Δυστυχῶς, στὸν χῶρο μας δὲν ἔλειψε ποτὲ αὐτὴ ἡ διπλὴ «εὐχή». Δὲν γνωρίζω γιατὶ, ἀλλὰ οἱ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸ πρωὶ μέχρι τὸ βράδυ χρησιμοποιοῦν αὐτὲς τὶς ἄσχημες εὐχές. Στὴν ἀγορά, στοὺς δρόμους, στὰ σπίτια, στὰ σχολεῖα, γιατὶ ὄχι καὶ μέσα στὴν Ἐκκλησία. Σὲ ποιά αὐλή σχολείου δὲν θὰ ἀκούσης τὰ παιδιὰ νὰ τὴν χρησιμοποιοῦν καὶ κανεὶς δὲν βρίσκεται νὰ τοὺς κλείση τὸ στόμα. Καὶ στὴν βουλὴ τῶν Ἑλλήνων εἶναι τὸ ρεφραὶν γιὰ πολλὰ πράγματα. Μερικοὶ λὲς καὶ τὸ περιμένουνε, γιὰ νὰ φρενάρουν στοὺς ἐκνευρισμούς τους. Λὲς καὶ τὸ ζητᾶνε νὰ πορευθοῦν αὐτὸν τὸν δρόμο. Ἡ εὐθύνη δὲν εἶναι μόνον τοῦ ἀποστέλλοντος ἀλλὰ καὶ τοῦ ἀποστελλόμενου, γιατὶ προκαλεῖ, νὰ τὸν φέρη τὸν ἄλλον σὲ τέτοιο σημεῖο ποὺ νὰ ἀναγκαστῆ νὰ τὸν ἐξαποστείλη.

Καὶ τὸ φασόλι ποὺ τρῶμε εἶναι ἐξαποστελλόμενο καὶ ἡ ντομάτα καὶ τὸ κολοκύθι τὸ ἀθῶο καὶ κάθε ζαρζαβατικό. Καὶ ὁ μυλωνᾶς καὶ τὸ αὐλάκι του· καὶ ὁ ἀγωγιάτης καὶ τὸ ἀγώγι· καὶ ἡ βάρκα καὶ ὁ σκαρμὸς καὶ τὸ κουπί· καὶ τ᾽ ἀλέτρι κι ὁ ἀλετρᾶς· καὶ τ᾽ ἀμπέλι κι ὁ ἀμπελουργός… Γι᾽ αὐτὸ καὶ οἱ ἅγιοι πατέρες μᾶς συνιστοῦνε «Μὴ πιῆς νερό, προτοῦ κάνης τὸν σταυρό σου καὶ μὴν ἐξέρχεσαι τοῦ σπιτιοῦ σου χωρὶς νὰ σταυροσημειοῦσαι».

Καὶ τὸ ἅγιο Γεροντικὸ λέγει ὅτι μοναχὴ μπῆκε στὸν κῆπο καὶ χωρὶς νὰ κάνη τὸν σταυρό της ἔκοψε μαρούλι κι ἔφαγε καὶ δαιμονίσθηκε. Κι ὅταν ὁ καλὸς παπᾶς τὴν διάβαζε, ὁ πειρασμὸς εἶπε: «Δὲν φταίω ἐγώ· ἐγὼ καθόμουν πάνω στὸ μαρούλι κι ἔκοψε τὸ φυτὸ καὶ μ᾽ ἔφαγε».

Θυμᾶμαι στὸ χωριό μου τὰ φαράγγια νὰ ἀντιλαλοῦν αὐτὴν τὴν βλαστημιά. Εἶδα ζῶα ποὺ τρελάθηκαν. Εἶδα ἀνθρώπους ποὺ πῆγαν καὶ δὲν ξαναῆρθαν.

Δυστυχῶς σήμερα οἱ περισσότεροι εἶναι γιὰ κεῖ. Καὶ ἡ μάννα ποὺ τοὺς γέννησε δὲν φείδεται τῆς κακῆς αὐτῆς εὐχῆς. Δὲν ξέρω γιατὶ ἡ κακὴ αὐτὴ εὐχὴ βάζει τὸν κάθε κατεργάρη στὴν θέση του. Φαίνεται ὅτι εἶναι πόθος τοῦ διαβόλου νὰ δέχεται τὰ παιδιά του μὲ δυνατὴ φόρα νὰ προσκολλοῦνται στὴν ἀγκαλιά του.

– Μάννα, πατέρα, τὰ θρέμματά σου στὸν Χριστὸ νὰ τὰ ἐξαποστέλλης.

– Μὰ μὲ προκαλοῦνε.

Σπάνια νὰ ἀκούσης σήμερα γιαγιά, μάννα «στὴν εὐχὴ τοῦ Θεοῦ νὰ πᾶς, παιδί μου». Τὴν ὁλόκαρδη κι ὁλόψυχη αὐτὴν εὐχὴ σπάνια τὴν ἀκοῦς.

Ρωτᾶς τὴν μάννα:

– Ποῦ εἶναι ὁ γιός σου;

– Στοῦ δια᾽όλου τὴν μάννα.

Ναὶ εἶναι, ἀλλὰ ἐσὺ μὴ τὸ ἐπικροτῆς. Δεῖξε τὴν ἀνησυχία σου, κλάψε τὸν χαμὸ τοῦ παιδιοῦ σου.

Δὲν ὑπάρχει πιὸ πέρα. Αὐτὸ εἶναι τὸ τέρμα τῶν εὐχῶν τῆς σημερινῆς μάννας καὶ τοῦ σημερινοῦ γονιοῦ. Οἱ μάγοι καὶ οἱ φαρμακοὶ τῆς Αἰγύπτου ἔρριξαν τὶς ράβδους κάτω κι ἔγιναν φίδια, ἀλλὰ ὅταν τοὺς εἶπε ὁ φαραὼ νὰ τὰ ἐπαναφέρουν, ὅπως ἔκανε ὁ Μωυσῆς, δὲν μπόρεσαν. Ἔτσι κι αὐτὸς ποὺ στέλνει στὸν διάβολο. Ἄντε νὰ πᾶς νὰ τονε γυρίσης. Πήγαινε. Ἔχεις τὴν δύναμη νὰ ἀπαντήξης τὸν διάβολο; Ἂν ὄχι, τότε γιατί τὸν χρησιμοποιεῖς;

Πηγαινοέφερναν στὴν Παναγία τὴν Προυσιώτισσα δεκαεξάχρονη κόρη, ποὺ ἔβγαζε τὴν γλῶσσα της μέσα σὲ πολλὰ σάλια καὶ ἔγλειφε τὸ λαρύγγι της! Θέαμα ἀποκρουστικὸ καὶ σιχαμερό.

– Πῶς φθάσαμε σὲ τέτοια συμφορά;

– Πατέρα μου, μιὰ μέρα, φυτεύοντας τὰ καπνά, ὑπῆρχε διένεξη μεταξὺ πατέρα καὶ κόρης. Ὁπότε κάποια κακὴ ὥρα τὴν ἔστειλε στὸν ἔξω ἀπὸ ᾿δῶ καὶ ἀμέσως, λὲς καὶ εἶχε ἀνοιχτὸ τὸ αὐτί του ὁ διάβολος, ἔγινε αὐτὸ ποὺ βλέπετε.

Ποιός εἶχε δίκιο, ὁ πατέρας ἢ ἡ κόρη; Δὲν ξέρω. Ὅταν ὅμως ἔγινε παίγνιο τοῦ διαβόλου, τότε μετανιωμένος ὁ πατέρας μοῦ ἔλεγε:

– Ναὶ μὲν εἶχα τὴν δύναμη νὰ στείλω τὸ παιδί μου, ἀλλὰ νὰ τὸ ἐπαναφέρω δὲν τὴν ἔχω· γι᾽ αὐτό, εὔχου, καλόγερε.

Δὲν εἶναι μόνον αὐτὴ ἡ κακὴ εὐχὴ ποὺ ἐπικρατεῖ στὴν Ἑλλάδα. Ἔχει πρώτη θέση καὶ ἡ βωμολοχία καὶ ἡ βλασφημία. Καὶ τὰ καντήλια καὶ οἱ κολυμβῆθρες καὶ ὁ σταυρὸς καὶ τὰ ἑξαπτέρυγα καὶ τὰ φανάρια, ὅλα τοῦ φταῖνε τοῦ παραστρατημένου. Στὰ γήπεδα γίνεται ὁ χαμός, στὶς βοσκὲς τῶν ζώων ἀκόμα χειρότερα, στὶς βάρκες καὶ στὰ πλεούμενα καθένα ψάρι φέρει καὶ τὴν εὐχή, γι᾽ αὐτὸ, προτοῦ τὰ ἑτοιμάσης γιὰ φαγητό, σταύρωσέ τα.

Ἂς φρενάρη τὸ κακό. Δὲν εἶμαι ἀναμάρτητος, ἀλλὰ θὰ ἤθελα νὰ μὴν ὑπάρχη αὐτὸς ὁ τρόπος κοινωνίας μεταξύ μας.

Ὁ γερο-Φιλόθεος, στὰ χρόνια ποὺ γιὰ πολλοὺς λόγους ἦταν δύσκολο νὰ γράφη κανεὶς καὶ νὰ ἐκδίδη βιβλία, τόλμησε καὶ ἔγραψε ἕνα βιβλιαράκι «Ἱερὸς πόλεμος κατὰ τῆς βλασφημίας» καὶ τὸ μοίραζε στοὺς ἐξομολογουμένους του. Μὲ τρομακτικὸ τρόπο ἐπενέβαινε σ᾽ αὐτοὺς ποὺ τοῦ ἐξωμολογοῦντο ὅτι βλασφημοῦν. Μοῦ ἐκμυστηρεύθηκε ἕνας ταξιτζής:

– Σ᾽ ἕνα ταξίδι πῆγα κι ἐγὼ στὴν Παναγία τὴν Νεραντζιώτισσα νὰ ἐξομολογηθῶ κι ὅταν τοῦ εἶπα ὅτι βλασφημῶ, μὲ ἅρπαξε αἰφνιδίως ἀπὸ τοὺς ὤμους καὶ μὲ συνετάραξε. «Τί λές, ἄνθρωπέ μου; Τὸν Θεὸν βλασφημεῖς;» Φόβος καὶ τρόμος κατέλαβε τὴν ψυχή μου καὶ τοῦ εἶπα «Ὄχι, ὄχι, Γέροντα, δὲν θὰ τὸ ξανακάνω». Ἔκτοτε, οὔτε ἀπὸ τὸν νοῦ μου δὲν ἐπέρασε βλασφημία.

Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἄκουσε μοναχὴ νὰ χαρακτηρίζη τὴν συμμονάστριά της διάβολο καὶ ἀμέσως τῆς ἔβγαλε τὰ ράσα καὶ τὴν ἔδιωξε ἀπὸ τὸ μοναστήρι, λέγοντας: «Δὲν μπορῶ νὰ ἔχω στὴν ἀδελφότητα δύο πειρασμούς· ἕνα νοητὸ καὶ ἕνα αἰσθητό».

Ἕνας παλιὸς τσοπάνος πῆγε στὸν Γέροντα τῆς Λογγοβάρδας. Τοῦ λέει:

– Μὲ προκαλοῦν τὰ ζῶα καὶ διαολοστέλνω ὅλη τὴν ἡμέρα.

Ὁ Γέροντας τοῦ εἶπε:

– Ἀντὶ γιὰ αὐτὸ, φώναζε «Κύριε, ἐλέησον».

Τὸ κράτησε ὁ ἀγαθὸς βοσκὸς καὶ μέχρι τὰ τέλη του αὐτὸ ἔλεγε. Καὶ τό ᾽λεγε μὲ τόσο στόμφο καὶ μεγαλεῖο ψυχῆς, ποὺ ὄχι μόνον ὁ διάβολος, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄνθρωποι σέβονταν τὴν ἐπίκληση αὐτήν, ποὺ ἔγινε παροιμιώδης στὸ χωριό.

Εἶχαν τὸν τρόπο τους οἱ ἅγιοι νὰ ἐξορκίζουν τὰ κακὰ πνεύματα ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο.

Γύρισε ὅλη τὴν πιάτσα. Τσουβάλι θὰ μαζέψης ἀπὸ αὐτὴν τὴν κοπριὰ τῆς βλασφημίας. Τὰ ἅρματα καὶ τὰ κοντάρια τοῦ διαβόλου ἔχουν ὑψώσει κέρας. Καὶ στὴν βουλὴ τῶν Ἑλλήνων ἀκοῦς αὐτὴν τὴν εὐχή. Καὶ στὴν κοινωνία τῶν ἡλικιωμένων γυναικῶν παιανίζει, γιὰ νὰ βάλη τέρμα –λένε–  στὴν κάθε κακοτοπιά.

Διὰ νόμου ἔπρεπε νὰ εἶχε ἀπαγορευθῆ στὰ σχολεῖα, στὶς ἀστυνομίες, στὸν στρατό, στὰ δικαστήρια, στοὺς ἄλλους χώρους ποὺ ὁ Θεὸς νὰ βάλη τὸ χέρι του. Ἂς ἔρθουμε ὅλοι στὰ ἐξαποστελλόμενα τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν Ἁγίων. Ἀνάπαυση ζητοῦμε καὶ ὄχι δαιμονικοὺς θορύβους.

Ἡ κοιλάδα τῆς γυναίκας τοῦ Λώτ, στὴν ὁποία ἔχουμε εἰσέλθει ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια καὶ δύσκολα θὰ βροῦμε τὴν ἔξοδο, ἂς μὴ βρῆ κανένα μέσα, γιατὶ ὅποιος μείνη σ᾽ αὐτήν, ἀληθινὰ παραφρονεῖ. Ὅλοι στὸν παράδεισο. Κανεὶς στὴν κοιλάδα τῆς γυναίκας τοῦ Λώτ, γιατὶ εἶναι ὁ τόπος τῆς παραφροσύνης. Ἀμήν.

Γρηγόριος ὁ Ἀρχιπελαγίτης

Πηγή: Ακτίνες

Σχόλιο Τ.Ι.: Εις μνήμη του Αγίου πατρός ημών Προτερίου του Ιερομάρτυρα Αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας, του οποίου τη μνήμη τιμώμεν σήμερα 28η Φεβρουαρίου, και όλων των μαρτύρων υπό αιρετικών τελειωθέντων, των οποίων τη μεσιτεία προς τον Κύριο και τη βοηθεια εκλιπαρούμε στον πνευματικό αγώνα κατά της παναιρέσεως του Οικουμενισμού. Αμήν.

ΟΙ ΔΙΩΓΜΟΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΙΡΕΤΙΚΟΥΣ ΜΟΝΟΦΥΣΙΤΕΣ
πρωτοπρεσβ. π. Άγγελος Αγγελακόπουλος εφημ. Ι. Ν. Αγίας Παρασκευής Καλλιπόλεως Πειραιώς

Εν Πειραιεί, 23-10-2013, 

Η αναφορά μας στην αίρεση του Μονοφυσιτισμού είναι σήμερα πολύ επίκαιρη, διότι, μέσα στα πλαίσια της παναιρέσεως του διαχριστιανικού Οικουμενισμού, τις τελευταίες δεκαετίες διεξάγεται Θεολογικός Διάλογος με τους αιρετικούς Μονοφυσίτες, ο οποίος κατέληξε στην επαίσχυντη και αντορθόδοξη συμφωνία του Σαμπεζύ το 1990, η οποία δυστυχώς εφαρμόζεται de facto στις ημέρες μας. Δυστυχώς, ορισμένοι «ορθόδοξοι» οικουμενιστές υποστήριξαν, συμπεριφερόμενοι μεταπατερικώς, ότι μόνο αυτοί κατά τους τελευταίους δεκαπέντε αιώνες κατενόησαν την «Ορθοδοξία» των Μονοφυσιτών και την «αδικία», που υπέστησαν από τόσους αγίους Πατέρες!

Στις ημέρες του Θεοδοσίου του μικρού, το 410 μ.Χ., ένας ιερομόναχος, Ευτυχής στο όνομα, δυστυχής στο νου, έγινε αρχηγός της αιρέσεως του Μονοφυσιτισμού, ισχυριζόμενος ο φρενοβλαβής ότι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός έχει μόνο μία φύση, την φύση της Θεότητος, και μόνο μία ενέργεια, την ενέργεια της Θεότητος. Καθαιρέθηκε, όμως, από τον άγιο Φλαβιανό Πατριάρχη Κων/λεως, με εισήγηση του Ευσεβίου Επισκόπου Δορυλαίου, στην Ενδημούσα Σύνοδο το 448. Στις 13-6-449 ο άγιος Λέων επίσκοπος Ρώμης έγραψε την περίφημη δογματική επιστολή προς τον άγιο Φλαβιανό, που έχει μείνει γνωστή ως ‘ο Τόμος του Λέοντος’. Παρ’όλ’αυτά μεταχειριζόμενος ο άθλιος Ευτυχής ως όργανα τους αθέους ευνούχους του βασιλέως, δεν έπαυε να ταράττει την Εκκλησία και να στήνει παγίδες, έως ότου ετελεύτησε ο βασιλιάς Θεοδόσιος. Το 449 κατάφερε, μαζί με τον μονοφυσίτη Διόσκορο Αλεξανδρείας, να παρασύρει τον αυτοκράτορα στην σύγκληση της ληστρικής Συνόδου της Εφέσου, η οποία ενήργησε βίαια και αντικανονικά. Η Σύνοδος αυτή δικαίωσε τον αιρεσιάρχη Ευτυχή, αποδοκίμασε την Ορθόδοξη διδασκαλία και επιδοκίμασε την κακοδοξία του Ευτυχούς περί μιάς φύσεως. Οι Δόμνος Αντιοχείας, Ευσέβιος Δορυλαίου, Θεοδώρητος Κύρου καί Ίβας Εδέσσης καθαιρέθηκαν, ο δε ιερός Φλαβιανός, αφού κακο­ποιήθηκε και εξορίσθηκε με βάναυσο τρόπο, πέθανε έπειτα από τρεις ημέρες[1].

Όταν, όμως, βασίλευσε ο άγιος Μαρκιανός με την αγία Πουλχερία, διέταξαν να συγκροτηθεί Οικουμενική Σύνοδος στη Χαλκηδόνα, το 451 μ.Χ., για να εξετάσει την υπόθεση.

Αφού συνήλθαν στη Χαλκηδόνα 630 επίσκοποι, συνεκρότησαν την Δ΄ Αγία και Οικουμενική Σύνοδο. Τότε, αφού συζήτησαν πολλά, κατεδίκασαν και αναθεμάτισαν τον Ευτυχή και τον ακόλουθό του Διόσκορο, όπως και όλους όσους βλασφημούσαν ότι ο Χριστός έχει μία φύση και μία ενέργεια. Διεκήρυξε η Δ΄ Αγία και Οικουμενική Σύνοδος ότι οι δύο τέλειες φύσεις του Χριστού, η θεία και η ανθρώπινη, παρέμειναν μεταξύ τους ενωμένες στο ένα πρόσωπο του Θεού Λόγου «ασυγχύτως, αδιαιρέτως, ατρέπτως και αχωρίστως». Δεν υπήρξε καμμία απορρόφηση ή προσχώρηση ή σύγχυση ή διαίρεση ή τροπή των δύο φύσεων, αλλά παρέμειναν και οι δύο ακέραιες, διατηρώντας η κάθε μία τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα. Οι δύο φύσεις δηλ. αλληλοπεριχωρήθηκαν. Επομένως, το ορθό είναι ότι ο Χριστός είχε δύο τέλειες φύσεις, την θεία και την ανθρώπινη, και όχι μόνο μία, την θεία. Ακολούθως μπορούμε να κάνουμε λόγο για δυοφυσιτισμό μετά την ένωση και όχι για μονοφυσιτισμό.

Επειδή, όμως, οι αιρετικοί δεν πείθονταν στα δόγματα της αγίας Συνόδου, οι άγιοι Πατέρες μετήλθαν άλλο τρόπο. Και τα δύο μέρη, οι Ορθόδοξοι και οι κακόδοξοι Μονοφυσίτες, έγραψαν αυτά που πίστευαν και κήρυτταν σε ξεχωριστό τόμο. Αφού άνοιξαν τη θήκη, που περιείχε το τίμιο λείψανο της αγίας Ευφημίας, απέθεσαν αυτά τα δύο βιβλία σφραγισμένα στο στήθος της αγίας. Αφού, μετά από λίγες ημέρες, άνοιξαν πάλι τη θήκη, είδαν και εξέστησαν. Διότι, τον μεν τόμο των αιρετικών τον βρήκαν ριγμένο κάτω στα πόδια της αγίας, τον δε τόμο των Ορθοδόξων, που περιείχε τον όρο και την απόφαση της Αγίας Συνόδου, τον βρήκαν να κρατιέται από την Μάρτυρα στην αγκαλιά της. Αφού έγινε αυτό, θαύμασαν όλοι γι’ αυτό το παράδοξο. Απ’ αυτό οι μεν Ορθόδοξοι στηρίχθηκαν στη πίστη και δόξασαν τον Θεό, που καθημερινώς πράττει μεγάλα και παράδοξα θαύματα για την επιστροφή και την διόρθωση πολλών, οι δε αιρετικοί Μονοφυσίτες καταισχύνθηκαν.

Εξαιτίας αυτού του παραδόξου θαύματος κατά χρέος ψάλλει η Εκκλησία μας προς την αγία Ευφημία:

«Λίαν εύφρανας τους Ορθοδόξους και κατήσχυνας τους κακοδόξους, Ευφημία Χριστού καλλιπάρθενε˙ της γαρ τετάρτης Συνόδου εκύρωσας, α οι Πατέρες καλώς εδογμάτισαν˙ μάρτυς ένδοξε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος».

Ο ομόφρων του Ευτυχούς, Διόσκορος, καταδικάσθηκε από την Σύνοδο της Χαλκηδόνος, επειδή ήταν μέγας αιρετικός. Ο Διόσκορος δεν δεχόταν ότι ο Χριστός έχει δύο φύσεις, αλλά αντιθέτως τον φυρμό, την σύγχυση, την σύγκραση ή ανάκρασή τους[2].

Η γνώμη ορισμένων νεωτέρων οικουμενιστών «θεολόγων» ότι ο Διόσκορος δεν καταδικάσθηκε ως αιρετικός, αλλά για την απείθειά του στην πρόσκληση της Συνόδου της Χαλκηδόνος[3] και επειδή αναθεμάτισε τον άγιο Λέοντα, είναι τελείως αβάσιμη. Οι ανωτέρω επικαλούνται τα λόγια του αγίου Ανατολίου: «Διά την πίστιν ου καθηρέθη Διόσκορος»[4]. Παραβλέπουν, όμως, ότι ο Διόσκορος έλεγε κατά την Σύνοδο της Χαλκηδόνος: «Φανερώς διά τούτο καθήρηται ο Φλαβιανός, ότι μετά την ένωσιν δύο φύσεις είπεν˙ εγώ δε χρήσεις έχω των αγίων πάτερων... ότι ου δει λέγειν μετά την ένωσιν δύο φύσεις»[5]. Έλεγε ακόμη ότι «το εκ δύο δέχομαι, το δύο, ού δέχομαι»[6], καθώς και ότι «μετά γάρ την ένωσιν δύο φύσεις ουκ εισίν»[7].

Ο ιερός Δοσίθεος Ιεροσολύμων αναφέρει και αναλύει λεπτομερώς δέκα «εγκλήματα» του Διοσκόρου. Στη συνέχεια προσθέτει ότι:

«εις εκείνο δε όπερ είπεν ο Ανατόλιος, ότι ο Διόσκορος ου καθηρέθη διά πίστιν, και ευρόντες τούτο οιονεί βοήθημα αυτών ύστερον οι Μονοφυσίται και οι Μονοθελήται, έλεγον, ως εκείνος επίστευε, και ημείς, ρητέον, ότι μηνυθείς, και μη ελθών, καθηρέθη, ου μην ότι ην ευσεβής˙ ει γαρ ήρχετο εις την Σύνοδον, καθηρέθη αν διά την πίστιν, όθεν των Μονοθελητών το ειρημένον, ότι ως εκείνος επίστευεν, ούτω πιστεύομεν, μάταιον.»[8]

Εί­ναι πολύ λυπηρό που οι σημερινοί «Ορθόδοξοι» οικουμενιστές «θεολόγοι» χρησιμοποιούν τα επιχειρήματα των αιρετικών Μονοφυσιτών και Μονοθελητών, για να δι­καιολογήσουν τον αίρεσιάρχη Διόσκορο.

Εκείνη την εποχή ασκήτευε στα ερημικότερα μέρη της Βιθυνίας, ένας πολύ ενάρετος ασκητής, ο όσιος Αυξέντιος (†473), ο οποίος έκανε μεγάλο αγώνα για αντιμετώπιση της αιρέσεως του Μονοφυσιτισμού και την επικράτηση της Δ΄ αγίας και Οικουμενικής Συνόδου[9].

«Η υπό της Οικουμενικής εν Χαλκηδόνι Συνόδου καταδίκη του Ευτυχούς και της διδασκαλίας του δεν σήμανε το τέλος, αλλά την έναρξη του οργασμού των μονοφυσιτικών αιρέσεων. Ο Μονοφυσιτισμός αποδείχθηκε η πλέον δυσεκρίζωτη αίρεση, από όσες παρουσιάσθηκαν κατά την πρώτη χιλιετηρίδα του Χριστιανισμού.»[10]

Έπειτα από την Σύνοδο της Χαλκηδόνος οι οπαδοί του Διοσκόρου και Ευτυχούς, Μονοφυσίτες στο εξής ονομαζόμενοι[11], αντέδρασαν δυναμικά εναντίον των αποφάσεών της. Επαναστατούσαν πυρετωδώς σε όλες τις περιοχές της αυτοκρατορίας, δημιούργησαν δικές τους αποσχισμένες κοινό­τητες και έφεραν την Εκκλησία σε αξιοθρήνητη κατάσταση.
Ο μονοφυσίτης μοναχός Θεοδόσιος, «ανήρ λυμεών, κατελθών δρομαίος με­τά την εν Χαλκηδόνι Σύνοδον εις Ιεροσόλυμα»[12] κατάφερε να παρασύρει στην κακοδοξία του την σύζυγο του αποθανόντος βασιλέως Θεοδοσίου, Ευδοκία, και όλους σχεδόν τους μοναχούς. Ο Θεοδόσιος κατηγορούσε την Σύνοδο της Χαλκηδόνος «ως ανατρέψασα την ορθή πίστι και κυρώσασα το δόγμα του Νεστορίου»[13]. Με βίαιες και εγκληματικές ενέργειες, άρπαξε τον θρόνο της αγίας πόλεως και χειροτόνησε πολλούς επισκόπους, ενώ ο άγιος Ιουβενάλιος Ιεροσολύμων και οι κανονικοί επίσκοποι βρίσκονταν ακόμη στην Σύν­οδο της Χαλκηδόνος:

«Ο Θεοδόσιος οδήγησε έξω από την πόλη τον επίσκοπο Σεβηριανό και εκεί τον φόνευσε, επειδή δεν ήθελε να υποταχθεί στην κακοδοξία του. Έπειτα διήγειρε με­γάλο διωγμό σε όλη την αγία πόλη, εναντίον εκείνων, που δεν ήθελαν να κοινωνήσουν μ'αυτόν. Άλλους, λοιπόν, τυράννησε με βασανιστήρια, άλλων άρπαξε την περιουσία, άλλων κατέκαυσε τα σπίτια, ώστε η πόλη να φαίνεται ότι κυριεύεται από βαρβάρους.»[14]

Πολύ μεγαλύτερα ήταν τα δεινά, που προξένησαν στους Ορθοδόξους οι Μονοφυσίτες της Αλεξανδρείας. Η Σύνοδος της Χαλκηδόνος είχε διορίσει τον άγιο Προτέριο ως επίσκοπο της πόλεως, αντί του αιρετικού Διοσκόρου. Η έλευση, όμως, του Αγίου στην Αλεξάνδρεια προκάλεσε αμέσως αιμα­τηρές ταραχές. Μετά δε τον θάνατο του Μαρκιανού (457), ένας φανατικός κληρικός του Διοσκόρου, ο Τιμόθεος ο Αίλουρος, παρέσυρε τους μοναχούς και τον λαό εναντίον του αγίου Προτερίου. Κατά την διάρκεια μάλιστα της νύκτας, παρουσιαζόταν στους μοναχούς σαν άγγελος απεσταλμένος από τον Θεό. Τους παρακινούσε να μη κοινωνούν με τον ιερό Προτέριο, αλλά να έχουν ως επίσκοπο τους τον Αίλουρο, δηλαδή τον εαυτό του[15].

