31/01/2010  ΜΕ ΤΟΝ ΣΑΒΒΑ ΙΑΚΩΒΙΔΗ

Την περ. Πέμπτη το βράδυ, στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, ο γνωστός Έλληνας ακαδημαϊκός και γλωσσολόγος, Γεώργιος Μπαμπινιώτης, μίλησε σε εκδήλωση για τους Τρεις Ιεράρχες με θέμα: «Η συμβολή των Τριών Ιεραρχών στα Ελληνικά Γράμματα, στην Παιδεία και στη Γλώσσα». Δυστυχώς δεν κατάφερα να παραστώ, όμως, ο καλός συνάδελφος και φίλος Χρήστος Καρύδης με τροφοδότησε με μερικά σημεία της ομιλίας του Έλληνα ακαδημαϊκού, που θα επιτρέψουν περαιτέρω συζήτηση και αναφορά στους Τρεις Μέγιστους Φωστήρες της Οικουμένης. Ο Μπαμπινιώτης υποστήριξε πως η ουσία της παιδείας είναι η αγωγή, η οποία δεν νοείται χωρίς την καλλιέργεια της ψυχής. Δι’ αυτής, οι νέοι θα μάθουν την εγκράτεια, τη σύνεση, την υπευθυνότητα, την ταπείνωση και την αυτοκριτική. Η ελληνική και χριστιανική παιδεία μπορούν να ορθοτομήσουν λόγο και να διαδραματίσουν ρόλο στην αφύπνιση συνειδήσεων, ταρακουνώντας παρασυρμένους και βολεμένους σε μια κοινωνία αποχαύνωσης και παραίτησης.

Ο Γ. Μπαμπινιώτης υποστήριξε τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών όχι μόνο για να ξέρουν οι μαθητές για την ορθόδοξη και τις άλλες θρησκείες αλλά για να μπορούν οι νέοι να καταλαβαίνουν το λόγο του Ευαγγελίου και να παρακολουθούν τα Μυστήρια της Εκκλησίας. Ο Έλληνας ακαδημαϊκός ανέλυσε τη συμβολή των Τριών Ιεραρχών στα ελληνικά γράμματα και στην παιδεία και υπογράμμισε ότι Ελληνισμός και Ορθοδοξία είναι έννοιες αλληλοσυμπληρούμενες, που καλούμαστε να διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού. Ιδιαίτερα επέμεινε στην ελληνική γλώσσα και στη διαφύλαξή της, να την προσέχουμε σαν τα μάτια μας και να μη τη μολύνουμε με ξένες παρεισφρήσεις. Αν κάτι πολυσήμαντο και ανεπανάληπτο χαρακτηρίζει την Ελληνική, όπως και την Κινεζική, είναι η αδιάσπαστη συνέχειά της εδώ και χιλιετηρίδες. Η γλώσσα είναι ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο μέσο επικοινωνίας. Οι Έλληνες ευτυχήσαμε να μιλούμε μια γλώσσα πλουσιότατη και χαρίεσσα, μητέρα και τροφό όλων των άλλων μεγάλων γλωσσών.

Ποιες ήταν οι θέσεις των Τριών Ιεραρχών για την παιδεία; Για τους Μέγιστους Φωστήρες, η αγωγή των νέων είναι καίριας σημασίας. «Τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών φαίνεται μοι, άνθρωπον άγειν, το πολυτροπώτατον ζώον και ποικιλώτατον», λέγει ο Γρηγόριος. Και ο μέγας Βασίλειος θα υπερθεματίσει ότι σκοπός της αγωγής είναι: «Ομοιωθήναι Θεώ κατά το δυνατόν ανθρώπου φύσει. Ομοίωσις δε ουκ άνευ γνώσεως, η δε γνώσις ουκ εκτός των διδαγμάτων». Όπως ο Γ. Μπαμπινιώτης επισημαίνει, για τους Τρεις Μεγάλους Πατέρες, ουσία της παιδείας είναι η αγωγή και δεν νοείται αγωγή χωρίς «πνευματικά μαθήματα» και «επιμέλεια ψυχής»: «Ότι των οικείων αμελούμεν παίδων, και των μεν κτημάτων αυτών επιμελούμεθα, της δε ψυχής αυτών καταφρονούμεν, εσχάτης ανοίας πράγμα», προειδοποιεί ο Χρυσόστομος. Η παιδεία για τους Τρεις Ιεράρχες είναι πολύ μεγάλη υπόθεση, σε σημείο που ο Χρυσόστομος είπε τη γνωστή ρήση: «Η παιδεία μετάληψις αγιότητος εστί». Οι σεπτοί Ιεράρχες δίνουν επίσης μεγάλη έμφαση στους δασκάλους και στους γονείς, οι οποίοι καλούνται, διά του παραδείγματος και της αγάπης, να ωθήσουν τους νέους στους αγλαόκαρπους δρόμους της ελληνικής και χριστιανικής παιδείας.

Ο Γ. Μπαμπινιώτης είναι ένθερμος θιασώτης και υπερασπιστής της ελληνικής γλώσσας, οι βαθύριζες καταβολές της οποίας ανάγονται στα αρχαία ελληνικά. Οι κατά καιρούς μεταρρυθμιστές διέπραξαν ανόσιο έγκλημα κατά των Ελληνόπουλων, επειδή τα απέκοψαν από τους μελίρρυτους ποταμούς της αρχαιοελληνικής πραγματείας και φιλοσοφίας. Όσοι διδαχτήκαμε αρχαία Ελληνικά, καυχιόμαστε ότι μάθαμε καλά Ελληνικά, έστω και αν τότε διερωτώμεθα για τη χρησιμότητά τους. Ένας από τους λόγους του εκβαρβαρισμού, της αποφλοίωσης και της ξενοκρατίας στην ελληνική είναι ακριβώς η σχεδόν έξωση των αρχαίων Ελληνικών από την εκπαίδευση. Το σημερινό Ελληνόπουλο αποκόπηκε και απομονώθηκε από τη γλωσσική μας παράδοση και τις ακένωτες γλωσσικές μας δεξαμενές, με αποτέλεσμα την αλαλία και τη λεξιπενία. Το λεξιλόγιό του περιορίστηκε σε μερικές εκατοντάδες λέξεις. Και πότε; Όταν σε ευρωπαϊκές χώρες ανθεί και επιβάλλεται η διδασκαλία της αρχαίας Ελληνικής, ώστε οι ξένοι μαθητές να εμβαθύνουν στα νάματα και στα νοήματα του τρόπου σκέψης των αρχαίων προγόνων μας.

Οι ξένοι τους θαυμάζουν και τους διαβάζουν, οι σημερινοί Έλληνες τους αποστρέφονται και δεν καταδέχονται να εμβαπτισθούν στις ιδέες και στις φιλοσοφικές αντιλήψεις των ευκλεών προγόνων τους. Σε μήνυμά του προς τους μαθητές και τους σπουδαστές, ο υπουργός Παιδείας επισημαίνει πως οι Τρεις Ιεράρχες «διακήρυξαν, μέσα από το έργο τους, πως η μόρφωση πρέπει να εφοδιάζει τους νέους με όλα τα αναγκαία πνευματικά εφόδια, που θα τους κάνουν φωτισμένους ανθρώπους, χρήσιμους κοινωνικούς εργάτες και θαρραλέους μαχητές στη ζωή τους. Η αγάπη για το συνάνθρωπο, ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η κοινωνική δικαιοσύνη ήταν οι αρετές που δίδαξαν και υπηρέτησαν έμπρακτα οι Τρεις Ιεράρχες». Οι Τρεις Ιεράρχες, όμως, πάντρεψαν την ελληνική με τη χριστιανική παιδεία και δεν υποτίμησαν καθόλου την αρχαία ελληνική γραμματεία. Η παιδεία είναι υπόθεση υπερκομματική και εθνική και δεν μπορεί κάθε φορά, που αλλάζει η κυβέρνηση να μετατρέπεται σε κομματική.

Από την άλλη, η ελληνική γλώσσα μας είναι μια πλούσια και αρχοντική γλώσσα, που μιλιέται για πάνω από τρεις χιλιετηρίδες αδιάσπαστα. Είναι η γλώσσα των ομηρικών επών, των τραγικών ποιητών μας, του ιστορικού λόγου, των πατερικών κειμένων, της λαϊκής και δημώδους μας παράδοσης, του Μακρυγιάννη και του Ελύτη, του Σεφέρη και του Μόντη, του Αισχύλου και του Παλαμά, του Θουκυδίδη και του Ρίτσου. Έχει την ικανότητα και τη δεινότητα να εκφράζει τα πιο πολύχρωμα, πολυδύναμα, υψιπετή και δύσληπτα νοήματα, που καμία άλλη γλώσσα δεν μπορεί να αποδώσει. Η ελληνική γλώσσα είναι η εθνική ταυτότητά μας. Αν χάσουμε τη γλώσσα μας και δι’ αυτής την ελληνική και χριστιανική παιδεία μας, απλώς κάποια στιγμή θα χαθούμε. Όπως διδάσκουν και οι πρόγονοί μας: Αντίσταση, ελευθερία, δημοκρατία και οξεία κριτική σκέψη. Σκεπτόμενοι πολίτες είναι το στήριγμα και η θεμελίωση της ύπαρξής μας. Χρέος του καθενός είναι να υπερασπίσει γλώσσα και παιδεία, ελληνική και χριστιανική. ΟΙ Τρεις Ιεράρχες δίνουν ισχυρά και ακτύπητα εφόδια.

του Παναγιώτη Τσαγκάρη - Θεολόγου

Υπευθύνου ΣΕΠ ΚΕΣΥΠ Καλλονής Λέσβου  -Προέδρου της Ένωσης Θεολόγων Νομού Λέσβου (Παράρτηματος της ΠΕΘ)

***

Ομιλία που εκφωνήθηκε στο Δημοτικό θεάτρο Μυτιλήνης, στα πλαίσια της εκδήλωσης που οργάνωσε η Περιφερειακή Δ/νση Εκπαίδευσης Βορείου Αιγαίου για την σχολική εορτή των Τριών Ιεραρχών, στις 30 Ιανουαρίου 2010.

***

«Τρισήλιον Φως τρεις άνηψεν ηλίους»(1), ήλιους ορθόδοξης θεολογίας, χριστιανικής φιλοσοφίας, οικουμενικής παιδαγωγίας, θυσιαστικής διακονίας, οιακόστροφης ποιμαντορίας, ανεπανάληπτης συγγραφικής και ποιητικής μεγαλουργίας, «Βασίλειον τον Μέγαν και τον Θεολόγον Γρηγόριον συν τω κλεινώ Ιωάννη τω την γλώτταν χρυσορρήμονι».(2)

Τα παραπάνω υπερθετικά κατηγορήματα που ευλαβικά αποδώσαμε  στους Τρείς Πατέρες της Εκκλησίας είναι αλήθεια, ας το ομολογήσουμε, ότι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως πομπώδη, μεγαλόσχημα και συντεχνιακά ενώ είναι βέβαιο ότι θα αξιολογηθούν ως ασήμαντα από πολλούς νεοέλληνες τους οποίους ακόμη και η εορτή των Τριών Ιεραρχών τους αφήνει ασυγκίνητους και κάποιους μάλιστα τους ενοχλεί. Γιατί; διότι «δεν μας συγκινούν πια ούτε η σοφία, ούτε η αγιοσύνη, διότι δεν εκτιμούμε πια ούτε τους Έλληνες προγόνους μας ούτε τους Πατέρες της Εκκλησίας. Άλλες αντιλήψεις, άλλα πιστεύματα, άλλα ιδανικά τώρα βρήκαν θέση μέσα μας»(3).

Τα δυτικά ξυλοκέρατα των διαφόρων αθεϊστικών φιλοσοφικών ρευμάτων, ως πολιτιστικά υποπροϊόντα της Εσπερίας, εισήχθησαν από τα τέλη του 19^ου αιώνα και στην καθ΄ ημάς εγχώρια πραγματικότητα προλειαίνοντας το έδαφος για τη συσσωμάτωση μας στην νέα παγκοσμιοποιημένη  κοινωνία. 

