμήσεως ἤ ἀνάγκης, θέμα ὑπακοῆς, θέμα καί συνάρτησις τῆς πνευματικῆς καταστάσεως τοῦ καθενός, ποῦ ὁ καθένας θέτει τόν πνευματικό πῆχυ, τί εἴδους κλίσι ἔχει, κλπ. Μπορεῖ π.χ. δύο μοναχοί νά ἔχουν τήν ἴδια ἐνασχόλησι ἤ τό ἴδιο διακόνημα, πού νά ἔχη σχέσι μέ τήν τεχνολογία, κλπ., καί ὁ ἕνας νά βλάπτεται καί νά βλάπτη ἀκόμη καί τούς ἄλλους, ἐνῶ ὁ δεύτερος, μέσῳ τοῦ ἰδίου διακονήματος, νά οἰκοδομῆται καί νά οἰκοδομῆ.
Βέβαια, νά μή ξεχνᾶμε ὅτι ὁ Μοναχισμός εἶναι ἕνας ἀπέραντος κῆπος, στόν ὁποῖο εὐδοκιμοῦν πολλῶν εἰδῶν λουλούδια, ἀρκεῖ οἱ μοναχοί νά εἶναι ὄντως λουλούδια. Γι᾽ αὐτό νά μήν εἴμαστε ἀπόλυτοι γιά τήν μοναδικότητα τοῦ α´ ἤ β´ τυπικοῦ.
Γιά παράδειγμα, ὁ Ἅγιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης ἐχρησιμοποιοῦσε τακτικά τό τηλέφωνο ἐνῶ ὁ π. Παΐσιος δέν ἐχρησιμοποιοῦσε τηλέφωνο. Καί οἱ δύο ὅμως ἦσαν μεγάλοι Ἅγιοι.
Κλείνοντας αὐτήν τήν μάστιγα τῆς ἐκκοσμικεύσεως ἄς ἀναφέρωμε ἐπιγραμματικά δύο παραδείγματα. Ἕνα θετικό καί ἕνα ἀρνητικό.
Κάποτε εἶχαν γράψει γράμμα στόν Γέροντα Παΐσιο κάποιες μοναχές καί τοῦ εἶχαν θέσει ἀρκετά ἐρωτήματα, τοῦ τύπου ''γιατί οἱ μοναχές νά μήν ἐπιτρέπεται νά κάνουν τό α´, τό β´, τό γ´, κ.ο.κ''. Τοῦ εἶχαν θέσει ἕνα ἐρωτηματολόγιο μέ ἐπάνω ἀπό δέκα θέματα, τά ὁποῖα ὅμως ἐκκοσμίκευαν, ἀπό λίγο ἕως πάρα πολύ τό μοναχικό ἰδεῶδες. Ὁ π. Παΐσιος, ὅπως μᾶς τό ἀνέφερε προσωπικά, ἀντί ἀπαντήσεως, ἔγραψε στίς μοναχές τήν ἑξῆς ἐρώτησι: «Νά μοῦ πῆτε κι ἐσεῖς ἐμένα γιατί γίνατε μοναχές;» Καταλαβαίνετε τό εὔστροφο καί εὔστοχο πνεῦμα του.
π. Ἰωὴλ: Πολύ ἔξυπνη καί ἑτοιμόλογη ἀπάντησι τοῦ Γέροντος, πρᾶγμα βέβαια πολύ σύνηθες γιά ἐκεῖνον.
π. Ἀρσένιος: Ἄς ἀναφέρωμε τώρα, π. Ἰωήλ, καί ἕνα εὐχάριστο. Ὁ Γέροντας Παΐσιος ἐπαινοῦσε καί ηὐλαβεῖτο πολύ ἕναν ἡσυχαστῆ μοναχό, τοῦ ὁποίου, ἐπειδή ἀκόμη ζεῖ, ἄς μήν ἀναφέρωμε τό ὄνομα. Τόν γνωρίζομε κι ἐμεῖς προσωπικά χρόνια πολλά γι᾽ αὐτό καί ἐπιφυλασσόμεθα, πρῶτα ὁ Θεός, γιά τό μέλλον, νά ἀναφερθοῦμε στήν χαριτωμένη προσωπικότητά του.
Ὁ ἐν λόγῳ Γέροντας, στό Ἅγιον Ὄρος, πρίν 26-28 χρόνια, ὅταν ἔμενε σέ κάποιο Κελλί, γιά νά ἔχη τό ἡμερήσιο πόσιμο νερό του, εἶχε μία πήλινη στάμνα, τήν ἔβαζε κάτω ἀπό μία πηγούλα πού ἔσταζε νερό καί περπατοῦσε ἀρκετή ἀπόστασι ἀπό τό Κελλί του κάθε ἀπόγευμα νά τήν πάρη γιά νά ἔχη τό πόσιμο νερό τῆς ἑπομένης ἡμέρας. Καί ἔλεγε ὁ Γέροντας Παΐσιος: «Ἐπί τέλους, κάπου-κάπου βλέπεις καί τέτοια παραδείγματα καί παρηγορεῖσαι» . Φυσικά, ὁ Γέροντας Παΐσιος τόν ηὐλαβεῖτο ὄχι μόνον γι᾽ αὐτό ἀλλά καί γιά πολλά ἄλλα...
Ἄλλες ἀλλοιώσεις στόν μοναχισμό εἶναι ὅταν τό γνήσιο-ὑγιές καί ἐλεύθερο πνεῦμα τῆς ὑπακοῆς ἀντικαθίσταται, εἴτε μέ τόν Γεροντισμό, εἴτε μέ τήν ἔλλειψι τῆς ὑπακοῆς. Ὅπου στραγγαλίζεται βιαίως ἡ ἐλευθερία, ὅπου ὑπάρχουν, ἀντί γιά μαθηταί καί ὑποτακτικοί, ὀπαδοί καί φατρίες, ἤ ἀντίθετα ὅπου δέν ὑπάρχει ἐκκοπή θελήματος, πνεῦμα ἀνιδιοτελείας καί χριστοκεντρικῆς ἀγωνιστικότητος, ἐκεῖ προκύπτουν πλεῖστες ὅσες παρενέργειες.
Νά μή ξεχνᾶμε, ὅτι ὁποιαδήποτε ἀρετή, ἐάν δέν γίνεται μέ σωστό τρόπο, τελικά δέν εἶναι ἀρετή. Ἑπομένως, εἴτε αὐτό λέγεται ὑπακοή, εἴτε νηστεία, εἴτε ἀγρυπνία, κλπ., ἐάν στό βαθύτερο εἶναι τοῦ μοναχοῦ - ἀλλά καί τοῦ κάθε Χριστιανοῦ - δέν ὑπάρχη σωστή πνευματική τοποθέτησι, τότε αὐτομάτως ἀναφύονται φανερά καί κρυφά ἰοβόλα πνευματικά μικρόβια, τά ὁποῖα προξενοῦν ἀρρωστημένες πνευματικές καταστάσεις, καί ἐκ δεξιῶν, καί ἐξ ἀριστερῶν, ἱεροκρυφίως ἤ φανερῶς.
Ἄλλες ἀλλοιώσεις στόν χῶρο τοῦ Μοναχισμοῦ εἶναι ἡ ἔλλειψις ὁμολογιακοῦ καί ἀγωνιστικοῦ πνεύματος ἐναντίον τῶν αἱρέσεων, ἑτεροδιδασκαλιῶν καί τῶν διαφόρων ἄλλων πνευματικῶν ἀλλοιώσεων. Τό ἀκόμη χειρότερο εἶναι ὅταν κάποιοι μοναχοί καί ρασοφόροι, γενικώτερα, εἶναι οἱ ἴδιοι φορεῖς τέτοιων ἀποκλίσεων. Τέτοια θέματα εἶναι ὁ ἐπάρατος Οἰκουμενισμός, ὁ ἀρρωστημένος ζηλωτισμός, θέματα βιοηθικῆς (ἐγκεφαλικός θάνατος, κλπ.) ποικίλα θέματα ποιμαντικῆς, ὅπως ἀποφυγή τεκνογονίας, προγαμιαῖες σχέσεις, θέματα σχέσεων συζύγων, οἰκογενείας, κλπ.
Ἄλλη μάστιγα εἶναι οἱ λανθασμένες πνευματικά ἑρμηνεῖες διαφόρων γεγονότων καί φαινομένων, οἱ ὁποῖες ἔχουν πολλές φορές οἰκτρές, ὀδυνηρές καί κωμικοτραγικές συνέπειες. Ἐπίσης, ὅταν ἔχωμε ἐσφαλμένη ἐντύπωσι περί διοράσεως, προοράσεως, ἐνεργείας θαυμάτων, κλπ.
Ἄλλος κίνδυνος γιά τόν Μοναχισμό εἶναι ὅταν διάφορες οἰκονομικές ἐπιχορηγήσεις ἤ ἐπιδοτήσεις κρύβουν διαφόρους κινδύνους ἐξαρτήσεως ἀπό ἀμφίβολα ἕως καί σκοτεινά κέντρα ἤ κυκλώματα, τά ὁποῖα ἄμεσα-ἔμμεσα ζητοῦν πονηρά καί ἀνεπίτρεπτα ἀνταλλάγματα. Ἀλλά καί πέραν τούτου, ποῦ εἶναι τό τοῦ Ψαλμωδοῦ «ἔλαιον δέ ἁμαρτωλοῦ μή λιπανάτω τήν κεφαλήν μου» ;
Ἄλλο μοναχικό καρκίνωμα εἶναι ὅταν κάποιοι ἀπαραδέκτως οἰκειοποιοῦνται, εἴτε χαριτωμένους Γεροντάδες, εἴτε Ἁγίους καί, ἀντί νά ἀσπασθοῦν τό φρόνημά τους, τελικά στήν πρᾶξι τό μόνο πού λίγο-πολύ κάνουν εἶναι νά ὑψώνουν ἑτερόφωτα καί νοθευμένα τούς ἑαυτούς των καί τά ἰδικά των Μοναστήρια λές καί οἱ Γεροντάδες καί οἱ Ἅγιοι ἀνήκουν στόν προσωπικό καί ἰδιωτικό τους τομέα καί ἐμβέλεια καί ὄχι στό σύνολο τῆς Ἐκκλησίας.