Τελικά, ο άγιος Προτέριος, μαζί με άλλους έξι, σφάχθηκε, διωκόμενος στην κολυμβήθρα του βαπτίσματος. Καθώς διηγείται ο ιερός Δοσίθεος, οι φανατικοί Μονοφυσίτες ως θηρία κυριολεκτικά έβγαλαν τα σπλάχνα του Ιερομάρτυρος και τα έφαγαν! Στη συνέχεια έσυραν τον Ομολογητή με σχοινιά μέσα στην πόλη και το μεν ένα μέρος του σώματος το έδωσαν στους σκύλους, το δε άλλο κατέκαυσαν[16].

Μετά τον μαρτυρικό θάνατο του αγίου Προτερίου, ο Τιμόθεος επιβλή­θηκε ως νέος πατριάρχης και προέβη σε παράνομες χειροτονίες Μονοφυ­σιτών με αντίστοιχη εκθρόνιση των Ορθοδόξων ποιμένων. Ο Τιμόθεος νό­θευσε τα βιβλία του αγίου Κυρίλλου[17] και συνεκάλεσε τοπική Σύνοδο, η οποία αναθεμάτισε την Σύνοδο της Χαλκηδόνος και τους αγίους Λέοντα Ρώμης και Ανατόλιο Κωνσταντινουπόλεως. Οι Ορθόδοξοι επίσκοποι και κληρικοί της Αιγύπτου έγραψαν τότε προς τον νέο βασιλέα Λέοντα τον μέγα (457-474) και του εξιστόρησαν τα παράνομα έργα του Τιμοθέου.

Ο μονοφυσίτης επίσκοπος Αντιοχείας Πέτρος ο Κναφεύς είχε υποχρεώσει τον άγιο Μαρτύριο να παραιτηθεί από τον θρόνο του. Ο Πέτρος μάλιστα αναθεμάτιζε όσους δεν πίστευαν ότι η Θεότης ήταν εκείνη, που υπέστη τα πάθη και την σταύρωση, (και όχι η ανθρώπινη φύση του Θεανθρώπου Ιησού) και πρόσθεσε στον τρισάγιο ύμνο την βλάσφημη προσ­θήκη «ο Σταυρωθείς δι' ημάς»[18].

Μετά τον θάνατο, όμως, του ευσεβούς Λέοντος και την εκδίωξη του γαμ­πρού του Ζήνωνος, ο Βασιλίσκος γίνεται κάτοχος του θρόνου της βασιλευούσης (476-478). Ο νέος αυτοκράτωρ, για να στηριχθεί στην εξουσία, προστίθεται στην μερίδα των Μονοφυσιτών και εκδίδει το "Εγκύκλιο" διά­ταγμα. Σ' αυτό καταδίκασε την Σύνοδο της Χαλκηδόνος και τον Τόμο του Λέοντος, και ανεκήρυξε ως επίσημη θρησκεία του κράτους τον Μονοφυσιτισμό:

«Ευθέως δε κατά της πίστεως παρετάξατο... Τιμόθεον δε τον Αίλουρον ανεκαλέσατο διά τύπου, και Πέτρον τον Κναφέα κρυπτόμενον εν τη μονή των Ακοίμητων, και όσοι άλλοι εχθροί της αγίας εν Χαλκηδόνι Συνόδου επαρρησιάζοντο κατά της αληθείας.»[19]

Την περίοδο αυτή (451-482) τα πλείστα για την στήριξη της Συνόδου της Χαλκηδόνος και την διαφύλαξη της Ορθοδόξου πίστεως προσέφεραν οι Όσιοι μοναχοί Ευθύμιος ο Μέγας, Γελάσιος, Συμεών και Δανιήλ οι Στυλίτες[20].

Δυστυχώς, οι έριδες και οι ταραχές μεταξύ Ορθοδόξων και Μονοφυ­σιτών εξακολουθούσαν και μετά την εκδίωξη του Βασιλίσκου.

Ο αυτοκράτορας Ζήνων έκρινε πλέον ως αναγκαία την χάραξη ενωτικής πολιτικής και κατά το έτος 482 εκδίδει, κατόπιν συνεννοήσεως με τον Ακά­κιο Κωνσταντινουπόλεως, το «Ενωτικόν»[21] διάταγμα. Το Ενωτικόν κατα­δίκαζε τον Νεστοριανισμό και τον Ευτυχιανισμό, απέφευγε τις επίμαχες φράσεις "μία ή δύο φύσεις", παραμέριζε με έντεχνο τρόπο τον όρο της Συνό­δου της Χαλκηδόνος, αναγνώριζε ως έγκυρο το Σύμβολο πίστεως της Α' και Β' Οικουμενικής Συνόδου[22] και απέφευγε να συναριθμήσει την Σύνοδο της Χαλκηδόνος μεταξύ των Οικουμενικών.

Ο βασιλιάς Αναστάσιος ο Δίκορος εξορίζει κατά το έτος 511 τον ιερό Μακεδόνιο Πατριάρχη Κων/λεως στα Ευχάιτα. Ο διάδοχός του, Τιμόθεος (511-518), εξορίζει τον μοναχό Δωρόθεο, που είχε γράψει ένα βιβλίο με πολλούς στίχους υπέρ της Συνόδου της Χαλκηδόνος, στην Ώασι. Το δε βιβλίο ξεσκίζει, επειδή είχε επιγραφή : ‘Τραγωδία, ήγουν προφητεία της νυν καταστάσεως’[23].

Ο Αναστάσιος συγκάλεσε, επίσης, στη Σιδόνα (511) Σύνοδο των Σύρων και των Παλαιστινίων επισκόπων «επί τη τελεία εκβολή της αγίας εν Χαλκη­δόνι Συνόδου»[24]. Οι  πατριάρχες Ηλίας και Φλαβιανός, που συμμετείχαν στη Σύνοδο της Σιδόνας, παρεμπόδισαν τον αναθεματισμό των αποφά­σεων της Συνόδου της Χαλκηδόνος[25] και διέλυσαν την Σύνοδο[26].

Οι Μονοφυσίτες εξοργίσθηκαν με την στάση αυτή των δύο πατριαρχών και αποφάσισαν να τους εξορίσουν. Οι Ορθόδοξοι μοναχοί της Κοίλης Συ­ρίας κατέφθασαν τότε στην Αντιόχεια, αποφασισμένοι να υπεραμυνθούν με κάθε τρόπο του Φλαβιανού. Παρά τα μεγάλα δεινά, που υπέστησαν[27], δεν κατόρθωσαν να διασώσουν τον ποιμένα τους, ο οποίος εξορίσθηκε (512) μαζί με «άλλους πολλούς επισκόπους σιδηροδεσμίους, κληρικούς και μοναχούς»[28].

Ο αυτοκράτορας με μεγάλη χαρά έστειλε τότε για επίσκοπο στην Αντιό­χεια τον έξαρχο των Ακέφαλων Σεβήρο:

«Ηλίας δε ο Ιεροσολύμων, αναγκαζόμενος υπό του βασιλέως, ή Σευήρω κοινωνήσαι, ή της επισκοπής εκβληθήναι, των μοναχών οχυρωσάντων αυτόν, της επισκοπής μάλλον ηρετίσατο εκβληθήναι.»[29]

Στην κρίσιμη εκείνη περίοδο τα μοναχικά τάγματα αγωνίσθηκαν με ηρωισμό και αυτοθυσία. Οι μοναχοί της Κων/λεως, της Αντιο­χείας και των Ιεροσολύμων προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να διαφυλάξουν την πίστη τους και να προστατεύσουν τους ποιμένες τους, οι οποίοι - ο ένας μετά τον άλλο - έπαιρναν τον δρόμο της εξορίας.

Νέο πρόσωπο από πλευράς Μονοφυσιτών κατά την περίοδο αυτή είναι, όπως είδαμε, ο Σεβήρος. Εκτός από τους Μονοφυσίτες, που είχαν και έχουν τον Σεβήρο ως έξαρχο, υπάρχουν και ορισμένοι «Ορθόδοξοι» οικουμενιστές - δυστυχώς ακό­μη και σήμερα - οι οποίοι πιστεύουν, ότι ο άνθρωπος αυτός δεν είχε κακόδοξα φρονήματα! Και μάλιστα ενώ άλλοι αιρετικοί (όπως οι Μονοθελήτες Παύλος Κων/λεως και Μακάριος Αντιοχείας) τον κατέτασσαν στους αιρετικούς[30]. Ας δούμε, όμως, με λίγα λόγια την γνώμη των αγίων Πατέρων.

Ο Κύριλλος ο Σκυθοπολίτης, που συνέγραψε τους βίους των ηγετών των μοναχών της Παλαιστίνης, λέει ότι ο Σεβήρος «καθυπέβαλλε την Σύν­οδο της Χαλκηδόνος σε μύρια αναθέματα». Κήρυττε επίσης μία φθαρτή φύση του Δεσπότου Χριστού του Υιού του Θεού μετά την σάρκωση και ενανθρώπηση από την Παρθένο, φιλονεικώντας να εδραιώσει την κακοδοξία του Ευτυχούς.

Επειδή ήταν φιλοτάραχος, επινόησε πολλές καινοτομίες κατά των ορθών δογ­μάτων και θεσμών της Εκκλησίας και αποδεχόταν την ασεβέστατη και ληστρικωτάτη δευτέρα Σύνοδο της Εφέσου… Διαβεβαίωνε ακόμη ότι η υπόσταση είναι φύση και η φύση υπόσταση[31]. Χωρίς μάλιστα να αναγνωρίζει καμμία διαφορά ανά­μεσα στα ονόματα αυτά, τόλμησε να ονομάζει την αγία και προσκυνητή ομοούσιο τριάδα των θείων υποστάσεων, τριάδα φύσεων και Θεοτήτων και Θεών»[32]!

Ο αιρεσιάρχης και «τυφλός»[33] Σεβήρος «αρνούμενος το της κοινής σωτηρίας μυστήριον»[34], πίστευε ότι ο Χριστός είναι μία σύνθετη φύση και έχει ένα θέλημα[35], ενώ κατά τους αγίους Πατέρες είναι μία σύνθετη υπόσταση[36], δηλ. ένα πρόσωπο με δύο φύσεις και δύο θελήσεις. Δεχόμενος δε ο Σε­βήρος δύο φύσεις προ της ενανθρωπήσεως του Χριστού, «δεν ντρέπεται να αποφαίνεται ότι ο Χριστός συντίθεται από δύο πρόσωπα και δύο υποστάσεις»[37]. Συνεπώς «ο δυσσεβής Σεβήρος απεβάλλετο τους αγίους Πατέρας»[38]. Κατά δε τον άγιο Ταράσιο Κων/λεως, ήταν και Εικονομάχος[39].

Τα τόσο πολλά κακόδοξα φρονήματα του Σεβήρου ανάγκασαν τον άγιο Σωφρόνιο να αναφωνήσει:

«Μεθ'ών απάντων (των αιρετικών) και προ πάντων και μετά πάντας και κατά πάντας και υπέρ πάντας έστω και Σεβήρος ανάθεμα, ο τούτων μαθητής εκμανέστατος, και πάντων χρηματίσας Ακεφάλων των νέων και των παλαιών ωμότατος τύραννος, και της Αγίας Καθολικής Εκκλησίας εχθρός δυσμενέστατος, και της Αντιοχέων αγιωτάτης Εκκλησίας μοιχός ανομώτατος και φθορεύς βδελυρώτατος.»[40]

Αναφέρεται ακόμη ότι ο Σεβήρος έστειλε δύο επισκόπους του προς τον αρχηγό των Σαρακηνών Αλαμούνδαρο, ο οποίος είχε γίνει Χριστιανός, προσπαθώντας να τον προσελκύσει στην αίρεσή του. Ο Αλαμούνδαρος τότε, θέλοντας να τους ελέγξει, τούς είπε: «Μόλις με ειδοποίησαν ότι πέθανε ο αρχάγ­γελος Μιχαήλ». Εκείνοι είπαν ότι αυτό είναι αδύνατο˙ και αυτός τούς απήν­τησε με μεγάλη σύνεση: «Αφού οι άγγελοι είναι αθάνατοι, τότε πώς, κατά τα λεγόμενά σας, έπαθε και πέθανε η Θεότης επί του σταυρού, η οποία είχε συγκραθεί (αναμιχθεί) με την σάρκα και αποτελέσει μία φύση»[41];

Την περίοδο αυτή (482-518) εντυπωσιακά κατορθώματα εναντίον των Μονοφυσιτών κατάφεραν οι Όσιοι μοναχοί Σάββας ο ηγιασμένος, Θεοδόσιος ο Κοινοβιάρχης και Ιωάννης ο Ησυχαστής[42].

Προς τον άγιο Ιωάννη τον Καππαδόκη Πατριάρχη Κων/λεως (518-520) και την Ενδημούσα Σύνοδο έδωσαν επι­στολή ορισμένοι κληρικοί και δώδεκα μοναχοί διαφόρων Μονών της Αντιοχείας, σχετικά με τα δυσσεβή έργα του Σεβήρου, στην οποία έλεγαν:

«Ποιά τραγωδία δεν επεσκίασαν τα δεινά έργα, που απετόλμησε ο Σεβήρος;

Αυτός κατ' αρχήν, παραλείποντας τα του ιδιαιτέρου βίου του, για να μη σας κουράσουμε, δεν φαίνεται ότι κοινώνησε ποτέ με οποιαδήποτε Ορθόδοξο Εκκλησία. Έπειτα, αφού κατασυκοφάντησε και κατάφερε να εκθρονίσει τον νόμιμο ποιμένα, τον μακαριώτατο Φλαβιανό, άρπαξε με δολιότητα τον θρόνο του.

Από τότε και στο εξής, ως «μισθωτός ποιμήν»[43], δεν εποίμανε την ποίμνη του Χριστού, ούτε έφυγε, το οποίο θα ήταν και το καλύτερο. Αντιθέτως, αυτός ο ίδιος έπραττε τα θηριώδη έργα της σφαγής και του διασκορπισμού των προβάτων. Επινοούσε επίσης μωρολογίες και βλασφημίες εναντίον του Θεού, και δεν άφησε κανένα από τους αγίους Πατέρες, που να μη τον κατηγορήσει.

Εξακολουθεί μάλιστα να αποκηρύττει καθημερινά τις Συνόδους, που συγκρο­τήθηκαν υπέρ της ευσεβούς πίστεως. Εφόσον δηλ. ο Σεβήρος τόλμησε να ανα­θεματίσει και να πολεμήσει την αγία Σύνοδο της Χαλκηδόνος, είναι ολοφάνερο ότι αποστρέφεται και μισεί και τις τρεις πρώτες Οικουμενικές Συνόδους, οι οποίες είναι αδελφές της. Και τούτο, διότι η Σύνοδος αυτή επικύρωσε - περισσότερο από κάθε άλλη – το Σύμβολο πίστεως των τριακοσίων δεκαοκτώ αγίων Πατέρων, αποδέχ­θηκε τους εκατόν πενήντα οσίους και αγίους Πατέρες της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου, και φυσικά και τους οσίους Πατέρες, που συνήλθαν με όμοιο τρόπο στην Έφεσο κατά του δυσσεβούς Νεστορίου.

Πόσους δε φόνους αγίων μοναχών διέπραξε, αναθέτοντας την σφαγή σε Ιουδαϊκά χέρια, δεν διέφυγε ούτε την δική σας προσοχή, οσιώτατοι, ούτε κανενός άλλου. Διότι, ήταν ελεεινό θέαμα να βλέπεις πεταμένους εδώ και εκεί, γυμνούς, άταφους, κατασπαραγμένους από τους σκύλους και εκτεθειμένους στα αρπακτικά όρνεα περισσοτέ­ρους από τριακόσιους άνδρες. Όλοι αυτοί οι μοναχοί, που είχαν αγωνισθεί ασκητικά έως τα γηρατειά τους, προέρχονταν από την δευτέρα επαρχία των Σύρων.

Τα όμοια, επίσης, και το ίδιο ελεεινά έχει πράξει και μέσα στους ξενώνες του. Διότι, τώρα οικοδομεί σκοτεινές φυλακές και, αφού κατακλείει και μαστιγώνει πολλούς μέσα σ' αυτές ένεκα της ευσεβούς πίστεώς τους, στη συνέχεια τούς σκοτώνει. Αλλά, και εκείνα, που τόλμησε να πράξει κοντά στις πηγές της Δάφνης, οσιότατοι, χρησιμοποιώντας μαγείες και λατρεύοντας με αηδιαστικά θυμιάματα τους δαίμονες, τα διηγείται όλη εκείνη η μεγάλη πόλη.

Δεν λυπήθηκε φυσικά ούτε αυτά ακόμη τα άγια θυσιαστήρια ή τα ιερά σκεύη. Έτσι, τα μεν απέξυνε ως ακάθαρτα, τα δε πάλι έσπαζε και έλειωνε με την βοήθεια των ομοφρόνων του. Εκτός απ' αυτά, όμως, ω μακαριότατοι, έχει τολμήσει και το εξής : Σφετερίσθηκε με τους συντρόφους του τα χρυσά και ασημένια περιστέρια, τα οποία ήταν κρεμασμένα - εις τύπον του Αγίου Πνεύματος - επάνω από τις θείες κολυμβήθρες και τα ιερά θυσιαστήρια. Έλεγε, μάλιστα, ότι δεν είναι σωστό να παρο­μοιάζεται το Άγιον Πνεύμα με περιστέρι.

Επίσης, αφού απεκόμισε τα χρήματα, τα οικήματα και τα καλύτερα κτήματα, που ανήκαν στην Εκκλησία, τα κατεδαπάνησε όλα και την καταχρέωσε με βαρύ­τατα δάνεια. Δεν είναι, όμως, δυνατό, μακαριότατοι, να διηγηθούμε με λεπτομέρειες όλα όσα απετόλμησε ό Σεβήρος, γι' αυτό και αρκούμεθα σ' αυτά τα λίγα, αν και στην πραγματικότητα είναι τεράστια.»[44]

Πολύ συγκινητική είναι επίσης η επιστολή, που λίγο αργότερα έστειλαν οι μοναχοί της Απαμείας προς τους επισκόπους τους, στην οποία διηγούνται τα φοβερά έργα του μονοφυσίτου Πέτρου Απαμείας.

«Ο Πέτρος στέλνει πολλές φορές άτομα και προξενούν πληγές στους μοναχούς της Μονής Δωροθέου. Στη συνέχεια τους φέρνει στην πόλη και τους κλείνει στη φυλακή. Και δεν σταματά από αυτό το έργο, αν και το έχει πράξει πολλές φορές. Ποιος, όμως, θα μπορέσει να προσεγγίσει την αλήθεια, διηγούμενος τα κακά, που έγιναν στο Μοναστήρι της Ματρώνης;… Αλλά, εάν πάλι θυμηθούμε όσους είχαν επιτεθεί κατά της Μονής των Οράγων, πόσες άραγε σελίδες θα χρειασθούν, για να αφηγηθούμε τα τόσα πολλά αδικήματά τους; Διότι, δεν δίστασαν – όπως γίνεται στις πολιορκίες – να καταστρέψουν την Μονή και να συλλάβουν ως αιχμαλώτους τους μοναχούς, που έψαλλαν εκεί…

Σε κανένα επίσης από τους γύρω κατοίκους δεν διέφυγαν τα όσα έγιναν κατά την έφοδο εναντίον της Μονής των Νικερτών. Αλλά, και ποιος λογικός άνθρωπος θα μπορέσει να διηγηθεί χωρίς δάκρυα, τα φοβερά έργα, που διέπραξαν με εχθρικό τρόπο, να φονεύουν τους ευλαβείς και Ορθοδόξους μοναχούς, που συναθροίζονταν εκεί, για να τιμήσουν την επιτελουμένη εορτή. Άλλωστε, ήταν συνηθισμένος πλέον στους φόνους των μοναχών και θεωρούσε μέγα κέρδος την καταραμένη από όλους τους ανθρώπους αυτή την πράξη.»[45]

Οι μοναχοί διαφόρων Μονών από την Κων/λη, την Συρία, την Παλαιστίνη, το Σινά, την Ραϊθώ και την Σκυθόπολη στέλνουν νέα επιστολή προς τον ιερό Μηνά Πατριάρχη Κων/λεως, η οποία διαβάζεται στην πέμπτη πράξη της Μεγάλης Ενδημούσης Συνόδου της Κων/λεως το 536, στην οποία καταγγέλλουν τα παράνομα έργα του Σεβήρου, του Πέτρου και των άλλων αιρετικών, και συγκεκριμένα τα αναθέματα κατά των αγίων Πατέρων, της Συνόδου της Χαλκη­δόνος και του τόμου του Λέοντος, τις πιέσεις και τους εκβιασμούς σε Ορθο­δόξους κληρικούς, για να υπογράψουν τα αναθέματα αυτά, τους βίαιους φόνους αγίων ανδρών, τις παράνομες χειροτονίες, τις ληστρικές εφόδους κατά των Μονών, τους φόνους των μοναχών, τα σχίσματα και τους εμφυ­λίους πολέμους, που επέφεραν τον τελευταίο καιρό στην Αλεξάνδρεια και πολλά άλλα[46].

Μεγάλοι πολέμιοι των Μονοφυσιτών αυτή την περίοδο (550-619) υπήρξαν οι ιερομάρτυς Αναστάσιος, Ιωάννης Μόσχος, Όσιος Αντίοχος ο Πανδέκτης, Θεόδωρος πρεσβύτερος της Ραϊθούς, Όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης ο συγγραφεύς της Κλίμακος, Όσιος Βαρσανούφιος, Όσιος Ιωάννης ο Προφήτης και ο Όσιος Δωρόθεος[47].

Τέλος, εκφράζουμε την ευχή οι Αντιχαλκηδόνιοι Μονοφυσίτες να συνειδητοποιήσουν ότι οι «πατέρες» τους έπεσαν σε αίρεση, να κατανοήσουν την πλάνη, στην οποία δυστυχώς μέχρι σήμερα βρίσκονται, να αποκηρύξουν την αίρεση και τους αρχηγούς της Ευτυχή, Διόσκορο και Σεβήρο και να επανέλθουν στην αγκάλη της αγίας Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, που είναι η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία[48].

[1] ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. ιδ', κεφ. μζ', P.G.146, 1225C-1228Β.

[2] ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, βιβλίο γ', κεφ. γ' (μζ'), P.G. 94, 993Α, ΑΓΙΟΣ ΣΩΦΡΟΝΙΟΣ, Επιστολή συνοδική, P.G. 87 Γ΄, 3169Β.

[3] ΒΛΑΣΙΟΣ ΦΕΙΔΑΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. α', Αθήναι 1994, σ. 646, ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΜΙΡΗΣ, Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τ. α', Αθήναι 1960, σ. 168, Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Ο μοναχισμός έναντι της αιρέσεως εις την αρχαίαν Εκκλησίαν, Θεσ/κη 1980, σ. 67.

[4] Σ. ΜΗΛΙΑΣ, Των ιερών Συνόδων… συλλογή, Παρίσι 1761, τ. β΄, σ. 153β.

[5] Ένθ’ ανωτ., σ. 67α.

[6] Ένθ’ ανωτ., σ. 68β.

[7] Ένθ’ ανωτ., σ. 69α.

[8] ΔΟΣΙΘΕΟΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ, Δωδεκάβιβλος, βιβλίο δ΄, κεφ. β΄, § α΄ εκδ. Β. Ρηγόπουλος , Θεσ/κη 1982, σ. 352.

[9] Οι αγώνες των μοναχών υπέρ της Ορθοδοξίας, εκδ. Ι. Μ. Οσίου Γρηγορίου, Άγιον Όρος 2003, σσ. 92-93.

[10] Σ. ΣΑΚΚΟΣ, Περί Αναστασίων Σιναϊτών, Θεσ/κη 1964, σ. 87.

[11] Φ. ΒΑΦΕΙΔΗΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. α΄, § 72, 3, Κων/λη 1884, σ. 243.

[12] ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ, Χρονογραφία, έτος 5945, P.G. 108, 273Α.

[13] ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΣΚΥΘΟΠΟΛΙΤΗΣ, Βίος του εν αγίοις πατρός ημών Ευθυμίου, κεφ. κζ΄, Ε.Π.Ε., Φιλοκαλία, τ. 5.

[14] ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. ιε΄, κεφ. θ΄, P.G. 147, 32Α.

[15] Μ. ΓΕΔΕΩΝ, Πατριαρχικοί πίνακες, Αθήνα 1996, σ. 124.

[16] ΔΟΣΙΘΕΟΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ, Δωδεκάβιβλος, βιβλίο δ΄, κεφ. στ΄, § ατ΄ εκδ. Β. Ρηγόπουλος , Θεσ/κη 1982, σ. 429.

[17] ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ, ένθ’ανωτ., έτος 5950, P.G. 108, 281Β.

[18] ΔΟΣΙΘΕΟΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ, Δωδεκάβιβλος, βιβλίο δ΄, κεφ. θ΄, § α΄ εκδ. Β. Ρηγόπουλος , Θεσ/κη 1982, σ. 437.

[19] ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ, ένθ’ανωτ., έτος 5967, P.G. 108, 301Β.

[20] Οι αγώνες των μοναχών υπέρ της Ορθοδοξίας, εκδ. Ι. Μ. Οσίου Γρηγορίου, Άγιον Όρος 2003, σσ. 97-107.

[21] ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ, ένθ’ανωτ., έτος 5976, P.G. 108, 320Β.

[22] Φ. ΒΑΦΕΙΔΗΣ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. α΄, § 73, 3, Κων/λη 1884, σ. 244.

[23] ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ, ένθ’ανωτ., έτος 6002, P.G. 108, 360Β.

[24] Ό.π., έτος 6003, P.G. 108, 361Α.

[25] ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΣΚΥΘΟΠΟΛΙΤΗΣ, ένθ’ανωτ., κεφ. νβ΄.

[26] Ένθ’ανωτ., κεφ. νστ΄.

[27] ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ, ένθ’ανωτ., κεφ. κζ΄, P.G. 147, 169D.

[28] ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ, ένθ’ανωτ., έτος 6004, P.G. 108, 368Β.

[29] Ό. π.

[30] Σ. ΜΗΛΙΑΣ, Των ιερών Συνόδων… συλλογή, τ. β΄, σσ. 476α, 573α.

[31] ΟΣΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ, Προς Mαρτίνον, P.G.91, 40A.

[32] Βίος του οσίου πατρός ημών Σάββα, κεφ. νστ'.

[33] ΑΓΙΟΣ ΕΥΛΟΓΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, παρά Μεγάλω Φωτίω, Μυριόβιβλος, σκε', P.G. 103, 944C.

[34] ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ, Περί αιρέσεων... , § πγ', P.G. 94, 744Α.

[35] ΟΣΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ, ένθ' άνωτ., P.G. 91, 45C.

[36] Του ιδίου, Επιστολή ιγ΄, P.G. 91, 525ΒC.

[37] ΑΓΙΟΣ ΕΦΡΑΙΜΙΟΣ, παρά Μεγάλω Φωτίω, Μυριόβιβλος, σκθ', P.G. 103, 993C.

[38] ΑΓΙΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ, Οδηγός, κεφ. ζ΄, P.G. 89, 109D.

[39] Σ. ΜΗΛΙΑΣ, ένθ’ άνωτ., σσ. 736α, 820α.

[40] Επιστολή Συνοδική, P.G. 87Γ΄, 3192BC.

[41] ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΩΝΑΡΑΣ, Χρονικόν, βιβλίο ιδ΄, κεφ. δ΄, P.G. 134, 1220Β.

[42] Οι αγώνες των μοναχών υπέρ της Ορθοδοξίας, εκδ. Ι. Μ. Οσίου Γρηγορίου, Άγιον Όρος 2003, σσ. 113-122.

[43] Ιω, 10, 12-13.

[44] Σ. ΜΗΛΙΑΣ, ένθ’ άνωτ., σσ. 289-299.