Στην πορεία αυτή της μεταμοντέρνας κοινωνίας μας, προς το  «οικουμενικό χωριό», δεν αναγνωρίζουμε πλέον λόγο ύπαρξης στην αντικειμενική και απόλυτη Αλήθεια αλλά θεοποιούμε την υποκειμενικότητα και σχετικοποιούμε ακόμη και την πραγματικότητα.

Και ως εκ τούτου αμφισβητούμε τα παλαιά, αποδομούμε τα δοκιμασμένα και θεοποιούμε τα νέα.

Το ερώτημα που διαρκώς μας τριβελίζει το μυαλό, είναι πως θα πάμε μπροστά, πως θα προοδεύσουμε, σκεπτόμενοι όμως πάντα ωφελιμιστικά και χρησιμοθηρικά.

Η νοοτροπία αυτή διαποτίζει όλο το είναι  της ζωής μας. Αγγίζει ακόμη την Παιδεία και γιατί όχι και την Εκκλησία.

Επενδύουμε έτσι, σε μια τεχνοκρατική και χρησιμοθηρική εκπαίδευση, η οποία αποθεώνει την ποσοτική πληροφόρηση και την εργαλειακή γνώση ως  μοχλούς προσωπικής και κοινωνικής ανάπτυξης, αδιαφορεί όμως επικίνδυνα για την κριτική σκέψη, την πνευματική καλλιέργεια, την αλήθεια.

Από την άλλη, οι μετέχοντες του εκκλησιαστικού γεγονότος, με το να παρασυρόμαστε συχνά σε μια ακατάσχετη και ψευδώνυμη  αγαπολογία, υποβαθμίζουμε την Αλήθεια και την Πίστη. Έτσι επέρχεται η λήθη της Αλήθειας και με αυτή τη νοοτροπία, δεν είναι καθόλου παράδοξο το γεγονός της λησμοσύνης  του μεγέθους της προσφοράς των Τριών Ιεραρχών και της τιμής που οφείλουμε σ΄ εκείνους.

Επίσης, είναι αξιοπρόσεκτο και το επισημαίνουμε, ότι στην συντριπτική πλειοψηφία των λόγων που εκφωνούνται προς τιμή τους, ενώ υπάρχει πληθώρα αναφορών στο παιδαγωγικό και κοινωνικό μήνυμα τους, απουσιάζει το όνομα Εκείνου που είναι το αίτιο της ύπαρξης τους. Εκείνου που κατά την πίστη τη χριστιανική είναι η όντως Αλήθεια. «Έστι  δε η αυτοαλήθεια ο Θεός ημών»(4) θα πει ο  Μέγας Βασίλειος. Απουσιάζει το υπέρ παν όνομα, το όνομα του σαρκωμένου Λόγου του Θεού, του Χριστού.

Γιατί; Μήπως άραγε, επειδή,  στον κοσμοπολίτικο κόσμο μας του life style, της ψηφιακής εικόνας, της virtual reality πραγματικότητας, της μοριακής βιολογίας, της νανοτεχνολογίας, το όνομα του Χριστού θεωρείται δεδομένο ή μήπως στερεότυπο, παράταιρο ή και απαγορευμένο;

Στο δημόσιο διάλογο που τον τελευταίο καιρό διεξάγεται για την απομάκρυνση των θρησκευτικών(βλέπε Χριστιανικών) συμβόλων από τους δημόσιους χώρους, η ειρωνική έκφραση «Κυκλοφορεί στα σχολεία επικίνδυνος τις ονόματι Χριστός»(5), που ειπώθηκε για να καταδείξει το παράλογο του ζητήματος, μας προβληματίζει.

Επιτρέψετέ μου λοιπόν σήμερα ταπεινά να θυμίσω στην αγάπη σας ότι ο Θεολόγος Γρηγόριος έλεγε χαρακτηριστικά, «Μνημονευτέον Θεού μάλλον ή αναπνευστέον»(6). Συχνότερα να θυμάσαι το Θεό, παρά να αναπνέεις.

Το όνομα του Ιησού Χριστού βρισκόταν ανελλιπώς στα χείλη των Τριών Αγίων. Κι ακόμη περισσότερο, βιώνοντας ο μεγάλος άγιος της Καισαρείας, «Το ζην ημίν Χριστός» (Φιλιπ. 1, 21) (Για μας όλη η ζωή είναι ο Χριστός), τονίζει ότι κατά συνέπεια οφείλουμε: «Και ο λόγος μας να αναφέρεται στο Χριστό, και η σκέψη μας και κάθε πράξη μας να εξαρτώνται από τις εντολές Του και η ψυχή μας να μορφωθεί σύμφωνα με την προσωπικότητα του Χριστού»(7).

Αυτό ήταν το πνεύμα των Τριών Πατέρων οι οποίοι δεν φιλοσοφούσαν, αλλά θεολογούσαν. Οι οποίοι επίστευαν, εβίωναν, ελάτρευαν, εκήρυτταν εσταυρωμένο και αναστημένο Χριστό. Και οι οποίοι ως Χριστοφόροι και Χριστοκήρυκες αναμόρφωσαν την Οικουμένη.

Ακράδαντη πίστη τους ήταν πως δεν σώζει, ούτε λυτρώνει, ο επικριτικός, τυπολατρικός, φαρισαϊκός, πολιτικός, τεχνοκρατικός και φιλοσοφικός  λόγος, αλλά ο Υιός και Λόγος του Θεού.

Οι διάφοροι λόγοι τρέφουν και τέρπουν τον εγωισμό, την ιδέα της παντοκρατορίας του ανθρώπου, καλλιεργούν το σφετερισμό ιδιωμάτων ετέρου και υποδαυλίζουν την ελκυστική ιδέα της αντιποίησης αρχής δηλαδή της όντως αρχής της Ζωής, της Αλήθειας και του Φωτός, του Χριστού.

Ο Γρηγόριος ο Νανζιανζηνός λέει χαρακτηριστικά: «Την ανθρώπινη σοφία, τους ανθρώπινους λόγους τους εγκατέλειψα, γιατί ακολούθησα το λόγο του μεγάλου Θεού, που υπερκαλύπτει κάθε ευμετάβλητο, πολύπλοκο λόγο του ανθρώπινου νου»(8).

Σήμερα ζούμε στην εποχή της βασιλείας του λόγου, αλλά παραθεωρούμε τον Υιό και Λόγο του Θεού. Μήπως εκλείπει η πίστη και γι΄ αυτό απουσιάζει και η ομολογία;

Οι Τρεις όμως, σήμερα τιμώμενοι Άγιοι, ως αυθεντικοί «βλαστοί Ευαγγελίου»(9),  «διατήρησαν το θεμέλιο της πίστεως στο Χριστό ασάλευτο»(10), διότι γράφει ο ιερός Χρυσόστομος «όποιος ξεφύγει από την πίστη, δεν στέκεται πουθενά αλλά κολυμπάει εδώ και εκεί έως ότου καταποντισθεί τελείως»(11). Αντίθετα, συνεχίζει ο ίδιος Πατέρας, «τα μέγιστα δια της πίστεως και ου δια λογισμών κατορθούνται»(12). Και ακόμη περισσότερο συνεχίζει: «Η πίστη αποδεικνύει τη γνησιότητα των πράξεών μας και από την ειλικρινή πίστη γεννιέται η αγάπη, γιατί εκείνος που πιστεύει αληθινά στο Θεό, δεν ανέχεται ποτέ να εγκαταλείψει την αγάπη»(13). 

Αλλά και η άσκηση της αγάπης οφείλει να συμβαδίζει με την ομολογία του ονόματος του Χριστού, ο οποίος είπε: «χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν»(Ιωαν. 15, 5).

Αν δεν υπάρξει σύζευξη ορθοδοξίας και ορθοπραξίας, ο λόγος της ζωής γίνεται φιλοσοφικός και ειδωλοποιείται.  Όταν λοιπόν, αλλοιώνεται η πίστη αλλοιώνεται και η ζωή. Αυτή είναι η αλήθεια.

Οι έμπειροι και πνευματοφόροι Πατέρες «έδιναν πάντα προτεραιότητα στην αλήθεια, προκειμένου να διασώσουν την καθολικότητα του νοήματος της ζωής»(14). «Το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να πάθει κανείς είναι να χάσει την αλήθεια»(15) τονίζει εμφαντικά ο Βασίλειος.

Ο συνδυασμός λοιπόν, «Πίστις δι' αγάπης ενεργουμένη» (Γαλ. 5, 6), όπως είπε ο Απόστολος Παύλος, οδηγεί στην επίτευξη του πρωτεύοντος στόχου, στην αγιότητα,  στην σωτηρία.

Είναι ξεκάθαρη η προτροπή του Χρυσοστόμου προς πάντας και ιδιαίτερα προς τα νιάτα: «Η παιδεία μετάληψις αγιότητος εστί»(16). Αυτή είναι και η πρόταση παιδείας( με την ευρύτερη έννοια της λέξης και όχι μόνο της εκπαίδευσης) των Τριών Ιεραρχών, καθώς οι ίδιοι δεν ήταν εκπαιδευτικοί αλλά παιδαγωγοί εις Χριστόν.

«Κατ΄ αυτούς η παιδεία του κόσμου θεωρείται αντικειμενικώς μόνο μέσα από την παιδεία του Κυρίου»(17).
Οραματίζονται την παιδεία ως τη διαδικασία που θα οδηγήσει τον άνθρωπο να «απελευθερωθεί, όπως εύστοχα παρατηρεί ο καθηγητής κ. Κωνσταντίνος Κορναράκης, από την ψευδαίσθηση ότι η φύση του δικαιώνεται διαμέσου των γνώσεών του και να οικειωθεί την αυθεντικότητα της υπάρξεως πού δεν ορίζεται από το εκάστοτε σύστημα γνώσεων άλλα από τη δυνατότητα αυτογνωσίας και τέλος την  κατάκτηση της αληθινής «θεογνωσίας»(18).

Αλλά και με την στενότερη έννοια της εκπαίδευσης αν προσεγγίσουμε το έργο τους θα ωφεληθούμε, διότι θα διδαχθούμε από τη Χρυσοστομική γραφίδα και πάλι, ότι: «Ο άριστος όρος και σκοπός της διδασκαλίας είναι αυτός, το να οδηγούν οι δάσκαλοι τους μαθητές, με όσα πράττουν και με όσα λένε, στον ευτυχισμένο βίο πού όρισε ο Χριστός»(19). 

Είναι βέβαια τέτοια η έκταση του παιδαγωγικού χαρακτήρα του έργου των Τριών Ιεραρχών και τόσο πολυμερής η όλη διδακτική και παιδαγωγική μεθοδολογία τους, που ίσως  θα έπρεπε να μελετηθεί η πρόταση, να συμπεριληφθεί ως μάθημα στα παιδαγωγικά τμήματα των πανεπιστήμιων μας.

Οι πνευματικές τους παρακαταθήκες λοιπόν, είναι πολυτιμότατα κεφάλαια διότι υπενθυμίζουν σε όλους, ότι η αυτονόμηση του ανθρώπου από το Θεό, η πνευματική λοξοδρόμηση, είναι η γενεσιουργός αιτία της προσωπικής αλλά και της κάθε πολυεπίπεδης κρίσης που βιώνουμε διαχρονικά ως κοινωνία.

Ο καθένας μας λοιπόν, προσωπικά και η κοινωνία μας συνολικά μπορεί να βρει την απάντηση στις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος, μέσα από τα σπλάγχνα της Ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης μας. Μέσα από την πρόταση της οικουμενικότητας, της καθολικότητας και της αλήθειας του μηνύματος των Πατέρων της Εκκλησίας. Αυτή «η Ορθόδοξη χριστιανική παράδοση μας αποτελεί το παρελθόν που ταυτίζεται με την ζωή, το βαθύτερο είναι μας και την προοπτική μας. Το Ορθόδοξο παρελθόν μας αποτελεί το δικό μας μέλλον και την ελπίδα του κόσμου»(20).