Ἀναφέραμε, π. Ἰωήλ, κάποιες ἐκτροπές ἀπό τήν ὑγιᾶ πνευματικότητα μιᾶς καί ἐρωτηθήκαμε πού ἠμποροῦν νά εἰσχωρήσουν ἀκόμη καί εἰς τὀν χῶρο τοῦ Μοναχισμοῦ. Αὐτό δέ τό ἐκάναμε μέ βάσι ὅσα μᾶς ἔχουν πῆ καί οἱ Γεροντάδες μας, μόνο καί μόνο γιά νά συμβάλλωμε κατά τι ὥστε νά λαμπικαρισθῆ, νά διασφαλισθῆ καί νά περιχαρακωθῆ ὁ ὕψιστος καί θεοφιλέστατος ἐπί τῆς γῆς θεσμός τοῦ Μοναχισμοῦ. Διότι, ὅταν ὁ Μοναχισμός στήν πρᾶξι ὑγιαίνη, αὐτό εἶναι τό καλύτερο ἀλεξικέραυνο γιά ὅλην τήν Ἐκκλησία. Καί δόξα τῷ Θεῷ πού ὑπάρχουν πολλοί - καί νά εὐχώμεθα νά αὐξάνουν - μοναχοί καί μοναχές πού ἐπάξια ἐκπροσωποῦν τό ἀγγελικό τάγμα τῶν Μοναχῶν, γιατί, ὅπως διδασκώμεθα καί ἀπό τή ἐκκλησιαστική ἱστορία, αὐτοί θά ἀναπληρώσουν τό ὑστέρημα ἡμῶν τῶν ὑπολοίπων...!
Μέρος Δ'
π. Ἰωὴλ - Πέμπτη Ἐρώτησις: Π. Ἀρσένιε, τόσο ὁ Γέροντας Παΐσιος, ὅσο καί ὁ Γέροντάς σας Ἰσαάκ ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ἐπονομαζόμενος ''Λιβανέζος'', σᾶς εἶχαν ἐπισημάνει κάτι τι ἐπάνω σέ αὐτό τό λεπτό θέμα τῆς ὑγιοῦς πνευματικότητος; Σᾶς εἶχαν ὑπογραμμίσει κάτι, τό ὁποῖο προϊόντος τοῦ χρόνου, θά ἐρχόταν στήν Ἐκκλησία σέ σχέσι μέ τήν ὑγιῆ πνευματικότητα, πού ἴσως ἀλλοιώνεται στίς πονηρές ἡμέρες πού ζοῦμε καί μία ἀπό τίς συνέπειες αὐτοῦ εἶναι τό νόθο πνευματικό βίωμα;
π. Ἀρσένιος: Τά πιό πολλά ἀπ᾽ ὅσα ἤδη ἀναφέραμε, π. Ἰωήλ, στήν οὐσία δέν ἦσαν ἄλλο παρά ἡ ἀπεσταγμένη διδασκαλία καί ἐμπειρία τῶν προαναφερθέντων Γερόντων. Μάλιστα δέ τά πρός ἀποφυγήν τά ἐκθέσαμε κατά τρόπον ἐπιεικέστερο γιά λόγους εὐνοήτους.
Τώρα, ὅσον ἀφορᾶ εἰς τόν Γέροντά μου Ἰσαάκ, πού ἦτο Λιβανέζος, μᾶς συγκινεῖ ὅλους ὅσοι τόν ἐγνωρίσαμε ἀπό πολύ κοντά, πόσο ἀγαποῦσε καί ηὐλαβεῖτο τήν Ἑλληνορθόδοξη παράδοσι. Ἄλλωστε, αὐτός ἦτο καί ἕνας ἀπό τούς λόγους πού ἔκανε μεταφράσεις Πατερικῶν βιβλίων ἀπό τά Ἑλληνικά στά Ἀραβικά. Μάλιστα δέ ἐπροτιμοῦσε βιβλία ὅπου κάποιος ἐκεῖ μέσα ἔβλεπε τήν ὑγιῆ Ὀρθόδοξη πνευματικότητα σέ....
ὅλες τίς διαστάσεις της (Φιλοκαλία, Ἅγιο Ἰωάννη Σιναΐτη, κλπ.).
Ὁ ἴδιος συνεχῶς ἐτόνιζε τήν διακριτική ἀσκητική σταυροαναστάσιμη βιοτή. Ἦτο ὁ ἴδιος ''ὅλος ἀγῶνα'' καί ὅλος θεϊκή φωτιά. Προφανῶς, ὅλες οἱ θέσεις τοῦ πνευματικοῦ καθοδηγητοῦ του, τοῦ Γέροντος Παϊσίου, ἦσαν αὐτομάτως καί ἀβιάστως καί ἰδικές του. Μοῦ ἔλεγε γιά τό θέμα αὐτό: «Πρέπει, παιδί μου, νά ἀναπνέωμε τόν Γέροντα» . Καί φυσικά, δέν ἐννοοῦσε μέ τρόπο πού ὁδηγεῖ σέ ἀρρωστημένες καταστάσεις, ἀλλά τόν πλέον ἀσφαλῆ καί ἀνώδυνο τρόπο γιά νά ἀποκτήση ὁ ἄνθρωπος, ὄχι ἁπλῶς ''νοῦν Γέροντα'', ἀλλά διά τοῦ Γέροντος ''νοῦν Χριστοῦ''.
Γιά τό θέμα τῶν εὐρωπαϊκῶν κονδυλίων, ἐνθυμοῦμαι, πρίν τριάντα χρόνια, ὅτι πολλές φορές σέ γενόμενες συζητήσεις, μέ πόνο καί ἱερή ἀγανάκτησι διαφωνοῦσε. Γιά μέν τήν Ἑλλάδα ἔλεγε ὅτι τά ἄνομα εὐρωπαϊκά χρήματα τελικό σκοπό ἔχουν νά κυριεύσουν τήν συνείδησι τῶν Ἑλλήνων. Ἐτόνιζε ὅτι οἱ Εὐρωπαῖοι δέν τό κάνουν γιά τήν ψυχή τους ἤ ἀπό ἀγάπη. ῎Εχουν πολύ πονηρά σχέδια. Ἰδιαίτερα γιά τό Ἅγιο Ὄρος, πού τό θεωροῦσε πατρίδα του, διετυμπάνιζε πρός κάθε κατέθυνσι ὅτι μέ τόν τρόπον αὐτόν ἀποσκοποῦν νά ἁλώσουν τό Ἅγιο Ὄρος καί νά καταργήσουν τήν μοναδικότητά του μέ ὅ,τι θλιβερές συνέπειες θά ἔχη αὐτό, ἄν καί ὅσο ἐπιτευχθῆ. Καί ἐάν αὐτά ὁ Γέροντας τά ἔλεγε γιά τήν Ἑλλάδα μας καί τό Ἁγιώνυμον Ὄρος, τότε πού ὅλοι ἀπελάμβαναν τήν ''βοήθεια'', σκεφθεῖτε τί θά ἔλεγε στίς ἡμέρες μας...!
Ἐννοεῖται ὅτι στό ἴδιο μῆκος κύματος, καί μάλιστα πιό σφοδρά ἐκινεῖτο καί ὁ Γέροντας Παΐσιος. Μάλιστα, τόσο βαθύ πόνο καί ἁγία κατά Θεόν ''ψύχωσι'', δηλαδή διορατική ἀνησυχία, τοῦ ἐπροξενοῦσαν ὅλα αὐτά, πού μία φορά, ὅταν ἤμαστε στό Καλύβι τοῦ Ὁσίου Χριστοδούλου - ἐκεῖ τότε ὑπῆρχε ἕνα πάρα πολύ μικρό φουρνάκι, ἔξω ἀπό τό Κελλί -, μόλις τό εἶδε ὁ Γέροντας, μέ χιοῦμορ καί ἀστειευόμενος, ἀλλά καί θλιβόμενος, εἶπε περίπου τά ἑξῆς - τά λέμε περιληπτικά: «Μήπως πήρατε χρήματα ἀπό τό ΚΕΔΑΚ (Κέντρο Διαφύλαξης Ἁγιορειτικῆς Κληρονομιᾶς); Μήπως αὐτό τό ἔφτιαξε τό ΚΕΔΑΚ;» Δηλαδή, ἐάν ὁ σοφός καί προορατικός Γέροντας δέν ἤθελε ξένη βοήθεια οὔτε γι᾽ αὐτό τό φουρνάκι - πού τέτοιο θέμα ἐν προκειμένῳ δέν ὑφίστατο τότε, οὔτε κατά διάνοιαν -, σκεφθεῖτε γιά τά ὑπόλοιπα....
Ὅλα αὐτά βέβαια εἶναι εὐκολονόητο τό πόσες ἄμεσες ἐπιπτώσεις ἔχουν στήν Ἁγιορειτική καί πανορθόδοξη πνευματικότητα. Ἔχουν ἀπό ἀρνητικές ἕως καί τραγικές συνέπειες...
Τώρα, ὁ π. Παΐσιος προφανῶς καί ἦτο μία ἀπύθμενη καί ἀνεξερεύνητη δεξαμενή ὑγιοῦς πνευματικότητος, ἡ ὑπερχείλισις τῆς ὁποίας, ἀναλόγως μέ τήν δεκτικότητα ἑνός ἑκάστου, μᾶς ἤρδευε ὅλους. Ὅ,τι ἔλεγε, ἐδίδασκε, ἔπραττε, ζοῦσε, ἦτο δείκτης ὑγιοῦς πνευματικῆς πορείας καί ἀτελέστου τελειότητος.