[45] Σ. ΜΗΛΙΑΣ, ένθ’ άνωτ., σσ. 322-323.

[46] Ό.π., σσ. 287-294.

[47] Οι αγώνες των μοναχών υπέρ της Ορθοδοξίας, εκδ. Ι. Μ. Οσίου Γρηγορίου, Άγιον Όρος 2003, σσ. 133-144.

[48] Η αίρεσις των μονοφυσιτών αντιχαλκηδονίων˙ διηγήσεις από τους βίους των αγίων, εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσ/κη 1997, σσ. 7-10, 24-28. και ΙΕΡΟΜ. ΛΟΥΚΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ, Διόσκορος και Σεβήρος˙ οι αντιχαλκηδόνιοι αιρεσιάρχαι˙ κριτική δύο διδακτορικών διατριβών, εκδ.  Ι. Μ. Οσίου Γρηγορίου, Άγιον Όρος 2003 και Είναι οι  Αντιχαλκηδόνιοι Ορθόδοξοι; Κείμενα της  Ιεράς Κοινότητος του Αγίου Όρους και άλλων αγιορειτών Πατέρων περί του διαλόγου Ορθοδόξων και Αντιχαλκηδονίων (Μονοφυσιτών), εκδ. Ι. Μ. Οσίου Γρηγορίου, Άγιον Όρος 1995 και ΠΡΩΤΟΠΡ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΖΗΣΗΣ,  Η ‘Ορθοδοξία των Αντιχαλκηδονίων Μονοφυσιτών, εκδ. Βρυέννιος, 1994 και ΑΡΧΙΜ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΨΑΝΗΣ, Η ‘ιδεολογική’ ορθοδοξία των αντιχαλκηδονίων˙ Απάντησις σε απόψεις του καθηγητού κ. Γεωργίου Μαρτζέλου, εκδ. Ι.Μ. Οσίου Γρηγορίου, Άγιον Όρος 2005 και ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΡΤΖΕΛΟΣ, «Ορθοδοξία και αίρεση των Αντιχαλκηδονίων κατά τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό», Θεολογία 752 (2004) 593-609.

Πηγή: Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου

Οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν συνιστούν τον κατά μέτωπο αγώνα εναντίον των πονηρών λογισμών. Ο Αγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέ­γει πως όποιος προσπαθεί να παλαίψει εναντίον του δαίμονος της βλα­σφημίας μ' αυτό τον τρόπο μοιάζει μ' εκείνον που επιχειρεί να συλλά­βει την αστραπή με τα χέρια του. Διότι, λέγει, πως είναι δυνατόν να συλλάβει ή να αντειπεί ή να παλέψει κανείς εναντίον εκείνου που έρχε­ται στην καρδιά ξαφνικά σαν άνεμος, που είναι τα λόγια του γρηγορό­τερα από την ριπή του οφθαλμού και που αμέσως γίνεται άφαντος;. Εκείνο που αρμόζει στο λογισμό που έρχεται από έξω από τον άνθρω­πο, είναι η περιφρόνηση, όχι η κατά μέτωπο αντιπαράθεση. Γι' αυτό και ο Αγιος Ιωάννης της Κλίμακος συνεχίζει:

Εκείνος που είναι κλεισμένος σ' ένα σπίτι, ακούει τα λόγια αυτών που περνούν απ' έξω, χωρίς να συνομιλή μαζί τους. Παρομοίως και η ψυχή που ζη με αυτοσυγκέντρωση, ταράσσεται ακούοντας τις βλασφη­μίες που προφέρει διερχόμενος ο διάβολος. Όποιος περιφρονεί τούτον τον δαίμονα, ελευθερώθηκε από το πάθος. Όποιος σοφίζεται να αγωνισθή εναντίον του διαφορετικά, στο τέλος νικάται. Διότι εκείνος που προσπαθεί να συλλαβή τα πνεύματα με λόγια, ομοιάζει με εκείνον που προσπαθεί να κλείση κάπου τους ανέμους.

Κάποιος εκλεκτός μοναχός, ενοχλημένος είκοσι χρόνους από τούτον τον δαίμονα, έλειωσε την σάρκα του με νηστείες και αγρυπνίες. Και αφού δεν είδε από αυτά καμία ωφέλεια, έγραψε το πάθος σε χαρτί και επήγε και το έδωσε σε κάποιον άγιο άνδρα. Έπεσε δε κατά πρό­σωπον στην γη και δεν μπορούσε να ανυψώση προς αυτόν το βλέμμα του. Ο γέροντας μόλις το διάβασε, χαμογέλασε, και αφού σήκωσε τον αδελφόν, του λέγει: Βάλε, τέκνον μου, το χέρι σου στον αυχένα μου. Αφού το έβαλε ο αδελφός, του λέγει ο μέγας εκείνος: Ας είναι επάνω στον τράχηλό μου, αδελφέ, αυτή η αμαρτία, όσα χρόνια την είχες ή θα την έχης ακόμη. Μόνο εσύ να μην την υπολογίζης πλέον καθόλου. Και ο αδελφός αυτός διαβεβαίωνε ότι δεν πρόφθασε να βγή από το κελλί του γέροντος και το πάθος έγινε άφαντο. Τούτο το περιστατικό μού το διηγήθηκε δοξάζοντας τον Θεόν ο ίδιος αδελφός στον οποίον συ­νέβη.

Γιά τούτο και εμείς ας τον περιφρονούμε και ας μην υπολογίζωμε καθόλου τα λεγόμενά του και ας του λέγωμεν: Ύπαγε οπίσω μου, σα­τανά., Κύριον τον Θεόν μου προσκυνήσω και αυτώ μόνω λατρεύσω (πρβλ. Ματθ. δ' 10)· σού δε επιστρέψει ο πόνος και ο λόγος επί την κεφαλήν σου και επί την κορυφήν σου η βλασφημία σου καταβήσεται (Πρβλ. Ψαλμ. ζ' 17) εν τω νύν αιώνι και εν τω μέλλοντι.

Πρέπει να σκεπτόμαστε πως η ευχαρίστηση που προσφέρουν τα πάθη είναι φαινομενική και πρόσκαιρη. Η υποδούλωση στα πάθη σκο­τίζει το νου και ο άνθρωπος νομίζει ότι ο δρόμος της κακίας είναι ελκυ­στικός και ευχάριστος. Όμως τα φαινόμενα εξαπατούν. Όταν λόγου χάρη κάποιος υποδουλωθεί από το φθόνο, γίνεται πράγματι δυστυχι­σμένος. Ενοχλείται από το καθετί που έχει σχέση με το πρόσωπο που φθονεί ή που θυμίζει αυτό το πρόσωπο. Όμως όποιος αποτινάξει το ζυ­γό, ο δρόμος της κακίας του φαίνεται ελεεινός και αποκρουστικός, ενώ ο δρόμος της αρετής εύκολος και αξιαγάπητος. Αυτό το βεβαιώνουν εκείνοι που ενίκησαν τα πάθη. Όποιος ξερίζωσε το πάθος του φθόνου, δηλαδή ο άνθρωπος της αγάπης, χαίρεται για το καθετί που έχει σχέ­ση με το αγαπώμενο πρόσωπο. Ο δρόμος του είναι πολύ πιο εύκολος, πολύ πιο όμορφος!

Κάθε πρόκληση, που δημιουργεί το πάθος, μας φαίνεται ευχάριστη· μέλι γαρ αποστάζει από χειλέων γυναικός πόρνης, ή προς καιρόν λι­παίνει τον φάρυγγα, ύστερον μέντοι πικρότερον χολής ευρήσεις και ηκονιμένον μάλλον μαχαίρας διστόμου (Παροιμ. ε' 3-4).

Το να πολεμάται κανείς από τα πάθη δεν είναι κακό. Κακό είναι το να παραδίδεται στον εχθρό από αμέλεια. Ο πόλεμος κατά των παθών κάνει τον χριστιανό δόκιμο αγωνιστή και του προσφέρει πείρα. Προ πα­ντός τον προφυλάσσει από τον θανάσιμο εχθρό της σωτηρίας του, την υπερηφάνεια. Αυτός ο πόλεμος αρχίζει με τις επιθέσεις του διαβόλου, από τον οποίο προέρχονται συνήθως οι πονηροί λογισμοί. Εδώ πρέπει κανείς να κερδίσει τη μάχη.

Και πως θα ημπορέσει κανείς να υπερνικήσει την θηριώδη σκέψιν; Τι λέγεις άνθρωπε; Εξουσιάζομε τα λεοντάρια και εξημερώνομεν τας επιθέσεις των, και αμφιβάλλεις εάν θα ημπορέσης να μεταβάλης εις ημερότητα την θηριωδίαν της σκέψεως; Αν και εις το θηρίον ενυπάρχει εκ φύσεως μεν η θηριωδία, παρά φύσιν δε η ημερότης· εις σε όμως συμ­βαίνει το αντίθετον, εκ φύσεως μεν ημερότης, παρά φύσιν δε η αγριότης και η θηριωδία. Συ λοιπόν, που απεμάκρυνες το εκ φύσεως και ετοποθέτησας το παρά φύσιν μέσα εις την ψυχήν του θηρίου, δεν ημπορείς να διατήρησης ο ίδιος το εκ φύσεως; (Χρυσ).

Άνθρωπος όστις διάγει τας ημέρας του αμελών περί της ψυχής του και μη ενθυμούμενος παντελώς τα αγαθά, τα οποία ητοίμασεν ο Κύριος δια τους δικαίους, μηδέ την κόλασιν, η οποία είναι ητοιμασμένη δια τους αμαρτωλούς, αλλά διάγει χωρίς φόβον Θεού- εις τον τοιούτον εμπνέει ο πονηρός πάσαν επιθυμίαν σαρκικήν, και δεν δύναται να εννοήση ο τοιούτος τι πράττει, καθ' όν τρόπον και η πύλη της πόλεως δεν αισθά­νεται τους εισερχόμενους και εξερχόμενους δι' αυτής· διότι η επιθυμία εισελθούσα εις την διάνοιάν του εκάλυψε τους οφθαλμούς του. Τους δε αγωνιστάς πολεμεί διαφόρως ο εχθρός· και πριν εκτελεσθή η ανομία σμικρύνει πολύ αυτήν ο εχθρός εις τους οφθαλμούς των αφού δε τελεσθή, τοσούτον την υψώνει ώστε δεικνύει αυτήν μεγάλην και ασυγχώρητον δια να τον ρίψη εις την απελπισίαν (Εφραίμ ο Σύρος).

Όταν ο λογισμός μεταβληθεί σε σκέψη και εξελιχθεί σε πάθος, ο πόλεμος γίνεται σκληρός. Όταν μάλιστα η αρρώστια γίνει χρόνια, η κα­ταπολέμηση της είναι πολύ δύσκολη. Παλαιόν πάθος της ψυχής, και άσκησις του κακού που ερρίζωσε με την πάροδο του χρόνου είναι δυσκολοθεράπευτος ή και παντελώς αθεράπευτος, διότι η συνήθεια, ως επί το πλείστον, μεταβάλλεται εις φύσιν (Μ. Βασίλειος).

Η τελεία αποφυγή του κακού είναι βέβαια το καλύτερο, όπως ακριβώς αποφεύγουμε την πληγή από φαρμακερό φίδι. Όμως και αν ο χριστιανός δοκιμάσει μία πτώση, πρέπει να απομακρυνθεί αμέσως από τον τόπο εκείνο: Αλλά αποπήδησον, μη χρονίσης εν τω τόπω, μηδέ επιστήσης το σόν όνομα προς αυτήν (Παροιμ. θ' 18α). Σχολιάζοντας ο Μ. Βασίλειος καταλήγει: Μακάριον λοιπόν είναι να μη σκεφθής το πονηρόν εάν όμως από κλοπήν του εχθρού εδέχθης εις την ψυχήν σου σκέψεις ασεβείς, μη παραμείνης εις την αμαρτίαν. Εάν δε και αυτό έχης πάθει, μη στερεωθής εις το κακόν. Μη λοιπόν καθίσης εις την καθέδραν των λοιμών (Ψαλμ. A' I).

Στην περίπτωση που το κακό έχει πλέον εξελιχθεί σε πάθος, οι πατέρες της Εκκλησίας συνιστούν μικρά βήματα. Είναι ο αγών εκείνος, μεγάλος και τα εμπόδια υψηλά και η κορυφή πλησίον του ουρανού και δεν μπορείς να φθάσεις προς το μέγα; Δεν ημπορείς να περιφρονήσεις, τα χρήματα; Τουλάχιστον μην αρπάζεις τα χρήματα των άλλων, ούτε να διαπράττεις αδικίας. Δεν ημπορείς να νηστεύσεις; Τουλάχιστον μη παρασύρεσαι εις απολαύσεις. Δεν ημπορείς να κοιμηθείς επάνω εις σκληρόν στρώμα; Μην κατασκευάζεις σε παρακαλώ κρεββάτια αργυρένδυτα, ούτε ελεφάντινα, αλλά χρησιμοποίησε κρεββάτι και στρώματα, που δεν έχουν κατασκευασθεί δι' επίδειξιν αλλά δι' ανάπαυσιν συγκράτησε τον εαυτόν σου (Χρυσ.).

Αναφερόμενος στην καταπολέμηση του θυμού ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει πως αυτό γίνεται βαθμιαία· στην αρχή δοκιμάζει κανείς εσωτερική πικρία και οδύνη για την αδικία που του προξενήθηκε. Κατόπιν αντιμετωπίζει την αδικία χωρίς λύπη και υστέρα τη θεωρεί έπαινο. Είδα τρεις μοναχούς, λέγει, που εξυβρίσθησαν συγχρόνως· ο πρώτος άπ' αυτούς δαγκώθηκε και ταράχθηκε, αλλά δεν μίλησε. Ο δεύ­τερος χάρηκε για τον εαυτό του και λυπήθηκε για τον υβριστή, και ο τρί­τος, αφού αναλογίσθηκε την ψυχική βλάβη του υβριστού, έχυσε πικρά δάκρυα. Έτσι έχεις εμπρός σου τον εργάτη του φόβου, τον μισθωτό και τον εργάτη της αγάπης.

Η αρχή είναι να σιωπούν τα χείλη, ενώ η καρδιά βρίσκεται σε τα­ραχή. Το μέσον είναι να σιωπούν οι λογισμοί, ενώ η ψυχή βρίσκεται σε ταραχή. Κατόπιν ακολουθεί η κατάσταση στην οποία στη θάλασσα της ψυχής επικρατεί μόνιμη και σταθερή γαλήνη, όσο και αν φυσούν οι ακάθαρτοι άνεμοι.

Η σοφία αρχίζει με το φόβο του Κυρίου (ψαλμ. ρΓ/ρια' 10. Παρ. α'7. θ ΊΟ). Ο φόβος καθαρίζει την ψυχή του πιστού˙ καθήλωσον εκ του φόβου σου τας σάρκας μου· από γαρ των κριμάτων σου εφοβήθην, αναφωνεί ο ψαλμωδός (ψαλμ. ριη'/ριθ' 12). Διότι εκεί όπου κατοικεί ο φόβος, εκεί εγκαθίσταται όλη η καθαρότης της ψυχής. Και κάθε πονη­ρία και ανίερος πράξις απομακρύνεται, αφού τα μέλη του σώματος δεν ημπορούν λόγω του φόβου, να κινηθούν προς ανάρμοστους πράξεις. Διότι όπως αυτός που έχει καρφωθή με υλικά καρφιά και κατέχεται από οδύνας, παραμένει αδρανής, έτσι και αυτός που έχει κυριευθή από τον φόβον του Θεού, και έχει τρόπον τινά συνδεθή ωσάν με οδύνην με την αναμονή αυτών που έχουν απειληθή, δεν ημπορεί ούτε τα μάτια να χρη­σιμοποίηση δια πράγματα που δεν πρέπει, ούτε τα χέρια να κίνηση προς πράξεις που είναι απηγορευμέναι, ούτε να πράξη γενικά παρά το καθήκον κάτι μικρόν ή και μεγάλον (Μ. Βασιλ.).

Διότι όποιος έχει ενώπιον των οφθαλμών του εκείνη την ημέραν και την ώραν και πάντοτε μελετά την απολογίαν του εμπρός εις το δικαστή-ίιιον που δεν ημπορεί να πλανηθή, αυτός, ή καθόλου, ή ελάχιστα θα αμαρτήση, διότι το αμαρτάνειν προέρχεται από απουσίαν φόβου του Οκού από ημάς. Εις όσους δε είναι ζωηρά η ανάμνηση των απειλουμέ­νων τιμωριών, ο ένοικων εις αυτούς φόβος δεν θα τους δώση ευκαιρίαν να περιπέσουν εις απρόσεκτους πράξεις η σκέψεις (Μ. Βασιλ.).

Εις εκείνον λοιπόν που φοβείται δεν υπάρχει καμμία έλλειψις· δη­λαδή δεν λείπει καμμία αρετή εις εκείνον που από τον φόβον εμποδίζεται να διάπραξη κάθε ανάρμοστον πράξιν, αλλά είναι τέλειος, χωρίς να τού λείπη τίποτε από τα καλά που είναι απαραίτητα εις την ανθρωπίνην φύσιν. Και όπως δεν είναι τέλειος εις το σώμα εκείνος που εις κάποιο μέρος του λείπει κάτι από τα αναγκαία, αλλά είναι ατελής ως προς εκείνο που του λείπει, έτσι και εκείνος που περιφρονεί μίαν από τας εντολάς, επειδή στερείται αυτής, είναι ατελής ως προς αυτήν που λείπει. Εκείνος όμως που έχει αποκτήσει τον τέλειον φόβον και είναι συνεσταλμένος εις όλα από ευλάβειαν, δεν θα σταματήση καθόλου, επειδή και τίποτε δεν περιφρονεί, δεν θα έχει καμμίαν έλλειψιν, διότι εις όλα πάντοτε υπάρχει εις αυτόν ο φόβος (Μ. Βασιλ.).

Τι υπάρχει χειρότερον από την γέενναν της κολάσεως; Και όμως τί­ποτε δεν είναι ώφελιμότερον από τον φόβον αυτής, διότι ο φόβος της γεέννης μας φέρει τον στέφανον της βασιλείας του Θεού. Όπου υπάρ­χει φόβος, δεν υπάρχει φθόνος· όπου υπάρχει φόβος, δεν ενοχλεί ο έρωτας των χρημάτων όπου υπάρχει φόβος, έχει σβήσει ο θυμός· η πο­νηρά επιθυμία έχει καταστολή, κάθε παράλογον πάθος έχει εξορισθή˙ και όπως εις το σπίτι στρατιώτου που είναι συνεχώς ωπλισμένος, ούτε ληστής, ούτε διαρρήκτης, ούτε κανείς άλλος από εκείνους που κάνουν τέτοια κακουργήματα θα τολμήση να πλησίαση, έτσι και όταν ο φόβος κατέχη τας ψυχάς μας, κανένα από τα ανελεύθερα πάθη δεν μπαίνει εύκολα εντός ημών αλλά όλα δραπετεύουν και φεύγουν έκδιωκόμενα από παντού από την δύναμιν του φόβου (Χρυσ.).

Η μνήμη του θανάτου είναι επίσης αποτελεσματικό φάρμακο στον αγώνα για την καταπολέμηση των παθών. Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος συνιστά στους γαστρίμαργους: Όταν λάβης θέσι σε πλού­σιο τραπέζι, φάε έχοντας εμπρός σου την μνήμη του θανάτου και της Κρίσεως· ίσως έτσι να συγκράτησης ολίγο το πάθος. Και ενώ πίνεις, μην παύσης να θυμάσαι το όξος και την χολή του Δεσπότου σου. Έτσι ή θα εγκρατευθής, ή τουλάχιστον, αν δεν εγκρατευθής θα ταπεινωθής αναστενάζοντας.

Ακόμη συνιστάται η μνήμη παλαιών αμαρτημάτων, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για πάθη που έχουν πλέον ριζώσει και είναι δύσκολο ξερίζωτο αγκάθι και ατίθασον θηρίον με πολλάς κεφάλας, όπως αναφέρει ο Χρυσόστομος για τη φιλοδοξία:

Διότι όπως ακριβώς το σκουλήκι ροκανίζει τα ξύλα, εις τα οποία οφείλει την γέννησίν του, όπως η σκουριά κατατρώγει τον σίδηρον, από τον οποίον προέρχεται, και όπως ο σκώρος τα μάλλινα, έτσι και η κε­νοδοξία καταστρέφει την ψυχή, που την εκτρέφει. Δι' αυτό χρειάζεται συνεχής φροντίς, ώστε να εξαφανίσωμεν αυτό το πάθος. Αποτελεσματικό μέσο είναι η μνήμη των παλαιών μας αμαρτημάτων, συνιστά ο ίδιος πατέρας και αναφέρεται στον απόστολο Παύλο, που ορίσθηκε από τον Κύριο σκεύος εκλογής (Πραξ. θ' 15). Δε λησμονεί τα αμαρτήμα­τά του, ακόμη και μετά από τη συγχώρηση του και διακηρύσσει πως ο Χριστός, έσχατον πάντων ωσπερεί τω εκτρώματι ώφθη καμοί. Εγώ γαρ ειμί ο ελάχιστος των αποστόλων, ος ουκ ειμί ικανός καλείσθαι απόστο­λος, διότι έδιωξα την εκκλησίαν του Θεού, χάριτι δε Θεού ειμί ο ειμί (Α' Κορ. ιε' 8-10).

Ο απόστολος Παύλος είχε τη συναίσθηση της χάριτος του Θεού εσκέπτετο το πέλαγος της φιλανθρωπίας του Θεού, αλλά ταυτόχρονα και τις δικές του αμαρτίες. Ακόμη και ο Αβραάμ, που αξιώνεται να συνο­μιλεί με το Θεό, αναφωνεί: Εγώ δε ειμί γη και σποδός (Γεν. ιn' 27).

Πρέπει ακόμη ο Χριστιανός να αξιολογεί σωστά τη σημασία των πραγμάτων της ζωής αυτής, σε σχέση με την αιώνια ζωή του. Στην πραγματικότητα τα δυσάρεστα ή τα ευχάριστα αυτής της ζωής δεν είναι αυτά που μένουν κακά ή αγαθά είναι εκείνα που ακολουθούν στη μέλλουσα ζωή.

Όποιος αισθανθεί αυτή την αλήθεια, αποκτά πνευματική παρηγοριά, που υπερβαίνει την υλοφροσύνη των παθών. Κατανοεί πως τίποτε δεν είναι ο πλούτος, τίποτε η πτωχεία, τίποτε η περιφρόνησις, τίποτε η τιμή, αλλ' εις σύντομον διάρκειαν και εις την ονομασίαν διαφέρουν μεταξύ τους (Χρυσ.). Αν αυτό δεν το κατανοήσουμε, κυνηγούμε σκιές.

Μέντοιγε εν εικόνι διαπορεύεται άνθρωπος, πλην μάτην ταράσσε­ται (ψαλμ. λη'/λθ' 7), πράγματι, εδώ ζεί ο άνθρωπος σαν σκιώδης εικόνα, ωσεί σκιά εκλήθησαν, καγώ ωσεί χόρτος εξηράνθην (ψαλμ. ρα'/ρβ' 12). Δεν ονομάζει σκιά μόνο τα αγαθά του ανθρώπου, αλλά και τα λυπηρά, είτε τον θάνατο, είτε την αρρώστια και οτιδήποτε άλλο, «άνθρωπος ματαιότητι ομοιώθη, αι ημέραι αυτού ωσεί σκιά παράγουσι» η ζωή του άνθρωπου παρέρχεται σαν τη σκιά (ψαλμ. ρμγ'/ρμδ' 4). «τούτο δε φημι, αδελφοί, ο καιρός συνεσταλμένος το λοιπόν εστίν, ίνα και οι έχοντες γυναίκας ως μη έχοντες ώσι, και οι κλαίοντες ως μη κλαίοντες, και οι χαίροντες ως μη χαίροντες, και οι αγοράζοντες ως μη κατέχοντες, και οι χρώμενοι τω κόσμω τούτω ως μη καταχρώμενοτ παράνει γαρ το σχήμα του κόσμου τούτου (Α' Κορ. ζ' 29-31).

Έτσι οι επιθυμίες και τα πάθη προέρχονται από ανώριμον σκέψιν, από παιδικήν νοοτροπίαν, λέγει ο Χρυσόστομος και προτρέπει: και ας επιδιώκομε παντού την αλήθειαν και όχι τας σκιάς, και εις τον πλούτον, και εις την ηδονήν και εις την απόλαυσιν και εις την δόξαν και εις την δύναμιν.

Παρόμοια αναφέρει και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, υπογραμμίζοντας τούς λόγους του ψαλμωδού· υιοί ανθρώπων, έως πότε βαρυκάρδιοι, ίνα τι αγαπάτε ματαιότητα και ζητείτε ψεύδος; (ψαλμ. δ' 3). Ματαιότητα εννοεί εδώ την παρούσα ζωή, την απόλαυση, τη μικρή δόξα, την ταπει­νή εξουσία και την απατηλή ευημερία, λέγει και καταλήγει πως αυτά είναι πράγματα τα οποία ανήκουν περισσότερο σε εκείνους που ούτε τα πε­ρίμεναν ποτέ, και μεταβιβάζονται πότε στον ένα και πότε στον άλλο, σαν τη σκόνη που παρασύρεται από ορμητικό άνεμο. Ότι ελπίς ασεβούς ως φερόμενος χνούς υπό άνεμου και ως πάχνη υπό λαίλαπος διωχθείσα λεπτή και ως καπνός υπό άνεμου διεχύθη και ως μνεία καταλύτου μονοήμερου παρώδευσε (Σοφ. Σολομ. ε' 14)· η ελπίδα που έχει για την ευτυχία ο ασεβής είναι σαν το χνούδι και σαν την πάχνη που τα δια­σκορπίζει ο άνεμος και η λαίλαπα· θυμίζει διαβάτη που κατέλυσε σε κά­ποιο μέρος μια μόνο μέρα και κατόπιν έφυγε.

Για να διδάξουν το ασταθές των παρόντων αγαθών οι Πατέρες ανατρέχουν στην ιστορία. Έτσι ένας από αυτούς λέγει: Η δεν ηξεύρομεν πόσα μεν χωράφια, πόσα δε σπίτια και πόσα έθνη και πολιτείαι δεν επήραν τα ονόματα άλλων κυρίων, ενώ εζούσαν ακόμη αυτοί που τα κατείχαν; Και ότι αυτοί μεν που άλλοτε υπήρξαν δούλοι, ανέβησαν εις τον θρόνον της εξουσίας, αυτοί δε που ωνομάζοντο κύριοι και δεσπόται, ηρκέσθησαν να σταθούν μεταξύ των υπηκόων και έσκυψαν το κεφάλι των εις τους δούλους των, όταν τα πράγματα άλλαξαν δι' αυτούς ξαφνικά, όπως αντιστρέφονται τα ζάρια;

Οι Πατέρες της Εκκλησίας συνιστούν ακόμη την επιθυμίαν του αιώνιου πλούτου, της αιώνιας δόξας και της αιώνιας χαράς. Το να επι­θυμεί κανείς να γίνει πλούσιος δεν είναι κακό. Όμως πρέπει να επιθυμεί να πλουτίσει εις Θεόν (Λουκ. ιβ' 21). Γι' αυτό και ο Κύριος σε άλλο σημείο λέγει: Θησαυρίζετε δε υμίν θησαυρούς εν ουρανώ, όπου ούτε σής ούτε βρώσις αφανίζει, και όπου κλέπται ου διορύσσουσιν ουδέ κλέπτουσιν όπου γαρ εστίν ο θησαυρός υμών, εκεί έσται και η καρδία υμών (Ματθ. στ' 20-21).

Ας σκεφθούμε λοιπόν, αγαπητοί, δια τους εαυτούς μας κάτι το φιλάνθρωπον. Και εάν γενικά θέλωμε το βάρος της ευπορίας να το κάνωμε κέρδος μας, ας το διαμοιράσωμεν εις πολλούς, οι οποίοι και θα το βαστάξουν με πολλήν χαράν και θα το εναποθηκεύουν εις απαραβίαστο ταμείο, τους κόλπους του Δεσπότου, όπου ο σκόρος δεν το καταστρέ­φει, ούτε οι κλέπται κάμνουν διάρρηξιν, ούτε κλέπτουν. Ας επιτρέψωμε εις τον πλούτον που θέλει να ξεχειλίση προς αυτούς που τον έχουν ανάγκη (Μ. Βασιλ.).