Μια παράδοση που ζει την Πεντηκοστή ως ένα συνεχές παρόν στο διάβα των αιώνων, που σαρκώνεται στις μέρες μας, στα ιερά ασκητήρια του αγιασμένου Άθωνα, στα ταπεινά κελλάκια των οσίων Γερόντων του αιώνα μας και στις άσημες καμαρούλες-Ησυχαστήρια των πολυκατοικιών της πολύβουης Αθήνας.

Μια παράδοση που λειτουργείται, στα (20)είκοσι μοναστήρια που ίδρυσε στις μέρες μας, στην έρημο της Αμερικής, ο φορτωμένος  με την Αγιορείτικη πνευματική κληρονομιά, Γέροντας Εφραίμ ο Φιλοθεΐτης(21), καθώς και σ΄ όλες τις Εκκλησιές και τα μοναστήρια της Ορθοδοξίας.

Μια παράδοση που ομολογείται διακονικά «εν τω συνδέσμω της ειρήνης»(Εφ. 4, 3) και της αγάπης του Χριστού στην Αφρική και τις λοιπές χώρες της Ιεραποστολής και μαρτυρείται θυσιαστικά σε διάφορες χώρες, όπως στη σημερινή Ρωσία του σύγχρονου δεκαεννιάχρονου νεομάρτυρα Ευγένιου Ροντιόνωφ ο οποίος την ζωή του πρόσφερε «θυσία τω Θεώ»(Ψαλ. 50, 17) αρνούμενος την πολλοστή(16 φορές) προτροπή του Τσετσένου δημίου του να αφαιρέσει από το λαιμό του το βαφτιστικό σταυρουδάκι που φορούσε, για να σώσει τη ζωή του(22).

Μια παράδοση που ζωοποιεί αυθεντικά στο παρόν, το μήνυμα που οι Τρεις αδάμαστες ψυχές της πίστης, οι σημερινοί εορταζόμενοι Πατέρες μας καταθέτουν. Μας οδηγούν σ΄ Αυτόν  «ον ηγάπησεν η ψυχή τους»(Άσμα Ασμάτων Κεφ. 1, 7). Σ΄ Αυτόν τον  τόσο γνωστό και τόσο άγνωστο,  την Πηγή της Ζωής,  τον Ζωοδότη Χριστό. Σ΄ Αυτόν τα λόγια του οποίου μας υπενθυμίζει ο Χρυσορρήμων Ιωάννης: «Εγώ είμαι πατέρας σου, εγώ αδελφός σου, εγώ νυμφίος της ψυχής σου, εγώ το σπίτι που μπορείς να καταφύγεις, εγώ η τροφή σου, εγώ το ένδυμα σου, εγώ η ρίζα σου, εγώ το στήριγμα σου, εγώ είμαι κάθε τι πού επιθυμείς· κοντά μου δεν θάχεις ανάγκη από τίποτε»(23).

Για να μην έχουμε λοιπόν, από τίποτα ανάγκη, για να είμαστε αληθινά ελεύθεροι, εμείς και τα παιδιά μας και για να μην λυπούμε το Πνεύμα του Θεού με την απρόσεκτη βιοτή μας, εύχεσθε Σεβασμιώτατε, να μας φωτίζει ο Θεός όλους μας, καθώς και τον ομιλούντα, για να αποκτήσουμε την ίδια σχέση ζωής που είχαν και οι Τρείς αειλαμπείς Πατέρες,  με την Πηγή της Ζωής, έτσι ώστε να ελπίζουμε στο έλεος Του για να αξιωθούμε της σωτηρίας.

Άλλωστε δεν υπάρχει άλλος δρόμος, δεν υπάρχει άλλη επιλογή, από το διαχρονικά ζωηφόρο μήνυμα των Τριών Μεγάλων Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας. Ένα μήνυμα το οποίο δεν είναι διαφορετικό από το μήνυμα των Προφητών, των Αποστόλων, των Οσίων, των Μαρτύρων, των Πατέρων της Εκκλησίας. Είναι το μήνυμα  της πίστης και της αγάπης στο πρόσωπο της μοναδικής Αλήθειας, του Ιησού Χριστού και σ΄ όσα Εκείνος μας παρέδωσε.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Υποσημειώσεις:

1.Ακροστιχίδα κανόνα σε ήχο β΄ που συνέθεσε προς τιμήν των Αγίων, ο Ιωάννης Μαυρόπους Μητροπολίτης Ευχαϊτων. Βλ. ΘΗΕ λήμμα «Τρείς Ιεράρχαι», σελ. 841.

2.Από το Απολυτίκιον των Τριών Ιεραρχών.

3.(†)Διονυσίου Ψαριανού, Μητροπολίτου Σερβίων και Κοζάνης (1983), Στους Τρεις Ιεράρχες. Βλ. Κωνσταντίνου Χολέβα (2008), Ελληνορθόδοξη Πορεία-Ανθολόγιο Κειμένων, Δομή, Αθήνα, σ. 59.

4.Βασιλείου του Μεγάλου, Επιστ. 233, Αμφιλοχίω Επισκόπω ερωτήσαντι, 2, ΕΠΕ 1, 148 – ΒΕΠ 55, 282 – MG 32, 865, 868, Βλ. Βασιλείου Χαρώνη(2002), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μεγάλου Βασιλείου, τόμος Α΄, Το Βυζάντιον, Αθήνα 2002, σ. 324.

5.Μάκη Δεληπέτρου, Επικίνδυνος τις, ονόματι Ιησούς, κυκλοφορεί στα σχολεία!. Βλ. εφημερίδα «Απογευματινή», 5-11-09. Επίσης βλ.  http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=2198&Itemid=172.

6. Γρηγορίου του Θεολόγου Λόγοι, Θεολογικός πρώτος - Προς Ευνομιανοὺς προδιάλεξις. Βλ. http://www.imka.gr/book/theologikos-protos-pros-eunomianous-prodialexis

7. Βασιλείου του Μεγάλου, Επιστ. 159, Ευπατερίω και τη θυγατρί αυτού, 1, ΕΠΕ 3, 506 – ΒΕΠ 55, 182 – MG 32, 620, Βλ. Βασιλείου Χαρώνη(2002), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μεγάλου Βασιλείου, τόμος Γ΄, Το Βυζάντιον, Αθήνα 2002, σ. 615.

8.Φ.(2010), Άρθρο, Το μυστικό τους, περιοδικό Προς την Νίκην, τεύχος 719, σ.8.

9. Από το Απολυτίκιον των Αγίων Πάντων.

10.Μεγάλου Βασιλείου, Εις Γόρδιον τον μάρτυρα. Βλ. και περιοδικό Η Δράσις μας, 1997, τεύχος 344, σ. 12.

11.Εις Α΄ Τιμ., ομιλ. Ε΄, 2, ΕΠΕ 23, 204 MG 62, 528. Βλ. Βασιλείου Δ. Χαρώνη & Ουρανίας Α. Λαναρά(1995), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Ιω. Χρυσοστόμου, τόμος Γ΄, Το Βυζάντιον, Αθήνα, σ. 727.

12.Εις Εβρ., ομιλ. ΚΒ΄, 1, ΕΠΕ 25, 116 MG 63, 154. Βλ. Βασιλείου Δ. Χαρώνη, Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Ιω. Χρυσοστόμου, ό.π. σ. 687.

13.Εις Α΄ Τιμ., ομιλ. Β΄, 1, ΕΠΕ 23, 142 MG 62, 509. Βλ. Βασιλείου Δ. Χαρώνη, Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Ιω. Χρυσοστόμου, ό.π. σ. 615.

14.Α.Μ.(2005), Άρθρο, Θεολογικοί προβληματισμοί και θεολογική τεκμηρίωση της ορθόδοξης συμμετοχής στον οικουμενικό διάλογο σήμερα, περιοδικό Επίγνωση, τεύχος 92, σ. 12. Βλ. http://www.zephyr.gr/STJOHN/epi92.htm

15.Επιστ. 204, Τοις Νεοκαισαρεύσι, 3, ΕΠΕ 3, 164 – ΒΕΠ 55, 235 –MG32, 748. Βλ. Βασιλείου Χαρώνη(2002), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μεγάλου Βασιλείου, τόμος Α΄, Το Βυζάντιον, Αθήνα 2002, σ. 325.

16. Εις Εβρ., ομιλ. ΚΘ΄, 3, ΕΠΕ 25, 282 MG 63, 205. Βλ. Βασιλείου Δ. Χαρώνη, Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Ιω. Χρυσοστόμου, ό.π. σ. 600.

17.Κωνσταντίνος Κορναράκης(1999), Παιδεία Κυρίου - Ο οντολογικός χαρακτήρας και η διαλεκτική φύση του παιδαγωγικού έργου κατά τους Τρεις Ιεράρχες, Ανάτυπον εκ της Επιστημονικής Επετηρίδος της Θεολογικής Σχολής Αθηνών, Τιμητικόν αφιέρωμα εις Αθανάσιον Π. Χαστούπην, τόμος ΛΔ΄, σ. 416.

18.Κωνσταντίνος Κορναράκης, Παιδεία Κυρίου, ό.π. σ. 416.

19.Περί Ιερωσύνης, λόγος Δ΄, 8, ΕΠΕ 28, 234 – MG 48, 671. Βλ. Βασιλείου Δ. Χαρώνη, Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Ιω. Χρυσοστόμου, ό.π. σ. 601.

20.Νκολάος Χατζηνικολάου, Μητροπολίτης Μεσογαίας & Λαυρεωτικής(2000), Άρθρο, Αποκρυπτογράφηση του εκκλησιαστικού γονιδιώματος, περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία, Αρ. Φύλλου 108(205), σ. 17.

21.Μελέτιος Βαρδαχάνης, Αρχιμανδρίτης, Θαύμα στην Αμερική του πατρός Εφραίμ. Βλ. http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1554&Itemid=195

22.Για το Μαρτύριο του Ευγένιου Ροντιόνωφ βλ. http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=880&Itemid=29

23.Εις Ματθ., ομιλ. ΟΣΤ΄, 5, ΕΠΕ, 12, 34 – MG 58, 700. Βλ. Βασιλείου Χαρώνη(2002), Παιδαγωγική Ανθρωπολογία Μεγάλου Βασιλείου, τόμος Α΄, Το Βυζάντιον, Αθήνα 2002, σ. 256.

http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=2805&Itemid=1

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΤΙΜΗΣΕ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ

Μέχρι σήμερα εμπνέει η προσωπικότητα του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη προστάτη της Δικαιοσύνης, μιας προσωπικότητας που επέλεξε να ασπασθεί το Χριστιανισμό και να ασπασθεί τις αξίες του. Χθες τιμήθηκε και στη Λάρισα η μνήμη του από το δικαστικό σώμα, τους δικηγόρους και τους δικαστικούς υπαλλήλους, ενώ όλες οι δικαστικές υπηρεσίες παρέμειναν κλειστές.

Στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αχιλλίου τελέστηκε θεία λειτουργία και αρτοκλασία και μίλησε εντός του ναού για τον Αγιο και την προσωπικότητά του ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Λάρισας κ. Φίλιππος Σαμαράς, ο οποίος τόνισε:

«Η συνεισφορά του στο σημερινό νομικό πολιτισμό είναι μεγάλη, καθώς με τρόπο σαφή και επίμονο προσπάθησε να εισαγάγει τις χριστικανικές αξίες στον ανθρώπινο νόμο. Ιδίως αρχές όπως η αρχή της επιείκειας και η αρχή in dubio pro libertate πηγάζουν από την εισαγωγή των αρχών του ανθρωπισμού στον ανθρώπινο νόμο. Η στάση αυτή του Αγίου Διονυσίου μπορεί να ενταχθεί στη διαχρονική προσπάθεια των στοχαστών της κλασικής ελληνικής σκέψης και των ευρωπαίων διαφωτιστών, όπως ο Μοντεσκιέ και ο Ρουσό.

Η Δικαιοσύνη αποτελεί διαρκή επιτακτική ανθρώπινη ανάγκη. Δεν απορρέει αποκλειστικά από τη Νομική Επιστήμη και τους κανόνες του Δικαίου. Εκπηγάζει από δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πρέπει να διακρίνουν τους φορείς της: την ηθική και τη συνείδηση. Πρόκειται για τις δύο βασικές αρχές οι οποίες πρέπει να συνυπάρχουν με την ιδιότητα του δικαστή.