Φυσικά, τό θέμα ''Ὑγιής πνευματικότης καί Γέρων Παΐσιος'' εἶναι ἀπέραντο. Ὅσον ἀφορᾶ δέ στόν Γέροντα Ἰσαάκ γιά τό ἴδιο θέμα, ἐπιφυλάσσομαι νά μιλήσω ἐκτενέστερα στήν εἰδική συνέντευξι πού ἔχει προγραμματισθῆ γιά τό πρόσωπό του.
π. Ἰωὴλ: Βεβαίως, οἱ εὐλαβεῖς ἀκροαταί τοῦ σταθμοῦ μας θά ἔχουν, ὅπως ἤδη εἴπατε, καί αὐτήν τήν εὐλογία καί τήν εὐκαιρία νά ἀκούσουν περί τοῦ Γέροντός σας Ἰσαάκ.
π. Ἀρσένιος: Πρῶτα ὁ Θεός. Ἄς ἀναφέρωμε ὅμως ἐπιγραμματικά καί κάποιες λίγες διδαχές τοῦ Γέροντος Παϊσίου ἀπό τίς προσωπικές μου σημειώσεις, ὅσες εἶναι καί γενικωτέρου ἐνδιαφέροντος καί ἔχουν σχέσι μέ τήν ὑγιῆ πνευματικότητα καθώς καί μέ τίς ἐκκεντρότητές της. Ἔλεγε:
-«Ἄν ὑπῆρχαν ἀρκετοί καλοί πνευματικοί, δέν θά χρειάζονταν τόσοι ψυχίατροι» . Καί ἀπό τά ὑπόλοιπα συμφραζόμενα τότε τοῦ Γέροντος (14/9/1988) ἔβγαινε τό συμπέρασμα ὅτι, ἐάν οἱ ἄνθρωποι προσέτρεχαν σέ πνευματικό καί ἐκεῖνος ἦτο ἔμπειρος, τότε στίς πλεῖστες ὅσες τῶν περιπτώσεων θά περίττευε ὁ ψυχίατρος.
-«Ὅσοι θέλουν νά πᾶνε γιά μοναχοί πρέπει νά ἑτοιμάζουν τούς γονεῖς τους μέ διάκρισι γιά νά ἀποφεύγωνται τά πολλαπλά καί περιττά προβλήματα. Ὄχι γιά παράδειγμα, νά τούς λένε ''θά πάω νά κλεισθῶ σέ ἕνα σπήλαιο, θά τρώω παξιμάδι'', κλπ. Πράγματα δηλαδή ἀπραγματοποίητα, τά ὁποῖα δικαιολογημένα θά σοκάρουν τούς γονεῖς».
Μοῦ ἔλεγε πώς ἀπό ἕνδεκα χρονῶν, πρᾶγμα πού εἶναι γνωστό βέβαια, ἐδιάβαζε βιβλία πνευματικά καί ἔκανε καί ἐκεῖνος τότε τίς πρῶτες παιδικές ὑπερβολές.
Ἔλεγε:
- «Ὁ καθένας, ἀνάλογα μέ τήν κατάστασι τοῦ νοῦ του, κρίνει, συμπεραίνει, σκέφτεται καί γιά τούς ἄλλους».
- «Τό ἐργόχειρο τοῦ Σατανᾶ εἶναι συνεχῶς νά μᾶς βάζη λογισμούς. Ἐκεῖ πρέπει νά ἔχωμε καλό κόσκινο. Στήν ἀρχή, προσπαθεῖ νά μᾶς βάζη λογισμούς ἐναντίον τῶν ἄλλων, ὕστερα ἐναντίον τοῦ πνευματικοῦ μας, μετά προχωράει στούς Ἁγίους καί φθάνει ἕως καί τόν Θεό. Τό καλύτερο ἀντίδοτο εἶναι ἡ περιφρόνησι. Σέ αὐτές τίς περιπτώσεις ἐκεῖνο πού θέλει ὁ Θεός ἀπό μᾶς εἶναι νά ζοῦμε πνευματικά, νά μή σκεφτώμαστε τίποτε καί νά μή βασιζώμαστε στήν κρίσι μας καί βγάζωμε διάφορα ἐσφαλμένα συμπεράσματα».
Ἕνας Καθολικός τοῦ εἶχε πῆ: «Γιατί, ὁ Θεός δέν εἶναι μέ ὅλον τόν κόσμο; Μόνον ἐσεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι κατέχετε τήν ἀλήθεια;» Καί ἀπήντησε ὁ π. Παΐσιος: «Ὁ Θεός εἶναι μέ ὅλον τόν κόσμο, ἀλλά ὅλοι οἱ ἄνθρωποι δέν εἶναι μέ τόν Θεό. Καί ὅλο γιά εἰρήνη μιλοῦν, ἀλλά ἀπό πίσω κατασκευάζουν ὅλο καί μεγαλύτερες βόμπες...»
Γενικῶς, ὁ Γέροντας ἦτο ἄκρως ἀντίθετος μέ τήν ''λογική τοῦ Οἰκουμενισμοῦ'', ὅπως τό ἔλεγε. Ἔλεγε ἐπ᾽ αὐτοῦ: «Οἱ παλαιοί ἄνθρωποι μέ τήν ἁπλότητά τους κατέληγαν στήν θεία Γνῶσι. Ἐνῷ σήμερα μορφώνωνται καί αὐτήν τήν γνῶσι τους τήν χρησιμοποιοῦν ἐκεῖ πού δέν ἁρμόζει. Βάζουν τήν λογική ἐκεῖ πού δέν μπαίνει καί στό τέλος δέν βγαίνει ἄκρη. Ἔτσι τελικά πέφτουν σέ πιό μεγάλη ἄγνοια καί πλάνη».
Μία φορά μᾶς ἔλεγε: «Ἀπό τούς 1000 πού μοῦ ἔρχονται ἐδῶ καί εἶναι σίγουροι ὅτι εἶναι δαιμονισμένοι, ζήτημα εἶναι νά εἶναι ἕνας, καί οὔτε...»!
Ἐπίσης, κατά τόν Γέροντα: «Ὁ δαιμονισμένος θεραπεύεται πρῶτα μέ τήν μετάνοια καί τήν ἐξομολόγησι καί μετά μέ ὅ,τι ἄλλο χρειασθῆ» .
Μᾶς ἔλεγε ὁ Γέροντας καί τήν ἑξῆς περίπτωσι: «Ἕνας δαίμονας πού ἦταν μέσα σέ ἕναν δαιμονισμένο, ἐπειδή ὑπέφερε ἀπό τήν ''εὐχή'' πού ἔλεγε ὁ δαιμονισμένος, ἤθελε νά πάη στό Πακιστάν - ἤθελε νά πάρη ''ἀπόσπασι'' δηλαδή... -, ἀλλά εἶχε ἐντολή ἀπό τούς ἀνωτέρους του δαίμονες νά παραμείνη μέσα στόν δαιμονισμένο» . Φυσικά, ὅσο ἐξηρτᾶτο ἀπό αὐτούς. Ἐδῶ βλέπομε ὅτι τά κατώτερα ταγκαλάκια (δαιμόνια) κάνουν ὑπακοή στούς ἀνωτέρους τους.
Μοῦ ἔλεγε γιά ἕναν παπᾶ πού ἐδιάβαζε μέ στόμφο τούς ἐξορκισμούς σέ ἕναν δαιμονισμένο. Ἔλεγε ὁ παπᾶς: '' Ἔξελθε! Φυγαδεύθητι!, κλπ.'' Ὁπότε, σέ μία στιγμή ἀπήντησε σαρκαστικά ὁ δαίμων, μέσῳ τοῦ δαιμονοκαταληφθέντος ἀνθρώπου: ''Ἐπειδή τό λές ἐσύ ρέ... ἐγώ δέν πρόκειται νά φύγω''! Καί συνέχισε ὁ Γέροντας λέγοντας ὅτι ὁ Διάβολος θέλει πάνω ἀπ᾽ ὅλα ταπείνωσι ἐκ μέρους μας γιά νά πολεμηθῆ.
Ἕλεγε: «Ὁ φυσικός νόμος τῆς βαρύτητας δέν ἔχει εὐσπλαγχνία. Ὁ πνευματικός ὅμως νόμος ἔχει, γιατί τότε ἔχει κανείς νά κάνη μέ τόν Πολυεύσπλαγχνο Θεό, πού σέ κατεβάζει μέ στοργή ὁμαλά καί σέ προσγειώνει» .
Ἔλεγε μία φορά: «Ὅταν ἐμφανίζεται ἕνας Ἅγιος σέ κάποιον, τότε ἕνας ἄλλος ἄνθρωπος πού βρίσκεται στόν ἴδιο χῶρο, ἄλλοτε τόν βλέπει κι ἐκεῖνος, ἄλλοτε μόνο ἀκούει τήν φωνή του, ἄλλοτε αἰσθάνεται μόνο τήν εὐωδία του, καί ἄλλοτε τίποτε. Δέν ὑπάρχει νόμος».
Ἔλεγε: «Ὁ Θεός θέλει πρό πάντων ἐμεῖς νά εἴμαστε χαρούμενοι ἐσωτερικά καί ἀναπαυμένοι μέ τίς κατά Θεόν ἐπιλογές μας, κλπ. Δέν εἶναι ὁ Θεός τύραννος νά μᾶς πιέζη, ἀλλά μᾶς ἀφήνει ἐλευθέρους» .
Μία φορά ἔλεγε σέ κάποιον πού εἶχε προβλήματα ὑγείας καί ἐθλίβετο γιά μία του ἀσθένεια: «Δέν σέ συμφέρει ὁ Θεός νά σοῦ τήν πάρη, γιατί θά τό ἐκμεταλλευθῆ ὁ πειρασμός» . Καί ὁ ἴδιος ὁ Γέροντας ἔλεγε γιά τόν ἑαυτό του: «Ὅσο μέ ὠφέλησαν οἱ ἀρρώστειες δέν μέ ὠφέλησε ἡ ὑπόλοιπη ἄσκησι».