Εκείνος που χρησιμοποιεί το επιθυμητικό μέρος της ψυχής του για σαρκικές απολαύσεις, μπορεί να στρέψει την αγάπη του προς την από­λαυση των αιωνίων αγαθών. Έτσι η επιθυμία του δεν θα τον οδηγήσει στις ακάθαρτες ηδονές που τον κάνουν σιχαμερό, αλλά στο Θεό και στα αιώνια αγαθά που τον κάνουν αξιοζήλευτο και μακάριο.

Ο άνθρωπος που θα επιθυμήσει την δόξαν την παρά του μόνου Θεού (Ιω. ε' 44), δεν θα επιθυμήσει να λάβει τη δόξα των ανθρώπων. Μαζί με τον Πέτρο θα αναφωνήσει: Κύριε, καλόν έστιν ημάς ώδε είναι (Ματθ. ιζ' 4)· θα γίνει νεκρός ως προς τον κόσμο των παθών, σαν να έχει τη σάρκα του νεκράν και ανενέργητον παντελώς εις την αμαρτίαν και θα ζει μοναχά εις τον Θεόν, ωσάν οπού ενεργείται και κινείται από αυτόν, λέγει ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος· και αφού στοχασθής τον εαυτόν σου, συνεχίζει, πως είσαι εις τέτοιαν δόξαν, τότε θέλει φωνά­ξεις μαζί με τον θείον Παύλον μεγαλοφώνως, και με χαράν της ψυχής σου: Ευχαριστώ τω Θεώ μου, ότι ο νόμος του Πνεύματος της ζωής, ελευθέρωσέ με από του νόμου και του θανάτου της αμαρτίας˙ και από τότε πλέον και εις το εξής, δεν θέλει έχεις διαφοράν αρσενικού και θη­λυκού προσώπου, ουδέ θέλει βλαβής από αυτά ωσάν οπού έλαβες το κατά φύσιν και δεν βλέπεις πλέον παρά φύσιν τα πλάσματα του Θεού.

Ο ίδιος πατέρας της Εκκλησίας συνιστά να αποφεύγουμε τα πρό­σωπα εκείνα που μας βλάπτουν και γράφει: Αμή και όταν ευρίσκεσαι και συνομιλείς με άνδρας και με γυναίκας, θέλει μείνης αβλαβής και ακί­νητος από την κατά φύσιν στάσιν σου· και θέλει τους ιδής, και τους κοιτάζης, ωσάν μέλη Χριστού τίμια, και ναούς του Θεού. Αμή προ του να φθάσης σε τέτοιο μέτρον, και προ του να θεωρήσης εις τα μέλη σου την ζωοποιόν νέκρωσιν του Ιησού Χριστού, κάμνεις πολλά καλά, να φεύγης τα πρόσωπα όπου σού προξενούν βλάβην, εις τα οποία δεν είναι καμμία αιτία κακού ή σκανδάλου, όμως εμείς απατώμεθα, και συρώμεθα εις ατόπους επιθυμίας, δια μέσου της πορνικής αμαρτίας που κατοικεί μέσα μας.

Εξάλλου η προσήλωση της σκέψης μας στο θέλημα του Κυρίου, βοηθά στην αντιμετώπιση των παθών. Και αν ακόμη σού φανή ευχάρι­στος η πλεονεξία, λέγει ο Χρυσόστομος, σκέψου ότι ο Χριστός δεν την θέλει και αμέσως θα σού φανή δυσάρεστος˙ πάλιν εάν είναι ενοχληπκόν το να δίδης εις τους πτωχούς, μη σταματήσης την σκέψιν σου μέχρι την δαπάνην, αλλ' αμέσως μετάφερε την σκέψιν σου εις την συγκομιδήν των καρπών από τον σπόρον που ρίπτεις. Και όταν είναι φορτικόν το να περιφρονής τον έρωτα ξένης γυναικός, σκέψου τον στέφανον από αυτόν τον κόπον, και εύκολα θα υπομείνης τον κόπον διότι, εάν ο φόβος των ανθρώπων αποτρέπη από τα άτοπα πράγματα, πολύ πε­ρισσότερον ο πόθος του Χριστού.

Η αγάπη για τον Χριστό, και η ζωηρή ανάμνηση της δικής Του αγάπης είναι επίσης δραστικό όπλο στον αγώνα εναντίον των παθών.

Ο Ιωάννης της Κλίμακος, μιλώντας για την καταπολέμηση της οργής συνιστά την ανάμνηση των παθημάτων του Κυρίου. Έτσι, λέγει, αυτός που οργίζεται θα αισθανθεί ντροπή, αναλογιζόμενος την αγάπη και την ανεξικακία του Χριστού και χωρίς ντροπή θα τρέξει πρώτος να συμφιλιωθεί με τον αδελφό του. Εντρέπεσαι, λέγε μου, όταν πρόκει­ται πρώτος να κερδίσης; λέγει ο Χρυσόστομος και συνεχίζει: Αντι­θέτως μάλιστα πρέπει να εντρέπεσαι που παραμένεις εις το πάθος, και εκείνον που σε ελύπησε να τον περιμένης να έλθη προς συμφιλίωσιν διότι τούτο είναι αισχύνη και όνειδος και ζημία πολύ μεγάλη. Διότι εκείνος που θα έλθη πρώτος, εκείνος θα τα κερδίση όλα. Διότι αν αφήσης την οργήν παρακληθείς από άλλον, εις εκείνον υπολογίζεται το κα­τόρθωμα διότι δεν ετήρησες τον νόμον πειθόμενος εις τον Θεόν, αλλά χαριζόμενος εις εκείνον. Κι αν ο άλλος νομίσει πως τον φοβόμαστε; Αν μας περιγελάσει; Τότε η πράξη μας έχει μεγαλύτερη αξία, γιατί παρ' όλο που το γνωρίζαμε αυτό, όμως το υπομείναμε για την αγάπη του Θεού.

Η αίσθηση της παρουσίας του Κυρίου αποδιώκει από τον πιστό κά­θε ίχνος εντροπής, προκειμένου να θεραπεύσει το πάθος, ενώ η καρδιά του πλημμυρίζει από εντροπή στην περίπτωση που εμμένει σ' αυτό. Δεν είναι δυνατόν σ' ένα στρατιώτη να οργισθεί μπροστά στον Αρχιστράτηγο, λέγει κάποιος πατέρας της Εκκλησίας και καταλήγει: Εάν η πα­ρουσία ενός άνθρωπου ισότιμου ως προς τη φύση, ανώτερου ως προς το αξίωμα, εμποδίζει το πάθος, πολύ περισσότερο το εμποδίζει η σκέψη πως ο Θεός είναι παρών και βλέπει στην ψυχή του ανθρώπου το καθε­τί.

Για τον πιστό υπάρχει ακόμη η αίσθηση πως είναι μέλος του Σώμα­τος του Χριστού (Γαλ. γ' 27) και επομένως γνωρίζει πως στη ζωή του δεν έχουν θέση τα πάθη.

Από εκείνους οπού καταξιωθούν να γένουν ένα, να ενωθούν με τον Θεόν με την συνεργείαν του Αγίου Πνεύματος, και να γευθούν από τα ανεκλάλητα αγαθά του, κανένας δεν επιθυμεί άσπρα, ή φορέμα­τα, ή πέτρας τας νομιζομένας από ανόητους πολύτιμους· ουδέ αγαπά να προσηλώνη την καρδίαν του, να έχη προσπάθειαν εις πλούτον ρευστόν ακατάστατον όπου μεταφέρεται από άλλον εις άλλον ουδέ να γνωρίζε­ται από βασιλείς και άρχοντας, όπου δεν είναι άρχοντες τη αληθεία εξουσιασταί κύριοι, άλλ' εξουσιάζονται, κυριεύονται από πολλά πάθη' ουδέ νομίζει τους τοιούτους μέγα τι, και υψηλόν ουδέ λογίζεται πως αυτοί προξενούν περισσοτέραν δόξαν εις εκείνους όπου πλησιάζουν εις αυτούς· ουδέ θέλει επιθυμήσει κανένα άλλον από τους ονομαστούς, και ενδοξότερους εις τον κόσμον καθώς δεν θέλει επιθυμήσει τινάς να γέ­νη από πλούσιος πτωχός, ή από άρχοντας εξουσιαστής μεγάλος και πε­ρίφημος να γένη άτιμος, άδοξος καταφρονημένος, κατώτερος από όλους.

Αυτά υπογραμμίζει ο Αγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος και επανέρ­χεται πολλές φορές σ' αυτό το θέμα:

Διατί καθώς κάθε Υιός είναι όμοιος με τον πατέρα του, ότι και Υιός δεν ημπορεί να είναι, έξω μόνον εκ της φύσεως του πατρός του. Έτσι πρέπει και ο χριστιανός να έχη την ομοίωσιν του πονηρού διαβόλου δια μέσου των παθών της αμαρτίας. Το λοιπόν πρέπει να μάθωμεν και να γνωρίσωμεν την δυναστείαν του πονηρού διαβόλου, και πως μας δυνα­στεύει με δόλον, και απάτην και πως ημπορούμεν να χαλάσωμεν την δυ­ναστείαν του, και τότε να διδαχθούμεν, και να γνωρίσωμεν, και την βασιλείαν του Χριστού, δια να ζητήσωμεν αυτήν εν αληθεία, να έλθη, και να μας ελευθέρωση από τα δεσμά των παθών, και από την δουλείαν του πονηρού διαβόλου. Η οποία βασιλεία του Χριστού έρχεται μοναχά εις εκείνους όπου την γνωρίζουν, και οπόταν βασιλεύση εις αυτούς, τους κάμνει συμπολίτας με τους Αγγέλους.

Ο Κύριος υπογραμμίζει: Αμήν αμήν λέγω υμίν ότι πας ο ποιών την αμαρτίαν δούλος έστι της αμαρτίας. Ο δε δούλος ου μένει εν τη οικία εις τον αιώνα ο Υιός μένει εις τον αιώνα. Εάν ουν ο Υιός υμάς ελευ­θέρωση, όντως ελεύθεροι έσεσθε. (Ιω. η' 34-36)

Σχολιάζοντας τον λόγο αυτό ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος λέγει: πως ο Υιός, αφού γνωρίση την ελευθερία του Χριστού, μεταλαμβάνοντας και το Θείον Σώμα, και αίμα του, γίνεται ένα με τον Χριστόν. Και άφ' ου αγιασθή με αυτόν τον τρόπον, εάν έχη άσπρα τα έχει ωσάν να μην τα έχη, ότι τα στοχάζεται καθώς είναι φυσικά, ήγουν χώματα της γης. Και εάν έχη δόξαν ομοίως, και αυτήν την έχει, ωσάν να μη την έχη.

Ο Χριστιανός νοιώθει την αδυναμία του και την αναξιότητά του· όμως η συναίσθηση του ότι αποτελεί μέλος Χριστού τον ενθαρρύνει στον αγώνα του κατά του πονηρού. Λέγει ο Εφραίμ ο Σύρος: Αδελ­φός τις πολεμηθείς υπό της πορνείας, επίτιμων τον δαίμονα, έλεγεν ύπαγε εις το σκότος σατανά άραγε δεν γινώσκεις, ότι αν και είμαι ανά­ξιος, μέλη του Χριστού βαστάζω; Και ευθύς παραχρήμα έπαυεν ο ερεθι­σμός, καθ' ον τρόπον φυσών τις σβήνει τον λύχνον, ώστε αυτός καθ' εαυτόν εθαύμαζε δια τούτο και εδόξαζε τον Κύριον.

Μήπως όμως πρέπει κανείς να φύγει από τον κόσμο, προκειμένου να κατανικήσει τα πάθη; Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος υπογραμμίζει: Τι όμως παραγγέλλω; Και λουτρά να χρησιμοποιής και το σώμα σου να περιποιήσαι και να περιφέρεσαι εις την αγοράν και σπίτι να έχης και να σε υπηρετούν οι υπηρέται και να κάμνης χρήσιν των τροφίμων και των ποτών εις κάθε περίπτωσιν μόνο εκδίωξε την πλεονεξίαν. Διότι εκείνη είναι που γεννά την αμαρτίαν, και όταν το ίδιο πράγμα γίνεται εις υπερβολικόν βαθμόν, γίνεται αμαρτία. Η πλεονεξία δεν είναι τίποτε άλλο παρά αμαρτία. Και πρόσεχε! Όταν ο θυμός κινηθή περισσότερον του δέοντος, τότε εξερχόμενος βίαια υβρίζει, τότε κάμνει τα πάντα αδίκως, καθώς επίσης και η υπερβολική επιθυμία των σωμάτων, η επιθυμία των χρημάτων, της δόξης, όλων των άλλων.

Ισχυρά όπλα για την καταπολέμηση των παθών είναι η μελέτη της Αγίας Γραφής, λέγει ο Ισαάκ ο Σύρος και υπογραμμίζει: Κανένα άλλο πράγμα δεν είναι τόσο ισχυρόν, ώστε να αποβάλλη εκ της ψυχής του άνθρωπου τας ενθυμήσεις της παλαιάς ακολασίας, και ν' αποδιώξη τας μνήμας αυτής, αι οποίαι κινούνται και διεγείρονται κατά της σαρκός, και εξάπτουσι την φλόγα της αισχράς επιθυμίας όσον το να καταγίνηταί τις μετά πόθου εις την μελέτην της θείας γραφής, και να ζητή τα βάθη των νοημάτων αυτής....

Και πάλιν εάν ο νους, καταγινόμενος επιμόνως εις την μελέτην των θείων γραφών, δεν δυνηθή να είσδυση εις όλον το βάθος των νοημά­των ίνα κατανόηση όλους τους εις αυτήν την αγίαν Γραφήν εμπεριεχό­μενους θησαυρούς, είναι αρκετόν εις αυτόν αύτη η μελέτη κατά τον προς αυτήν πόθον του, ίνα δέσμευση ισχυρώς όλους τους λογισμούς αυτού εις ένα μόνον λογισμόν του θαύματος, όπως μη τρέχωσι πάλιν εις τας θελήσεις της σαρκός, καθώς ειπέ τις των θεοφόρων Πατέρων.

Η εγρήγορση και η εντατική προσευχή είναι επίσης σημαντικά όπλα στα χέρια του πνευματικού αθλητού. Ο Μ. Βασίλειος, απευθυνόμενος στους μοναχούς, λέγει στις Ασκητικές διατάξεις:

Όταν δε ο διάβολος επιχειρή να μας προσβάλη και σπεύδη να εξα­πόλυση με πολλή σφοδρότητα ως πυρακτωμένα βέλη, τους λογισμούς του κατά της αμέριμνου και ήρεμου ψυχής, και να την καύση αιφνιδίως και να υπενθυμίζη επί μακρόν χρόνον και επιμόνως εκείνα που υπέβα­λε μίαν φοράν, τότε πρέπει τας επίβουλος αυτάς να τας αντιμετωπίσωμεν με εγρήγορσιν και εντατικήν προσευχή, όπως ο αθλητής που απο­φεύγει τας λαβάς των αντιπάλων με την ακριβεστάτην προφύλαξιν και την ταχύτητα του σώματος, και να αναθέσωμεν εις την προσευχήν και εις την επίκλησιν της άνωθεν βοηθείας το τέλος του πολέμου και την αποφυγήν των βελών.

Ο αγώνας κατά των παθών είναι σκληρός· όμως ο πιστός γνωρίζει πως η νίκη δεν είναι αδύνατη. Αυτό αποδεικνύουν οι μυριάδες των αγίων, ανδρών και γυναικών. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει πα­ραδείγματα κοριτσιών, που δεν έφθασαν ακόμη το εικοστόν έτος της ηλικίας και που έζησαν την ζωήν των όλην είς τα εσώτατα δωμάτια της οικίας και ανετράφησαν με πολλάς περιποιήσεις, που είχαν γεμάτα τα δωμάτια των με μύρα και αλλάς αρωματικός ουσίας, που εκοιμώντο εις μαλακόν κρεββάτι και ήσαν οι ίδιαι μαλακαί εκ φύσεως και με την πολλήν περιποίησιν έγιναν μαλθακώτεραι, που όλην την ημέραν δεν είχαν κανένα άλλο έργον, παρά να καλλωπίζονται και να φορούν χρυσά κο­σμήματα και να χαίρωνται τας πολλάς απολαύσεις, που ούτε τον εαυτόν των δεν φροντίζουν, άλλ' έχουν πολλάς υπηρεσίας που τας παραστέ­κουν, που έχουν μαλακά ενδύματα, μαλακώτερα από το σώμα των, λε­πτά και απαλά σινδόνια, ασχολούμενοι συνεχώς με τα ρόδα και με πα­ρόμοιας ευωδίας, αυταί λοιπόν αι κόραι, καταληφθείσαι αιφνιδίως από το πυρ της εις Χριστόν πίστεως, αφού απέβαλον όλην εκείνην την βλακείαν και την αλαζονείαν, και ελησμόνησαν τας απολαύσεις και την ηλικίαν των, αφού εγκατέλειψαν, ωσάν γενναίοι αθληταί, όλας εκείνας τας ανέσεις, εισήλθον εις τον στίβον των αγώνων.

Ο πιστός πρέπει να γνωρίζει ότι ο αντίδικος παραμονεύει παντού· γι' αυτό και γρηγορεί. Όμως ταυτοχρόνως έχει τη συναίσθηση πως δεν τον πολεμεί μόνος, ούτε στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις:

Ταπεινώθητε ουν υπό την κραταιάν χείρα του Θεού, ίνα υμάς ύψωση εν καιρώ· Πάσαν την μέριμναν υμών επιρρίψαντες έπ' αυτόν, ότι αυτώ μέλει περί υμών, νήψατε, γρηγορήσατε- ο αντίδικος υμών διάβολος ως λέων ωρυόμενος περιπατεί ζητών τίνα καταπίη ω αντίστητε στερεοί τη πίστει, ειδότες τα αυτά των παθημάτων τη εν κόσμω υμών αδελφότητι επιτελείσθαι. Ο δε Θεός πάσης χάριτος, ο καλέσας υμάς εις την αιώνιον αυτού δόξαν εν Χριστώ Ιησού ολίγον παθόντας, αυτός καταρτίσει υμάς, στηρίξει, σθενώσει, θεμελιώσει (Α' Πέτρ. ε' 6-10).

Σχολιάζοντας ο Χρυσόστομος υπογραμμίζει: Αυτό δε το είπε επει­δή ήθελε να τους κάνη να είναι περισσότερον ισχυροί και να τους πείση να έχουν μεγαλύτερην οικειότητα με τον Θεόν. Διότι εκείνος που βλέπει τον εχθρόν να στέκεται μπροστά του, τρέχει με περισσοτέραν προθυμίαν και ενώνεται με εκείνον που είναι εις θέσιν να τον βοήθη­σα Καθ' όμοιον τρόπον λοιπόν και τα παιδιά, όταν ιδούν κάτι από τα φοβερά, τρέχουν εις την αγκαλιάν της μητέρας των και αφού κρεμασθούν από τα ρούχα της κρατούνται από αυτά νοιώθοντα ασφάλειαν, και μολονότι πολλοί τα τραβούν πολλές φορές δια να τα πάρουν, αυτά δεν αποχωρίζονται από αυτά.

Η πάλη για την καταπολέμηση των παθών είναι έργο του άνθρωπου· ο πιστός έχει τη συναίσθηση πως μαζί του βρίσκεται ο Κύριος και η νί­κη κερδίζεται με τη δική Του επέμβαση· αρκεί ο ίδιος να συνεχίσει ακλόνητος τον αγώνα. Ακόμη κι αν αισθάνεται πως η πονηρή του προ­αίρεση τον απομακρύνει από τον αγώνα, ο πιστός πρέπει να τον συνε­χίσει. Γι' αυτό το θέμα αναφέρει ο Μακάριος ο Αιγύπτιος:

Πρέπει λοιπόν, πρώτα - πρώτα κάποιος που αφιερώνεται στον Κύ­ριο, έτσι να αγωνίζεται για το αγαθό, ακόμα κι αν δεν θέλει η καρδιά του, κάνοντας την να περιμένει πάντοτε με αλόγιστη πίστη το έλεος του Θεού, ν' αγωνίζεται για την αγάπη, όταν δεν έχει αγάπη, ν' αγωνίζεται για ν' αποκτήσει πραότητα όταν δεν έχει πραότητα, ν' αγωνίζεται για να κάνει την καρδιά του ευσπλαχνική και ελεήμονα, ν' αγωνίζεται να είναι μακρόθυμος όταν περιφρονείται και καταφρονείται... να πιέζει τον εαυτό του στην προσευχή, όταν η προσευχή δεν είναι πνευματική. Και έτσι ο Θεός, βλέποντάς τον ν' αγωνίζεται με αυτό τον τρόπο... του δίνει την αληθινή αγάπη, την αληθινή πραότητα, καρδιά ευσπλαχνική, αληθινή κα­λοσύνη και με λίγα λόγια τον γεμίζει με τους καρπούς του Πνεύματος.

Λοιπόν το να εκριζωθεί η αμαρτία και το κακό που υπάρχει μαζί της, αυτό είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί μόνο με τη θεία δύναμη. Δεν είναι κατορθωτό και δυνατό στον άνθρωπο να εκριζώσει την αμαρτία μόνο με τη δική του δύναμη. Το να παλαίψεις μαζί της, το να μάχεσαι εναντίον της, το να δείρεις και να δαρείς, είναι δικό σου έργο, η εκρί­ζωσή της όμως είναι έργο του Θεού. Διότι αν εσύ μπορούσες να το κά­νεις αυτό, τότε τι θα εχρειάζετο ο ερχομός του Κυρίου; Διότι, όπως δεν είναι δυνατόν στο μάτι να βλέπει χωρίς το φως, ή να μιλάει κανείς χω­ρίς τη γλώσσα, ή να ακούει χωρίς τα αυτιά ή να περπατάει χωρίς τα πό­δια, κατά τον ίδιο τρόπο δεν μπορεί να σωθεί ή να μπει στη βασιλεία των ουρανών κάποιος χωρίς το Χριστό (Μακάριος ο Αιγύπτιος).

Η χάρη του Αγίου Πνεύματος είναι το μεγαλύτερο όπλο εναντίον των παθών όπου η χάρη είναι παρούσα, εκεί δεν μπορεί να σταθεί πά­θος. Έτσι στην Κλίμακα του αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου παρουσιάζε­ται ο πονηρός να λέει:

Εμένα με πολεμεί, αλλά δεν με νικά η μνήμη των αμαρτημάτων. Υπερβολικά με εχθρεύεται η σκέψις του θανάτου. Εκείνο όμως που με καταστρέφει τελειωτικά, δεν υπάρχει στους ανθρώπους. Όποιος απέ­κτησε μέσα του τον Παράκλητον, Τον παρακαλεί εναντίον μου. Και Εκείνος καμφθείς από τις ικεσίες δεν με αφίνει να ενεργώ με εμπάθεια. Αυτοί που δεν εγεύθηκαν την χάρι του Παρακλήτου, επιζητούν οπωσ­δήποτε να γλυκαίνωνται από την Ιδικήν μου ηδονή (Κλίμαξ). Και ο Ισαάκ ο Σύρος γράφει: Γνώριζε λοιπόν, ότι αυτό το να ίστασαι και να μη πίπτης εις τα πάθη, δεν είναι ιδικόν σου, ούτε της αρετής σου χάρι­σμα, αλλ' υπάρχει έργον της θείας προνοίας, ήτις σε βαστάζει εις τας παλάμας της χειρός αυτής, ίνα μη φοβηθής. Ταύτα έχε εις το νουν σου εν καιρώ της χαράς, όταν επαρθή ο λογισμός σου, είπεν ο πατήρ ημών Άγιος Μάρκος, και κλαύσον, και δάκρυσον, και ενθυμού τα παραπτώ­ματα σου, εις τα οποία πίπτεις εν καιρώ της παραχωρήσεως σου ίνα ελευθερωθής εκ της επάρσεως και απόκτησης εκ των τοιούτων λογισμών ταπείνωσιν μη απελπισθής όμως, αλλά δια των λογισμών της ταπεινώσεως εξιλέωσον τον Θεόν.

Αν ο πιστός διατηρήσει με τη μυστηριακή ζωή την ενότητα του με το Χριστό και ενηλικιωθεί πνευματικά (Εφεσ. δ' 13-14), είναι απρόσβλη­τος από τα πάθη. Μέχρι τότε έχει ανάγκη από χειραγωγό˙ από το μυ­στήριο της εξομολογήσεως. Εκείνο όμως που συντρίβει τον εχθρό είναι η άξια προσέλευση στη Θεία Κοινωνία. Γι' αυτό λέγει ο Χρυσόστομος: Πως θα απαλλαγούμε λοιπόν από αυτό το σαράκι; Αν πιούμε φάρμακον, που έχει την δύναμιν να νεκρώνη τα σκουλήκια και τα φίδια που έχομε μέσα μας. Ποίον είναι το φάρμακον που έχει την δύναμιν αυτήν; Το τίμιον αίμα του Χριστού, αν το πάρωμε με ειλικρίνειαν. Αυτό έχει ασφαλώς την δύναμιν να εξαλείψη κάθε αρρώστιαν και μαζί μ' αυτό η προσεκτική ακρόασις των θείων Γραφών και η φιλανθρωπία που θα συνοδεύση την ακρόασιν αυτήν.

Κλείνοντες το κεφάλαιο για τα πάθη παρατηρούμε πως η αιτία τους δεν βρίσκεται στο σώμα, αλλά στην πονηρή προαίρεση του άνθρωπου. Το σώμα δόθηκε στον άνθρωπο σαν όργανο της αρετής εν Χριστώ γίνεται ναός του Θεού και κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος. Τα πάθη μπορεί να έχουν την αφορμή τους στους πονηρούς λογισμούς του δια­βόλου, όμως δεν δημιουργούνται χωρίς τη συνεργασία μας. Τούτο γί­νεται όταν η ψυχή του άνθρωπου παύσει να κατευθύνει και να χρησι­μοποιεί το σώμα σαν όργανο ασκήσεως της αρετής.

Υπάρχουν διάφορα πάθη· είναι η φιληδονία, που στρέφεται εναντίον του σώματος του άνθρωπου και μολύνει το μέλος Χριστού, η γαστριμαργία, που είναι η θύρα όλων των παθών και η πλεονεξία, που είναι κατάχρηση των υλικών αγαθών και είδος ειδωλολατρίας. Είναι ακόμη η φιλοδοξία, που είναι αυτοεξύψωση και αυτονόμηση του πλάσματος από τον Πλάστη του (προπατορικό αμάρτημα) και μπορεί να οδηγήσει και μέχρι την παραφροσύνη. Είναι η κατάκριση, που αποτελεί σφετερισμό του δικαιώματος του Θεού, στον όποιο ανήκει η κρίση και είναι ασυμ­βίβαστη με τη μετάνοια, και επομένως κλείει το δρόμο προς το έλεος και τη χάρη του Θεού. Το ίδιο παρατηρούμε και για το πάθος του φθόνου, που στρέφεται κατά του σώματος του Χριστού, το όποιο κυριολεκτικά διαμελίζει. Είναι η οργή, που εξαφανίζει την ταπείνωση και μαζί μ' αυτή τη σωτηρία.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας συνιστούν περιφρόνηση στους πονηρούς λογισμούς, όχι κατά μέτωπο αγώνα. Πρέπει να σταματήσουμε το κακό στο ξεκίνημα του. Με τους πειρασμούς ο πιστός που αγωνίζεται ασκείται στην ταπείνωση και στην αυτοκυριαρχία· δεν αφήνει τους λογισμούς να εξελιχθούν σε επιθυμία και σε πάθος. Όταν όμως αυτό γίνει, τότε ο πό­λεμος είναι σκληρός. Γιατί ο δρόμος της κακίας φαίνεται τότε στον άνθρωπο ευχάριστος, ενώ ο δρόμος της αρετής του φαίνεται δύσκολος.