Σήμερα αδήριτη ανάγκη αποτελεί ο εκσυγχρονισμός της Δικαιοσύνης, η ποιοτική της αναβάθμιση, η επιτάχυνση της απονομής της, ο εξανθρωπισμός του σωφρονιστικού μας συστήματος. Για την αποτελεσματική προώθηση των στόχων αυτών, προσβλέπουμε στην ενεργό συμβολή των δικαστών και των δικηγόρων ως συλλειτουργών της Δικαιοσύνης.

Μέλημά μας είναι μια Δικαιοσύνη ανεξάρτητη, έγκυρη και σεβαστή, στελεχωμένη με Δικαστικούς Λειτουργούς ακέραιους, ανεπίληπτους και υψηλόφρονες. Ο ΔΣΛ καταβάλλει συνεπή προσπάθεια στην κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού και εξορθολογισμού της απονομής δικαιοσύνης και της σύσφιγξης των σχέσεων και της αρμονικής συλλειτουργίας όλων των θεσμικών συλλειτουργών της Δικαιοσύνης, δικαστών, δικηγόρων και δικαστικών υπαλλήλων. Στο πλαίσιο αυτό θεωρούμε υποχρέωσή μας απέναντι στο καθήκον και την ανθρωπότητα να τιμήσουμε τη μνήμη του Αγίου Διονυσίου. Ας είναι η σκέψη και το παράδειγμά του οδηγός όλων μας». Μετά τη λειτουργία ακολούθησε δεξίωση στο κέντρο «Φρούριο».

Στην εκδήλωση παρέστησαν ο γενικός γραμματέας Περιφέρειας Θεσσαλίας κ. Φώτης Γκούπας, ο εκπρόσωπος του νομάρχη αντινομάρχης κ. Χρήστος Καλομπάτσιος, ο δήμαρχος Λαρισαίων κ. Κ. Τζανακούλης, ο γενικός αστυνομικός διευθυντής Περιφέρειας Θεσσαλίας υποστράτηγος κ. Χρ. Φράγγος, εκπρόσωποι της 1ης Στρατιάς και του ΑΤΑ, ο περιφερειακός διοικητής πυροσβεστικών υπηρεσιών Θεσσαλίας αρχιπύραρχος κ. Ευάγγελος Ανδρέου, ο αστυνομικός διευθυντής Λάρισας ταξίαρχος κ. Λεωνίδας Ρίνης, ο περιφερειακός διευθυντής εκπαίδευσης Θεσσαλίας κ. Αργύρης Χαδούλης, εκπρόσωποι φορέων, η εκδότης – διευθυντής της «Ε» κ. Δανάη Δημητρακοπούλου και άλλοι.

Από πλευράς του εορτάζοντος νομικού κόσμου παρέστησαν προϊστάμενοι δικαστικών υπηρεσιών, δικαστές, εισαγγελείς, δικηγόροι, εκπρόσωποι του νομικού συμβουλίου του κράτους, δικαστικοί υπάλληλοι, συμβολαιογράφοι, δικαστικοί επιμελητές και άλλοι.

Ε. Ρ.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Η 3η Οκτωβρίου ημέρα κατά την οποία  εορτάζεται η μνήμη του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, έχει καθοριστεί ως ημέρα υποχρεωτικής αργίας για τις δικαστικές υπηρεσίες και τα δικαστήρια ολόκληρης της Χώρας με το άρθρο 25 του ν.1941/1991.

Ομιλία του Υπουργού Δικαιοσύνης στην εκδήλωση για τον εορτασμό του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου

Χαιρετισμός του Υπουργού Δικαιοσύνης ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΠΑΠΑΛΗΓΟΥΡΑ στις εκδηλώσεις της 20ης επετείου του Πανελληνίου Εορτασμού, της Ιεράς Μνήμης του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, Προστάτη του Δικαστικού Σώματος. (Τρίτη 3-10-2006, Παλαιά Βουλή)

Κυρίες και Κύριοι,

Ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, ο επιφανής Αθηναίος δικαστικός, παρίστατο στην ομιλία του Αποστόλου Παύλου στην Πνύκα. Η ομιλία αυτή τον οδήγησε να ενστερνισθεί το χριστιανικό λόγο, συνδυάζοντας, πρώτος αυτός, τον ανθρώπινο με τον εξ αποκαλύψεως νόμο.

Η λαϊκή συνείδηση και η Εκκλησία τον ανεκήρυξαν Άγιο υπό τη διπλή του πλέον ιδιότητα, ως Αρεοπαγίτου και ως Επισκόπου της πόλης των Αθηνών. Και υπό τη διπλή αυτή ιδιότητα τιμάται και ως προστάτης του Δικαστικού Σώματος.

Στην ελληνική μας παράδοση, όλο το σύστημα αξιών και θεσμών ανάγεται σε κανόνες, που κληρονομήθηκαν από ένα μακρινό παρελθόν, συνδυάζοντας τις κατηγορηματικές εντολές των θρησκειών με τον θετό Νόμο.

Η Δικαιοσύνη, αγαθό θεμελιακό και ακρογωνιαίος λίθος για το βίο των ανθρώπων και των κοινωνιών, ήδη σύμφωνα με το μύθο από τα χρόνια του Κέκροπα και του Θησέα, βρήκε σε ένα βραχώδη αθηναϊκό λόφο δίπλα στην Ακρόπολη το χώρο για το πρώτο δικαστήριο "ανδροφονιών", όπου οι 12 Θεοί του Ολύμπου δίκασαν παραδειγματικά τον Άρη.

Στους ιστορικούς χρόνους, ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης εισήγαγε τη χριστιανική συνέχεια, τη χριστιανική απάντηση στην αρχαιοελληνική θεόπνευστη δικαιϊκή σκέψη και πρακτική.

Είναι η συνάφεια της θρησκευτικής ηθικής με τον πολιτειακό λειτουργικό νόμο που επιβάλλει να παρεμβάλλεται η θεία επιείκεια, ο ανθρωπισμός τον οποίο εδίδαξε ο Χριστιανισμός στην εφαρμογή των άτεγκτων, ανελαστικών κανόνων της Πολιτείας.

Κυρίες και κύριοι,

Η Δικαιοσύνη αποτελεί διαρκή επιτακτική ανθρώπινη ανάγκη. Δεν απορρέει αποκλειστικά από τη Νομική Επιστήμη και τους κανόνες του Δικαίου. Εκπηγάζει από δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πρέπει να διακρίνουν τους φορείς της: την ηθική και τη συνείδηση. Πρόκειται για τις δύο βασικές αρχές οι οποίες πρέπει να συνυπάρχουν με την ιδιότητα του Δικαστή.

Ο Δικαστής, ο εγγυητής της αδέκαστης απόδοσης της Δικαιοσύνης, είναι, σε τελευταία ανάλυση, ο εγγυητής των δικαιωμάτων του ανθρώπου, των δικαιωμάτων του πολίτη.

Η Πολιτεία έχει προφανώς σημαντικό ρόλο και ευθύνη στην προσπάθεια αυτή, στην επιταγή αυτή. Σήμερα το Υπουργείο Δικαιοσύνης έχει θέσει ως πρωταρχικούς, θεμελιώδεις στόχους τον εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης, την ποιοτική της αναβάθμιση, την επιτάχυνση της απονομής της, τον εξανθρωπισμό του σωφρονιστικού μας συστήματος. Για την αποτελεσματική προώθηση των στόχων αυτών, προσβλέπουμε στην ενεργό συμβολή των Δικαστών και όλων των παραγόντων της Δικαιοσύνης.

Οι νομοθετικές και διοικητικές μας πρωτοβουλίες υπηρετούν τις προτεραιότητες αυτές. Αποσκοπούν στον εξοπλισμό της Δικαιοσύνης, ώστε να ολοκληρώσει το έργο της κάθαρσης και να διασφαλισθεί η αποκατάσταση του κύρους του Νόμου. Και, τέλος, αποσκοπούν στην αναβάθμιση του Δικαστή.

Μέλημά μας είναι μια Δικαιοσύνη ανεξάρτητη, έγκυρη και σεβαστή, στελεχωμένη με Δικαστικούς Λειτουργούς ακέραιους, ανεπίληπτους και υψηλόφρονες.

Χαιρετίζω την σημερινή εκδήλωση τιμής προς τον προστάτη Άγιο των Δικαστικών Λειτουργών, όχι για τον επετειακό – αλλά για τον ουσιαστικό της χαρακτήρα: την ανάδειξη της συνειδησιακής ανεξαρτησίας και της ηθικής ακεραιότητας του Δικαστή ως το διαχρονικό υπόβαθρο του Δικαίου…

Ο Χριστός γίνεται άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος Θεός. Ο άνθρωπος δίχως τον Χριστό γίνεται απάνθρωπος. Ο χριστιανισμός γέννησε τον ανθρωπισμό. Ο ανθρωπισμός παραμυθεί την ανθρωπότητα. Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο γυμνός, όπως ο κάθε άνθρωπος, που όμως δεν το συλλογιέται καλά. Αυτό, φρονούμε, είναι το μήνυμα των Χριστουγέννων

Ο νεοελληνικός βίος θέλει να απομακρυνθεί από τον Χριστό. Θεωρεί ότι περιορίζεται, ότι ασφυκτιά η ζωή του με τον Χριστό. Έτσι, ελεύθερος υποδουλώνεται σε διάφορα είδωλα. Η Ορθοδοξία δεν μιλά πια στην καρδιά του Νεοέλληνα. Τη γέννηση του Θεανθρώπου εορτάζει στη Β. Ευρώπη ή στην Άπω Ανατολή. Η Ευρώπη κι αυτή αποχριστιανισμένη. Ο ανθρωπισμός έγινε απανθρωπισμός.

 
Η αίσθηση της επίγειας αθανασίας οδηγεί τον άνθρωπο στο ασταμάτητο κυνηγητό της ηδονής, από τη σάρκα, το χρήμα και τη δόξα. Συχνά το αποτέλεσμα είναι οδυνηρό, μα ο άνθρωπος δεν το βάζει κάτω. Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο για να μας ανασηκώσει και να μας πει πως είμαστε παρεπίδημοι.

Τυφλωμένος και αχόρταγος ο άνθρωπος από τις απολαύσεις, έτσι εορτάζει και τις χριστιανικές εορτές και τα Χριστούγεννα. Αμφισβητώντας, αγνοώντας ή απορρίπτοντας το επέκεινα, ο άνθρωπος αφοσιώνεται όλος στο ενθάδε, στη μοναδικότητα του παρόντος, στην απόλαυση της ζωής. Η καθαρά αυτή υλιστική θεώρηση της ζωής δεν μπορεί να είναι μια αποτυχία του χριστιανισμού, που ποτέ κανέναν δεν μπορεί να εξουσιάσει, αλλά μια ελεύθερη επιλογή του ανθρώπου στα γήινα, πρόσκαιρα και φθαρτά.
Η συρρίκνωση του ορθόδοξου βιώματος έκανε και τους Νεοέλληνες να εορτάζουν τις εορτές ανεόρταστα. Η αγορά, η κατανάλωση, η διαφήμιση, η μόδα, η διατροφή, η ενδυμασία, η απόλαυση όλων των υλικών αγαθών άφησε άχαρη την ψυχή.
Χριστούγεννα σε μια παραμορφωμένη Ελλάδα με πικρές στατιστικές. Σαρκώνεται ο Χριστός για τη θέωση του ανθρώπου. Για την αναστήλωση του ιερού και μοναδικού του προσώπου. Ο Νεοέλληνας σφυρίζει αδιάφορα και αρκείται σε καλό φαΐ και κρασί, τηλεόραση, καναπέ ή πολυθρόνα και γλυκά. Το νήπιο Ιησούς απορεί για την κατάντια του μεγάλου θαύματος, του ανθρώπου.Που πιστεύει σε ό,τι βλέπει και πιάνει. Παραμελεί την ψυχή του. Αδιαφορεί για τα ερωτηματικά της συνειδήσεώς του. Απάνθρωπος βίος, αγενής συμπεριφορά, ατομισμός και αδιαφορία.