Ἔλεγε:
- «Ὁ λογισμός στόν ἄνθρωπο εἶναι τό πιό σπουδαῖο πρᾶγμα».
- «Ὁ Διάβολος εἶναι μέγας τεχνίτης. Τόν καθένα ξέρει ποῦ θά τόν πιάση».
- «Ἐξαρτᾶται μέ τί λογισμό κάνει κάποιος κάτι».
- «Πρίν πάρωμε μία ἀπόφασι, νά ζυγίζωμε πρῶτα τόν ἑαυτό μας πόσο ἀντέχει».
Ἔλεγε: «Ἄν θέλη ὁ ἄνθρωπος νά προκόψη, πάντα στούς ἄλλους νά βρίσκη ἐλαφρυντικά. Μόνον τόν ἑαυτό του νά μή δικαιολογῆ καί μεταθέτη τήν εὐθύνη. Ἀκόμη καί στόν Διάβολο νά βρίσκωμε ἐλαφρυντικά. Νά λέμε ''αὐτός, σάν Διάβολος, κάνει θαυμάσια τήν δουλειά του• ἐγώ τί κάνω;''»
Ἔλεγε: «Ὅταν κάνωμε μία μικρή ἤ μεγάλη ἁμαρτία, δέν σημαίνει ὅτι αὐτόματα δαιμονιζόμαστε. Ἄν ἦταν ἔτσι, δέν θά ἔφθαναν οἱ παπᾶδες μέ τίποτε».
Ἐτόνιζε: «Νά ἁπλουστεύωμε τήν ζωή μας μέ λιγώτερες ἀσχολίες γιά νά ἔχωμε χρόνο καί γιά τά πνευματικά». Αὐτό τό ἔλεγε μέ ἀφορμή τό ἑξῆς περιστατικό. Κάποιος ἱερέας πού εἶχε ἔλθει ἀπό τό ἐξωτερικό γιά νά κάνη τήν διδακτορική διατριβή του, ἐπειδή δέν τοῦ ἔμεινε οὔτε μία ἡμέρα κενή σέ διάστημα ἑνός μηνός παραμονῆς του στήν Ἑλλάδα, δέν μπόρεσε νά πάη στό Ἅγιον Ὄρος γιά νά δῆ τόν Γέροντα. Ἦταν πολύ γνωστός του. Ὡς ἐκ τούτου, τοῦ τό παρήγγειλε μέσῳ κάποιου ἄλλου. Καί ὁ π. Παΐσιος τοῦ ἔστειλε τήν ἑξῆς ἀπάντησι: «Αὐτό τό διδακτορικό τελικά εἶναι σκέτη δικτατορία...»!
Νά κλείσωμε αὐτήν τήν ἑνότητα μέ κάτι εὐχάριστο.
Κάποτε ὁ Γέροντας εὑρίσκετο στά Κατουνάκια καί ἔκανε κομβοσχοίνι ὅλην τήν νύχτα μέχρι τό μεσημέρι τῆς ἑπομένης. Κατά τήν διάρκεια τῆς προσευχῆς του ἔβλεπε, ἔνοιωθε ὅτι εὑρίσκετο μέσα σέ τέτοιο θεῖο Φῶς, πού μετά ἔλεγε: «Πόσο διαφέρει σέ λάμψι ὁ καυτός μεσημεριάτικος καλοκαιρινός ἥλιος ἀπό τήν λάμψι τοῦ φεγγαριοῦ τῆς νύχτας; Ἔ, τόσο καί ἀσύγκριτα περισσότερο διαφέρει σέ λάμψι τό θεϊκό Φῶς ἀπό τήν λάμψι τοῦ καλοκαιριάτικου ἥλιου».
Νομίζω, σχόλια δέν χρειάζονται, π. Ἰωήλ.
π. Ἰωὴλ: Φοβερές, ἄπιαστες ὄντως πνευματικές καταστάσεις ἐζοῦσε ὁ μακαριστός Γέροντας.
π. Ἀρσένιος: Τώρα, ὅσον ἀφορᾶ στήν ἐπερχομένη ἀλλοίωσι στό βίωμα καί στήν ὑγιᾶ πνευματικότητα, πολλά ἔλεγε ὁ Γέροντας. Εἶναι λεπτή ἡ θέσις μας στό ἄν πρέπη καί μέχρι ποιό βαθμό πρέπει νά ποῦμε κάποια πράγματα. Βέβαια, ἐν τῇ ρύμῃ τοῦ λόγου κάποια ἐξ αὐτῶν ἔχουν ἤδη ἐπισημανθῆ.
Γενικῶς, ὁ Γέροντας γιά πολλά ἀνησυχοῦσε. Πολλά ἐξ αὐτῶν εἶναι πασίγνωστα, ἀλλά καί ἐμεῖς ἔχομε ἀναφερθῆ ἄλλες φορές παλαιότερα.
Ἄς ποῦμε τώρα κάποια λίγα ἐπιπρόσθετα καί γιά περισσότερα πρῶτα ὁ Θεός ἴσως κάποια ἄλλη φορά.
Ὁ Γέροντας Παΐσιος ἐτόνιζε συνεχῶς καί ἐφοβεῖτο τήν συνεχῶς αὐξανομένη ''βλαμμένη εὐλάβεια'', ὅπως τήν ἐχαρακτήριζε, πού φυσικά ὑπῆρχε καί στήν ἐποχή του σέ μικρότερο ὅμως βαθμό.
Ἀνησυχοῦσε γιά τήν χλιαρότητα τῶν Χριστιανῶν καί κάποιων μοναχῶν, τήν ἐξάπλωσι τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, τῆς ἐκκοσμικεύσεως καί τήν αὔξησι τῆς πνευματικῆς συγχύσεως.
Ἔλεγε: «Πολλοί γεμίζουν τίς βιβλιοθῆκες τους μέ πνευματικά καί πατερικά βιβλία. Τό ἀποτέλεσμα ὅμως εἶναι ὅτι πολλές φορές δέν ξέρουν τί τούς γίνεται καί πνευματικοί καρποί, μηδέν». Οἱ παλαιοί ἐδιάβαζαν ἕνα-δυό βιβλία, ἄκουγαν καί καμμιά κουβέντα ἀπό περιοδεύοντα ἱεροκήρυκα καί κάποιοι ἀπ᾽ αὐτούς ἔφθαναν σέ μεγάλα πνευματικά μέτρα.
π. Ἰωὴλ: Δέν λέγει ὀ Ἀπόστολος Παῦλος «ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας τήν δέ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι» ; (Β´ Τιμόθ. γ´, 5)
π. Ἀρσένιος: Ἀκριβῶς. Ἀλλά, ἄς συνεχίσωμε.
Μᾶς ἔλεγε ὅτι κάποιοι θά παρεξηγοῦν τήν φυσιολογική συμπεριφορά καί γενικῶς ὁ,τιδήποτε τό φυσιολογικό, ὅπως τό χαριτωμένο χιοῦμορ, διότι θά ἔχουν κριτήρια βάσει τῶν παθῶν τους. Θά μπερδεύουν τήν μετάνοια μέ τήν μελαγχολία καί θά νομίζουν ὅτι ἡ μελαγχολία εἶναι μετάνοια.
Ἐπίσης, θά θεωροῦν τήν ὑπευθυνότητα ὡς ἄγχος, τήν ἔλλειψι προνοητικότητος ὡς ἐμπιστοσύνη στήν Θεία Πρόνοια, τήν ἀνευθυνότητα ὡς κατά Θεόν ἠρεμία. Ἀκόμη, θά ἀποδίδουν τά διάφορα συμπτώματα λόγῳ προβλημάτων ὑγείας σέ καθαρά πειρασμικές ἐνέργειες, τήν ψυχοπάθεια γιά δαιμονισμό ἤ μαγεία, κλπ.
Ὁ Διάβολος, σύν τῷ χρόνῳ, δέν θά χρειάζεται νά ἐφαρμόζη τά δικά του τεχνάσματα. Καί αὐτό, διότι θά παίρνη μαθήματα ἀπό τούς ἀνθρώπους. Θά λέη: «Ἀπό ἐδῶ καί πέρα θά παίρνω μαθήματα ἀπό σᾶς», ἤ, ὅπως τό ἔλεγε ἀλλοιῶς ὁ προορατικός Γέροντας, «εἶναι κάποιοι πού κάνουν φροντιστήριο στόν Διάβολο».
Ἔλεγε: «Πολλοί θά πηγαίνουν στόν πνευματικό, ὄχι γιά ἐξομολόγησι, ἀλλά γιά κουβέντα, κλπ.».
Ὁ Γέροντας, ὅπως μᾶς ἔλεγε γιά τόν ἑαυτό του καί τούς ἐπισκέπτες στό Κελλί του, καταλάβαινε ποιοί ἔχουν ἀνάγκη καί καλή διάθεσι καί ποιοί ὄχι καθώς καί ποιούς τούς ἔστελνε ὁ πειρασμός. Βέβαια, αὐτά ὁ Γέροντας δέν τά ἐφανέρωνε στούς ἀνθρώπους.
Μᾶς ἔλεγε γιά τούς ἄλλους Γεροντᾶδες, ὅτι ἄλλοι ἐξ αὐτῶν ἔχουν καί τό ὄνομα καί τήν χάρι, ἄλλοι πιό πολύ ὄνομα καί λιγώτερο χάρι ἤ καί σοβαρές πνευματικές διαρροές ἀκόμη καί πλᾶνες, καί ἄλλοι λιγώτερο ὄνομα καί περισσότερο χάρι.