Δεν είναι κακό το να πολεμάται κανείς από τα πάθη· ο πόλεμος αυτός προφυλάσσει το δόκιμο αγωνιστή από την υπερηφάνεια. Όμως πρέπει τη μάχη να την κερδίσει από την αρχή στο λογισμό. Ο Διάβολος πα­ρουσιάζει στην αρχή το πάθος σαν κάτι μικρό και ασήμαντο και όταν κάποιος παγιδευθεί τότε φροντίζει να το μεγεθύνει τόσο πολύ, ώστε να τον οδηγήσει στην απόγνωση. Αυτός είναι ο πιο μεγάλος κίνδυνος για τον αμαρτωλό.

Όταν το πάθος γίνει χρόνια αρρώστια, πρέπει κανείς να επιδιώκει να κάνει μικρά βήματα για να θεραπευθεί. Σ' αυτό τον αγώνα είναι χρή­σιμη η μνήμη του θανάτου, όπως και η μνήμη των παλαιών αμαρτημά­των. Οι πατέρες συνιστούν ακόμη ορθή αξιολόγηση των πραγμάτων αυτού του κόσμου, όχι υπερτίμηση του, γιατί όλα είναι παροδικά και μά­ταια. Αν κάποιος είναι υποδουλωμένος στο πάθος της επιθυμίας, πρέ­πει να στρέψει την επιθυμία του στην απόλαυση των αιωνίων αγαθών. Τότε οι επιθυμίες του δεν θα στραφούν προς το κακό. Αν ζητά την δό­ξα, τότε να στρέψει την επιθυμία του στην δόξα παρά του Θεού και μ' αυτό τον τρόπο θα γίνει νεκρός ως προς την αγάπη του κόσμου.

Η αγάπη και ο πόθος για τον Χριστό απομακρύνει τον πιστό από καθετί που είναι ασυμβίβαστο μ' αυτό τον πόθο. Η αίσθηση της συνεχούς παρουσίας του Χριστού στη ζωή του πιστού δημιουργεί το συναί­σθημα της ντροπής κάθε φορά που ο άνθρωπος θα στραφεί προς την αγάπη του κόσμου. Ο πιστός έχει τη συναίσθηση πως είναι μέλος Χριστού και επιθυμεί πάντοτε την ομοίωση του Χριστού μέσω των αρετών σ' αυτό το φρόνημα δεν έχουν θέση τα αμαρτωλά πάθη.

Η νίκη κατά των παθών δεν είναι κάτι άπιαστο και ακατόρθωτο για τον άνθρωπο· το αποδεικνύουν οι μυριάδες ανδρών και γυναικών που κατανίκησαν τα πάθη. Γι' αυτό οι πατέρες της Εκκλησίας συνιστούν εγρήγορση και συνεχή πνευματικό αγώνα. Όμως ο πιστός δεν έχει τη συναίσθηση πως σ' αυτό τον αγώνα είναι μόνος η στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις. Η χάρη του Θεού είναι το ακατανίκητο όπλο για τον κα­θένα που ζει συνειδητά τη ζωή της Εκκλησίας.

Ο Άγιος Μάξιμος ο ομολογητής αναφέρει πως η άσκηση της αρετής γίνεται με τις εντολές, με τα δόγματα και με την πίστη. Τα τρία αυτά πηγαίνουν μαζί και είναι χαρακτηριστικά για την ορθόδοξο αγιοπνευματική ζωή.

Πηγή: (ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ - ΑΘΗΝΑ 1997), Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου

Εξώδικο απέστειλαν σήμερα Δευτέρα, 26 Φεβρουαρίου 2018, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Μακεδονίας, η Παμμακεδονική Ένωση Καναδά, η Παμμακεδονική Ένωση N. Αφρικής και η Παμμακεδονική Ομοσπονδία Αυστραλίας στον πρωθυπουργό Αλ. Τσίπρα, τον υπουργό Εξωτερικών Ν. Κοτζιά και τον Εθνικής Άμυνας Π. Καμμένο για το θέμα της Μακεδονίας.

Ολόκληρο το Εξώδικο προς τον κ. Κοτζιά είναι το εξής:
ΕΝΩΠΙΟΝ ΠΑΝΤΟΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΣΗΣ ΑΡΧΗΣ
ΕΞΩΔΙΚΗ ΔΗΛΩΣΗ – ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Μακεδονίας, που εδρεύει στα Γιαννιτσά, οδό Δημάρχου Στάμκου 1, όπως νόμιμα εκπροσωπείται από τον πρόεδρό του Γεώργιο Τάτσιο, κάτοικο Ν. Πετριτσίου Σερρών

Της Παμμακεδονικής Ένωσης Καναδά που εδρεύει στο Μόντρεαλ Καναδά, 10 Βonacres Avenue, Sacreborough, Ontario, M1C2P7, Canada, όπως νόμιμα εκροσωπείται από τον πρόεδρό της Χρήστο Καράτζιο του Αργύρη, κάτοικο Μόντρεαλ Καναδά, 407 rue des Alismas, Laval, Quebec, Canada, H7X4H5

Της Παμμακεδονικής Ένωσης N. Αφρικής, που εδρεύει στο Γιοχάνεσμπουργκ Ν. Αφρικής, cnr Wychwood Rd & Lobelia Rd, Germiston, Gauteng, όπως νόμιμα εκπροσωπείται από τον πρόεδρό της Αμύντα Παπαθανασίου, κάτοικο Γιοχάνεσμπουργκ, οδού 3 Witpendoring str, Roodekrans, S. Africa.

Της Παμμακεδονικής Ομοσπονδίας Αυστραλίας που εδρεύει, 470 Queens Parade, Clifton Hill, Vivtoria, 3068, Australia,όπως νόμιμα εκπροσωπείται από τον πρόεδρό της Παναγιώτη Ιασωνίδη του Γεωργίου, κάτοικο 57 Rathmullen Quadrant,Doncaster, Victoria, 3108, Australia,

Άπασες οι ως άνω ομοσπονδίες και ενώσεις, 2η έως 4η, εκπροσωπούμενες βάσει ειδικού πληρεξουσίου και ειδικής εντολής προς υπογραφήν της παρούσας από την Κατερίνα Γκατζούλη (συντονίστρια Παμμακεδονικών Ενώσεων και Ομοσπονδιών Υφηλίου), κάτοικο 25 Rogers Street, Dover NH 03820 USA .

ΚΑΤΑ
Του Υπουργού Εξωτερικών Νικόλαου Κοτζιά, κατοίκου Αθηνών, οδός Βασ. Σοφίας, αρ. 5

——————-
Αξιότιμε Κύριε Υπουργέ,

Είμαστε Έλληνες πολίτες. Εκτός τούτου, ειδικότερα δραστηριοποιούμαστε εκ του καταστατικού των σωματείων που εκπροσωπούμε, με σκοπό την προάσπιση του ονόματος και των εδαφών της Μακεδονίας μας και την μη συμπερίληψή του στην ονομασία της γείτονος χώρας των Σκοπίων.

Το γεγονός ότι η παραχώρηση του δικαιώματος της χρήσης του ονόματος της Μακεδονίας από τα Σκόπια, σημαίνει παραχώρηση, λιγότερο ή περισσότερο βραχυπρόθεσμη, των εδαφών της Μακεδονίας μας, δεν είναι ασφαλώς δικιά μας επινόηση.

Αφενός, οι 371 πιο γνωστοί αρχαιολόγοι, καθηγητές πανεπιστημίου στον κόσμο, σε επιστολή τους προς τον τότε πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Ομπάμα, στις 18 Μαϊου 2009, επέστησαν την προσοχή του στο γεγονός ότι η ανεπίτρεπτη παραχάραξη της ιστορίας που συμβαίνει διά της αναγνώρισης από τις ΗΠΑ του κράτους αυτού ως «κάτι Μακεδονία», θα δικαιώσει τις εδαφικές τους βλέψεις για διέξοδο προς το Αιγαίο Πέλαγος μέσω της Θεσσαλονίκης, και θα προκαλέσει την δημιουργία νέου κράτους, του από παλιά ανιστόρητα επιδιωκόμενου ως Μακεδονία του Αιγαίου.

Απόσπασμα της επιστολής αυτής: «Αυτή η πράξη, (της αναγνώρισης από της ΗΠΑ της Δημοκρατίας της Μακεδονίας το 2004, αναφέρουν χαρακτηριστικά), όχι μόνο κατέλυσε γεωγραφικά και ιστορικά δεδομένα, αλλά και έδωσε έναυσμα να ξεσπάσει μία επικίνδυνη επιδημία ιστορικού ρεβιζιονισμού, του οποίου το πιο προφανές σύμπτωμα, είναι η καταχρηστική οικειοποίηση από την κυβέρνηση των Σκοπίων του πιο διάσημου Μακεδόνα, του Μέγα Αλέξανδρου.

Πιστεύουμε ότι αυτή η ανοησία έχει ξεπεράσει κάθε όριο και ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν καμία δουλειά να υποστηρίζουν την παραποίηση της ιστορίας. Η εν λόγω περιοχή, με τη σύγχρονη πρωτεύουσά της τα Σκόπια, ονομαζόταν στην αρχαιότητα Παιονία. Τα όρη Βαρνούς και Όρβηλος (που σχηματίζουν σήμερα τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας) αποτελούν ένα φυσικό όριο που χώριζε και χωρίζει τη Μακεδονία από τη βόρεια γείτονά της. Η μόνη πραγματική σύνδεση βρίσκεται κατά μήκος του Αξιού/Βαρδάρη ποταμού αλλά ακόμα και αυτή η κοιλάδα ‘δεν σχηματίζει μία δίοδο επικοινωνίας γιατί τέμνεται από χαράδρες’…… Δεν κατανοούμε πώς οι σύγχρονοι κάτοικοι της αρχαίας Παιονίας, που μιλούν Σλάβικα—μια γλώσσα που εισήχθη στα Βαλκάνια περίπου μια χιλιετία μετά το θάνατο του Αλέξανδρου—μπορούν να διεκδικούν τον Αλέξανδρο για εθνικό τους ήρωα. Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν εξολοκλήρου και αδιαμφισβήτητα Έλληνας. Ο προ-προ-προπάππος του, Αλέξανδρος Α΄, αγωνίστηκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες όπου η συμμετοχή επιτρεπόταν μόνο σε Έλληνες………….

Ο Αλέξανδρος είχε μαζί του σε όλες του τις εκστρατείες την έκδοση του Αριστοτέλη της Ιλιάδας του Ομήρου. Ο Αλέξανδρος διέδωσε την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό σε όλη του την αυτοκρατορία, ιδρύοντας πόλεις και εγκαθιστώντας εκπαιδευτικά κέντρα. Εξ’ ού και βρίσκουμε επιγραφές που αφορούν χαρακτηριστικούς ελληνικούς θεσμούς όπως είναι το γυμνάσιο τόσο μακριά όσο στο Αφγανιστάν. Είναι γραμμένες στα Ελληνικά.

Προκύπτουν οι εξής ερωτήσεις: Γιατί ήταν η Ελληνική γλώσσα η lingua franca σε όλη την επικράτεια του Αλέξανδρου αν αυτός ήταν ΄Μακεδόνας’; Γιατί γράφτηκε η Καινή Διαθήκη στα Ελληνικά;

Οι απαντήσεις είναι ξεκάθαρες: ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν Έλληνας, όχι Σλάβος, και οι Σλάβοι και η γλώσσα τους δεν σχετίζονταν με τον Αλέξανδρο ή την πατρίδα του παρά 1000 χρόνια αργότερα. Αυτό μας φέρνει πίσω στη γεωγραφική περιοχή που ήταν γνωστή στην αρχαιότητα ως Παιονία. Γιατί οι άνθρωποι που κατοικούν σε αυτήν την περιοχή σήμερα αποκαλούν τους εαυτούς τους Μακεδόνες και τη χώρα τους Μακεδονία; Γιατί να κλέψουν μια απόλυτα ελληνική μορφή για εθνικό τους ήρωα;………………

Οι παραδόσεις της αρχαίας Παιονίας, ωστόσο, θα μπορούσαν να υιοθετηθούν από τους τωρινούς κατοίκους αυτής της γεωγραφικής περιοχής, με αρκετά αιτιολογικά. Η επέκταση του γεωγραφικού όρου ‘ Μακεδονία’ ώστε να καλύπτει τη νότια Γιουγκοσλαβία δεν μπορεί να υιοθετηθεί όμως. Ακόμα και στον ύστερο 19ο αι. αυτή η λάθος χρήση υπονοούσε μη υγιείς εδαφικές βλέψεις.

Το ίδιο κίνητρο βρίσκεται και σε σχολικούς χάρτες που δείχνουν την ψευδο-μεγάλη Μακεδονία να εκτείνεται από τα Σκόπια μέχρι τον Όλυμπο και να επιγράφεται στα Σλαβικά. Ο ίδιος χάρτης και οι διεκδικήσεις του βρίσκεται σε ημερολόγια, αυτοκόλλητα αυτοκινήτων, χαρτονομίσματα κλπ που κυκλοφορούν στο νέο κράτος από τότε που διακήρυξε την ανεξαρτησία του από τη Γιουγκοσλαβία το 1991. Γιατί να επιχειρεί μια τέτοια ιστορική ανοησία μια φτωχή νέα χώρα, εσωτερική και περικυκλωμένη από στεριά; Γιατί να κοροϊδεύει θρασύτατα και να προκαλεί τη γείτονά της;

Όπως και να θέλει κανείς να χαρακτηρίσει μια τέτοια συμπεριφορά, σίγουρα δεν πρόκειται για πίεση για ιστορική ακρίβεια, ούτε για σταθερότητα στα Βαλκάνια. Είναι λυπηρό ότι οι ΗΠΑ έχουν ενισχύσει και ενθαρρύνει τέτοια συμπεριφορά. Στρεφόμαστε σε Εσάς, Κύριε Πρόεδρε, για να ξεκαθαρίσετε στην κυβέρνηση των Σκοπίων ότι δεν μπορεί να εισέλθει στην οικογένεια των χωρών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ όσο επιχειρεί να οικοδομήσει την εθνική της ταυτότητα εις βάρος της ιστορικής αλήθειας. Η κοινωνία μας από κοινού δεν μπορεί να επιβιώσει όταν η ιστορία αγνοείται, πολύ λιγότερο δε όταν η ιστορία κατασκευάζεται για να εξυπηρετήσει αμφίβολα κίνητρα.

Με εκτίμηση,

NAME TITLE INSTITUTION
Harry C. Avery, Professor of Classics, University of Pittsburgh (USA)
Dr. Dirk Backendorf. Akademie der Wissenschaften und der Literatur Mainz (Germany)
Elizabeth C. Banks, Associate Professor of Classics (ret.), University of Kansas (USA)
Luigi Beschi, professore emerito di Archeologia Classica, Università di Firenze (Italy)
Josine H. Blok, professor of Ancient History and Classical Civilization, Utrecht University (The Netherlands)
Alan Boegehold, Emeritus Professor of Classics, Brown University (USA)
Efrosyni Boutsikas, Lecturer of Classical Archaeology, University of Kent (UK)
Keith Bradley, Eli J. and Helen Shaheen Professor of Classics, Concurrent Professor of History, University of Notre Dame (USA)
Stanley M. Burstein, Professor Emeritus, California State University, Los Angeles (USA)
Francis Cairns, Professor of Classical Languages, The Florida State University (USA)
John McK. Camp II, Agora Excavations and Professor of Archaeology, ASCSA, Athens (Greece)
Paul Cartledge, A.G. Leventis Professor of Greek Culture, University of Cambridge (UK)
Paavo Castrén, Professor of Classical Philology Emeritus, University of Helsinki (Finland)
William Cavanagh, Professor of Aegean Prehistory, University of Nottingham (UK)
Angelos Chaniotis, Professor, Senior Research Fellow, All Souls College, Oxford (UK)
Paul Christesen, Professor of Ancient Greek History, Dartmouth College (USA)
Ada Cohen, Associate Professor of Art History, Dartmouth College (USA)
Randall M. Colaizzi, Lecturer in Classical Studies, University of Massachusetts-Boston (USA)
Kathleen M. Coleman, Professor of Latin, Harvard University (USA)
Michael B. Cosmopoulos, Ph.D., Professor and Endowed Chair in Greek Archaeology, University of Missouri-St. Louis (USA)
Kevin F. Daly, Assistant Professor of Classics, Bucknell University (USA)
Wolfgang Decker, Professor emeritus of sport history, Deutsche Sporthochschule, Köln (Germany)
Luc Deitz, Ausserplanmässiger Professor of Mediaeval and Renaissance Latin, University of Trier (Germany), and Curator of manuscripts and rare books, National Library of Luxembourg (Luxembourg)
Michael Dewar, Professor of Classics, University of Toronto (Canada)
John D. Dillery, Associate Professor of Classics, University of Virginia (USA)
Sheila Dillon, Associate Professor, Depts. of Art, Art History & Visual Studies and Classical Studies, Duke University (USA)
Douglas Domingo-Forasté, Professor of Classics, California State University, Long Beach (USA)
Pierre Ducrey, professeur honoraire, Université de Lausanne (Switzerland)
Roger Dunkle, Professor of Classics Emeritus, Brooklyn College, City University of New York (USA)
Michael M. Eisman, Associate Professor Ancient History and Classical Archaeology, Department of History, Temple University (USA)
Mostafa El-Abbadi, Professor Emeritus, University of Alexandria (Egypt)
R. Malcolm Errington, Professor für Alte Geschichte (Emeritus) Philipps-Universität, Marburg (Germany)
Panagiotis Faklaris, Assistant Professor of Classical Archaeology, Aristotle University of Thessaloniki (Greece)
Denis Feeney, Giger Professor of Latin, Princeton University (USA)
Elizabeth A. Fisher, Professor of Classics and Art History, Randolph-Macon College (USA)
Nick Fisher, Professor of Ancient History, Cardiff University (UK)
R. Leon Fitts, Asbury J Clarke Professor of Classical Studies, Emeritus, FSA, Scot., Dickinson Colllege (USA)
John M. Fossey FRSC, FSA, Emeritus Professor of Art History (and Archaeology), McGill Univertsity, Montreal, and Curator of Archaeology, Montreal Museum of Fine Arts (Canada)
Robin Lane Fox, University Reader in Ancient History, New College, Oxford (UK)
Rainer Friedrich, Professor of Classics Emeritus, Dalhousie University, Halifax, N.S. (Canada)
Heide Froning, Professor of Classical Archaeology, University of Marburg (Germany)
Peter Funke, Professor of Ancient History, University of Muenster (Germany)
Traianos Gagos, Professor of Greek and Papyrology, University of Michigan (USA)
Robert Garland, Roy D. and Margaret B. Wooster Professor of the Classics, Colgate University, Hamilton NY (USA)
Douglas E. Gerber, Professor Emeritus of Classical Studies, University of Western Ontario (Canada)
Hans R. Goette, Professor of Classical Archaeology, University of Giessen (Germany); German Archaeological Institute, Berlin (Germany)
Sander M. Goldberg, Professor of Classics, UCLA (USA)
Erich S. Gruen, Gladys Rehard Wood Professor of History and Classics, Emeritus, University of California, Berkeley (USA)
Christian Habicht, Professor of Ancient History, Emeritus, Institute for Advanced Study, Princeton (USA)
Donald C. Haggis, Nicholas A. Cassas Term Professor of Greek Studies, University of North Carolina at Chapel Hill (USA)
Judith P. Hallett, Professor of Classics, University of Maryland, College Park, MD (USA)
Prof. Paul B. Harvey, Jr. Head, Department of Classics and Ancient Mediterranean Studies, The Pennsylvania State University (USA)
Eleni Hasaki, Associate Professor of Classical Archaeology, University of Arizona (USA)
Miltiades B. Hatzopoulos, Director, Research Centre for Greek and Roman Antiquity, National Research Foundation, Athens (Greece)
Wolf-Dieter Heilmeyer, Prof. Dr., Freie Universität Berlin und Antikensammlung der Staatlichen Museen zu Berlin (Germany)
Steven W. Hirsch, Associate Professor of Classics and History, Tufts University (USA)
Karl-J. Hölkeskamp, Professor of Ancient History, University of Cologne (Germany)
Frank L. Holt, Professor of Ancient History, University of Houston (USA)
Dan Hooley, Professor of Classics, University of Missouri (USA)
Meredith C. Hoppin, Gagliardi Professor of Classical Languages, Williams College, Williamstown, MA (USA)
Caroline M. Houser, Professor of Art History Emerita, Smith College (USA) and Affiliated Professor, University of Washington (USA)
Georgia Kafka, Visiting Professor of Modern Greek Language, Literature and History, University of New Brunswick (Canada)
Anthony Kaldellis, Professor of Greek and Latin, The Ohio State University (USA)
Andromache Karanika, Assistant Professor of Classics, University of California, Irvine (USA)
Robert A. Kaster, Professor of Classics and Kennedy Foundation Professor of Latin, Princeton University (USA)
Vassiliki Kekela, Adjunct Professor of Greek Studies, Classics Department, Hunter College, City University of New York (USA)
Dietmar Kienast, Professor Emeritus of Ancient History, University of Duesseldorf (Germany)
Karl Kilinski II, University Distinguished Teaching Professor, Southern Methodist University (USA)
Dr. Florian Knauss, associate director, Staatliche Antikensammlungen und Glyptothek Muenchen (Germany)
Denis Knoepfler, Professor of Greek Epigraphy and History, Collège de France (Paris)
Ortwin Knorr, Associate Professor of Classics, Willamette University (USA)
Robert B. Koehl, Professor of Archaeology, Department of Classical and Oriental Studies Hunter College, City University of New York (USA)
Georgia Kokkorou-Alevras, Professor of Classical Archaeology, University of Athens (Greece)
Ann Olga Koloski-Ostrow, Associate Professor and Chair, Department of Classical Studies, Brandeis University (USA)
Eric J. Kondratieff, Assistant Professor of Classics and Ancient History, Department of Greek & Roman Classics, Temple University
Haritini Kotsidu, Apl. Prof. Dr. für Klassische Archäologie, Goethe-Universität, Frankfurt/M. (Germany)
Lambrini Koutoussaki, Dr., Lecturer of Classical Archaeology, University of Zürich (Switzerland)
David Kovacs, Hugh H. Obear Professor of Classics, University of Virginia (USA)
Peter Krentz, W. R. Grey Professor of Classics and History, Davidson College (USA)
Friedrich Krinzinger, Professor of Classical Archaeology Emeritus, University of Vienna (Austria)
Michael Kumpf, Professor of Classics, Valparaiso University (USA)
Donald G. Kyle, Professor of History, University of Texas at Arlington (USA)
Prof. Dr. Dr. h.c. Helmut Kyrieleis, former president of the German Archaeological Institute, Berlin (Germany)
Gerald V. Lalonde, Benedict Professor of Classics, Grinnell College (USA)
Steven Lattimore, Professor Emeritus of Classics, University of California, Los Angeles (USA)
Francis M. Lazarus, President, University of Dallas (USA)
Mary R. Lefkowitz, Andrew W. Mellon Professor in the Humanities, Emerita, Wellesley College (USA)
Iphigeneia Leventi, Assistant Professor of Classical Archaeology, University of Thessaly (Greece)
Daniel B. Levine, Professor of Classical Studies, University of Arkansas (USA)
Christina Leypold, Dr. phil., Archaeological Institute, University of Zurich (Switzerland)
Vayos Liapis, Associate Professor of Greek, Centre d’Études Classiques & Département de Philosophie, Université de Montréal (Canada)
Hugh Lloyd-Jones, Professor of Greek Emeritus, University of Oxford (UK)
Yannis Lolos, Assistant Professor, History, Archaeology, and Anthropology, University of Thessaly (Greece)
Stanley Lombardo, Professor of Classics, University of Kansas, USA
Anthony Long, Professor of Classics and Irving G. Stone Professor of Literature, University of California, Berkeley (USA)
Julia Lougovaya, Assistant Professor, Department of Classics, Columbia University (USA)
A.D. Macro, Hobart Professor of Classical Languages emeritus, Trinity College (USA)
John Magee, Professor, Department of Classics, Director, Centre for Medieval Studies, University of Toronto (Canada)
Dr. Christofilis Maggidis, Associate Professor of Archaeology, Dickinson College (USA)
Jeannette Marchand, Assistant Professor of Classics, Wright State University, Dayton, Ohio (USA)
Richard P. Martin, Antony and Isabelle Raubitschek Professor in Classics, Stanford University
Maria Mavroudi, Professor of Byzantine History, University of California, Berkeley (USA)
Alexander Mazarakis Ainian, Professor of Classical Archaeology, University of Thessaly (Greece)
James R. McCredie, Sherman Fairchild Professor emeritus; Director, Excavations in Samothrace Institute of Fine Arts, New York University (USA)
James C. McKeown, Professor of Classics, University of Wisconsin-Madison (USA)
Robert A. Mechikoff, Professor and Life Member of the International Society of Olympic Historians, San Diego State University (USA)
Andreas Mehl, Professor of Ancient History, Universitaet Halle-Wittenberg (Germany)
Harald Mielsch, Professor of Classical Archeology, University of Bonn (Germany)
Stephen G. Miller, Professor of Classical Archaeology Emeritus, University of California, Berkeley (USA)
Phillip Mitsis, A.S. Onassis Professor of Classics and Philosophy, New York University (USA)
Peter Franz Mittag, Professor für Alte Geschichte, Universität zu Köln (Germany)
David Gordon Mitten, James Loeb Professor of Classical Art and Archaeology, Harvard University (USA)
Margaret S. Mook, Associate Professor of Classical Studies, Iowa State University (USA)
Anatole Mori, Associate Professor of Classical Studies, University of Missouri- Columbia (USA)
Jennifer Sheridan Moss, Associate Professor, Wayne State University (USA)
Ioannis Mylonopoulos, Assistant Professor of Greek Art History and Archaeology, Columbia University, New York (USA).
Richard Neudecker, PD of Classical Archaeology, Deutsches Archäologisches Institut Rom (Italy)
James M.L. Newhard, Associate Professor of Classics, College of Charleston (USA)
Carole E. Newlands, Professor of Classics, University of Wisconsin, Madison (USA)
John Maxwell O’Brien, Professor of History, Queens College, City University of New York (USA)
James J. O’Hara, Paddison Professor of Latin, The University of North Carolina, Chapel Hill (USA)
Martin Ostwald, Professor of Classics (ret.), Swarthmore College and Professor of Classical Studies (ret.), University of Pennsylvania (USA)
Olga Palagia, Professor of Classical Archaeology, University of Athens (Greece)
Vassiliki Panoussi, Associate Professor of Classical Studies, The College of William and Mary (USA)
Maria C. Pantelia, Professor of Classics, University of California, Irvine (USA)
Pantos A.Pantos, Adjunct Faculty, Department of History, Archaeology and Social Anthropology, University of Thessaly (Greece)
Anthony J. Papalas, Professor of Ancient History, East Carolina University (USA)
Nassos Papalexandrou, Associate Professor, The University of Texas at Austin (USA)
Polyvia Parara, Visiting Assistant Professor of Greek Language and Civilization, Department of Classics, Georgetown University (USA)
Richard W. Parker, Associate Professor of Classics, Brock University (Canada)
Robert Parker, Wykeham Professor of Ancient History, New College, Oxford (UK)
Anastasia-Erasmia Peponi, Associate Professor of Classics, Stanford University (USA)
Jacques Perreault, Professor of Greek archaeology, Université de Montréal, Québec (Canada)
Yanis Pikoulas, Associate Professor of Ancient Greek History, University of Thessaly (Greece)
John Pollini, Professor of Classical Art & Archaeology, University of Southern California (USA)
David Potter, Arthur F. Thurnau Professor of Greek and Latin. The University of Michigan (USA)
Robert L. Pounder, Professor Emeritus of Classics, Vassar College (USA)
Nikolaos Poulopoulos, Assistant Professor in History and Chair in Modern Greek Studies, McGill University (Canada)
William H. Race, George L. Paddison Professor of Classics, University of North Carolina at Chapel Hill (USA)
John T. Ramsey, Professor of Classics, University of Illinois at Chicago (USA)
Karl Reber, Professor of Classical Archaeology, University of Lausanne (Switzerland)
Rush Rehm, Professor of Classics and Drama, Stanford University (USA)
Werner Riess, Associate Professor of Classics, The University of North Carolina at Chapel Hill (USA)
Robert H. Rivkin, Ancient Studies Department, University of Maryland Baltimore County (USA)
Barbara Saylor Rodgers, Professor of Classics, The University of Vermont (USA)
Robert H. Rodgers. Lyman-Roberts Professor of Classical Languages and Literature, University of Vermont (USA)
Nathan Rosenstein, Professor of Ancient History, The Ohio State University (USA)
John C. Rouman, Professor Emeritus of Classics, University of New Hampshire, (USA)
Dr. James Roy, Reader in Greek History (retired), University of Nottingham (UK)
Steven H. Rutledge, Associate Professor of Classics, Department of Classics, University of Maryland, College Park (USA)
Christina A. Salowey, Associate Professor of Classics, Hollins University (USA)
Guy D. R. Sanders, Resident Director of Corinth Excavations, The American School of Classical Studies at Athens (Greece)
Theodore Scaltsas, Professor of Ancient Greek Philosophy, University of Edinburgh (UK)
Thomas F. Scanlon, Professor of Classics, University of California, Riverside (USA)
Bernhard Schmaltz, Prof. Dr. Archäologisches Institut der CAU, Kiel (Germany)
Rolf M. Schneider, Professor of Classical Archaeology, Ludwig-Maximilians- Universität München (Germany)
Peter Scholz, Professor of Ancient History and Culture, University of Stuttgart (Germany)
Christof Schuler, director, Commission for Ancient History and Epigraphy of the German Archaeological Institute, Munich (Germany)
Paul D. Scotton, Assoociate Professor Classical Archaeology and Classics, California State University Long Beach (USA)
Danuta Shanzer, Professor of Classics and Medieval Studies, The University of Illinois at Urbana-Champaign and Fellow of the Medieval Academy of America (USA)
James P. Sickinger, Associate Professor of Classics, Florida State University (USA)
Marilyn B. Skinner 
Professor of Classics, 
University of Arizona (USA)
Niall W. Slater, Samuel Candler Dobbs Professor of Latin and Greek, Emory University (USA)
Peter M. Smith, Associate Professor of Classics, University of North Carolina at Chapel Hill (USA)
Dr. Philip J. Smith, Research Associate in Classical Studies, McGill University (Canada)
Susan Kirkpatrick Smith Assistant Professor of Anthropology Kennesaw State University (USA)
Antony Snodgrass, Professor Emeritus of Classical Archaeology, University of Cambridge (UK)
Theodosia Stefanidou-Tiveriou, Professor of Classical Archaeology, Aristotle University of Thessaloniki (Greece).
Andrew Stewart, Nicholas C. Petris Professor of Greek Studies, University of California, Berkeley (USA)
Oliver Stoll, Univ.-Prof. Dr., Alte Geschichte/ Ancient History,Universität Passau (Germany)
Richard Stoneman, Honorary Fellow, University of Exeter (England)
Ronald Stroud, Klio Distinguished Professor of Classical Languages and Literature Emeritus, University of California, Berkeley (USA)
Sarah Culpepper Stroup, Associate Professor of Classics, University of Washington (USA)
Nancy Sultan, Professor and Director, Greek & Roman Studies, Illinois Wesleyan University (USA)
David W. Tandy, Professor of Classics, University of Tennessee (USA)
James Tatum, Aaron Lawrence Professor of Classics, Dartmouth College
Martha C. Taylor, Associate Professor of Classics, Loyola College in Maryland
Petros Themelis, Professor Emeritus of Classical Archaeology, Athens (Greece)
Eberhard Thomas, Priv.-Doz. Dr.,Archäologisches Institut der Universität zu Köln (Germany)
Michalis Tiverios, Professor of Classical Archaeology, Aristotle University of Thessaloniki (Greece)
Michael K. Toumazou, Professor of Classics, Davidson College (USA)
Stephen V. Tracy, Professor of Greek and Latin Emeritus, Ohio State University (USA)
Prof. Dr. Erich Trapp, Austrian Academy of Sciences/Vienna resp. University of Bonn (Germany)
Stephen M. Trzaskoma, Associate Professor of Classics, University of New Hampshire (USA)
Vasiliki Tsamakda, Professor of Christian Archaeology and Byzantine History of Art, University of Mainz (Germany)
Christopher Tuplin, Professor of Ancient History, University of Liverpool (UK)
Gretchen Umholtz, Lecturer, Classics and Art History, University of Massachusetts, Boston (USA)
Panos Valavanis, Professor of Classical Archaeology, University of Athens (Greece)
Athanassios Vergados, Visiting Assistant Professor of Classics, Franklin & Marshall College, Lancaster, PA
Christina Vester, Assistant Professor of Classics, University of Waterloo (Canada)
Emmanuel Voutiras, Professor of Classical Archaeology, Aristotle University of Thessaloniki (Greece)
Speros Vryonis, Jr., Alexander S. Onassis Professor (Emeritus) of Hellenic Civilization and Culture, New York University (USA)
Michael B. Walbank, Professor Emeritus of Greek, Latin & Ancient History, The University of Calgary (Canada)
Bonna D. Wescoat, Associate Professor, Art History and Ancient Mediterranean Studies, Emory University (USA)
E. Hector Williams, Professor of Classical Archaeology, University of British Columbia (Canada)
Roger J. A. Wilson, Professor of the Archaeology of the Roman Empire, and Director, Centre for the Study of Ancient Sicily, University of British Columbia, Vancouver (Canada)
Engelbert Winter, Professor for Ancient History, University of Münster (Germany)
Timothy F. Winters, Ph.D. Alumni Assn. Distinguished Professor of Classics, Austin Peay State University (USA)
Michael Zahrnt, Professor für Alte Geschichte, Universität zu Köln (Germany)
Paul Zanker, Professor Emeritus of Classical Studies, University of Munich (Germany)»