Για ποιους σαρκώθηκε ο Χριστός; Για όλους. Οι περισσότεροι τον περιφρονούν επιδεικτικά. Δηλαδή απέτυχε; Νομίζω εμείς αποτύχαμε και ακόμη δεν ταπεινωθήκαμε. Δεν καταλάβαμε ότι δεν έχει ανάγκη από δικηγόρους ο Χριστός. Από νωρίς κυνηγήθηκε ο Χριστός και έφυγε για την Αίγυπτο.
Η εξουσία φοβήθηκε την παρουσία του και κύλησε στο αίμα τα νήπια και γέμισε από θρήνους μητέρων η Σιών. Νομίζουμε πως κάτι είμαστε και κάτι κάνουμε. Δεν καταλάβαμε πως ως τιποτένιοι, απορριμμένοι και ταπεινοί κάτι κάποτε μπορούμε να κατορθώσουμε. Ας διακόψουμε τα πολλά λόγια και ας αφήσουμε να μιλήσει το παράδειγμα. Έχουμε μεγάλη ανάγκη σήμερα από συμπεριφορές και όχι από ομιλίες.
Το νήπιο Χριστός στη φάτνη της Βηθλεέμ είναι σιωπηλό κι όμως διδάσκει περίτρανα την ταπείνωση. Οι νεοέλληνες χριστιανοί ορθόδοξοι έχουν μεγάλη την ανάγκη της γνήσιας μετάνοιας και της αληθινής ταπείνωσης. Οι καιροί είναι δύσκολοι, μα μην τους κάνουμε δυσκολότερους. Ο νεοελληνικός προκλητικός, υπερκαταναλωτικός βίος καταντά απαράκλητος και άχαρος. Των Ελλήνων οι κοινότητες κατά τον Δ. Σαββόπουλο αξίζει να ξαναθυμηθούν την ομορφιά της συντροφιάς, τη χάρη της παρέας, την ωραιότητα του καλαμπουριού.

Και κατά τον Κ. Τσιρόπουλο την ευγένεια του πνεύματος που δίδαξαν με το βίο τους οι άγιοί μας. Παρ’ όλα αυτά, αγαπητοί, “Χριστός γεννάται δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε, Χριστός επί γης υψώθητε, άσατε τω Κυρίω άσμα καινόν και εν ευφροσύνη ανυμνήσατε λαοί ότι δεδόξασται”. Εμείς εδώ στο Άγιον Όρος θα γιορτάσουμε Χριστούγεννα μεθαύριο.

«ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ»

Πηγή: Ακτίνες

24 Δεκ 2009

Η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη, η ασκητικότητα, η οικολογία, η μετά θάνατον ζωή συζητιούνται με πολλά ειρωνικά χαμόγελα. Λησμόνησε ο σύγχρονος άνθρωπος και της Νότιας Ευρώπης ότι είναι θνητός, ότι όλοι είμαστε μελλοθάνατοι. Νομίζουμε ότι είμαστε μόνιμοι οικήτορες του παρόντος κόσμου και όχι διαβάτες και μουσαφίρηδες.

Δείτε το εορτολόγιο

Η μνήμη του εορτάζεται στις 14 Ιουλίου

ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟ (ήχος α΄)

«Τον του Άθω φωστήρα και της Νάξου το βλάστημα,

και της Εκκλησίας απάσης τον θεόπτουν διδάσκαλον,

Νικόδημον τιμήσωμεν πιστοί,

ως έμπλεων σοφίας θεϊκής.

Διδαχάς γάρ ουρανίους και δαψιλείς,

βλυστάνει τοις κραυγάζουσι.

Δόξα τω σε δοξάσαντι Χριστώ,

δόξα τω σε στεφανώσαντι,

δόξα τω σε χορηγούντι διά σου ημίν τα πρόσφορα».

ΕΤΕΡΟΝ (ήχος γ΄)

«Σοφίας χάριτι,

Πάτερ κοσμούμενος,

σάλπιγξ θεόφθογγος,

ώφθης του Πνεύματος,

και αρετών υφηγητής,

Νικόδημε θεηγόρε.

Πάσι γαρ παρέθηκας,

σωτηρίας διδάγματα,

βίου καθαρότητος,

διεκφαίνων την έλαμψιν,

τω πλούτω των ενθέων σου λόγων,

δι’ ών ως φως τω κόσμω έλαμψας».

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Α΄. Γέννηση - ανατροφή

Το 1749 γεννήθηκε στη χώρα της Νάξου Κυκλάδων ο Νικόλαος Καλιβούρτζης. Ο πατέρας του ονομαζόταν Αντώνιος και η μητέρα του Αναστασία.  Είχε και ένα μικρότερο αδελφό, τον Πιέρο, που αργότερα έγινε ένας από τους βασικούς συνδρομητές του πολυγραφότατου Αγίου μας. Από μικρό παιδί πήρε την εκκλησιαστική ευσέβεια από την μητέρα του και έκανε παρέα με τον εξάδελφό του, μετέπειτα επίσκοπο Ευρίπου Ιερόθεο.

Δίπλα στο σπίτι του ήταν ο  ενοριακός Ι. Ναός της Αγίας Παρασκευής, στον οποίο σύχναζε σε όλες τις ακολουθίες, όπου και έμαθε πολλούς ύμνους. Ο ιερέας τον έχει μαζί του σ’ όλες τις ιεροπραξίες. Σε ηλικία 12 ετών, εισάγεται στην ονομαστή σχολή της Νάξου, πραγματική Ακαδημία. Λειτουργούσε στην Ι. Μ. του Αγίου Γεωργίου Γρώττας, με Διευθυντή τον αδελφό του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, τον Αρχ. Χρύσανθο τον Εξωχωρίτη.

Β΄.  Ανώτερες Σπουδές στη Σμύρνη

Έμαθε τα πρώτα γράμματα στο Νησί του κοντά στον Αρχιμανδρίτη Χρύσανθο, τον αδελφό του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.  Όχι μόνον οι γονείς του, αλλά και ο δάσκαλός του Χρύσανθος αισθάνθηκαν την ανάγκη να τον προωθήσουν για ανώτερες σπουδές. Με πατρική μέριμνα του μητροπολίτη Παροναξίας Άνθιμου Βαρδή, στέλνεται στην «Ευαγγελική Σχολή» της Σμύρνης. Εκεί τον ανέλαβε ο ξακουστός Ιερόθεος Βουλισμάς. Εκεί είχε σαν συμμαθητές, μεταξύ άλλων, και τους μετέπειτα Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Νεόφυτον τον Ζ΄ και Γρηγόριον τον Ε΄.

Ο Νικόλαος έγινε γνωστός για την πολυμάθειά του και την δυνατή μνήμη του. Αρκούσε να διαβάσει μία φορά ένα βιβλίο και να το θυμάται πάντα! Η ευφυΐα του, η ταπεινότητά του και ο πληθωρισμός των γνώσεων, εκκλησιαστικών και κοσμικών, τον ανέδειχναν σε δάσκαλο ακόμα και των συμμαθητών του. Πέρα από την βαθιά γνώση των Θεολογικών γραμμάτων και  των επιστημών της εποχής, έμαθε τέλεια την Λατινική, την Ιταλική και την Γαλλική Γλώσσα. Μετά από την πενταετή οικότροφη φοίτησή του, σε ηλικία 21 ετών, παρά τις προσπάθειες να μείνει ως δάσκαλος στη Σχολή, αυτός τον νου του τον είχε αλλού…

Γ΄. Στην Νάξο με τους κολλυβάδες

Το 1770 (ήταν 21 ετών) ο Ρωσικός στόλος κατέκαψε τον Τουρκικό στα Δωδεκάνησα. Οι Τούρκοι για αντίποινα σήκωσαν στην Σμύρνη αντίποινα, όπου έσφαξαν πολλούς Χριστιανούς. Μεγάλο προσφυγικό κύμα φτάνει μέχρι την Πελοπόννησο, ο δε Νικόλαος στη Νάξο. Τότε, για μια πενταετία περίπου εργάστηκε ως Γραμματέας της Μητροπόλεως Παροναξίας με την εποπτεία και την καθοδήγηση του Μητροπολίτου Παροναξίας Ανθίμου του Γ΄ (1742-1779). Του πρότεινε μάλιστα να γίνει κληρικός και με τις γνώσεις του να αντιμετωπίσει την θεολογία των Φράγκων, που υπήρχαν στο νησί.

Την εποχή αυτή (1774) βρέθηκαν στην Νάξο εξόριστοι από το Άγιο Όρος, οι υπέρμαχοι της Ορθοδοξίας αγιορείτες πατέρες, Ιερομόναχοι Γρηγόριος και Νήφων και ο Γερο-Αρσένιος. Γνωρίστηκαν και μίλησαν για το «κολυβαδικό» κίνημα, με το οποίο οι μοναχοί υπερασπίζονταν την Κυριακή, ημέρα της Ανάστασης, ημέρα χαράς και όχι… μνημοσύνων και γονυκλισιών! Του μίλησαν για τις μορφές του Γέροντα Σιλβέστρου και του Αγίου Μακαρίου (Νοταρά), πρώην επισκόπου Κορίνθου, που βρίσκονταν στην Ύδρα. Εκεί τους συνάντησε ο Νικόλαος, και πήρε την ευλογία να μονάσει στο Άγιο Όρος και να γνωρίσει την Φιλοκαλική παράδοση, στοιχεία της οποίας είναι η γιορτή της Ανάστασης, η άσκηση, η νήψη (εσωτερική εγρήγορση)  και η καρδιακή προσευχή.

Ζήτησε την ευλογία του επισκόπου και της μητέρας του (ο πατέρας του είχε κοιμηθεί). Παρ’ ότι ο επίσκοπος τον ήθελε κοντά του, δεν τον εμπόδισε. Με την μητέρα του συμφώνησαν την ημέρα της αναχώρησής του να την ανεβάσει στην Ι. Μ. Χρυσοστόμου του νησιού. Όταν αυτό έγινε και κατέβηκε στην παραλία για να πάρει το πλοιάριο, αυτό αναχώρησε χωρίς να προλάβει ν’ ανέβει. Ο αποφασισμένος Νικόλαος κολυμπώντας ανάγκασε μετά από ώρα να γυρίσουν να τον πάρουν…Η μητέρα του αργότερα κάρηκε μοναχή με το όνομα Αγάθη!

Δ΄. Στο Άγιο Όρος

Ο Νικόλαος σε πελάγη ευτυχίας, φτάνει το 1775, στο άγιο Όρος, στη Ι. Μ. Διονυσίου. Οι συστατικές επιστολές του Γερο - Σίλβέστρου πολύ τον βοήθησαν. Γνώρισε τους κολυβάδες αδελφούς Σκουρταίους και τον ασκούμενο στην καλύβα της καψάλας μοναχό Ευθύμιο, αργότερα παραδελφό του και βιογράφο του.

Μετά από λίγους μήνες στη Ι. Μ. Διονυσίου και οι αρετές του ανάγκασαν τον ηγούμενο να κάρει μικρόσχημο μοναχό, με το όνομα Νικόδημος. Μετά από δύο χρόνια (1777) έφτασε ο πρώην Κορίνθου άγιος Μακάριος στο Όρος και έμεινε στο κελί «Άγιος Αντώνιος». Από εκεί μήνυσε στο Νικόδημο για συνάντηση.