Μᾶς ἔλεγε καί γιά Γεροντᾶδες πού βγάζουν τήν ἀρετή τους ''στό σφυρί'', δηλαδή ἄμεσα ἤ ἔμμεσα συντελοῦν ἤ ἔστω δέν ἀποτρέπουν νά γνωστοποιοῦνται οἱ ἀρετές τους καί τά χαρίσματά τους, ὅταν καί ἄν αὐτά ὑπάρχουν... Ἔλεγε: «Ὅποιου Γέροντα ἔχει βγῆ ἡ ὁποιαδήποτε ἀρετή του στό σφυρί, ἐκεῖ θέλει πολλή προσοχή γιατί εἶναι ὕπουλη παγίδα».
Ἐτόνιζε ὅτι ὁ πνευματικός πρέπει, διά μέσου τοῦ ἑαυτοῦ του, νά ὁδηγῆ τούς ἀνθρώπους στόν Χριστό καί ὄχι διά τοῦ Χριστοῦ νά τούς ὁδηγῆ στόν ἑαυτό του.
Διέβλεπε καί προέβλεπε τίς αὐξανόμενες προλήψεις τῶν Χριστιανῶν, ὅπως πίστι στά ὄνειρα, ψευδοοράματα, κλπ. Ἔλεγε ὅτι θά ἀποδίδουν τίς διάφορες συμπτώσεις στήν δῆθεν διόρασι κάποιων Γεροντάδων, κλπ.
Οἱ ἄνθρωποι θά φθάσουν, χωρίς νά κάνουν τά ἀνθρώπινα, νά τά περιμένουν ὅλα ἀπό τόν Θεό.
Διαλαλοῦσε ὅτι οἱ ἑπόμενες γενεές θά φέρουν τούς Γερμανούς καί τούς ξένους γενικά νά μᾶς μάθουν τήν γλῶσσα μας καί τά παιδιά μας καί τά ἐγγόνια μας θά μᾶς φτύνουν....
Ἄς ἀναφέρωμε ἀκόμη ἕνα-δυό ἀπό τά ἀστείρευτα πού ἔλεγε.
π. Ἰωὴλ: Ὅσα θέλετε, π. Ἀρσένιε. Τόν Γέροντα Παΐσιο κανείς δέν τόν χορταίνει, ὅσο καί ἄν τόν ἀκούη.
π. Ἀρσένιος: Συμφωνῶ. Ὁ Γέροντας ἐτόνιζε ὅτι, ὅσο περνάει ὁ καιρός θά αὐξάνουν τά ψυχολογικά προβλήματα. Δυστυχῶς ὅμως οἱ πιό πολλοί πνευματικοί ἄνθρωποι θά τά ἀποδίδουν σέ μαγεία, δαιμονική ἐπήρεια καί τά τοιαῦτα. Θά συμβαίνη τό ἀντίθετο δηλαδή ἀπό ἐκεῖνο πού κάνουν πολλοί ψυχίατροι, πού ὅταν ὄντως ὑπάρχουν δαιμονικές ἐπιδράσεις, κλπ., στούς ἀνθρώπους, ἐκεῖνοι τά ἀποδίδουν ὅλα σέ δῆθεν ψυχολογικές διαταραχές. Ἐννοεῖται δέ ὅτι ὁ Γέροντας δέν συνιστοῦσε τούς ἐξορκισμούς παρά σέ ἐλάχιστες περιπτώσεις καί φυσικά ἀφοῦ θά εἶχε προηγηθῆ μετάνοια καί ἐξομολόγησις.
Ἔλεγε σχετικά: «Δέν βγαίνει τό δαιμόνιο μέ ἠλεκτροσόκ, οὔτε οἱ λογισμοί βλασφημίας μέ ψυχοφάρμακα».
π. Ἰωὴλ: Φοβερός λόγος.
π. Ἀρσένιος: Ἔλεγε ἐπίσης ὁ Γέροντας: «Ἐξορκισμούς δέν πρέπει νά διαβάζη ὁ ἱερέας σέ δαιμονισμένο πού ἔχει τά λογικά του. Ὁ δαιμονισμένος πού ἔχει τά λογικά του, γιά νά θεραπευθῆ, πρέπει πρῶτα νά μετανοήση. Μόνο σέ κάποιον δαιμονισμένο πού ἔχει χάσει τά λογικά του ἤ δέν καταλαβαίνει πρέπει ὁ ἱερέας νά διαβάζη ἐξορκισμούς γιά νά φύγη τό δαιμόνιο».
Αὐτά, π. Ἰωήλ. Νομίζω ὅτι εἶναι ἀρκετά.
π. Ἰωὴλ: Π. Ἀρσένιε, γιά νά εἶμαι εἰλικρινής, ὅταν συνέτασσα τίς ἐρωτήσεις δέν ἐφαντάσθηκα ὅτι θά ἐχρειαζόταν τόσος χρόνος. Τώρα ὅμως πού βαίνομε πρός τό τέλος, διαπιστώνομε ἀμφότεροι πόσο ἀνεξάντλητο εἶναι αὐτό τό θέμα καί πόσα κενά μοιραίως ἔχομε ἀφήσει. Ἀλλά πιστεύω ὅτι ἀπό τά πολλά πού μᾶς εἴπατε καί ἀπό τά ὅσα θά μᾶς πῆτε ἀκόμη θά βροῦν τό πνευματικό ἐργαλεῖο οἱ ἀκροατές μας ὥστε νά ἐντοπίσουν καί ἀρκετές ἄλλες πτυχές τοῦ ἐν λόγῳ θέματος.
π. Ἀρσένιος: Εἶμαι σίγουρος γι᾽ αὐτό.
Μέρος Ε'
π. Ἰωὴλ - Έκτη Ἐρώτησις: Π. Ἀρσένιε, θά ἦταν δυνατόν νά μᾶς πῆτε ποιά πρέπει νά εἶναι ἡ στάσις τῶν πιστῶν ἔναντι κάποιων προσώπων πού φαίνονται ὡς ὑπεύθυνοι καθοδηγητές σέ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο τῆς ἐκκλησιαστικῆς διακονίας; Εἴτε αὐτοί εἶναι πατριάρχες, ἐπίσκοποι, ἱεροκήρυκες, πνευματικοί, καθηγούμενοι, μοναχοί, λαϊκοί θεολόγοι, κλπ. Ποιά κριτήρια δηλαδή πρέπει νά πληροῦν οἱ ἀνωτέρω, ὥστε οἱ πιστοί νά τούς ἐμπιστεύωνται καί νά ἀποδέχωνται τόν λόγο τους καθώς καί τί γενικῶς χρειάζεται νά προσέχουν οἱ πιστοί;
π. Ἀρσένιος: Ἄς ἀρχίσωμε, σεβαστέ μου π. Ἰωήλ, ἀπό τό τελευταῖο τμῆμα τῆς ἐρωτήσεώς σας. Τί γενικῶς πρέπει νά προσέχουν οἱ πιστοί. Θά πρέπη νά ἐξετάζουν ἐάν οἱ διάφοροι ἑκάστοτε καθοδηγητές ὀρθοτομοῦν καί ὀρθοπρακτοῦν τόν λόγον τῆς ἀληθείας σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Θά πρέπη νά ἀναζητοῦν διδασκάλους πού....
ἀποπνέουν τό ἄρωμα τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί τῆς γνησίας Ὀρθοδόξου πνευματικότητος.
Εἰς τήν Κλίμακα τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου, ἕνα βιβλίο τό ὁποῖο ἄντεξε στό διάβα τῶν αἰώνων διότι εἶναι ἕνα ἀσκητικό βιβλίο πού εἶναι γραμμένο ἀπό τήν ἐμπειρία τοῦ θεοσόφου Ἁγίου Ἰωάννου, ὑπάρχει ἕνας ἐξαίρετος λόγος ''Περί Ὑπακοῆς''. Εἶναι ὁ τέταρτος λόγος.
Ἐκεῖ ὁ ὅσιος πατήρ ἀφιερώνει πολλές παραγράφους γιά τό ἐν λόγῳ θέμα διότι αὐτήν τήν ἀρετή τήν θεωρεῖ θεμελιώδη. Ὅμως, ἐάν προσέξη κάποιος στήν παράγραφο ἑπτά στίς ἀρχές τοῦ ἐν προκειμένῳ λόγου, ἐκεῖ ὁ Ὅσιος θέτει μία ἀπαραίτητη προϋπόθεσι κάνοντας καί μία σημαντικωτάτη διευκρίνησι. Σᾶς τό διαβάζω σέ μετάφρασι:
«Ὅταν πρόκειται νά κλείνωμε τόν αὐχένα μας στόν Κύριο καί νά ἐμπιστευθοῦμε τόν ἑαυτό μας σέ ἄλλον, μέ λογισμό ταπεινοφροσύνης καί μέ κύριο σκοπό νά ἐξασφαλίσωμε τήν σωτηρία μας, πρίν ἀπό τήν εἴσοδό μας στήν ζωή τῆς ὑπακοῆς, ἄν τυχόν διαθέτωμε κάποια πονηρία καί σύνεσι, ἄς ἐξετάσωμε ἐρευνητικά καί - ἄς τό εἰπῶ ἔτσι - ἄς δοκιμάσωμε τόν κυβερνήτη. Καί τοῦτο γιά νά μή πέσωμε σέ ναύτη ἀντί σέ κυβερνήτη, σέ ἀσθενῆ ἀντί σέ ἰατρό, σέ ἐμπαθῆ ἀντί σέ ἀπαθῆ, σέ πέλαγος ἀντί σέ λιμάνι, καί ἔτσι νά προξενήσωμε στόν ἑαυτό μας βέβαιο ναυάγιο» . Στό τέλος τό κείμενο λέγει ''ἕτοιμον ἑαυτοῖς ναυάγιον προξενήσωμεν''.