Η επιστολή αυτή επιδόθηκε, καθώς προκύπτει από το κείμενό της που οι ίδιοι οι καθηγητές πανεπιστημίων σε ολόκληρο τον κόσμο έδωσαν στην δημοσιότητα, εκτός από τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα και στους:
J. Biden, Vice President, USA
H. Clinton, Secretary of State USA
P. Gordon, Asst. Secretary-designate, European and Eurasian Affairs
H.L Berman, Chair, House Committee on Foreign Affairs
I. Ros-Lehtinen, Ranking Member, House Committee on Foreign Affairs
J. Kerry, Chair, Senate Committee on Foreign Relations
R.G. Lugar, Ranking Member, Senate Committee on Foreign Relations
R. Menendez, United States Senator from New Jersey.».

Τα ονόματά τους και τα πανεπιστήμια στα οποία είναι καθηγητές, σε ολόκληρον τον κόσμο καθώς και την επιστολή τους, αποσπάσματα της οποίας, σας παραθέσαμε αυτούσια, διότι αν την είχατε υπόψιν σας ασφαλώς δεν θα προβαίνατε σε τοποθετήσεις και δεσμεύσεις της χώρας μας κατά την διαπραγμάτευση υπό τον Μάθιου Νίμιτς , σύμφωνα με τις οποίες η Ελληνική Δημοκρατία αποδέχεται να συμπεριληφθεί ο όρος Μακεδονία στην ονομασία της γείτονος.

Διότι και μόνον από το κείμενο αυτής της επιστολής γίνεται απόλυτα κατανοητό και με μαθηματική ακρίβεια προβλέψιμο ότι η εκχώρηση της χρήσης του ονόματος της Μακεδονίας εκ μέρους της Ελλάδας στο κράτος των Σκοπίων, συνιστά εκχώρηση των εδαφών της Μακεδονίας. Η εκχώρηση της χρήσης του ονόματος της Μακεδονίας, επίσης, επιφέρει εκχώρηση του δικαιώματος αναθεώρησης της ιστορίας της Μακεδονίας. Αυτό συμβαίνει για να επιτευχθεί η χωρίς άλλο εκχώρηση των εδαφών από την Ελλάδα στα Σκόπια. Το όνομα αρκεί για να συμβεί η εκχώρηση της ιστορίας και των εδαφών της Μακεδονίας μας.

Αντιλαμβάνεστε επομένως πόσο λάθος κάνετε, αναφορικά με τα κίνητρα των διεκδικητών του ονόματος της Μακεδονίας μας, τον επερχόμενο κίνδυνο άμα τη παραχωρήσει του ονόματος και με την ιστορία και την γεωγραφία, για την οποία μίλησαν ως άνω οι εξέχοντες ειδικοί, καθηγητές πανεπιστημίου σε ολόκληρον τον κόσμο επαναλαμβάνω, αναφερόμενοι στην από 11/2/2018 ανακοίνωση σας εκ του υπουργείου Εξωτερικών «Γεωγραφικά, ο όρος αυτός αναφέρεται σε μια ευρύτερη περιοχή που εκτείνεται στο σημερινό έδαφος διαφόρων βαλκανικών χωρών, με το μεγαλύτερο τμήμα της να βρίσκεται στην Ελλάδα και άλλα μικρότερα τμήματά της στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, τη Βουλγαρία και την Αλβανία. Ο κύριος κορμός της ιστορικής Μακεδονίας κείται εντός των σημερινών ελληνικών συνόρων και καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα της ελληνικής επικράτειας που διαχρονικά ονομάζεται Μακεδονία, με σημερινό πληθυσμό περίπου 2,5 εκατομμύρια Έλληνες υπηκόους.»

Όχι μόνον οι επιφανέστεροι καθηγητές ιστορίας, αρχαιολογίας και κλασσικών σπουδών, στον κόσμο γνωρίζουν ότι η παραχώρηση του ονόματος σημαίνει παραχώρηση εδάφους, και αντέδρασαν σθεναρά στην παραχάραξη ιστορίας με σκοπό την αλλαγή των συνόρων της Ελλάδας μας, κατά την Μακεδονίας μας, αλλά και άλλοι, και μάλιστα οι απολύτως ενδιαφερόμενοι, δηλαδή Η ΙΔΙΑ Η γειτονική μας χώρα των Σκοπίων, ζητά το όνομα για να πάρει τα εδάφη.

Συγκεκριμένα, από το 1995 κι εντεύθεν, που υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Σκοπίων η ενδιάμεση συμφωνία, μετά την εφαρμογή εμπάργκο από την Ελλάδα για χρονική περίοδο 20 μηνών, το γειτονικό μας κράτος, παρότι εξαρτάται απολύτως οικονομικά από την χώρα μας, παρότι επιθυμεί διατήρηση εμπορικών συναλλαγών, και δυνατότητα εισαγωγών εξαγωγών μέσω της Ελλάδας, παρότι επιθυμεί να εισέλθει στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, όπως διατείνεται, παρά ταύτα προέβη στην αδιανόητη πράξη, για αδύναμο συμβαλλόμενο έναντι δυνατού αντισυμβαλλομένου, της καταπάτησης όλων των όρων της ενδιάμεσης συμφωνίας!

Δηλαδή, όπως και σεις αποδέχεστε στην ανακοίνωσή Σας του υπουργείου εξωτερικών της 11/2/2018, η συμφωνία αυτή καταπατήθηκε μεγαλοπρεπώς και συνεχίζει η γειτονική χώρα να έχει ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΒΛΕΨΕΙΣ ΕΙΣ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, αναφορικά με τα εδάφη της Μακεδονίας μας, ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΒΛΕΨΕΙΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΣΥΜΦΥΤΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, που και σεις παραδέχεστε στην ανακοίνωσή σας, αλλά ανεξήγητα κι αδιανόητα παραβλέπετε:

Απόσπασμα της ανακοίνωσής σας:
« προβάλλοντας μεγαλοϊδεατικές εδαφικές βλέψεις κατά της Ελλάδας, μέσω της απεικόνισης σε χάρτες, σχολικά εγχειρίδια, βιβλία ιστορίας κλπ. ελληνικών εδαφών στην εδαφική επικράτεια μιας «μεγάλης» Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας κατά παράβαση των άρθρων 2, 3, 4 και 7.1,

• ενισχύοντας αλυτρωτικές διεκδικήσεις και υποδαυλίζοντας εθνικιστικά αισθήματα εντός της ελληνικής επικράτειας, κατά παράβαση του άρθρου 6.2,

• χρησιμοποιώντας την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» στους διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Εθνών, στους οποίους έχει προσχωρήσει υπό την προϋπόθεση να χρησιμοποιεί την προσωρινή ονομασία Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, κατά παράβαση της σχετικής δεσμεύσεως που προβλέπει το άρθρο 11.1 (ακόμα και από το βήμα της 62ης Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, ο τότε Πρόεδρος της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, Branko Crvenkovski, είχε δηλώσει ότι «το όνομα της χώρας μου είναι και θα είναι Δημοκρατία της Μακεδονίας»),

• χρησιμοποιώντας σύμβολα, όπως ο Ήλιος της Βεργίνας, η χρήση των οποίων απαγορεύεται από την Ενδιάμεση Συμφωνία σύμφωνα με το άρθρο 7.2, καθώς και άλλα σύμβολα που ανήκουν στην ελληνική ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά (μετονομασία αεροδρομίου Σκοπίων σε «Αλέξανδρος Μακεδών», έγερση αγαλμάτων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Φιλίππου, ονομασία οδικού άξονα Χ, στο τμήμα που διέρχεται από την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ως «Αλέξανδρος ο Μακεδών», έγερση στα Σκόπια αψίδας «Πόρτα Μακεδονία» με αποτυπωμένες μορφές της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, του Ήλιου της Βεργίνας και επί της οποίας υπάρχει ρητή αναφορά σε «Μακεδονία του Αιγαίου», ανέγερση μνημείων στο Κατλάνοβο και στο Τέτοβο διακοσμημένων με τον Ήλιο της Βεργίνας, ανέγερση μνημείων στη Γευγελή, στον δήμο Γκαζί Μπαμπά των Σκοπίων με απεικονίσεις του Ήλιου της Βεργίνας και χάρτες της «Μεγάλης Μακεδονίας», κ.λπ.),

• προβαίνοντας ή ανεχόμενη προκλητικές ενέργειες, οι οποίες υποδαυλίζουν εχθρότητα και φανατισμό, όπως η παραποίηση της ελληνικής σημαίας και η αντικατάσταση του χριστιανικού σταυρού με τη ναζιστική σβάστικα, οι προπηλακισμοί κατά ελληνικών επιχειρήσεων, επιχειρηματιών και τουριστών, αλυτρωτικά συνθήματα από σκοπιανούς οπαδούς σε διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις, προκλητικές και προσβλητικές σε βάρος της Ελλάδας ενέργειες στο καρναβάλι της πόλης Βέβτσανι, το οποίο επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας κ.ά.»

Επιπλέον στο θέμα της ονομασίας των Σκοπίων, εμπλέχθηκε αυτοβούλως και ως μη ώφειλε η Τουρκία! Έχει θέση και άποψη επιβουλευτική για τα εδάφη μας, της Μακεδονίας υπέρ των Σκοπίων.

Ο Ερντογάν δήλωσε προ 3 εβδομάδων, πως «η Τουρκία δεν θα δεχθεί ΠΟΤΕ να εισέλθει στο ΝΑΤΟ η χώρα αυτή με όνομα που δεν θα συμπεριλαμβάνει τον όρο Μακεδονία».

Επίσης, η Τουρκία δήλωσε ανοιχτά την συμμαχία της με το κρατίδιο των Σκοπίων. Διά του προέδρου της Ερντογάν δήλωσε μιλώντας σε σύνοδο Βαλκάνιων μεταναστών στην Κωνσταντινούπολη στις 5/2/2018, πως «η Τουρκία θα βρίσκεται πάντα στο πλευρό της «Μακεδονίας» (σ.σ. ΠΓΔΜ) στο συγκεκριμένο ζήτημα, απλώς επειδή η Ελλάδα δεν έχει δίκιο σε αυτή την περίπτωση» σύμφωνα με το τηλεοπτικό δίκτυο της ΠΓΔΜ, TV NOVA.
Ακόμη, ο τούρκος Πρόεδρος πρόσθεσε ότι οι δεσμοί μεταξύ Τουρκίας και ΠΓΔΜ είναι αδελφικοί, λέγοντας χαρακτηριστικά πως «Άγκυρα και Σκόπια δεν έχουν καμία διαφορά και δεν πρόκειται να αφήσουμε τους αδελφούς μας μόνους. Θα είμαστε πάντα μαζί τους».

Γιατί άραγε ενδιαφέρεται τόσο ζωηρά η Τουρκία για το όνομα της Μακεδονίας να συμπεριλαμβάνεται στην ονομασία της γειτονικής μας χώρας; Η Τουρκία που με όλους τους τρόπους, έχει διαδηλώσει τις εδαφικές της βλέψεις εις βάρος της Ελλάδας και μάλιστα ασκεί κυριαρχία στο Αιγαίο; Ξεκάθαρα, η Τουρκία πράττει αυτά για να θεμελιώσει το δικαίωμα των Σκοπίων για επέκταση των εδαφών του εις βάρος της Μακεδονίας μας, με σύνορα ως τον Όλυμπο της Πιερίας μας. Και με άμεση συνέπεια φυσικά, η Θράκη και το Ανατολικό Αιγαίο να περιέλθει ευκολότερα στα χέρια της Τουρκίας.

Παρά ταύτα προβαίνετε στην αδιανόητη και ανεξήγητη, ιδίως ενόψει των ανωτέρω και δικών σας παραδοχών για εδαφικές βλέψεις της χώρας των Σκοπίων επί των εδαφών της Ελλάδας ιστορικά, παραδοχή παρακάτω στην ανακοίνωσή σας του υπουργείου εξωτερικών του οποίου προϊστασθε, ότι :

«Η Ελλάδα είναι σταθερή στην ειλικρινή επιθυμία της για την επίτευξη μιας βιώσιμης συμφωνίας στο ζήτημα του ονόματος της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει προτείνει ένα ρεαλιστικό και βιώσιμο πλαίσιο διευθέτησης, το οποίο στοχεύει στην εξεύρεση οριστικής λύσης στο θέμα του ονόματος. Η θέση μας είναι σαφής: σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη «Μακεδονία» που θα ισχύει έναντι όλων (erga omnes), για κάθε χρήση, εσωτερική και διεθνή».

Η θέση σας αυτή προφανώς αντίκειται στα συμφέροντα της Ελλάδας και οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην δικαίωση των εδαφικών βλέψεων της γειτονικής μας χώρας που επαναλαμβάνω, είναι σύμφυτες με το όνομα της Μακεδονίας. Δίνεις το όνομα Μακεδονία, δίνεις την ιστορία της Μακεδονίας, δίνεις τα εδάφη της Μακεδονίας. ERGA OMNES όπως και σεις αναφέρετε.

Η θέση σας αυτή προφανώς αντίκειται στις δημοκρατικές αρχές του πολιτεύματός μας, όπως προσδιορίζεται από το Σύνταγμά μας, κατά το οποίο, άρθρο 1 Συντάγματος: «το πολίτευμα της Ελλάδας είναι προεδρευομένη κοινοβουλευτική Δημοκρατία, αλλά θεμέλιό της είναι η λαϊκή κυριαρχία. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους».

Διότι ποτέ ο ελληνικός λαός δεν έδωσε την ρητή εντολή του ή έστω την εξουσιοδότησή του στην κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές της 15ης Σεπτέμβρη 2015, να διαχειριστεί εν λευκώ το ζήτημα της ονομασίας της γειτονικής χώρας με εκχώρηση μάλιστα του ονόματος της Μακεδονίας, για πρώτη φορά στο ιστορικό της διαπραγμάτευσης αυτής, ως επίσημη θέση της Ελλάδας. Θέση προς την οποία, και καθ’υπόνοιαν ακόμα, ανέκαθεν, από τότε που προέκυψε το πρόβλημα, από το 1991 δηλαδή, ο ελληνικός λαός αντιτάχθηκε εξόφθαλμα και σθεναρά.

Η θέση που εκφράσατε, ως θέση της Ελλάδας, με την ανακοίνωσή σας την από 11/2/2018 (και κατ’επανάληψιν προφορικά), και είναι η θέση αυτή «σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη «Μακεδονία» που θα ισχύει έναντι όλων (erga omnes), για κάθε χρήση, εσωτερική και διεθνή», είναι, προφανώς, κατά την κρίση σας επωφελής για την Ελλάδα. Κατά την δική μας κρίση και εκτίμηση λειτουργεί εις βάρος της Ελλάδας και μάλιστα συνιστά εκ μέρους σας αδιανόητη εκχώρηση εδαφών λόγω της παραχώρησης του ονόματος.

Κατά την δική μας κρίση, επαληθεύεται έτσι, η ανακοίνωση της κας Μπενάκη στην ορκωμοσία Παπούλια στις 8/2/2005 «του γεγονότος» (δική της φράση επακριβώς), περί «περιορισμού των εθνικών συνόρων και ενός μέρους της εθνικής κυριαρχίας χάριν της ειρήνης και της ευημερίας και της ασφάλειας στην διευρυμένη Ευρώπη».

Είτε η δική σας κρίση και ανάγνωση των γεγονότων είναι σωστή, και η εκχώρηση του ονόματος Μακεδονία, λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων της Ελλάδας, είτε η δικιά μας κρίση και εκτίμηση ότι η εκχώρηση του ονόματος, λειτουργεί καταστροφικά εναντίον των συμφερόντων της Ελλάδας, ΔΕΝ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΗ ΣΑΣ ΕΥΧΕΡΕΙΑ ΝΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕΤΕ.

Ο ελληνικός λαός αντιτάχθηκε στην συντριπτική του πλειοψηφία, προς την προσωπική σας θέση αυτή, που εσείς προσπαθείτε να μετατρέψετε και χαρακτηρίζετε προς τον σκοπό αυτόν, ως θέση της Ελλάδας.

Μία θέση της Ελλάδας, καινοφανή, που η δικιά σας κυβέρνηση για πρώτη φορά εξέφρασε. Ως σήμερα καμία κυβέρνηση ποτέ, από το 1992 κι εντεύθεν, οπότε η θέση του συμβουλίου πολιτικών αρχηγών ήταν «ΠΟΤΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» στην ονομασία της γείτονος χώρας, δεν άλλαξε την θέση αυτή.

Μάλιστα δε, εξαιτίας του γεγονότος αυτού, η ελληνική κυβέρνηση τον Απρίλιο του 2008 απείλησε με Βέτο στην ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ, ακριβώς επειδή ΔΕΝ ΣΥΝΑΙΝΟΥΣΕ ΣΤΗΝ ΕΚΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΝΘΕΤΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ (γνωστό στην ιστορία ως «βέτο της ελληνικής κυβέρνησης στο Βουκουρέστι»). Αποτέλεσμα της στάσης της τότε κυβέρνησης ήταν η ομόφωνη απόφαση 4/08, των χωρών μελών του ΝΑΤΟ, με την οποία υιοθετήθηκαν οι ελληνικές θέσεις αναφορικά με το όνομα της γειτονικής χώρας και τα συναφή ζητήματα και η ανακοίνωση ανέφερε επί λέξει “Η συμμαχία θα ανανεώσει την πρόσκληση στην ΠΓΔΜ μόλις βρεθεί αμοιβαία αποδεκτή λύση για το ζήτημα της ονομασίας”, δηλαδή είπε ότι δεν μπορεί να ενταχθεί η χώρα αυτή στην συμμαχία αν προηγουμένως δεν λυθεί συναινετικά το θέμα της ονομασίας της με την Ελλάδα, (όχι υποχρεωτικά με τον όρο Μακεδονία να συμπεριλαμβάνεται σε αυτήν).

Σε κάθε περίπτωση και σε όποια ανάγνωση των γεγονότων από το 1992 κι εντεύθεν αφορώντα το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων και να προβαίνετε, ο ελληνικός λαός είναι αντίθετος στην εκχώρηση του ονόματος της Μακεδονίας.

Προς την κατεύθυνση αυτή, της ΑΠΟΛΥΤΗΣ αντίθεσης του ελληνικού λαού στην μετατροπή της προσωπικής σας θέσης σε ΕΠΙΣΗΜΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, αλλά και της επίδοσης προς εσάς και την κυβέρνηση στην οποία συμμετέχετε προσωπικά, ειδικής εντολής, δίκην δημοψηφίσματος, έλαβαν χώρα 2 συλλαλητήρια. Το πρώτο στην Θεσσαλονίκη στις 21/1/2018 και στην Αθήνα στις 4/2/2018, υπό την αιγίδα μας το πρώτο, με διοργανωτές εμάς το δεύτερο.

Στο πρώτο, που επιλέξατε να αγνοήσετε, κυβέρνηση και κρατικά μέσα ενημέρωσης, (αφού προηγουμένως είχατε αποκηρύξει όλοι οι θεσμικοί παράγοντες, κόμματα και εκκλησία), συμμετείχαν περί τις 550.000 έλληνες πολίτες που σας έδωσαν την ειδική εντολή, μετατρέποντας το συλλαλητήριο σε εθνοσυνέλευση, κι εκδίδοντας ειδικό ψήφισμα, να μην συμπεριλάβετε το όνομα Μακεδονία στην σύνθετη ονομασία της χώρας των Σκοπίων κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Το νόημα και τον όγκο του δεύτερου συλλαλητηρίου, της 4/2/18 στο Σύνταγμα, επιλέξατε να το διαστρέψετε. Το σχολιάσατε στο τουίτερ(!), αναφερόμενος εμμέσως πλην σαφώς, στην καταγέλαστη και δόλια ανακοίνωση της Αστυνομίας, (ότι 140.000 άνθρωποι έλαβαν μέρος σε αυτό). Και είπατε ότι «σήμερα διαψεύσθηκαν οι δημοσκοπήσεις της διαπλοκής. Φάνηκε η γύμνια της ΝΔ αλλά και όσων δεν άκουσαν τον λόγο του Οικουμενικού Πατριάρχη. Εκατομμύρια ελλήνων πατριωτών έκαναν την επιλογή τους. Συνεχίζω λοιπόν, με ήσυχη συνείδηση και ευθύνη να διαπραγματεύομαι για το καλό της πατρίδας».

Δεν θα ενσκήψουμε στον πειρασμό να σας υποδείξουμε ποιο είναι το καλό της πατρίδας. Ούτε αν επιτρέπεται να είναι ήσυχη η συνείδησή σας, με την μετακίνηση της θέσης της Ελλάδας από την πάγια μετά το συμβούλιο πολιτικών αρχηγών το 1992, «ΠΟΤΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», στην ονομασία της γειτονικής χώρας. Όμως ρητά σας δηλώνουμε ότι δεν έχετε το δικαίωμα να μετατρέψετε την ως άνω προσωπική σας θέση σε θέση της Ελλάδας, άκοντος του ελληνικού λαού.

Με σαφήνεια θα σας πούμε: Αν μετά το συλλαλητήριο του 1,5-2 εκ πολιτών στο Σύνταγμα, (σύμφωνα με διεθνή μέσα ενημέρωσης BBC, CNN και λοιπά), η εντολή του ελληνικού λαού προς εσάς να μην συμπεριλάβετε ΕΠ’ΟΥΔΕΝΙ ΟΡΩ το όνομα της Μακεδονίας μας στην ονομασία της γειτονικής χώρας, (γιατί το όνομα ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΔΑΦΟΣ), δεν ήταν κατανοητή, σαφής και πλήρης για εσάς,

Σας καλούμε να προβείτε απαραιτήτως κι απαρεγκλίτως με πρότασή σας που θα γίνει πρόταση του υπουργικού συμβουλίου, προς την βουλή, σε προκήρυξη δημοψηφίσματος από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σύμφωνα με το άρθρο 44 παρ. 2 για κρίσιμο εθνικό θέμα. Το ερώτημα του δημοψηφίσματος πρέπει να είναι σαφές και ξεκάθαρο:

«Να συμπεριλαμβάνεται το όνομα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ στην ονομασία της χώρας των Σκοπίων; ΝΑΙ – ΟΧΙ»
και κανένα άλλο, ώστε να έχετε καθαρή την κρίση του ελληνικού λαού επί του θέματος, αφού δείχνετε να μην την αντιλαμβάνεστε ήδη.