Με ευλογία έφτασε εκεί και ο άγιος του εμπιστεύτηκε να συντάξει προοίμιο στη «Φιλοκαλία» και τον «Ευεργετινό» και να διορθώσει τυχόν ορθογραφικά σφάλματα. Παρέλαβε ακόμη και το πόνημα περί «Συνεχούς Θείας Μεταλήψεως» για να το πλατύνει με υποσημειώσεις. Το βιβλίο μάλιστα «Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών», που αποτελεί ανθολογία πατερικών κειμένων, είναι έργο του ίδιου του πρώην Κορίνθου αγίου Μακαρίου, ο οποίος το παρέδωσε στον άγιο Νικόδημο, το 1777, «προς πληρεστέραν επεξεργασίαν, συμπλήρωσιν και έκδοσιν», και εξεδόθη το 1782 στην Βενετία. Όλα αυτά έγιναν σ’ αυτό το κελί και με τις συχνές επισκέψεις του Ευθύμιου…

Όταν τελείωσε αυτά τα σημαντικά έργα για το δούλο Ορθόδοξο Γένος, ήλθε στο κελί του Ευθύμιου στην Καψάλα (1778). Εκεί αποκάθαρε τα αβλεπήματα στην «Αλφαβηταλφάβητο» ή «Παράδεισο» του αγίου Μελετίου του Ομολογητή. Το επόμενο έτος (1779), επανήλθε πάλι στη Μονή της Μετανοίας του. Εκεί έμαθε για την φήμη του κοινοβιάρχου οσίου Παϊσίου Βελιτσόφσκι, όπου είχε στην Μολδαβία χίλιους μοναχούς, που τους δίδασκε την νοερά προσευχή. Πήρε ευλογία να τον επισκεφθεί, αναχώρησε, αλλά το πλοίο προσάραξε στη Θάσο και έτσι θείος Νικόδημος επέστρεψε στο όρος για να φωτίσει το  Γένος που στέναζε.

Επιστρέφοντας ασκήτεψε δύο χρόνια στην έρημο της Καψάλας (1779-1781) στην καλύβα του Αγίου Αθανασίου, όπου έγινε υποτακτικός του Πελοποννήσιου μοναχού Αρσένιου του Κολυβά, τον οποίο είχε γνωρίσει στη Νάξο. Η άσκηση και η ταπείνωσή του αυτό διάστημα ήταν απερίγραπτες…

Ε΄. Στην Σκυροπούλα

Πολλές φορές θελγόταν από τον έρωτα της αναχώρησης και έλεγε: «Πάμε πατέρες μου σε κανένα ερημονήσι για να γλιτώσουμε από τον κόσμο». Έτσι το 1781 (32 ετών), φτάνει με τον γέροντά του στο άνυδρο ερημονήσι της Σκυροπούλας, βόρεια της Εύβοιας. Σύντομα ο γέροντάς του Αρσένιος επέστρεψε στον Άθωνα, ο όσιος όμως έσπερνε χειρονακτικά λίγο σιτάρι  και με λίγο νερό είχε τροφή για όλο το χρόνο. Ρούχα του έστειλε ο εξάδελφός του, επίσκοπος Ευρίπου Ιερόθεος, από την Κύμη. Στις τρομερές δυσκολίες της άσκησης ήλθε να προστεθεί η υπερβολική πίεση του Ιερόθεου να …συγγράψει  «συμβουλευτικό εγχειρίδιο για Αρχιερείς»…

Στο τέλος ταπεινά το αποδέχτηκε, το οποίο έγραψε με σημειώσεις και παραπομπές, όλες από μνήμης! Οι δαίμονες σε αντιπερισπασμό δεν τον άφηναν σε… χλωρό κλαρί…

Στ΄. Μεγαλόσχημος

Αυτό τον καιρό μετά από δύο χρόνια φοβερής άσκησης, επέστρεψε στο κελί του παραδέλφου του Ιερομόναχου Ευθύμιου στον Άθωνα. Επιθυμούσε περισσότερες μοναχικές υποχρεώσεις, ζήτησε και πήρε το Μέγα και Αγγελικό Σχήμα από τον γέροντα του Ευθύμιου, Δαμασκηνό Σταυρουδά τον Κολυβά. Ήταν το 1783 (34 ετών).

Με την άδεια του γέροντά του αγόρασε άλλο κελί, στο ύψωμα του Κυριακού Ναού. Σύντομα σε διπλανά κελιά έφτασαν αρκετοί μοναχοί, για να παίρνουν κι αυτοί από τα χαρίσματά του.

Το 1784 δέχτηκε πάλι επίσκεψη του φίλου του Αγίου Μακαρίου για να παραφράσει τα «άπαντα του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου». Ο δεινός ερμηνευτής τελείωσε το έργο το 1790 το οποίο καλλιγράφησε και εξέδωσε με προτροπή του ο φίλος του Κολυβάς Ιερομόναχος Διονύσιος Ζαγοραίος το 1790.

Την εποχή αυτή έγραψε το «Εξομολογητάριον» για βοήθεια τόσο των εξομολόγων, όσο και των μοναχών. Αργότερα έγραψε το «Θεοτοκάριο», όπου συμπεριέλαβε  ονομαστών υμνογράφων κανόνες προς την Κυρία Θεοτόκο, σε όλους τους ήχους. Το βιβλίο αυτό κάνει χρήση η Αγία μας εκκλησία.

Έγραψε εδώ και τα εποικοδομητικά του συγγράμματα «Αόρατο πόλεμο» και  «Πνευματικά Γυμνάσματα».

Ζ΄. Νέα σκάνδαλα

Μέχρι την εποχή εκείνη  ζούσε ασκητικά και ειρηνικά. Ήδη η «Φιλοκαλία», ο «Ευεργετινός» και το «περί συνεχούς θείας μεταλήψεως» κυκλοφορούσαν και πολλοί του ομολογούσαν χάριτες για την ωφέλεια που απολάμβαναν. Όμως δεν ήταν δυνατόν να μην περάσει και το καμίνι των μεγάλων πειρασμών, τι άγιος θα ήταν άλλωστε…

Το βιβλίο για την «Συνεχή Θεία Μετάληψη» βρήκε όμως και εχθρούς, γιατί επί χρόνια θεωρούσαν πολλοί ως ορθόδοξη Παράδοση το αντίθετο!!! Ένας τέτοιος μοναχός, το έστειλε στον Οικουμενικό Πατριάρχη Προκόπιο, μαζί με όσες μπορούσε κατηγορίες… Παροξύνθηκε ο πατριάρχης και με Σύνοδο, το 1786, καταδίκασε το βιβλίο και το νομιζόμενο συγγραφέα του Άγιο Μακάριο Νοταρά και όποιο Χριστιανό το …διάβαζε!!! Οι φωτισμένοι Αγιορείτες αγωνίστηκαν ενάντια στη λάθος Συνοδική απόφαση και πέτυχαν με τον επόμενο Πατριάρχη Νεόφυτο Ζ΄, την άρση της άδικης καταδίκης. Έτσι οι αντιφρονούντες που ακολουθούσαν «ό,τι ήβραν» φιμώθηκαν…

Ο μισόκαλος όμως βρήκε άλλο δρόμο για να κτυπήσει τους κολυβάδες. Κατηγόρησαν τον Νικόδημο, ότι πιστεύει ότι στον Άγιο Άρτο δεν …ευρίσκεται όλος ο Χριστός, αλλά τμήμα Του, γι’ αυτό εξ άλλου είναι υπέρ της συνεχούς θείας μεταλήψεως!!! Για να καταλάβουμε τον σάλο που δημιουργήθηκε, αρκεί να αναφέρουμε πως η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους ανακήρυξε τον Άγιο  «Ορθοδοξότατο και των δογμάτων της του Χριστού Εκκλησίας τρόφιμον…», μετά από 22χρόνια!!! Μαζί μ’ αυτό το θέμα αναμοχλεύτηκε και το θέμα των μνημοσύνων την ημέρα της εορτής της Αναστάσεως, δηλ. την Κυριακή… με «παγίδα»,  που έστησαν στον άγιο Μακάριο!!!

Έτσι άρχισαν νέες ταραχές και διωγμοί… Παρ’ όλα αυτά ήρεμος και με αγάπη προς τους συκοφάντες του, συνέχιζε το πολλαπλό έργο του. Στην ερημική Καψάλα, στο κελί του Αγίου Βασιλείου, έγραψε την «Χρηστοήθεια» και έκανε διορθώσεις στα «Εγκώμια του Επιτάφιου», κυρίως όμως έκανε συλλογή στα «άπαντα του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά», αλλά κάηκαν στο Τυπογραφείο της Βιέννης μαζί με επαναστατικά κείμενα του Ρήγα Φερραίου… Στενοχωρήθηκε πολύ γι’ αυτό και μετακόμισε το 1789, κοντά στο γέρο-Λουκά, δίπλα στην Ι. Μ. Παντοκράτορα.

Εκεί έκανε την συλλογή και σχολιασμό όλων των Ιερών Κανόνων, που ονομάστηκε «Πηδάλιο της νοητής νηός». Ο λόγιος Αχιμ. από τα Ιωάννινα Θεοδώρητος, που μαζί με τον Ιεροκήρυκα Δωρόθεο του Πατριάρχη Νεόφυτου Ζ΄ (που έδωσε την έγκριση, μετά το ταξίδι του Ιερομονάχου Αγάπιου) πήγαν στη Λειψία για την εκτύπωση, έκανε αλλαγές στα σχόλια τόσο για τα μνημόσυνα, όσο και για τη Συνεχή Θεία Μετάληψη… Και πάλι ο μέγας κανονολόγος έφαγε «μαχαιριά», τώρα από τον «ψευδάδελφο» Θεοδώρητο…

Η΄.  Έργα οικοδομής

Μετά από ένα χρόνο επέστρεψε στην Καψάλα, κοντά στη θάλασσα, σε νέα καλύβα, του Αγίου Σεργίου. Ήταν τότε 45 ετών, πλήρης από δημιουργική δύναμη. Βρέθηκε εκεί από μοναχούς τόσο απορροφημένος, που ξέχναγε και την μπουκιά στο στόμα του επί ώρες… Έγραψε στο κελί αυτό διορθωμένο το «Ευχολόγιο», νέο «Εξομολογητάριο», «Ερμηνεία» στις 14 Επιστολές του απ. Παύλου, στις 7 Καθολικές, στο ψαλτήρι του Ευθύμιου Ζυγαβινού και στη Στιχολογία των εννέα Ωδών, που ονόμασε «Κήπο Χαρίτων».

Ποτέ δεν έμεινε αργός, ούτε άφησε την άσκηση και την αδιάλειπτο, μονολόγιστο και νοερά προσευχή. Ποτέ δεν άφησε την αγάπη του προς το πλήρωμα της Εκκλησίας με τα έργα οικοδομής… Τα έργα αυτά τα είχε τελειώσει μέχρι το 1799 (48 ετών).

Θ΄. Τα τελευταία χρόνια του

Το 1800 βρισκόταν εξόριστος ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄, κοντά στον Νικόδημο. Επειδή πολλοί χριστιανοί γινόντουσαν Μωαμεθανοί από την πίεση των Τούρκων, έφταναν απ’ αυτούς αρκετοί στο Άγιο Όρος να συμβουλευτούν τον Πατριάρχη. Αυτός τους έστελνε στη συνέχεια στο Νικόδημο… Ανάμεσα σ’ αυτούς που εμψυχώθηκαν είναι και ο Νεομάρτυρας Κωνσταντίνος ο Υδραίος.

Εκείνη την εποχή είχαν έλθει παπικοί για να συζητήσουν δογματικά ζητήματα στο Άγιο Όρος. Η Ιερά κοινότητα τους έστειλε στον Άγιό μας. Αυτός εμφανίστηκε, όπως πάντα, ρακένδυτος και τσαρουχοφόρος! Αυτοί το πήραν για προσβολή. Δόθηκαν εξηγήσεις και μετά έπαθαν τέτοια ήττα στη συζήτηση που σιώπησαν και τράπηκαν σε άτακτο φυγή…

Ο Νικόδημος έχει φτάσει σε ηλικία 57 ετών (1805) και το χαλκέντερο κορμί του αρχίζει να λυγίζει. Αισθάνεται την ανάγκη κάποιας περιποίησης και πηγαίνει στους Σκουρταίους. Δεν γηροκομείται, αλλά συνεχίζει να ωφελεί. Συντάσσει τώρα τον «Συναξαριστή των 12 μηνών» με υπομονή για 2 χρόνια!

Από λεπτότητα αναχωρεί και πάλι για την Καψάλα, κοντά σε ευλαβή μοναχό. Τότε ξεσπάει και άλλο κύμα επιθέσεων και κατηγοριών, για την συνεχή Θεία μετάληψη! Τότε όμως επενέβη η Ιερά Κοινότητα και προστάτεψε το κύρος του: «ει τις … ανοίγει στόμα και λαλεί κατά του ανωτέρω διδασκάλου κυρ Νικοδήμου αδίκως και συκοφαντοικώς, ούτος προφανώς ελεγθείς, όχι μόνον θέλει παιδευθεί αυστηρώς υπό της κοινής ημών Συνάξεως, οποίας τάξεως και καταλόγου είναι, αλλά και θέλει εξορισθεί τελείως και τον ιερόν τούτον τόπον, ως σκανδαλοποιός».