Ἄρα, προαπαιτεῖται ἀπό τήν πλευρά μας, κατά τόν Ὅσιο Ἰωάννη, νά ''πειράσωμε μετά πονηρίας'', μετά κατά Θεόν ''λευκῆς'' δηλαδή πονηρίας νά δοκιμάσωμε τόν καθοδηγητή μας ἐάν εἶναι κυβερνήτης καί ὄχι ναύτης, ὅταν ψάχνωμε γιά Γέροντα, πνευματικό καθοδηγητή, κλπ.,
Ἄρα, ἀποτελεῖ πατερική διαχρονική θέσι αὐτή ἡ προσοχή ἀπό τήν πλευρά μας. Ἐπειδή δέ ἕνα ἀπό τά πιό σημαντικά θέματα γιά τούς πιστούς εἶναι ἡ ἐπιλογή τοῦ πνευματικοῦ, θά πρέπη οἱ Χριστιανοί νά ἐξετάσουν τά ἑξῆς βασικά θέματα:
Θά πρέπη ὁ πνευματικός νά ἔχη γνήσιο πατερικό φρόνημα, τό ὁποῖο ὅμως μετά διακρίσεως νά μπορῆ νά τό ἐξατομικεύη στήν κάθε ψυχή οὕτως ὥστε νά δημιουργῆται ἕνας προσωπικός ἀφυπνιστικός καθαρτικός συντονισμός.
Εἶναι ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ ὁ πνευματικός νά διακατέχεται ἀπό ἀνιδιοτέλεια σέ ὅλα τά ἐπίπεδα καί τά θέματα.
Ὁ ἐνδιαφερόμενος πρῶτα ἀναζητεῖ τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία τοῦ πνευματικοῦ, κυρίως ἀπό ἀνθρώπους πού ἐμπιστεύεται. Πρέπει νά ἀναπαύεται σέ αὐτόν καί νά εἶναι ἀποφασισμένος, μετά τήν ἐλευθέρα ἐπιλογή του, νά πάη ''μέ τά νερά'' τοῦ Γέροντα. Αὐτήν τήν φρᾶσι τήν χρησιμοποιοῦσε ὁ Γέρων Ἐφραίμ ὁ Κατουνακιώτης. Βέβαια, αὐτό ἰσχύει πρωτίστως γιά τούς μοναχούς πού πρέπει νά ἀρνοῦνται, ἐκτός ἀπό τά ἁμαρτωλά τους θελήματα, πολλές φορές καί τά φυσικά τους θελήματα.
Βέβαια ἐδῶ πρέπει νά διασαφηνισθῆ ὅτι κάποιοι μέ καλή διάθεσι διατυμπανίζουν ὅτι ἀπαιτεῖται ''τυφλή ὑπακοή'' στόν πνευματικό ἀπό τά πνευματικά του παιδιά. Ὁ ὅρος ὅμως αὐτός κατά κυριολεξίαν δέν εἶναι σωστός. Αὐτό πού χρειάζεται εἶναι ''πλήρης ὑπακοή''.
Ἀλλά ἐπάνω καί πέρα ἀπ᾽ ὅλα χρειάζεται ἀπό τήν πλευρά μας λεβέντικη ἀπόφασι νά θεραπευθοῦμε καί νά κάνωμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ χωρίς συμβιβασμούς καί ἁμαρτωλές προσμίξεις.
Οἱ καρποί τῆς ὑπακοῆς εἶναι ἀνυπολόγιστοι καί μοναδικοί. Πλεῖστα ὅσα εἶναι τά παραδείγματα ἀπό τήν Πατερική Γραμματολογία. Ἡ ὑπακοή εἶναι ὁ πιό ἀσφαλής-ἀπλανής καί σχετικά εὔκολος δρόμος. Μπορεῖ ἡ ἐκκοπή τοῦ θελήματός μας νά εἶναι πολλές φορές ἀσήκωτο ψυχικό μαρτύριο, ὅμως τά ὀφέλη ἐξ αὐτοῦ εἶναι ἀσυγκρίτως μεγαλύτερα.
Ἀλλά ἄς τό ποῦμε καί διαφορετικά.
Ἄν γιά νά κάνωμε ὑπακοή ἀπαιτῆται α´ ψυχικός καί σωματικός κόπος, μέ τήν ἴδια α´ ψυχοσωματική ὀδύνη θά ἔχωμε, ἐκτός ὑπακοῆς, λιγώτερα πνευματικά θετικά ἀποτελέσματα. Μάλιστα δέ, κάποιες φορές, θά ἔχωμε ἐλάχιστα ἤ καί ἀρνητικά.
Αὐτός βέβαια εἶναι ἕνας γενικός πνευματικός κανόνας. Πρέπει δέ νά ξέρωμε ὅτι σέ κάθε κανόνα ὑπάρχουν καί ἐξαιρέσεις. Καί ἐάν καμμιά φορά ὁ λογισμός μᾶς ἐνοχλῆ ἔντονα μήπως ἀνήκωμε σέ ἐξαίρεσι ἤ ἄν γενικῶς κάτι δέν πάει πάη καλά στήν ὑπακοή, ἤ ἀπό ἐμᾶς, ἤ ἀπό τόν πνευματικό, τότε ὄχι μόνοι μας νά προσπαθήσωμε νά βροῦμε τήν ἄκρη, ἀλλά ἀπό ἕναν ἄλλον πολύ-πολύ ἔμπειρο πνευματικό ὁδηγό θά πρέπη νά ζητήσωμε συμβουλή. Ἄλλωστε ἡ πεῖρα εἶναι δεύτερη Χάρις.
Βέβαια, στό σημεῖο αὐτό, π. Ἰωήλ, ἐπειδή ἡ ἐρώτησίς σας ὑπαινίσσεται τό τί πρέπει νά προσέχουν οἱ πιστοί, εἶμαι ἐκ νέου ὑποχρεωμένος νά στρέψω τόν λόγο καί σέ κάποιες παραφωνίες πού γίνονται στόν εὐλογημένο θεσμό τῆς ὑπακοῆς.
π. Ἰωὴλ: Ἐπειδή σᾶς ἐμπιστευόμεθα, π. Ἀρσένιε, νά μᾶς συγχωρήσετε ἄν σᾶς φέρωμε σέ δύσκολη θέσι. Ἁπλᾶ τό κάνομε μόνο ἀπό ἀγάπη γιά τόν κόσμο καί βαθειά συναίσθησι τῆς ποιμαντικῆς εὐθύνης πού φέρομε, ἰδιαίτερα ἐμεῖς οἱ πνευματικοί καί ἱερωμένοι, γενικώτερα.
π. Ἀρσένιος: Ἐννοεῖται, ὅτι συμφωνῶ.
Ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος κάτι ἀνάλογο μέ ἐκεῖνο πού εἴπαμε γιά τήν ''βλαμμένη εὐλάβεια'', ὅτι ὑπάρχει καί ''βλαμμένη ὑπακοή'', ἡ ἀρρωστημένη δηλαδή ὑπακοή. Αὐτό τό θέμα ἐξανλεῖται ἀνεξαντλήτως σέ ἀτελείωτες περιπτώσεις, ἀπό ἁπλές καί φαιδρές μέχρι πολύ ὀλέθριες καί σοβαρές.
Θά ἀναφέρω μία ἀπό κάθε περίπτωσι.
Ὅταν κάποιος θέλη νά γίνη μοναχός καί ψάχνη γιά μοναστήρι, κάποιες φορές εἶναι φυσικό νά κάνη κάποιες ἐπισκέψεις σέ διάφορα μοναστήρια γιά νά δῆ τί τοῦ ταιριάζει. Καί κάποιες φορές, ἰδιαίτερα μάλιστα ὅταν προηγηθοῦν κάποιες συγκυρίες ἤ συμπτώσεις, ἐντελῶς ἀνθρώπινες, ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ τοῦ λέγουν κάποιοι μοναχοί ἤ ὁ πορτάρης τοῦ α´ μοναστηριοῦ ''ἐδῶ σέ ἔφερε ὁ Ἅγιος ἄλφα'', κάποιοι μοναχοί τοῦ β´ μοναστηριοῦ ''ἐδῶ σέ ἔφερε ὁ Ἅγιος βήτα'', κλπ.
Αὐτό φαίνεται ἐκ πρώτης ὄψεως ἀστεῖο. Ἔχουν ὅμως συμβῆ καί περιπτώσεις νά τυχαίνη δύο μοναστήρια νά τιμῶνται στόν ἴδιο Ἅγιο, ὁπότε ὁ ὐποψήφιος ἔτι καί ἔτι δικαιολογημένα ἀναρωτιέται καί ἀνησυχεῖ λέγοντας ''μά, πῶς εἶναι δυνατόν ὁ ἴδιος Ἅγιος νά θέλη νά πάω καί στό ἕνα μοναστήρι καί στό ἄλλο;'' Πράγματα δηλαδή κωμικοτραγικά, πού θέλομε νά πιστεύωμε ὅτι λέγονται μέ καλή μέν διάθεσι ἀλλά ὄχι μετά γνώσεως καί κατά Θεόν σοφίας. Μέ αὐτά βέβαια πού λέγομε δέν ἀποκλείομε - κάθε ἄλλο - περιπτώσεις πού ἡ Θεία Πρόνοια ἐξ ἀντικειμένου φέρει ἔτσι τά πράγματα γιά τό καλό μας.
Ἔχομε ὅμως καί πολλές ἐπαινετές ἀντίθετες περιπτώσεις. Σέ αὐτές διακριτικοί Γεροντάδες ὠθοῦν τούς ὑποψηφίους νά ψάξουν καί σέ ἄλλα μοναστήρια γιά νά δοῦν μή τυχόν ἀναπαύωνται καλύτερα.