Αν παρά ταύτα δεν προβείτε στα νόμιμα, δηλαδή στην προκήρυξη δημοψηφίσματος με το ως άνω ξεκάθαρο ερώτημα και κανένα άλλο, ώστε δεσμευτικά για εσάς και την κυβέρνησή σας να προκύψει η απάντηση του ελληνικού λαού, αλλά εξακολουθήσετε την αντισυνταγματική και αδιανόητη μετατροπή της προσωπικής σας θέσης σε θέση της ΕΛΛΑΔΑΣ, με το ως άνω εκπεφρασμένο πολλάκις περιεχόμενο, «σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη «Μακεδονία» που θα ισχύει έναντι όλων (erga omnes), για κάθε χρήση, εσωτερική και διεθνή», ΣΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΝΟΥΜΕ, ότι διαπράττετε το αδίκημα της εσχάτης προδοσίας, και της άμεσης συνέργειας σε επιβουλή της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας, που προβλέπονται στα άρθρα του Ποινικού Κώδικα 134 και 138 και που τιμωρούνται το μεν πρώτο με ισόβια κάθειρξη, το δε δεύτερο με θάνατο.

Αρμόδιος δικαστικός επιμελητής να επιδώσει νόμιμα την παρούσα σ’εκείνον προς τον οποίον απευθύνεται για να λάβει γνώση και να επέλθουν οι νόμιμες συνέπειες.

ΑΘΗΝΑ 12/2/2018
ΜΕΤΑ ΤΙΜΗΣ
ΟΙ ΕΞΩΔΙΚΩΣ ΚΑΛΟΥΝΤΕΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΑΤΣΙΟΣ για λογαριασμό της πρώτης εξωδίκως καλούσας
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΓΚΑΤΖΟΥΛΗ (κατ’εντολήν και για λογαριασμό των 2ης έως 4ης εξωδίκως καλουσών)

Πηγή: Επιτροπή Ενημερώσεως επί των Εθνικών Θεμάτων

Σε παγίδα ώστε είτε να υποχρεωθεί να δεχθεί την τουρκική θέση για τις θαλάσσιες ζώνες, όπως αυτή επιβλήθηκε στην απόφαση του αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, είτε να ρισκάρει να βρεθεί απέναντι σε μια νέα ακύρωση συμφωνίας από το αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο -αφού όμως πρώτα έχει δώσει το πράσινο φως στην ευρωπαϊκή πορεία της Αλβανίας- βρίσκεται η Αθήνα.

Και η παγίδα αυτή αποκαλύπτεται από την κόντρα του προέδρου Ilir Meta με τον Ditmir Bushati και την κυβέρνηση Rama, όπου πλέον η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου έχει αναγορευθεί σε «κόκκινη γραμμή» για την αλβανική πλευρά.

Με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου αμφισβητείται όχι μόνο η επήρεια βράχων, όπως η Μπαρκέτα και μικρών νησιών όπως οι Οθωνοί και Ερεικούσσα, αλλά ακόμη και αυτή της... Κέρκυρας, ενώ γίνεται επίκληση των γνωστών θέσεων από το «οπλοστάσιο» της τουρκικής επιχειρηματολογίας, για «ειδικές συνθήκες» και εφαρμογή όχι της αρχής της «μέσης γραμμής» αλλά της αρχής της ευθυδικίας στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών για επίτευξη «δίκαιης και έντιμης» λύσης σε αντιδιαστολή με λύση στην βάση των προβλέψεων της Σύμβασης του Δίκαιου της Θάλασσας.

Ο κ. Meta αρνήθηκε να προσφέρει την αναγκαία από το Σύνταγμα εξουσιοδότηση στο υπουργείο Εξωτερικών ώστε να διαπραγματευθεί τη συμφωνία για την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων με την Ελλάδα, απαιτώντας να του δοθούν πρόσθετες πληροφορίες και στοιχεία, δηλώνοντας ότι η «κόκκινη γραμμή» είναι το Σύνταγμα και η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, η οποία είχε ακυρώσει την προηγούμενη Συμφωνία, απόφαση την οποία είχε προκαλέσει ο κ. Rama ως αρχηγός τότε της αντιπολίτευσης.

Αποκαλύφθηκε επίσης ότι το ΥΠΕΞ και ο κ. Bushati είχαν αρχίσει τις διαπραγματεύσεις με την ελληνική αντιπροσωπεία, χωρίς να έχουν εξουσιοδότηση του προέδρου, κάτι που συνιστά λόγο ακυρότητας της συμφωνίας (εφόσον δεν υπάρχει η επιθυμητή έκβαση και αφού φυσικά η Ελλάδα θα έχει συναινέσει στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων).

Όμως πέραν του ότι πλήττεται έτσι η αξιοπιστία του κ. Bushati ως συνομιλητή, δημιουργούνται μια σειρά κρίσιμα ερωτήματα, καθώς εάν γίνει αποδεκτή η προϋπόθεση που έχει θέσει ο κ. Meta (για συμμόρφωση με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου) τότε για να καταλήξουν οι δυο πλευρές σε Συμφωνία θα πρέπει να ενσωματωθούν ορισμένες απαράδεκτες και επικίνδυνες για την Ελλάδα προβλέψεις της απόφασης του αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Μια απόφαση που επανειλημμένα έχει καταγγελθεί και από Αλβανούς πολιτικούς όπως ο Sali Berisha, ότι ήταν αποτέλεσμα της ευθείας παρέμβασης της Τουρκίας, που θέλει μέσω μιας ελληνοαλβανικής συμφωνίας να δημιουργήσει ευνοϊκό για τα τουρκικά συμφέροντα δεδικασμένο, που θα βρει στο μέλλον εφαρμογή και στο Αιγαίο.

Παρουσιάζουμε αναλυτικά μια σειρά από τα προβληματικά σημεία της απόφασης του αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου:

Η συγκεκριμένη απόφαση, αιτιολογώντας συνοπτικά την ετυμηγορία αντισυνταγματικότητας της συμφωνίας, ανέφερε: «α) την αποτυχία της αλβανικής αντιπροσωπείας να έχει τακτικές πλήρεις εξουσίες από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων και τη σύναψη της συμφωνίας, β) σοβαρές ελλείψεις στο περιεχόμενο της συμφωνίας, γ) την μη εφαρμογή των βασικών αρχών του διεθνούς δικαίου για την κατανομή των θαλάσσιων περιοχών μεταξύ των δύο χωρών με σκοπό την επίτευξη ενός δίκαιου και έντιμου αποτελέσματος, δ) και μη λαμβάνοντας υπόψη τα νησιά ως ειδικές περιστάσεις στην οριοθέτηση της θαλάσσιας περιοχής» (παρ.113)

- Η διαπραγματευτική ομάδα είχε διορισθεί με απόφαση του πρωθυπουργού (4.2)

- Ο τίτλος και το περιεχόμενο της Συμφωνίας ήταν «ασυνήθης». Ο «τίτλος θα έπρεπε να αντανακλά μια συμφωνία για καθορισμό των ορίων χωρικών υδάτων, της υφαλοκρηπίδας, της ΑΟΖ η κάποιων εξ αυτών. Η διεθνής πρακτική δεν αναγνωρίζει περιπτώσεις όταν ο τίτλος της Συμφωνίας είναι τόσο ευρύς» (4.3). Ο τίτλος της προηγούμενης Συμφωνίας έκανε λόγο για οριοθέτηση και για «κάθε μελλοντική χρήση».

- Η αρχή της αυστηρής ίσης απόστασης δεν θα έπρεπε να είχε εφαρμοσθεί για τον καθορισμό των θαλασσίων συνόρων που επέφερε ανεπιθύμητες συνέπειες για το αλβανικό κράτος, που λανθασμένα έχασε μια σημαντική θαλάσσια περιοχή, «επειδή οι δυο ακτές έχουν διαφορετικές γεωγραφικές συνθήκες» (θα έπρεπε να ίσχυε η ευθυδικία equity για δίκαιο και έντιμο αποτέλεσμα) (4.4)

- Εκφράζεται διαφωνία για τις γραμμές βάσης μέτρησης της οριοθέτησης. Όπου διατυπώνονται πρωτοφανείς ισχυρισμοί ότι υπάρχουν νησιά που αλλοιώνουν την εικόνα και επηρεάζουν τα αλβανικά συμφέροντα: «Η Κέρκυρα δημιουργεί κατάλληλες γεωγραφικές συνθήκες για την ελληνική πλευρά γιατί... εισέρχεται στη θαλάσσια περιοχή που θα έπρεπε να ανήκει στο αλβανικό κράτος. Επιπροσθέτως το νησί των Οθωνών δημιουργεί μια ακόμη βόρεια επέκταση του ελληνικού θαλάσσιου χώρου εις βάρος της αλβανικής πλευράς». (4.5)

- Η Αλβανική αντιπροσωπεία «δεν έδειξε το αναγκαίο ενδιαφέρον για τον καθορισμό του καθεστώτος και την επέκταση του κόλπου των Αγ. Σαράντα ώστε να έχει το ίδιο καθεστώς με εκείνο του Κόλπου της Κέρκυρας. (4.6)

- Ο βράχος Μπαρκέτα δεν θα έπρεπε να έχει υπολογισθεί ως βάση και σημείο μέτρησης για τον καθορισμό της γραμμής ίσης απόστασης από την απέναντι αλβανική ακτή, καθώς είναι βράχος που άλλοτε βρίσκεται εκτός και άλλοτε εντός των υδάτων. (4.7)

- Διατυπώνεται ο ισχυρισμός ότι δεν υπάρχει λόγος καθορισμού των θαλασσίων συνόρων μεταξύ των δυο χωρών καθώς αυτό συμβαίνει με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (1913). (4.8)

- Η Συμφωνία «δεν συμπεριλάμβανε χάρτη, παρά μόνο κατάλογο συντεταγμένων» κάτι που δημιουργεί όπως αναφέρεται, «ασάφεια στον καθορισμό της μέσης γραμμής». (4.9)

- Η «διαπραγμάτευση και διαμόρφωση της συμφωνίας έγινε σε μυστικότητα και με έλλειψη διαφάνειας», καθώς η κυβέρνηση έχει υποχρέωση να δημοσιοποιεί όλα τα θέματα που αφορούν τα σύνορα της χώρας και την επικράτεια της χώρας, βάσει του άρθρου 23 του Συντάγματος. (4.10)

- Οι ευθείες γραμμές βάσης και ο τρόπος καθορισμού τους. Το κλείσιμο του Κόλπου της Κέρκυρας (με περιοχή μεγαλύτερη των 8 δισεκατομμύρια m2) και επίσης στο βορειότερο μέρος του στενού της Κέρκυρας, όπου η «γραμμή βάσης ελήφθη βάσει όλων των εξωτερικών ακτών, όλων των νησιών και βράχων της ελληνικής πλευράς χωρίς καμιά εξαίρεση, δίνοντας τους πλήρη επήρεια, άσχετα με τη θέση τους, το μέγεθος τους, ούτε εάν είναι κατοικημένα η όχι…». (82.4)

- Η «αυστηρή εφαρμογή της αρχής της μέσης γραμμής,... σε ορισμένες περιπτώσεις δεν οδηγούν σε δίκαιη και έντιμη λύση». (87)

- Κάνοντας λόγο για τις «ειδικές συνθήκες» η απόφαση προβάλλει πρωτοφανείς ισχυρισμούς που παραπέμπουν στις τουρκικές θέσεις: «Όχι μόνο η επήρεια των κατοικημένων νησιών Λαζαρέτο Ερεικούσσα, και Οθωνοί έχουν υπολογισθεί ξεχωριστά αλλά ακόμη και αυτό το πρωτεύον νησί της Κέρκυρας. Η Συμφωνία (λανθασμένα) δίνει σε όλα από αυτά πλήρη επήρεια στον καθορισμό της συνοριακής γραμμής, καθιστώντας τα εντελώς ισότιμα με τα ηπειρωτικά εδάφη της χώρας μας». (107)

Με τα συγκεκριμένα δεδομένα είναι επιβεβλημένη η επανεξέταση όλων των μέχρι τώρα συνομιλιών για το ζήτημα αυτό με την αλβανική πλευρά και βεβαίως η πλήρης ενημέρωση της ελληνικής κοινής γνώμης για το περιεχόμενο της Συμφωνίας η οποία εκκολάπτεται παρασκηνιακά και υπό αυτές τις συνθήκες στα Ελληνοαλβανικά.

Πηγή: Liberal

Λέμε ΟΧΙ:

- στά Θρησκευτικά χωρίς Θεό!

- στά Θρησκευτικά μέ τόν Χριστό ἁπλῶς «μεγάλο δάσκαλο», στό ἴδιο ἐπίπεδο μέ τόν Μωάμεθ, τόν Βούδα, τόν Κομφούκιο.

- στά Θρησκευτικά πού αὐτοαποκαλοῦνται «ὀρθόδοξα» καί δέν διδάσκουν τό ὅτι ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος καί πώς ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νά γίνει Θεός.

- στά Θρησκευτικά πού διδάσκουν τίς αἱρέσεις ὡς «χριστιανικές παραδόσεις».

- στά Θρησκευτικά πού σερβίρουν διαστρεβλωμένη τήν ἀλήθεια, ἀποκρύπτουν καί ἀποφεύγουν τά κύρια σημεῖα της καί προκαλοῦν ἀπόλυτη σύγχυση στό μυαλό καί τίς ψυχές τῶν παιδιῶν.

- στά Θρησκευτικά ὡς κρατικό μάθημα πού ὅμως ἀντιβαίνει στό Σύνταγμα καί τούς νόμους τοῦ κράτους (!) καί προσβάλλει τήν ἴδια τήν ὑπόσταση τῆς ἑλληνορθόδοξης παράδοσης τοῦ ἔθνους μας.

- στά Θρησκευτικά πού ἐγκλωβίζουν τά παιδιά στήν ἐγκόσμια ματαιότητα τοῦ «ἐδῶ καί τώρα» καί τά ἀποκόπτουν ἀπό τήν προοπτική τῆς αἰωνιότητας.

Ἐνάντια στήν ἔκτακτη αὐτή ἀπειλή πρός τά παιδιά μας, ἐκφράζουμε τήν ἀνησυχία μας καί ἑνώνουμε τή φωνή μας μέ ὅλους τούς Ἕλληνες στή μεγάλη ἀνοικτή ἐκδήλωση στά Προπύλαια τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν τήν Κυριακή 4 Μαρτίου 2018 στις 13.00.

Στήν ἐκδήλωση θά ὁμιλήσει ὁ Πρόεδρος τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Θεολόγων (Π.Ε.Θ.) Καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ., κ. Ἡρακλῆς Ρεράκης μέ θέμα: «Ἡ Χριστομαχία στά νέα Θρησκευτικά καί οἱ συνέπειές της στήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν».

Ὅλοι μαζί νά διατρανώσουμε τήν ἀντίθεσή μας στήν ἐπιβολή τῶν νέων «Φακέλων μαθήματος». Δέν θά ἀφήσουμε νά μυήσουν τά παιδιά μας στήν πανθρησκεία, τον συγκρητισμό, τον αγνωστικισμό καί νά τά ὁδηγήσουν στό σκοτάδι τῆς ἄγνοιας καί τῆς πλάνης.

Ἔχουμε χρέος ἱερό νά τούς παραδώσουμε ἀνόθευτο τόν θησαυρό τῆς ὀρθόδοξης πίστης καί ζωῆς.

*Γιά μιά ἀναλυτική ἐνημέρωση ἐπί τῶν μεγάλων προβλημάτων τῶν νέων «Φακέλων Μαθητῆ» τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, διαβάστε ἐδῶ

Πηγή: Ο Σωτήρ

Νομίζω ὅτι ὁ καθένας ἀπὸ ἐμᾶς συμφωνεῖ μὲ τὸ ἀξίωμα ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἔχουν δικαίωμα στὴ ζωή. Ὅλοι, ἀνεξαρτήτως καταγωγῆς, φύλου ἢ ἡλικίας. Τί ἰσχύει ὅμως κατὰ τὴν ἐνδομήτρια ζωή μας; Τὸ ἔμβρυο εἶναι ζωντανό; Εἶναι ἄνθρωπος; Εἶναι ξεχωριστὸς ὀργανισμὸς ἢ ἀνήκει στὸν ὀργανισμὸ τῆς μητέρας του; Ἔχει δικαίωμα νὰ ζήσει τὸ ἔμβρυο; Τί ὁρίζουν οἱ ἀνθρώπινοι νόμοι καὶ ὑπὸ ποιὲς προϋποθέσεις;

Τὰ ἀγόρια παίζουν μὲ φορτηγά, τὰ κορίτσια παίζουν μὲ κοῦκλες! 

 Ἡ ἐλεύθερη αὐτοδιαχειριζόμενη ἐπιλογὴ τοῦ παιδιοῦ γιὰ τὸ εἶδος τοῦ παιχνιδιοῦ του, ὑποδηλώνει τὴν ἔμφυτη ψυχολογία του.

Σύμφωνα μὲ μία νέα μελέτη, οἱ διαφορὲς μεταξὺ ἀγοριῶν καὶ κοριτσιῶν εἶναι βιολογικὲς καὶ δὲν εἶναι ρευστές, ὅπως ὑποστηρίζει ἡ θεωρία τῶν διεμφυλικῶν. 

Ἔρευνες ποὺ ἀποκαλύφθηκαν στὸ Περιοδικὸ Infant and Child Development (Ἀνάπτυξη Βρεφῶν καὶ Παιδιῶν) κατέληξαν στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ προτίμηση τοῦ φύλου στὰ παιδιὰ δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα τοῦ περιβάλλοντος καὶ τῆς ἀνατροφῆς τοὺς ὅσο εἶναι ἐνδογενὴς στὸ παιδί. Αὐτὰ τὰ εὐρήματα ἔρχονται σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἐπικρατοῦσα θεωρία τῶν ποικιλοτρόπως σεξουαλικὰ προσανατολισμένων ὅτι τὸ φύλο εἶναι ἐξωτερικὰ κατευθυνόμενο καὶ ρευστό.

Ἔγιναν δεκαέξι μελέτες ἀποτελούμενες ἀπὸ 787 ἀγόρια καὶ 813 κορίτσια. Οἱ ἐρευνητὲς διαπίστωσαν ὅτι... σταθερὰ τὰ ἀγόρια ἔπαιζαν μὲ «ἀγορίστικα» παιχνίδια περισσότερο ἀπὸ τὰ κορίτσια καὶ τὰ κορίτσια ἔπαιζαν μὲ «κοριτσίστικα» παιχνίδια περισσότερο ἀπὸ ὅ, τί τὰ ἀγόρια.

Αὐτὸ τὸ εὔρημα δὲν θὰ ἐκπλήξει τοὺς περισσότερους γονεῖς, ἀλλὰ ἀναιρεῖ τὶς ἐπικρατοῦσες θεωρεῖες τῶν διεμφυλικῶν ποὺ λένε ὅτι ἡ διαφορὰ στὸ σεξουαλικὸ προσανατολισμὸ εἶναι ἁπλῶς ἕνα "κοινωνικὸ κατασκεύασμα".

Οἱ ἴδιες ἐγγενεῖς προτιμήσεις φύλου παρατηρήθηκαν σὲ μία ποικιλία περιστάσεων. Δὲν ὑπῆρξε σημαντικὴ ἐπίδραση ἀπὸ τὴν παρουσία ἑνὸς ἐνηλίκου, ἀπὸ τὴ γεωγραφικὴ θέση τῆς μελέτης, τὴν ἡμερομηνία δημοσίευσης, τὴν ἡλικία τοῦ παιδιοῦ ἢ τὴ χρήση παιχνιδιῶν οὐδέτερων ἀπὸ ἄποψη φύλου.

Οἱ ἐπιστήμονες κατέληξαν στὸ συμπέρασμα ὅτι τὰ δεδομένα ἀπὸ αὐτὲς τὶς μελέτες ἔδειξαν ὅτι οἱ διαφορὲς μεταξὺ τῶν φύλων ἔχουν βιολογικὴ προέλευση. Μὲ ἄλλα λόγια, προτοῦ γεννηθεῖτε, εἶστε ἀγόρι ἢ κορίτσι καὶ αὐτὸ δὲν ὑπόκειται σὲ ἀλλαγές.

Ἡ μελέτη ἀναφέρει ὅτι ἡ συνέπεια στὴν ἐξεύρεση διαφορῶν φύλου ἀπὸ τὶς προτιμήσεις τῶν παιδιῶν γιὰ τὰ παιχνίδια τοῦ δικοῦ τους φύλου, δείχνει τὴν ἰσχὺ αὐτοῦ του φαινομένου καὶ τὴ δύναμη ποὺ ἔχει ἡ βιολογικὴ προέλευση.

Ἔτσι, ὅπως αὐτὸ ποὺ βλέπει κανεὶς στὸ ἀποτύπωμα ἀπὸ ἕνα μελάνι ἢ ὅπως ἐνστικτωδῶς συσχετίζει κάτι μὲ μία λέξη ὑποδηλώνει τὴν ἐσωτερικὴ ψυχολογία του, ἔτσι καὶ ἡ ἐλεύθερη αὐτοδιαχειριζόμενη ἐπιλογὴ τοῦ παιδιοῦ γιὰ τὸ παιχνίδι του, ὑποδηλώνει τὴν ἔμφυτη ψυχολογία του. Οἱ ἐρευνητὲς λένε ὅτι οἱ ἐπιλογὲς αὐτὲς "φαίνεται νὰ εἶναι προϊὸν τόσο τῶν ἐγγενῶν ὅσο καὶ τῶν κοινωνικῶν δυνάμεων".

Ἡ μελέτη ἔδειξε ἐπίσης ὅτι οἱ διαφορὲς μεταξὺ τῶν δύο φύλων αὐξήθηκαν μὲ τὴν ἡλικία. «Τὰ μεγαλύτερα ἀγόρια ἔπαιζαν περισσότερο μὲ «ἀγορίστικα» παιχνίδια ... ἀπὸ ὅ, τί τὰ μικρότερα ἀγόρια», ἀλλὰ τὸ ἴδιο μοτίβο δὲν βρέθηκε στὰ κορίτσια. Οἱ ἐρευνητὲς εἰκάζουν ὅτι αὐτὴ ἡ παρατήρηση μπορεῖ νὰ ὀφείλεται στὴν αὐξανόμενη κοινωνικὴ πίεση στὰ κορίτσια νὰ σπάσουν αὐτὰ τὰ ἔμφυτα στερεότυπα.

Οἱ ἐπιστήμονες κατέληξαν  ἐδῶ...

Τό κείμενο στά ἀγγλικά εδώ...

Πηγή: LifeSiteNews, Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό

Τα smartphones έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Η χρήση τους έχει πολλά θετικά καθώς μας βοηθά να έχουμε άμεση πρόσβαση σε πληροφορίες από όλο τα μέρη του πλανήτη με το πάτημα ενός κουμπιού σε κλάσματα δευτερολέπτων.

Οι χρήστες του Facebook, του Instagram, του Twitter και του YouTube μπορεί να πιστεύουν ότι μοιράζονται απλώς τις προσωπικές τους στιγμές και τις εξόδους τους με τους φίλους τους και τις οικογένειές τους. Όλες αυτές οι δραστηριότητες εμπλουτίζουν τη ζωή μας, βαθαίνουν τις κοινωνικές μας σχέσεις και μας προσφέρουν πολλές ευκολίες.

Αν το δούμε όμως από μια άλλη πλευρά, το μόνο που κάνουμε παίζοντας με τα κινητά μας τηλέφωνα είναι να παράγουμε μαζικά σύνολα δεδομένων που χρησιμοποιούν ειδικά ηλεκτρονικά προγράμματα για να πουλάνε διαφημίσεις κι όχι μόνο εναντίον μας. Τα «έξυπνα τηλέφωνα» παρακολουθώντας τη συμπεριφορά μας και τις δραστηριότητες μας στον χώρο του διαδίκτυου, έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ένα αρκετά αξιόπιστο ψηφιακό προφίλ για την προσωπική μας ζωή.

Αυτή η καταγραφή πληροφοριών που κάνουν για ένα άτομο, φυσικά δεν περιορίζεται μόνο σε ένα απλό αρχείο των δραστηριοτήτων μας. Τα ψηφιακά προφίλ που δημιουργούν διακινούνται μεταξύ διαφόρων εταιριών και χρησιμοποιούνται για να βγάλουν συμπεράσματα και αποφάσεις που επηρεάζουν τις ζωές μας. Κι όλο αυτά συμβαίνουν χωρίς να το ξέρουμε και χωρίς να έχουμε δώσει τη συγκατάθεση μας.

Ειδικότερα, νέες και εξελιγμένες μέθοδοι ενσωματωμένες στα smartphones καθιστούν εύκολο τον εντοπισμό μας και την παρακολούθηση της συμπεριφοράς μας. Αυτές οι τεράστιες ποσότητες πληροφοριών μπορούν να συλλεχθούν από ένα smartphones πολύ εύκολα, χωρίς να παίζει ρόλο αν το χρησιμοποιούμε πολύ ή όχι. Οι πληροφορίες αυτές περιλαμβάνουν την ακριβή τοποθεσία μας, το ιστορικό αναζήτησης στο διαδίκτυο, τις επαφές μας, τη δραστηριότητα μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οικονομικά μας, ακόμα και βιομετρικά δεδομένα, όπως τα δακτυλικά αποτυπώματα ή τα χαρακτηριστικά του προσώπου μας. Μπορούν επίσης περιλαμβάνουν μεταδεδομένα (metadata), όπως ο χρόνος και ο παραλήπτης ενός μηνύματος κειμένου.

Κάθε τύπος δεδομένων μπορεί να αποκαλύψει πληροφορίες σχετικά με τα ενδιαφέροντα, τις προτιμήσεις, τις απόψεις, τα χόμπι και τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις. Μια μελέτη που διεξήχθη από το MIT έδειξε μάλιστα, πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα μεταδεδομένα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για να χαρτογραφηθεί η ζωή μας, δείχνοντας την μεταβαλλόμενη δυναμική των επαγγελματικών και προσωπικών μας δικτύων. Αυτά τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή προσωπικών πληροφοριών, σε θέματα που αφορούν τη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις ενός ατόμου, τις πολιτικές απόψεις, τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, τις κοινωνικές σχέσεις ή την υγεία. Για παράδειγμα, μπορούν να βγάλουν συμπεράσματα για την ακριβή κατάσταση της υγείας ενός ατόμου, απλά συνδέοντας τις κουκκίδες μεταξύ μιας σειράς τηλεφωνικών κλήσεων.

Παράλληλα, διαφορετικοί τύποι δεδομένων μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους για να δημιουργήσουν ένα ολοκληρωμένο ψηφιακό προφίλ. Και υπάρχουν ήδη πολλές εταιρίες που αγοράζουν και πωλούν αυτά τα δεδομένα. Στόχος τους είναι να συνδυάζουν δισεκατομμύρια στοιχεία δεδομένων σχετικά με τους ανθρώπους και να βγάζουν διαφόρων ειδών συμπεράσματα από αυτά, τα οποία σε πρώτο επίπεδο μπορεί να φαίνονται «αθώα», αλλά μπορούν να αποκαλύψουν πληροφορίες όπως η εθνικότητα, το επίπεδο εισοδήματος, το μορφωτικό επίπεδο και την οικογενειακή κατάσταση.

Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι επτά στις δέκα εφαρμογές των smartphone μοιράζονται δεδομένα με εταιρίες παρακολούθησης τρίτων, όπως το Google Analytics. Τα δεδομένα από διαφορετικές εφαρμογές μπορούν να συνδεθούν σε ένα smartphone και να δημιουργήσουν το προφίλ μας, ακόμα και αν τα δικαιώματα για μεμονωμένες εφαρμογές χορηγούνται ξεχωριστά. Συνεπώς τα smartphones μετατρέπονται ουσιαστικά σε συσκευές παρακολούθησης.

Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία και συγχώνευση ψηφιακών «αποτυπωμάτων» που παρέχουν σε βάθος γνώση για τη ζωή σας. Αυτό είναι κάτι που κάνουν οι εταιρίες με πολύ συγκεκριμένο σκοπό. Και αυτός δεν είναι άλλος από το κέρδος. Συλλέγοντας πληροφορίες για κάθε άτομο, έχουν τη δυνατότητα να στέλνουν στοχευμένες διαφημίσεις και εξατομικευμένες πληροφορίες. Αν και αυτό είναι τρομακτικό, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να φανεί χρήσιμο, καθώς μας βοηθά στην έρευνα αγοράς.