Αλλά και ο ίδιος αναγκάστηκε να απολογηθεί για την Ορθόδοξη πίστη του ήρεμα…Συνέχισε μάλιστα με διάθεση ψυχής το έργο του με ογκώδη βιβλία, το «Εορτοδρόμιο» και την «Νέα κλίμακα»!

Ι΄. Η συνοπτική εργογραφία του

Η ακτημοσύνη, η παρθενία και υπακοή, η αδιάλειπτη προσευχή, η επιμονή στην ορθόδοξη λατρεία και ευχαριστία, η ανάδειξη του αναστασίμου της Κυριακής ήταν οι κεντρικοί πυλώνες της ζωής του. Η επιμονή του στην ορθόδοξη πίστη, ειδικά απέναντι στις εκστρατείες προτεσταντών μισιοναρίων και της μεγάλης επιρροής των παπικών κυρίως στις Κυκλάδες, τον οδήγησαν να χρησιμοποιήσει και δικά τους έργα για τη στήριξη της ορθόδοξης πίστης στους επιρρεπείς. Αναφέρω τα έργα ο «αόρατος πόλεμος» του Λορέντσο Σκουπόλι του τάγματος των Θεατίνι και τα «πνευματικά γυμνάσματα» του Ιγνάτιου Λοϋόλα, ιδρυτή του τάγματος των Ιησουϊτών, για τα οποία δέχεται σήμερα αδόκιμες και άδικες επιθέσεις.

Δεν κατανοείται πλήρως δηλαδή, ότι η κριτική στάση, που έλαβαν όλοι οι «Κολλυβάδες» έναντι του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, οι οποίοι απέρριψαν απ’ αυτόν τα στοιχεία εκείνα που απειλούσαν να νοθεύσουν την γνησιότητα του ήθους και του τρόπου ζωής των ορθοδόξων και γενικά των Ελλήνων - Ρωμιών, χωρίς να τον απορρίπτουν ολοτελώς!

Έτσι η κολλυβαδική θεολογία  με μια τριανδρία αγίων, τον Νικόδημο Αγιορείτη, το Αθανάσιο Πάριο και τον Μακάριο Νοταρά πέτυχε την τροφοδότηση του υπόδουλου Γένους με μια σειρά κειμένων πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας, με κορυφαίο αυτό της Φιλοκαλίας των Ιερών Νηπτικών Πατέρων (Βενετία 1782). Το ασκητικό ιδεώδες της Ορθοδοξίας, που για μια ακόμη φορά  προήλθε μέσα από το μοναχισμό, έδινε στην υπόδουλη ρωμηοσύνη λόγο υπαρκτικής αφύπνισης στις ουσιώδεις πνευματικές ανάγκες που τότε είχε.

Ο Γαλλικού τύπου διαφωτισμός, πέρα από την βίαιη είσοδο του ανερχόμενου καπιταλισμού στο κοινωνικό επίπεδο, ανεπτυγμένος μέσα στη φράγκικη και φεουδαρχική κληρικαλιστική Γαλλία, προσπάθησε βίαια να μεταφυτεύσει στην Ρωμιοσύνη και πνευματικά ζητήματα, όπως: το  αντιεκκλησιαστικό και αντικληρικό πνεύμα, τον ηθικισμό σε βάρος του εκκλησιαστικού γεγονότος, την εναντίωση στον έως τότε παραδοσιακό τρόπο αγιογράφησης των ορθοδόξων ναών και την χωρίς φειδώ μονόπλευρη έξαρση της «ανάστασης» της Αρχαίας Ελλάδας  (νεοκλασικισμός – αρχαιολατρία - νεοπαγανισμός).

Με αυτό το μάτι λοιπόν πρέπει να ιδωθεί και η τεράστια συγγραφική δουλειά του αγίου μας με πολυποίκιλα έργα και μέσα σε αντίξοες συνθήκες.

α. Αγιολογικά:

1. «Νέον Εκλόγιον», 1797 στην έρημο της Καψάλας, έκδοση το 1803.

2. «Νέο Μαρτυρολόγιο», 1797 στην έρημο της Καψάλας, έκδοση το 1799.

3. «Συναξαριστής των Δώδεκα μηνών του Ενιαυτού», 1805-1807, στην Ι. Μ. Παντοκράτορα.

β). Απολογητικά:

1. «Απολογία περί της Κυρίας ημών Θεοτόκου», 1799 στην έρημο της Καψάλας.

2. «Ομολογία Πίστεως», 1805 στην Ι. Σκήτη Παντοκράτορα.

γ). Ασκητικά:

1. «Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών», 1777 στις Καρυές, έκδοση το 1782.

2. «Ευεργετινός», 1777 στις Καρυές, έκδοση το 1794.

3. «Βίβλος Βαρσανοουφίου και Ιωάννου», 1797 στη καλύβα Άγιος Βασίλειος στην  έρημο της Καψάλας, έκδοση το1805.

δ). Εποικοδομητικά – Ηθικά:

1. «Περί συνεχούς θείας Μεταλήψεως των αχράντων του Χριστού Μυστηρίων», 1778 στις κελί Άγιος Αντώνιος, έκδοση το 1794.

2. «Βιβλίον καλούμενον Αόρατος πόλεμος», 1785 στην Ι. Σκήτη Παντοκράτορα, έκδοση το 1796.

3. «Πνευματικά γυμνάσματα», 1785 στο ίδιο μέρος.

4. «Επιτομή εκ των Προφητανακτοδαυϊτικών ψαλμών», 1797 στη καλύβα Άγιος Βασίλειος (Καψάλα).

5. «Χρηστοήθεια», 1798 στο ίδιο μέρος.

ε). Ερνηνευτικά:

1. «Αι δεκατέσσαρες Επιστολαί του Αποστ. Παύλου», 1797 στη καλύβα Άγιος Βασίλειος, έκδοση το 1804.

2. «Ψαλτήριον Ευθυμίου Ζυγαβηνού», 1797 στο ίδιο μέρος.

3. «Κήπος χαρίτων», 1798 στο ίδιο μέρος.

4. «Επτά καθολικαί επιστολαί», 1799 στο ίδιο μέρος.

5. «Νέα Κλίμαξ», 1806 στην έρημο της Καψάλας.

6. «Εορτοδρόμιον», 1806 στο ίδιο μέρος.

στ). Θεολογικά:

1. «Αλφαβηταλφάβητος», 1778-1779 στην Ι. Σκήτη του Παντοκράτορα.

2. «Συμεών του Νέου Θεολόγου Άπαντα, 1784 στην Ι. Σκήτη του Παντοκράτορα και συμπλήρωση το 1794 στη καλύβα Άγιος Βασίλειος.

3. «Άπαντα Γρηγορίου του Παλαμά»,1787 στη Καψάλα.

ζ). Ποιμαντικά – κανονικά:

1. «Συμβουλευτικόν εγχειρίδιον περί φυλακής των πέντε αισθήσεων», 1781-1782 στο τόπο εξορίας του, δηλ. στην ερημόνησο Σκυροπούλα Βορίων Σποράδων, έκδοση το 1801.

2. «Εξομολογητάριον», 1784 στη Ι. Σκήτη του Παντοκράτορα και συμπλήρωση το 1794 στη καλύβα Άγιος Βασίλειος.

3. «Πηδάλιον», 1793 στη καλύβα του γερο-Λουκά Ι. Μ. Παντοκράτορα, έκδοση το 1800.

η). Ποιητικά:

1. Επιγράμματα – Ποιήματα.

2. Λειτουργικοί Ύμνοι και Εγκώμια.

3. «Νέον Θεοτοκάριον κλπ. 1795 στην Ι. Σκήτη Παντοκράτορα.

Ια΄. Η κοίμησή του

Το 1809, στις 23 Απριλίου, εορτή του Αγίου Γεωργίου, ήλθε πολύ βεβαρημένος στους Σκουρταίους. Επανήλθε στην Καψάλα κοντά στον Ευθύμιο. Αποφάσισαν και οι δύο να πάνε στο κοινόβιο, που είχε ιδρύσει στη Σκιάθο ο κολυβάς Νήφων από την Νάξο, για περισσότερη περίθαλψη. Όμως οι Σκουρταίοι δεν το επέτρεψαν και  έμεινε σ’ αυτούς. Σε λίγο ασθένησε βαριά και άρχισε να προετοιμάζεται για το μεγάλο ταξίδι…

Στις 5 Ιουλίου είχε πιαστεί το δεξί του χέρι στην Ι. Μ. Κουτλουμουσίου και στην επιθανάτιο κλίνη έδινε τις τελευταίες του ευλογίες και ζητούσε την συγχώρεση των αδελφών…

Κατά την Ανατολή του ήλιου στις 14 Ιουλίου 1809 παρέδωσε το πνεύμα του, σε ηλικία μόνο 60 ετών. Τάφηκε έξω από το κελί των Σκουρταίων. Κοιμήθηκε λοιπόν ο ένας από τους δύο μεγάλους γίγαντες, που ωσάν Άτλαντες κράτησαν το Γένος στους ώμους τους. Ο άλλος στύλος ήταν ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.

Την είδηση της κοιμήσεώς του με θλίψη έμαθε ο εκκλησιαστικός, θεολογικός, μοναστικός και όχι μόνο, κόσμος της εποχής του. Σημειώνει ο χρονογράφος σχετικά με την κοίμηση του αγίου Νικοδήμου: «Ανατέλλοντος του αισθητού ηλίου, εις την γην, εβασίλευσεν ο νοητός ήλιος της Εκκλησίας του Χριστού. Έλειψεν ο πύρινος στύλος, ο οδηγών τον νέον Ισραήλ εις ευσέβειαν. Εκρύβη η νεφέλη η δροσίζουσα τους τηκομένους τω καύσωνι των αμαρτιών».

Είναι ακόμη χαρακτηριστική και η σκέψη την οποία εξέφρασε τότε ένας Χριστιανός: «Πατέρες μου, καλύτερον ήτο να απέθνησκαν σήμερα χίλιοι χριστιανοί και όχι ο Νικόδημος».

Κατά καιρούς, πολλά εγκώμια γράφτηκαν για τον Άγιο Νικόδημο, όπως: «Υπήρξε ο μέγιστος των μονασάντων από συστάσεως του Αγίου Όρους». «Υπήρξε ο πάντοτε πενία τρυχόμενος και γιγαντωθείς προ της ασήμου ημών γενεάς».

Κατά τον V. Grumel, «υπήρξε κανονολόγος, λειτουργιολόγος, αγιογράφος, δηλαδή ερμηνευτής των Γραφών, ασκητικός συγγραφεύς, εκδότης βιβλίων, εις των πλέον γονίμων συγγραφέων και αναμφιβόλως ο πλέον φιλόπονος Μοναχός, παρά του οποίου δοξάζεται η ελληνική Εκκλησία».

Κατά τον Θ. Σπεράντσον, ο Άγιος Νικόδημος υπήρξε πρόδρομος της εθνικής παλιγγενεσίας.

Ο Γάλλος Καρδινάλλιος Luis Petit γράφει πως ο Νικόδημος με τα βιβλία του αντικατέστησε το ζωντανό κήρυγμα του Κοσμά του Αιτωλού και χαρακτήρισε το κίνημα των «Κολλυβάδων» ως «δείγμα αφυπνιζόμενης ζωής του ελληνικού έθνους».

Ο Ιερός Νικόδημος αναμφίβολα υπήρξε ο κορυφαίος εκφραστής του οσιακού βίου και η θύρα που οδηγεί στην ορθόδοξη πνευματικότητα. Είναι ο εξαίσιος θεολόγος και ο ασίγαστος διαχρονικός διδάσκαλος της Ορθοδοξίας και του Γένους. Αποτελεί  πολύ σπάνιο  φαινόμενο συνδυασμού  θείων χαρισμάτων, αγιότητος βίου, άσκησης και συγγραφικής παραγωγής.