Μία τέτοια λαμπρή περίπτωσι ἔχομε μέ τόν Γέροντα Μητροφάνη τόν Ἁγιοπαυλίτη πού ἐκοιμήθη τό 1995. Ὅταν ἐπῆγε στήν Ἱερά Μονή Ἁγίου Παύλου γιά νά γίνη μοναχός, κάποια στιγμή τοῦ εἶπε ὁ Γέροντας Παρθένιος, ὁ νῦν ἡγούμενος τῆς Μονῆς: «Πήγαινε, κάνε περιοδεία καί στά ὑπόλοιπα μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί μετά ἀποφασίζεις τί σοῦ ταιριάζει καλύτερα». Καί ἀπήντησε ὁ τότε Γεώργιος καί ἔπειτα Γέρων Μητροφάνης: «Ἔχω ἤδη πάει σέ ὅλα καί ἐδῶ μοῦ ἀρέσει περισσότερο». Αὐτός ὁ μοναχός ἔφθασε σέ ὕψιστα πνευματικά μέτρα καί ἦτο ὑπόδειγμα καί τύπος θεαρέστου καί πλήρους, ὑγιοῦς ὑπακοῆς.
Μοῦ ἔλεγε ὁ Γέρων Παρθένιος τά ἑξῆς περί αὐτοῦ τοῦ μοναχοῦ: «Ἦτο ὀλιγομίλητος, πολύ ἐπιμελής σέ ὅλα καί εἶχε μεγάλη ''ξενητεία''». Μία φορά πού ἔγινε ἀλλαγή διακονημάτων, ὅταν ἔμαθε τό νέο του διακόνημα, ἐσιώπησε περίπου γιά δέκα λεπτά. Προσευχήθηκε καί εἶπε μόνο ''Νἆναι εὐλογημένο''.
Αὐτός εἶχε καί πολλούς πειρασμούς. Ὑπέφερε πολύ ἀπό τούς δαίμονες. Τόν ἔθλιβε ὁ πειρασμός καί τοῦ ἔλεγε ὅτι δέν εἶχε κάνει καλή ἐξομολόγησι. Ὁπότε ἐζήτησε ἀπό τόν Γέροντα Παρθένιο νά τοῦ ἐπιτρέψη νά κάνη μία ἐξονυχιστική ἐξομολόγησι. Ἤθελε νά τά πῆ ὅλα καί μετά νά ἀκούση τίς συμβουλές τοῦ Γέροντος Παρθενίου. Ἡ ἐξαγόρευσίς του, ἄν καί ἦτο πολύ πυκνή, ἐκράτησε περισσότερο ἀπό δύο ὧρες. Τί τεράστιο πνευματικό μικροσκόπιο λοιπόν διέθετε καί εἶχε ἐντοπίσει καί τήν παραμικρή λεπτομέρεια!
Αὐτός ὁ μοναχός εἶχε ἀσύλληπτες πνευματικές χαρές, ἀλλά καί μεγάλες ὠδῖνες. Ὧδε ἡ πλήρης καί ὑγιής πνευματικότης πού σχολιάζομε. Μάλιστα, κάποιες φορές μοῦ εἶπε ὁ Γέρων Παρθένιος ὅτι ἐκοιμᾶτο μαζί μέ τόν πειρασμό. Ἄς μή ποῦμε πιό πολλά ἐπ᾽ αὐτοῦ καί ἄς κλείσωμε αὐτήν τήν ὠφέλιμη παρένθεσι λέγοντας ὅτι ἐκοιμήθη ὁσιακῶς, προσευχόμενος μέ τό κομβοσχοίνι του λέγοντας τήν εὐχή τοῦ Ἰησοῦ. Μάλιστα, μετά τήν ἀναχώρησι τῆς ψυχῆς του δέν ἔπεσε τό κομβοσχοίνι ἀπό τό χέρι του, καί ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλά καί μετά τήν μακαρία κοίμησί του τό νύχι ἀπό τό δάκτυλό του ἦτο ἀνάμεσα στούς κόμβους πού μετροῦσε.
Ὁ Γέρων Παρθένιος, ὅταν τόν ἐρωτῶ γιά τόν Γέροντα Μητροφάνη, συχνά-πυκνά μοῦ λέγει τό ἑξῆς: «Τέτοιον καλόγηρο δέν ἔχω ξανασυναντήσει στήν ζωή μου». Καί στήν ἡλικία πού εὑρίσκεται ὁ Γέροντας Παρθένιος πόσους καί πόσους δέν ἔχει συναντήσει...
π. Ἰωὴλ: Πολύ συγκινητικά καί ὠφέλιμα τά τοῦ Γέροντος Μητροφάνους.
π. Ἀρσένιος: Πιό πολύ μέ ἀναπαύουν αὐτά τά θέματα, ἀλλά δυστυχῶς ἔχομε χρέος νά ἐντοπίζωμε καί τά πνευματικά καρκινώματα πρίν αὐτά κάνουν μεταστάσεις. Γι᾽ αὐτό, εὐθύς ἀμέσως ἄς περάσω καί στό ἄλλο παράδειγμα.
Ἡ τραγική περίπτωσις εἶναι ὅταν ὁ πνευματικός δέν ἀκολουθῆ τήν διαχρονική διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας σέ διάφορα ζωτικῆς σημασίας θέματα. Τέτοια παραδείγματα εἶναι ἡ ἐλαχιστοποίησις τῆς σοβαρότητος, πού φθάνει ἕως καί πλήρη ἀμνήστευσι, κάποιων θανασίμων ἁμαρτιῶν ἐκ μέρους τοῦ πνευματικοῦ. Φυσικά, αὐτό μπορεῖ νά γίνεται εἴτε σέ ἰδιωτικό προσωπικό ἐπίπεδο, εἴτε τό ἀκόμη χειρότερο, νά κηρύσσεται δημοσίᾳ, ὄχι μόνον ἀπό ''ἀπνευμάτιστους'' πνευματικούς, ἀλλά καί ἀπό θεολόγους ἤ ἱεροκήρυκες, πού καταντοῦν ''ἀεροκήρυκες'', πού ἐκπέμπουν μολυσμένο ἀέρα καί μολύνουν τήν περιρρέουσα πνευματική ἀτμόσφαιρα.
Πιό συγκεκριμένα, νά μή θεωροῦν ἁμαρτίες, καί μάλιστα βδελυκτή καί θανάσιμη, τίς προγαμιαῖες σχέσεις, τήν πορνεία καί τά σύν αὐτοῖς... Νά λέγη π.χ. ὁ πνευματικός ''ὅταν ὑπάρχη ἀγάπη ἤ σοβαρός σκοπός, κλπ., ἔ τότε δέν εἶναι ἁμαρτία. Ἁμαρτία εἶναι μόνον ὅταν γίνεται ἡ πορνεία ἐπί χρήμασι, κλπ.''!
Ἤθελα νά ἤξερα, ὅλοι αὐτοί οἱ ἀρνητικοί ''εἰδήμονες καί ἐπαΐοντες καί σύγχρονοι φωστῆρες'' τοῦ θεομάχου πνεύματος, ἀγνοοῦν τόσο πολύ τήν Ἁγία Γραφή καί τήν Πατερική Γραμματολογία; Δέν μπορῶ νά τό πιστεύσω καί νά τό καταλάβω! Τούς διαφεύγει ἀκόμη καί αὐτή ἡ πασίγνωστη εὐαγγελική περικοπή τῆς Σαμαρείτιδος; Ἀγνοοῦν τί λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στήν Α´ πρός Κορινθίους Ἐπιστολή του, ἕβδομο καί πέμπτο Κεφάλαια; «Δέδεσαι γυναικί; Μή ζήτει λύσιν. Λέλυσαι γυναικός; Μή ζήτει γυναῖκα. Ἐάν δέ καί γήμῃς, οὐχ ἥμαρτες» (Α´ Κορ. ζ´, 28-28). Ἐπίσης: «Ὅμως ἀκούεται ἐν ὑμῖν πορνεία καί τοιαύτη πορνεία, ἥτις οὐδέ ἐν τοῖς ἔθνεσιν ὀνομάζεται, ὥστε γυναῖκα τινά τοῦ πατρός ἔχειν» (Α´ Κορ. ε´, 1). Συζοῦσε δηλαδή ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος μέ τήν μητριά του...
Δέν θά τά ἀναλύσωμε διεξοδικά. Τό συμπέρασμα εἶναι ὅτι τό στόμα τοῦ Χριστοῦ, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, μόνο μέσα στόν νόμιμο γάμο βλέπει σχέσι ἀναμάρτητη. Ἀλλά καί αὐτό φυσικά ἐννοεῖται ὑπό ὅρους, ὅπως τά ἐξηγοῦν ὅλοι οἱ θεοφόροι Πατέρες καί εἶναι κατατεθειμένα στίς ἀποφάσεις τῶν Συνόδων. Ὅταν δηλαδή ὅλα αὐτά εἶναι ἔξω ἀπό τό γνήσιο-διαχρονικό ἐκκλησιαστικό καί ἐκκλησιολογικό πλαίσιο.
Ἐπίσης, δέν κάνομε ὑποκοή σέ αἱρετικές, σχισματικές καί καθαρά θανάσιμες ἁμαρτωλές ἐπιταγές. Οὔτε κἄν πρέπει νά δεχώμεθα, ''ἐν ὀνόματι Κυρίου'', ἄρρωστες καί ἐμπαθεῖς μή πνευματικές ἐπιβολές.
Μία φορά, ὅταν ὁ Γέρων Παρθένιος κάπου εὑρίσκετο μέ ἕναν ζηλωτή καί ἐκάθισε νά φάη, ὅταν ἔκανε προσευχή ὁ Γέρων Παρθένιος, ὁ ζηλωτής ἐκτινάχθηκε μακρυά ''ἵνα μή μιανθῆ''! Καί ὅταν τόν ἐρώτησε ταπεινά ὁ Γέροντας γιατί τό ἔκανε αὐτό, ἐκεῖνος εἶπε ''τέτοια ἐντολή ἔχω ἀπό τόν πνευματικό μου καί κάνω ὑπακοή''. Καί τοῦ ἀπήντησε ὁ Γέροντας Παρθένιος: «Νά πῆς στόν πνευματικό σου ὅτι εἶσθε καί οἱ δύο πλανεμένοι». Σημειωτέον δέ ὅτι ὁ Γέροντας Παρθένιος εἶναι πολύ ἠπίων τόνων ἄνθρωπος μετά μακροθυμίας, διακρίσεως καί ταπεινοφροσύνης...