Ιβ΄. Αναγνώριση της αγιότητας

Κάτω από την πρώτη εικόνα του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, που δημοσιεύθηκε το 1819 στην πρώτη έκδοση του έργου του «Ερμηνεία των ΙΔ΄ Επιστολών του Αποστόλου Παύλου», υπάρχει ένα επίγραμμα - λεζάντα, το οποίο αναφέρει επί λέξει: «Τίς Νικόδημος, ου κλέος μέγα - εν Ορθοδόξοις και σοφοίς Όρους Άθω - ος τήνδε Βίβλον ευφυώς τάξε, φίλε - Νάξιος ανήρ. Εύγε της ευφυΐας».

Με αρ. Πρωτ.                1717/31-5-1955        , ο Πατριάρχης Αθηναγόρας μαζί με την Σύνοδο πως «…εξ ονόματος και πάντων των εν Αγιωνύμω Όρει ενασκουμένων Οσιοτάτων Μοναχών, υπέβαλε ο του εν Καρυοίς Κελλίου Λαυριώτης Γέρων Ανανίας, αιτούμενος όπως, η επέτειος του θανάτου αυτού καθιερωθεί εν τιμή Αγίου, έγνωμεν, συνοδά τοις προ ημών θείοις Πατράσι … Δι’ ό και θεσπίζομεν Συνοδικώς και διοριζόμεθα και εν Αγίω διακελευόμεθα Πνεύματι, όπως από του νυν και εις τον εξής αιώνα τον άπαντα, Νικόδημος ο Αγιορείτης συναριθμείται τοις οσίοις και Αγίοις της Εκκλησίας ανδράσιν, ετησίοις ιεροτελεστίαις και αγιαστίαις τμώμενος και ύμνοις εγκωμίων γεραιρόμενος τη ιδ΄ Ιουλίου εν ή μακαρίως προς τον Κύριον εξεδήμησεν…».

Ο άγιος Νικόδημος εορτάζει κατά την καθιερωμένη Πανήγυρη της 14ης Ιουλίου.
Επίσης εορτάζει την πρώτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου, κατά την Σύναξη των Πέντε Αγίων της Παροναξίας που καθιερώθηκε πρόσφατα και η οποία τελείται στο νεόδμητο Ι. Ναό των Ναξίων Αγίων Νικοδήμου του Αγιορείτου και Νικολάου του Πλανά, στην πόλη της Νάξου.  Επίσης εορτάζει την Τρίτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου στην Πάρο, όπου επίσης τελείται η Σύναξη των Αγίων.

Οι Ασματικές Ακολουθίες του Αγίου Νικοδήμου, οι οποίες ευρίσκονται σε λειτουργική χρήση, συντάχθηκαν από τον αείμνηστο Υμνογράφο, Μοναχό Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη, από τον πρώην Σεβ. Μητροπολίτη Πατρών κ. Νικόδημο, καθώς και από τον Αρχιμ. Νικόδημο Παυλόπουλο, Ηγούμενο της Ι. Μονής Λειμώνος Λέσβου.

Ιγ΄. Αποφθέγματα

1). «…Διότι και ο διάβολος έχει μεγάλην συγγένειαν και οικείωσιν προς την φαντασίαν και σχεδόν εξ όλων των δυνάμεων της ψυχής, αυτήν έχει επιτηδειότερον όργανον δια να παραπλανά τους ανθρώπους και να ενεργεί τα πάθη και τας κακίας του. Έχει μεγάλην οικείωσιν προς αυτήν.

Διότι και αυτός, νους κτισθείς παρά του Θεού πρότερον,  απλούς και ασχημάτιστος και αφάνταστος, ως οι λοιποί θείοι άγγελοι, ύστερον ηγάπησεν τα σχήματα και την φαντασίαν και φαντασθείς να θήση τον θρόνον του υπεράνω του ουρανού και να γίνει όμοιος τω Υψίστω, από αγγέλου φωτεινού, έγινεν διάβολος σκοτεινός…. ». (Συμβουλευτικόν εγχειρίδιον, σελ. 104).

2). «Από την πολλάκις ρηθείσαν κακίαν της φιλαυτίας, δηλαδή της αγάπης και υπολήψεως και τιμής, που έχομεν εις τον εαυτόν μας, γεννάται μία άλλη κακία που μας προξενεί βαρυτάτην ζημίαν. Αύτη είναι η αυθάδης κρίσις και κατάκρισις  που κάνομεν εις τον πλησίον, από την οποίαν κατάκρισιν ερχόμεθα εις το να εξευτελίζωμεν αδελφούς, να τους περιφρονούμεν και να τους ταπεινώνωμεν. …». (Αόρατος πόλεμος, σελ. 158).

3). «Εις τόπον χλόης εκεί με κατεσκήνωσεν: Τόπος χλόης είναι η πρακτική αρετή, ύδωρδε αναπαύσεως είναι η θεωρητική φιλοσοφία, κατά τον Άγιον Μάξιμον. Εκεί λοιπόν λέγει ο καθείς από τους εθνικούς, θέλει με κατασκηνώσει ο Κύριος, όπου είναι τόπος χλόης. Επέμεινε δε εις την μεταφοράν του ποιμένειν, επειδή χλόη και νερόν, αυτά είναι η ευτυχία  του ποιμνίου.

Θέλει να ειπή δε ότι κατέστησε ο Κύριος εις απόλαυσιν νομής και πνευματικών αγαθών. Νοείται δε και άλλως, ότι τόπος χλόης είναι η εκκλησία, χλόη δε είναι οι Χριστιανοί, οπού ανθούν εις την Εκκλησίαν κατά την αρετήν. Ή χλόην θέλεις νοήσεις την πίστιν των Χριστιανών, δια τι νεάζει και ανθεί πάντοτε ωσάν την χλόην, επειδή η των Ελλήνων πλάνη εγήρασεν ωσάν το χορτάρι και εξηράνθη». (Ερμηνεία εις τους Ψαλμούς, τόμ. Α΄, σελ. 344).

4). « …Φανερόν είναι λοιπόν, ότι αφήκε να νοούμεν ημείς, πως ο Μέγας Βασίλειος μεταχειρίζεται την Ακρίβειαν, αυτή δε, και η Οικουμενική β΄, εμεταχειρίστηκαν την Οικονομίαν, και ούτω δεν φαίνεται καμμία αντίφασις, ή εναντιότης ανάμεσά των. Και ούτος μεν ο λόγος της Οικονομίας είναι η πρώτη και κυριωτέρα αιτία, δια την οποίαν αι σύνοδοι αύται, άλλων μεν αιρετικών εδέχθησαν το βάπτισμα, και άλλων όχι. Κοντά δε εις τον λόγον της Οικονομίας εστάθη και δευτέρα αιτία, δια την οποίαν ούτως εποίησαν.

Αύτη δε είναι διότι, εκείνοι μεν οι αιρετικοί, των οποίων εδέχθησαν το βάπτισμα, εφύλαττον απαράλλακτον και το είδος, και την ύλην του βαπτίσματος των ορθοδόξων, και εβαπτίζοντο κατά τον τύπον της Καθολικής Εκκλησίας. Εκείνοι δε οι αιρετικοί, των οποίων το βάπτισμα δεν εδέχθησαν, επαραχάραξαν την τελετήν του βαπτίσματος και διέφθειραν, ή τον τρόπον του είδους, ταυτόν ειπείν των επικλήσεων, ή την χρήσιν της ύλης, ταυτόν ειπείν των καταδύσεων και αναδύσεων ». (ΠΗΔΑΛΙΟΝ, Σχόλιο στον ΜΣΤ΄κανόνα των Αγίων αποστόλων, σελ. 54).

5). «… Η  Κυριακή είναι ογδόη: Διότι μετά την εβδόμην αριθμείται και υπεραναβένηκε τον εβδοματικόν και ιουδαϊκόν σαββατισμόν, κατά τον Αθανάσιον κατά τον Βασίλειον, και κατά τον Θεολόγον Γρηγόριον. Διότι και η εν τη Κυριακή γενομένη Ανάστασις του Κυρίου ογδόη εστίν, αριθμουμένη μετά τας επτά Αναστάσεις, τάς γενομένας προ της Αναστάσεως Αυτού, κατά τον Θεσσαλονίκης Γρηγόριον.

Ογδόη λέγεται ότι ο Κύριος αναστάς κατά την ογδόην και φανείς εις τους Αποστόλους, πάλιν μετά οκτώ ημέρας εφάνη εις αυτούς, παρόντος και του Θωμά. Διατί αι μεν άλλαι Δεσποτικαί εορταί μίαν μόνην φοράν τον χρόνον εορτάζονται, η δε Κυριακή εορτάζεται εις κάθε οκτώ ημέρας, και ακολούθως εορτάζεται πενηνταδύω φοραίς τον χρόνον. Ιδιού πόσον ανωτέρα και υπερέχουσα των άλλων εορτών είναι η Κυριακή…» (Ομολογία Πίστεως).

Ιδ΄. Βιβλιογραφία

1). ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΠΑΛΜΟΣ Ι. Ν. Κοιμήσεως Οβρυάς, έτος 3^ο,  Αρ. Φύλλου 31, ΙΟΥΛΙΟΣ 1998.

2). ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΠΑΛΜΟΣ Ι. Ν. Κοιμήσεως Οβρυάς, έτος 6^ο,  Αρ. Φύλλου 67, ΙΟΥΛΙΟΣ 2001.

3). ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Αρχ. Νικοδήμου Παυλόπουλου, ΑΘΗΝΑ 1976.

4). ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Μοναχού Θεόκλητου Διονυσιάτη, εκδ. ΑΣΤΗΡ, ΑΘΗΝΑ 1978.

5).  ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΝ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ, ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, εκδ. Σχοινά, ΒΟΛΟΣ 1983).

6). ΠΗΔΑΛΙΟ, Αγαπίου Ιερομονάχου και Νικοδήμου Αγιορείτου, εκδ. ΑΣΤΗΡ, ΑΘΗΝΑ 1982,

7). ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΙΣ ΤΟΥ ΨΑΛΜΟΥΣ, τόμοι 3, ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, εκδ. ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΥΨΕΛΗ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1979.

8). ΑΟΡΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, εκδ. ΦΩΣ, ΑΘΗΝΑ 1973.

9) Π. Μ. Σωτήρχου, Αυτός ο Μέγας, Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης

10).  Ενάντια στη Θρησκεία, Χρήστου Γιανναρά, εκδ. Ίκαρος, 2006.

11). Πρωτ. π. Γεωργίου Παπαβαρνάβα, http://www.parembasis.gr/2002/02_07_06.htm, Ιούλιος 2002.

12). Αρχιμ. Αλέξανδρος Μαστράτος, http://www.i-m-paronaxias.gr/byzantine-monasteries/nikodimos_agioritis.html.

13). http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%82_%CE%BF_%CE%91%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%81%CE%B5%CE%AF%CF%84%CE%B7%CF%82

14). Album Φωτογραφιών της ιστοσελίδας rel.gr, http://rel.gr/photo/thumbnails.php?album=26&page=15,

15). Ο ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΙΚΟΔΗΜΟ ΤΟΝ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗ,
Αρχιμ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Καθηγ. Ι. Μ. Οσίου Γρηγορίου, ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, http://www.pigizois.net/pneumatikoi_logoi/orthodojos_monaxismos.htm.

16) Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, http://forum.athos.gr/index.php?topic=1286.0, 20-11-2005.

17). http://www.agios-nikodimos.gr/

18). http://www.imd.gr/html/gr/section02/ellinismos/books/sunday/04.htm,

19). Κ. Καραϊσαρίδη, ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και το λειτουργικό του έργο, Αθήνα, 1998.

20). Πρωτ. π. Γ. Μεταλληνού, Οο «Κολλυβάδες» κατά του Διαφωτισμού,

Μια λαϊκή πνευματική αντίδραση, ομιλία στο Βόλο,

hellas.ncsr.gr/eastorthodox/church_of_greece/Keim439/keim4395r.rtf.

21). Αθανας. Ι. Καλαμάτα, Αγιότητα και Διαφωτισμός, http://www.istoselides.gr/istoselides/article.php?sid=2446