Μία φορά ἐξωμολόγησε μία ἐντελῶς κουφή, πού μόνο τήν ὥρα τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολογήσεως ἤρθη παντελῶς ἡ κουφότης της. Ἄκουσε ὅλα τά τοῦ Γέροντος. Μόλις πῆγε ἔξω, οἱ δικοί της διερωτῶντο τί εἴδους ἐξομολόγησι θά ἔκανε τήν στιγμή πού δέν μποροῦσε νά κάνη διάλογο καί νά πάρη συμβουλές, ἀφοῦ δέν μποροῦσε νά ἀκούση τόν πνευματικό. Ἀλλά ὅταν μετά τήν ἐξομολόγησι ὁ ἴδιος ὁ Γέροντας τούς διεβεβαίωσε ὅτι ἔγινε τέλεια ἐξομολόγησις, δηλαδή ἡ παντελῶς κουφή τά ἄκουγε ὅλα, ἔμειναν ἔκθαμβοι...! Ὅταν ὁ Γέροντας μᾶς τό ἐδιηγῆτο δέν μποροῦσε νά σταματήση τά δάκρυά του. Δέν χρειάζονται περαιτέρω σχόλια.
π. Ἰωὴλ: Αὐτά εἶναι ὄντως γνήσια σύγχρονα θαύματα.
π. Ἀρσένιος: Πράγματι.
Τώρα νά ἀναφέρωμε καί τό ἑξῆς, διότι ὑπάρχει δυστυχῶς κάποιες φορές μεγάλη σύγχυσις, ἀφέλεια καί πολλή ἄγνοια.
Ὅταν κάποιος γνωρίζη τί ζητᾶ τό Εὐαγγέλιο σέ γενικές γραμμές, γνωρίζει τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ καί τό πνεῦμα τῶν Ἁγίων Πατέρων, πού μόνον ἐκεῖνοι ἑρμήνευσαν σωστά τό Εὐαγγέλιο, τότε, ἄν κάτι δέν πάη καλά μέ τόν πνευματικό του καί τούς ἐν γένει πνευματικούς καθοδηγητές του καί ἐπιμένη νά τούς ἀκολουθῆ, τότε δέν τόν καλύπτει ὁ Θεός.
Ὅταν, γιά νά τό ποῦμε πιό ξεκάθαρα, ξέρης π.χ. ὅτι τό τάδε θανάσιμο ἁμάρτημα (πορνεία, κλπ.) τό ἀπαγορεύει τό Εὐαγγέλιο, ἀκόμη καί νά σοῦ τό ἐπιτρέψη ὁ πνευματικός, ἄν τό κάνης, δέν σέ συγχωρεῖ ὁ Θεός. Ἄν ὅμως ὄντως, γιά τόν α´ ἤ β´ λόγο δέν ξέρης ὅτι κάτι δέν τό ἐπιτρέπει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἀλλά τό κάνης μόνο λόγῳ ὑπακοῆς, τότε ἐπαφίεται τό θέμα στήν κρίσι τοῦ Θεοῦ. Εἶναι πολύ πιθανόν νά σέ καλύψη ὁ καλός Θεός, βλέποντας τήν ἁγνή πρόθεσί σου, τοὐλάχιστον ἕως ὅτου φέρη ἔτσι τίς συγκυρίες, ὥστε νά ξυπνήσης ἀπό τόν λήθαργο καί νά ἀναζητήσης ἄλλον ὁδηγό στόν ὁποῖο νά ἀναπαύεται τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ.
Ἔχομε βέβαια καί περιπτώσεις πού ἄνθρωποι, λόγῳ ἁπλότητος καί ἀγνοίας, ἐπρόκοψαν ἀκόμη καί μέσα σέ ἀρρωστημένες πνευματικά καταστάσεις. Αὐτό ὅμως εἶναι ὄντως ἐπικίνδυνο καί πολλές φορές ἐπισφαλές.
Τό πιό σημαντικό ἴσως ἀπό ὅλα εἶναι τό τί πνευματική προθυμία ἔχομε. Ποῦ τελικά θέλομε νά θέσωμε τόν προσωπικό μας πνευματικό πῆχυ. Θέλομε μιά ζωή νά τρεφώμαστε μέ γάλα, ὅπως λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος - καί μάλιστα μέ γάλα σκόνη -, ἤ μέ στερεά τροφή; Μακροχρόνια ἄγνοια πνευματικοῦ νόμου δέν δικαιολογεῖται.
Ἐάν ψάχνωμε μετά ''βουλιμίας'' νά βρίσκωμε νόθους πνευματικούς καθοδηγητές, καί τό θεωροῦμε αὐτό ''ἐξυπνάδα'', ἀποδεικνυόμεθα ἀνοητότεροι τῶν ἀνοήτων, ἐφ᾽ ὅσον γινώμεθα οἱ ἴδιοι φονευταί τῆς πνευματικῆς μας προόδου. Ἐάν ἀναπαυώμεθα σέ διδασκάλους πού ἱκανοποιοῦν καί χαϊδεύουν τίς ἀδυναμίες μας, τότε δέρομε ἀέρα. Ἐάν ψάχνωμε γιά πνευματικούς μόνο γιά νά μᾶς ''νταντεύουν'' καί νά μᾶς ποτίζουν, καί ὄχι γιά νά μᾶς κλαδεύουν ὅταν χρειάζεται, τότε δέν θά καρπίσωμε ποτέ πνευματικά, δέν θά ἔχωμε πνευματικές χαρές. Ἐάν ζητᾶμε, καί οἱ πνευματικοί μᾶς δίνουν εὐλογία, γιά ποικίλου εἴδους κοσμικά πράγματα καί ἁμαρτίες, τότε ἔχει χαθῆ κάθε ἴχνος ὑγιοῦς πνευματικότητος. Αὐτές ὅμως οἱ ''ἐὐλογίες'' εἶναι ἀλογίες.
Πρέπει ἡ ὑπακοή σέ κάθε περίπτωσι νά ἐφαρμόζεται ἐντός τῶν στεγανῶν διαχρονικῶν πνευματικῶν πλαισίων ὅπως ἀκριβῶς τά διέσωσε ἡ Ὀρθόδοξος παράδοσις.
Τώρα, ἐάν αὐτά καί πολλά ἄλλα, πού δέν ἔχομε τόν χρόνο νά τά θίξωμε, ἰσχύουν γιά τήν στενώτερη σχέσι πνευματικοῦ τέκνου καί πνευματικοῦ πατρός, τότε κατά μείζονα λόγον θά ἰσχύουν καί γιά τήν εὐρύτερη σχέσι τοῦ κάθε πιστοῦ μέ τούς ὑπολοίπους ρασοφόρους, καί ὄχι μόνον, πού μέσα στήν Ἐκκλησία κατέχουν διάφορες θέσεις.
Δέν πρέπει νά ἀκοῦμε ὁμιλητάς καί ὁμιλίες ἀπό μή ἀκραιφνῶς Ὀρθοδόξους. Δέν πρέπει νά ἔχωμε στενές σχέσεις μέ ἀνθρώπους, διδασκάλους, ποιμένες, μέ ἀποκλίνουσες θέσεις στό δόγμα καί στό ἦθος τῆς Ὀρθοδοξίας.
Πρέπει φυσικά νά σεβώμεθα τούς θεσμούς, νά ἀποδίδωμε τήν πρέπουσα τιμή καί σεβασμό ἑνί ἑκάστῳ ἐξ αὐτῶν, ἀλλά ὅταν ὑπάρχη πνευματικό πρόβλημα νά διαχωρίζωμε τήν θέσι μας, νά κρατᾶμε ἀποστάσεις ἀσφαλείας, καί ὅταν χρειάζεται, νά ὀρθώνωμε λόγον Ὀρθόδοξον, ἀντιρρητικόν, χωρίς ὅμως ἀκρότητες, ἀδιακρισίες καί προσωπικές ἐμπάθειες.
Πρέπει πάντα νά οἰκοδομοῦμε.
Ὅ,τι πρέπει νά καλύψωμε νά τό καλύπτωμε, ἀλλά καί ὅ,τι πρέπει νά ἐπισημάνωμε νά τό ἐπισημαίνωμε μέ διάκρισι.
Ὅλοι μας ἔχομε μερίδιο εὐθύνης ὅταν τηροῦμε ἔνοχη σιωπή ἐκεῖ ὅπου πρέπει νά μιλήσωμε καί τό ἀκόμη χειρότερο, ὅταν προσφέρωμε ἄμεση ἤ ἔμμεση συγκατάθεσι στά κακῶς τεκταινόμενα ἤ σέ πράγματα πού σχεδιάζεται νά γίνουν καί εἶναι ἐνάντια στήν Ὀρθόδοξη παράδοσι, διδασκαλία καί ζωή.
Ἄς ἀρκεσθοῦμε σέ αὐτά π. Ἰωήλ.
π. Ἰωὴλ: Ὄντως, τά καυτά, λεπτά, ἀλλά καί πολύ ἐποικοδομητικά αὐτά θέματα εἶναι ἀνεξάντλητα. Σᾶς εὐαχιστοῦμε.
Ἀρχιμανδρίτης Ἀρσένιος Κατερέλος, Ἡγούμενος Ἱ. Μονῆς Ἁγίου Νικολάου Δίβρης Φθιώτιδος
(Ἡ συνέντευξις ἐδόθη στόν πρωτοσύγγελο π. Ἰωήλ Κωνστάνταρο στόν ραδιοφωνικό σταθμό τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς & Κονίτσης τήν 15 – 07 – 2014)
Πηγή: Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό (Μέρος Α’ , Μέρος Β’ , Μέρος Γ’ , Μέρος Δ’ , Μέρος Ε’ )