Ωστόσο, η στοχευμένη διαφήμιση, που βασίζεται στα δεδομένα που συλλέγουν τα smartphone, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή μας, πέρα από την επιρροή που ασκούν στις αγοραστικές μας συνήθειες. Για παράδειγμα, τα άτομα που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες ενδέχεται να κατακλυστούν με διαφημίσεις για δάνεια. Οι χρήστες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα δάνεια για να πληρώσουν απρόβλεπτα έξοδα, όπως ιατρικούς λογαριασμούς και συντηρήσεις αυτοκινήτων, αλλά θα μπορούσαν επίσης να βασιστούν σε αυτά και για τα έξοδα διαβίωσης, όπως το νοίκι και οι λογαριασμοί. Αυτό όμως θα μπορούσε να τους «παγιδέψει» σε ένα συνεχώς αυξανόμενο χρέος, στην προσπάθεια τους να ξοφλήσουν το δάνειο, λόγω του υψηλού τόκου της πίστωσης.

Παράλληλα, η στοχευμένη διαφήμιση επιτρέπει με τον τρόπο της στις εταιρίες να κάνει διακρίσεις εις βάρος των ανθρώπων και να τους αρνηθεί ίσες ευκαιρίες πρόσβασης σε βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η στέγαση και η απασχόληση. Το facebook για παράδειγμα μπορεί να επεξεργαστεί όλες τις σελίδες που έχουμε κάνει like ή τις ειδήσεις που δημοσιεύουμε και αυτόματα να μας αποκλείσει από κάτι που «θεωρεί» ότι δε μας ταιριάζει βάση του προφίλ μας.

Έτσι καταστέλλει ουσιαστικά την δημοκρατία, αφού μπορεί να αποκλείσει εντελώς κάποιους ανθρώπους από πληροφορίες χωρίς να γνωρίζουν ποτέ. Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, διότι το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι από τις πιο άμεσες και δημοφιλείς πηγές ενημέρωσης.

Υπάρχει ακόμα ένας κίνδυνος που ελλοχεύει με τις πληρωμές στο διαδίκτυο και τις εφαρμογές αγορών. Στην Κίνα, η κυβέρνηση έχει δρομολογήσει ήδη σχέδια, σύμφωνα με τα οποία θα συνδυάσει δεδομένα σχετικά με τις προσωπικές δαπάνες με επίσημα αρχεία, όπως φορολογικές δηλώσεις και παραβάσεις στην οδήγηση.

Αυτή η πρωτοβουλία, η οποία γίνεται τόσο με τη συγκατάθεση της κυβέρνησης όσο και των εταιριών, βρίσκεται επί του παρόντος στο πιλοτικό στάδιο. Όταν γίνει πλήρως λειτουργική, θα παράγει ένα κοινωνικό αποτέλεσμα το οποίο θα αξιολογεί την αξιοπιστία του κάθε πολίτη. Αυτές οι αξιολογήσεις μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν για την έκδοση «ανταμοιβών ή κυρώσεων», όπως προνόμια στις αιτήσεις δανείων ή παρεμπόδιση της επαγγελματικής σταδιοδρομίας.

Όπως είναι φυσικό, οι περισσότεροι στη Σίλικον Βάλεϊ δεν βλέπουν κάτι κακό με το έμμεσο ψηφιακό μας συμβόλαιο. Ο Χαλ Βάριαν, επικεφαλής οικονομολόγος της Google, θεωρεί ότι οι καταναλωτές απολαμβάνουν δωρεάν πολύ δημοφιλείς υπηρεσίες. Οι διαφημιστές επωφελούνται από μια φτηνή και αποτελεσματική στόχευση του κοινού. Αν οι χρήστες δεν είναι ικανοποιημένοι με την προσφορά της Google, μπορούν πάντα να στραφούν σε άλλες υπηρεσίες. Ο ανταγωνισμός απέχει μόνο ένα κλικ.

Πόσο ηθικό είναι όμως να παραβιάζεται η ιδιωτική ζωή των ανθρώπων στο βωμό του κέρδους των μεγάλων εταιριών που ελέγχουν την παγκόσμια οικονομία; Αξίζει να αναλογιστούμε, πως αυτές οι δυνατότητες δεν απέχουν πολύ από την υλοποίηση τους, ούτε είναι υποθετικές. Τα smartphones είναι τα πιο αποτελεσματικά συστήματα παρακολούθησης και όλοι όσοι τα χρησιμοποιούν είναι εκτεθειμένοι σε αυτούς τους κινδύνους. Επιπλέον, είναι αδύνατο να προβλέψουμε και να εντοπίσουμε το πλήρες φάσμα των τρόπων συλλογής και χρήσης των δεδομένων των smartphone και να δείξουμε την κλίμακα των επιπτώσεών της.

Αυτά που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, είναι μάλλον μόνο η αρχή… Αλλά στη νέα εποχή του διαδικτυακού μονοπωλιακού καπιταλισμού, που κυριαρχούν η Google, το Facebook και η Amazon, έχουν πραγματική επιλογή οι καταναλωτές;

Πηγή: http://tvxs.gr, ID-on't renounce my freedom

Η μεγάλη σημασία των ενεργειακών πόρων της περιοχής της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής για την Ευρώπη διατυπώνεται με σαφήνεια στο κείμενο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφάλειας: 

«ιδιαίτερο μέλημα για την Ευρώπη είναι η ενεργειακή μας εξάρτηση. Η Ευρώπη αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα πετρελαίου και φυσικού αερίου παγκοσμίως. Οι εισαγωγές καλύπτουν το 50% περίπου της κατανάλωσης ενέργειας σήμερα, ποσοστό που αναμένεται να φτάσει το 70% το 2030. Το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών ενέργειας προέρχεται από τον Περσικό Κόλπο, τη Ρωσία και τη Βόρεια Αφρική».

Βορείως της Μέσης Ανατολής, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της λεκάνης της Κασπίας έχουν καταστεί πολύ σημαντικές πηγές πλούτου για τις χώρες της περιοχής, αλλά και αιτία τριβών μεταξύ των πέντε παρακτίων χωρών. Η προσπάθεια παράκαμψης των Στενών Βοσπόρου­ και Δαρδανελλίων, η επιδίωξη της Ρωσίας να προωθήσει τους ενεργειακούς πόρους που παράγει, ή που διέρχονται από το έδαφός της (όπως εκείνοι χωρών της Κεντρικής Ασίας), η επιδίωξη της Ευρώπης να μειώσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία, με την παράλληλη επιδίωξη των ΗΠΑ να παρακάμψουν τη Ρωσία, έχουν οδηγήσει στην κατασκευή αριθμού αγωγών. Αρκετοί από αυτούς τερματίζουν στις μεσογειακές ακτές της Ανατολικής Μεσογείου ή της Αδριατικής, όπου φτάνουν μέσω της Βαλκανικής.

Οι ανακαλύψεις μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο απέδειξαν, από γεωλογική και παλαιογεωγραφική άποψη, ότι μία σημαντική έκταση της περιοχής, που περιλαμβάνει θαλάσσιες εκτάσεις βορειοδυτικά και νότια της Κρήτης και της Κύπρου, δυτικά του Ισραήλ και του Λιβάνου, αποτελούσε για αρκετές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια υποθαλάσσιο τμήμα της θάλασσας της Τηθύος.

Η θάλασσα της Τηθύος

Η θάλασσα της Τηθύος είναι εκείνη που, στην πράξη, δημιούργησε τα κοιτάσματα της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράν, του Ιράκ, της Συρίας και της Ανατολικής Μεσογείου. Στον ενιαίο αυτό χώρο, διαπιστώθηκε ήδη ότι πρέπει να υπάρχουν σημαντικές γεωλογικές αναλογίες, που προσφέρουν δυνατότητες παρουσίας και άλλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, εκτός από αυτά που ανακαλύφθηκαν ήδη (Λεβιάθαν, Ταμάρ, Νταλίτ κλπ). Κοιτασμάτων που βρίσκονται εντός πετρωμάτων ψαμμιτών (στρώματα άμμου).

Εκτός, όμως, από το προηγούμενο αυτό πακέτο κοιτασμάτων ψαμμιτικού τύπου, στην Ανατολική Μεσόγειο προστέθηκε το Σεπτέμβριο του 2015 ένα νεότερο πακέτο ερευνητικών στόχων κοιτασμάτων (new exploration play). Αυτό προήλθε από την ανακάλυψη του υπεργιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου Ζορ, από τον πετρελαϊκό ιταλικό κολοσσό ΕΝΙ, εντός της αιγυπτιακής ΑΟΖ και πλησίον της κυπριακής ΑΟΖ. Προσφάτως είχαμε και την ανακάλυψη του κοιτάσματος «Καλυψώ» στην κυπριακή ΑΟΖ από την ίδια εταιρεία.

Οι στόχοι αυτοί δεν είναι ψαμμιτικοί, αλλά ασβεστολιθικού τύπου (ύφαλοι με πολύ σημαντικό πορώδες). Αυτό το νέο ερευνητικό παίγνιο στόχων φυσικού αερίου στην περιοχή δεν αποτέλεσε μόνο μία πολύ μεγάλη εμπορική επιτυχία, αλλά ταυτοχρόνως και μία σημαντική επιστημονική επιτυχία για την εταιρεία ΕΝΙ. Πρόσφατες δε δημοσιεύσεις μας απέδειξαν ότι τόσο στην Κύπρο, όσο και νοτίως της Κρήτης πρέπει να υπάρχουν παρόμοιοι στόχοι φυσικού αερίου, τύπου Ζορ.

Είναι γνωστό ότι τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου παραχωρούν συμβατικά δικαιώματα έρευνας και παραγωγής υδρογονανθράκων σε ανάδοχες πετρελαϊκές εταιρείες μέσα σε θαλάσσια γεωτεμάχια (blocks ή θαλάσσια οικόπεδα). Τα δικαιώματα αυτά τους επιτρέπουν να εντοπίσουν, να ανακαλύψουν και να αξιολογήσουν συγκεντρώσεις φυσικού αερίου ή πετρελαίου ευρισκόμενα μέσα σε γεωλογικούς σχηματισμούς κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.

Μετά την ανακάλυψη κάποιου κοιτάσματος οι ανάδοχες εταιρείες προχωρούν στην ανάπτυξη του κοιτάσματος ή των κοιτασμάτων μέσω σχετικών εγκαταστάσεων παραγωγής. Επίσης κατασκευάζουν αγωγούς που τους επιτρέπουν να διοχετεύσουν την ενέργεια στην τοπική ή τη διεθνή αγορά.

Χρηματοδότηση και ασφάλιση

Η ανάπτυξη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων είναι υψηλής έντασης κεφάλαιο που, στην πράξη απαιτεί χρηματοδότηση, η οποία, κατά κανόνα, προέρχεται από κοινοπραξίες τραπεζών. Για να υπάρξει όμως χρηματοδότηση εκ μέρους των τραπεζών, οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες να έχουν ασφαλίσει τις θαλάσσιες εργολαβίες ή υπεργολαβίες τους έναντι κάθε δυνατού κινδύνου που θα μπορούσε να παρακωλύσει τις εργασίες τους.

Αρκεί να αναφέρουμε ότι το ασφαλιστικό κόστος ενός θαλάσσιου γεωτρύπανου κυμαίνεται σήμερα από τρία έως εννέα εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Το κόστος ασφάλισης ενός συμπλέγματος θαλασσίων εγκαταστάσεων ή εξεδρών παραγωγής υδρογονανθράκων είναι πολύ μεγαλύτερο.

Η ασφάλεια ενός συμπλέγματος θαλασσίων εγκαταστάσεων παραγωγής εξαρτάται από τις συμβατικές συμφωνίες του αναδόχου με το συμβαλλόμενο κράτος, αλλά και από τα μέσα που διαθέτουν γι’ αυτήν τόσο το κράτος, όσο και η ανάδοχος εταιρεία. Οι κίνδυνοι, που πρέπει να καλυφθούν, αφορούν απρόβλεπτα τεχνικά προβλήματα, καθυστερήσεις στην παραγωγή, απρόβλεπτες οικονομικές επιβαρύνσεις από απαιτήσεις τρίτων, απρόβλεπτες νομικές διαφορές, απρόβλεπτη διακοπή της παραγωγής από ατύχημα, διακοπή της παραγωγής από επιθετικές ενέργειες τρίτων, διακοπή της παραγωγής από πειρατικές ή τρομοκρατικές επιθέσεις κ.λ.π.

Κύριος στόχος των επενδυτών είναι η δυνατότητα του αναδόχου να δημιουργήσει ένα σύμπλεγμα εγκαταστάσεων παραγωγής κοιτασμάτων που θα του επιτρέψει να ελαχιστοποιήσει τους παραπάνω κινδύνους. Η ελαχιστοποίηση, όμως, των κινδύνων αυτών δεν εξαρτάται μόνο από τον ανάδοχο. Εξαρτάται και από τα μέσα που θα διαθέσει το συμβαλλόμενο κράτος, ώστε ο ανάδοχος να έχει πλήρη προστασία από απρόβλεπτες επιθετικές ενέργειες τρίτων. Το πρόσφατο περιστατικό στην κυπριακή ΑΟΖ με δράστη τουρκικά πολεμικά σκάφη υπογραμμίζει αυτή τη διάσταση.

Οι εγκαταστάσεις στο «Αφροδίτη»

Μετά την ανακάλυψη του κοιτάσματος φυσικού αερίου Αφροδίτη εντός της κυπριακής ΑΟΖ το 2011, η ανάδοχος εταιρεία Noble κατήρτισε σχέδιο ανάπτυξης του κοιτάσματος. Το σχέδιο αυτό περιελάμβανε πλωτό μετασκευασμένο τάνκερ, πάνω στο οποίο υπάρχουν εγκαταστάσεις καθαρισμού του αερίου. Εντός του τάνκερ αποθηκεύεται η υγρή φυσική βενζίνη (condensate) που περιέχει το φυσικό αέριο.

Είναι φανερό ότι το πλωτό αυτό σύστημα παραγωγής εμφανίζεται εξαιρετικά ευάλωτο σε περίπτωση πειρατικής ή τρομοκρατικής ενέργειας. Το συνολικό κόστος ανάπτυξης του κοιτάσματος που περιλαμβάνει υποθαλάσσιες κεφαλές γεωτρήσεων παραγωγής υπολογίζεται σε πέντε δισ. δολάρια.

Οι εγκαταστάσεις στο «Ταμάρ»

Το κοίτασμα φυσικού αερίου Ταμάρ ανακαλύφθηκε το 2009 σε θαλάσσιο βάθος 1.650 μέτρων, με αποθέματα ύψους 8,4 τρισ κυβικών ποδών (tcf). Η παραγωγή του άρχισε το 2013. Σήμερα, καλύπτει τις συνολικές ενεργειακές ανάγκες του Ισραήλ σε φυσικό αέριο και αναμένεται να τις καλύπτει κατά 100% τα επόμενα 30 χρόνια.

Για λόγους ασφαλείας, το σχήμα εγκαταστάσεων του Ταμάρ δεν συμπεριλαμβάνει πλωτό σύστημα παραγωγής, αλλά μόνο υποθαλάσσιο εξοπλισμό κεφαλών γεωτρήσεων παραγωγής και αγωγούς (pipelines) μεταφοράς του φυσικού αερίου μήκους 150 χλμ. Επίσης, περιλαμβάνει και 150 χλμ εύκαμπτων ομφάλιων χαλυβδοσωλήνων διαχείρισης της παραγωγής (umbilicals), οι οποίοι παρέχουν υδραυλικά ρευστά, χημικά υγρά, ηλεκτρικό ρεύμα και οπτικές ίνες μετάδοσης σημάτων.

Η διαχείριση της παραγωγής επιτυγχάνεται εξ αποστάσεως με τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια, από θάλαμο επιχειρήσεων (control room) που βρίσκεται στην ισραηλινή πόλη Ασκελόν, πολύ κοντά στη μεσογειακή ακτή. Το κόστος μεγιστοποίησης της ασφάλειας υπολογίζεται σε ένα δισ. δολάρια, αλλά με τον τρόπο αυτό τα ετήσια ασφάλιστρα παραγωγής που καταβάλλουν οι ανάδοχοι στις ασφαλιστικές εταιρείες είναι πολύ μικρότερα.

Οι εγκαταστάσεις στο «Ζορ»

H ανακάλυψη του υπεργιγαντιαίου (supergiant) κοιτάσματος Ζορ έγινε τον Σεπτέμβριο του 2015 σε θαλάσσιο βάθος 1.500 μέτρων και σε απόσταση 150 χλμ από τις ακτές τις Αιγύπτου. Τα αποθέματα είναι ύψους 30 tcf (ποσότητα που αντιπροσωπεύει τις σημερινές ανάγκες της Ελλάδος σε φυσικό αέριο για 200 χρόνια).

Η ανακάλυψη ανέτρεψε τα δεδομένα ανάπτυξης των κοιτασμάτων της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, για οικονομικούς λόγους, ανεβλήθη η ανάπτυξη του κοιτάσματος «Αφροδίτη» που επρόκειτο να τροφοδοτήσει πρωτίστως την Αίγυπτο και δευτερευόντως την Κύπρο, οι ενεργειακές απαιτήσεις της οποίας είναι πολύ χαμηλές.

Παράλληλα, η ανάδοχος εταιρεία ΕΝΙ συμφώνησε με την αιγυπτιακή κυβέρνηση να αναπτύξει το κοίτασμα «Ζορ» σε δύο φάσεις, ώστε να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες της Αιγύπτου για τα επόμενα 40 χρόνια. Μία πρώτη φάση μερικής ανάπτυξης και παραγωγής (early production) του κοιτάσματος μέσα στο 2017, η οποία θα περιλαμβάνει έξι υποθαλάσσιες γεωτρήσεις παραγωγής και έναν αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου στην ξηρά, με στόχο να καλυφθούν το συντομότερο οι κατεπείγουσες ενεργειακές ανάγκες της Αιγύπτου.

Η δεύτερη φάση ολοκλήρωσης της ανάπτυξης του κοιτάσματος θα χρησιμοποιήσει 26 συνολικά υποθαλάσσιες κεφαλές γεωτρήσεων παραγωγής και έξι αγωγούς μεταφοράς φυσικού αερίου. Αναμένεται να πραγματοποιηθεί στα τέλη του 2019, οπότε η συνολική ημερήσια παραγωγή φυσικού αερίου, εκπεφρασμένη σε αντίστοιχα βαρέλια πετρελαίου, αναμένεται να ξεπεράσει τα 500.000 βαρέλια την ημέρα.

Να σημειώσουμε ότι και στην περίπτωση αυτή, για λόγους ασφαλείας, οι εγκαταστάσεις παραγωγής δεν περιλαμβάνουν πλωτά μέσα (εξέδρες κλπ.), πάνω από τη γεωγραφική θέση του κοιτάσματος. Η διαχείριση της παραγωγής γίνεται εξ αποστάσεως, μέσω υποθαλάσσιων ρομποτικών συστημάτων, από την ανάδοχο εταιρεία ΕΝΙ. Όπως και στην περίπτωση του κοιτάσματος Ταμάρ, περιλαμβάνει ομφάλιους εύκαμπτους χαλυβδοσωλήνες (umbilicals) που από απόσταση 150 χιλιομέτρων θα δίνουν τις κατάλληλες εντολές έναρξης, διακοπής ή ρύθμισης του ύψους της παραγωγής μέσω υδραυλικής ή ηλεκτρικής ενέργειας.

Πηγή: SLPress.gr, Ινφογνώμων Πολιτικά

Στο τρίτο μέρος αυτής της εργασίας θα εξεταστούν δύο εξαιρετικές περιπτώσεις αιρετικών διδασκάλων, οι οποίοι έδρασαν αυτή την περίοδο. Πρόκειται για τους Ερρίκο της Le Mans και Πέτρο de Bruys. Ήδη στο δεύτερο μέρος της εργασίας εξετάστηκαν κάποιες παρόμοιες περιπτώσεις. Εκείνοι ενέπιπταν άμεσα και εμφανώς στην γνωστική παράδοση. Η ιδιαιτερότητα των δύο αυτών αιρεσιαρχών έγκειται στο ότι με αφετηρία την γνωστική παράδοση ακολουθούν μια αποκλίνουσα πορεία. Η διδασκαλία και η παράδοσή τους επέζησε του θανάτου αυτών, σε αντίθεση με τις προηγούμενες προσωποπαγείς σέκτες, όπου οι ομάδες διαλύθηκαν μετά τον θάνατο του ιδρυτή τους. Δημιουργείται δηλ. μια νέα αιρετική συνέχεια, που εξωτερικά δείχνει ν’ αποστασιοποιείται από τον γνωστικισμό, αλλά οι προϋποθέσεις της θεολογίας της παραμένουν γνωστικές. Αφού εξεταστούν τα ιστορικά στοιχεία θα δειχθεί που οδήγησε τελικά αυτή η παράδοση.

* * * * * *

Ερρίκος της Le Mans

α. Ιστορικά.

Η καταγωγή του Ερρίκου είναι άγνωστη. Το γεγονός ότι δίδαξε στις γαλλόφωνες περιοχές συνηγορεί υπέρ της καταγωγής του από αυτές[1]. Ήταν ένας αποστάτης μοναχός, ίσως και ιερέας. Για πρώτη φορά εμφανίστηκε το 1116 μ.Χ[2]. στην Le Mans, όπου εισήλθε στην πόλη ως κήρυκας μετανοίας. Ως τέτοιος έγινε ευπρόσδεκτος από τον οικείο επίσκοπο και τον τοπικό κλήρο. Επίσκοπος της Le Mans ήταν τότε ο Χιλδεβέρτος, γρηγοριανός μεταρρυθμιστής, ο οποίος σύντομα αναχώρησε για την Ρώμη. Κατά την επιστροφή του βρήκε την επαρχία ανάστατη από την δράση του Ερρίκου. Από κήρυκας μετανοίας είχε αποδειχθεί σε αιρετικό με κύριες γραμμές στην διδασκαλία του, την αντιμυστηριακή, αντιεκκλησιαστική και αντικληρικαλιστική κατεύθυνση.

Το κήρυγμά του αναστάτωσε και άλλες πόλεις. Lausanne, Poitiers, Bordeaux. Ίσως ο τρίτος κανόνας της Συνόδου της Τολούζης[3] ν’ αναφέρεται σ’ αυτόν. Σίγουρη καταδίκη του έχουμε από την Σύνοδο της Πίζα του 1135. Εκεί έδειξε να μετανοεί και κλείστηκε σε μοναστήρι, αλλά σύντομα επανήλθε στην ενεργό δράση. Ήδη από το 1133 είχε ενώσει τις δυνάμεις του με τον Πέτρο de Bruys και μαζί αναστάτωσαν τις δυτικές επαρχίες. Ειδικότερα, Ο Ερρίκος στην δεύτερη περίοδο δράσης του στόχευσε την Languedoc. Εκεί τον αντιμετώπισε ο Βερνάρδος του Κλαιρβώ. Τα ίχνη του χάνονται στην Τουλούζη το 1145. Παρότι, ο ίδιος ο Ερρίκος δεν έδωσε σημεία δυαρχίας στην διδασκαλία του, θεωρείται ότι η δράση του προετοίμασε το έδαφος για την επέκταση του Καθαρισμού. Πολλά στοιχεία της διδασκαλίας του επέζησαν στην αίρεση των Βάλδιων.

β. Πηγές.

Τα δύο πρώτα αποσπάσματα είναι παρμένα από την διήγηση των έργων των επισκόπων της Le Mans, γραμμένη από κάποιον ιερωμένο, στον οποίο είχε ανατεθεί η αντιμετώπιση του Ερρίκου, επί επισκόπου Χιλδεβέρτου. Λατινικό κείμενο Actus pontificum Cenomannis in urbe degentium, ed. G. Busson - A. Ledru, Archives Historiques du Maine II (Le Mans 1901), 407-415 (A) & 437-438 (B). Αγγλική μετάφραση, W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 108-114 (Α) & 114-115 (Β). Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 10-15.

Το τρίτο κείμενο είναι μια διατριβή ανωνύμου με στόχο την αναίρεση της διδασκαλίας του Ερρίκου. Υπάρχουν δύο εκδοχές της διατριβής. Η πρώτη ανακαλύφθηκε το 1940 από τον Mario Esposito σε ένα χειρόγραφο στη Νίκαιας (MS 3 [18], ff 136-143). Σε αυτό ως συγγραφέας φέρεται κάποιος William. Το δεύτερο βρέθηκε από τον Raoul Manselli στο Παρίσι το 1953 (B. N. S. MS Lat. 3371, ff 1r-4r). Το κείμενο διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην διαμάχη Βάλδιων-Καθαρών, καθώς η πολεμική του υιοθετήθηκε από τον Durand de Huesca, έναν Βάλδιο που συμμετείχε σ’ αυτήν[4]. Έκδοση του κειμένου στο Raoul Manselli, Il Monaco Enrico e la sua eresia, Bulletino dell’  Instituto storico italiano per il medio evo e Archivio Muratoriano 65 (1953), 44-63. Αγγλική μετάφραση, W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 115-7 (με περικοπές). Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 46-59 (χωρίς περικοπές).

Το τέταρτο κείμενο προέρχεται από μια εγκύκλιο επιστολή του επισκόπου Χιλδεβέρτου της Le Mans, σχετικά με τον Ερρίκο. Λατινικό κείμενο Hildebertus Turonensis, Epistola II, PL 171.242. Αγγλική μετάφραση στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 38-39.

Το πέμπτο κείμενο είναι μια επιστολή του Βερνάρδου του Κλαιρβώ προς τον Αλφόνσο Ιορδάνη, κόμη της Τουλούζης (1112-1148). Σ’ αυτήν αναφέρει την προετοιμασία της αποστολής του στην Languedoc για την αντιμετώπιση της αίρεσης. Η αποστολή αυτή πραγματοποιήθηκε το 1145 μ.Χ. Λατινικό κείμενο Epistola CCXXLI Ad Hildefonsum comitem Sancti Aegidii, De Henrico Haeretico. PL 182.434-436. Αγγλική μετάφραση Bruno Scott James, The Letters of St. Bernard of Clairvaux, Michigan University Press 1953, pp. 388-389.

Το έκτο κείμενο συμπληρώνει τις πληροφορίες από την προηγούμενη επιστολή, καθότι είναι αναφορά της αποστολής του Βερνάρδου, παρμένη από τον Βίο του. Την βιογραφία του Βερνάρδου (Magna Vita ή  Vita Prima) συνέταξε ο γραμματέας του Γοδεφρείδος της Auxerre. Αυτός ήταν πρώην ακόλουθος του Αβελάρδου, του οποίου την καταδίκη πέτυχε ο Βερνάρδος στην σύνοδο της Sens το 1140 μ.Χ. Ο Γοδεφρείδος ακολούθησε τον Βερνάρδο πίσω στο μοναστήρι του Κλαιρβώ και μάλιστα έγινε ηγούμενος το 1162. Λατινικό κείμενο, Sancti Bernardi… vita et res gestae libris septem comprhensae: Liber tertius auctore Gaufrido monacho VI.16-17, PL 185.312-313. Αγγλική μετάφραση, W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 125-126.

Το έβδομο κείμενο είναι μια επιστολή του προαναφερθέντα Γοδεφρείδου προς την αδελφότητα στο Κλαιρβώ. Συντάχθηκε με το τέλος της αποστολής στην Τουλούζη, την 1η Αυγούστου του 1145, όταν προετοιμάζονταν για το ταξίδι της επιστροφής[5]. Περιλαμβάνεται στον Βίο του Βερνάρδου. Λατινικό κείμενο, Epistola ad Archenfredum, PL 185.410-416. Αγγλική μετάφραση, R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 41-46.

Το όγδοο και τελευταίο κείμενο είναι η συνέχεια της επιστολής του Eberwin προς τον Βερνάρδο του Κλαιρβώ. Αναφέρει την δεύτερη αιρετική ομάδα που δρούσε στην Κολονία, η οποία αναγνωρίζεται ως σέκτα του Ερρίκου. Για την σχετική βιβλιογραφία παραπέμπουμε στο προηγούμενο μέρος της εργασίας.

γ. Κείμενα.

Α.

«Την ίδια εποχή, στις κοντινές επαρχίες εμφανίστηκε κάποιος τσαρλατάνος, του οποίου η προσωπική συμπεριφορά, οι κακές συνήθειες, και το διεστραμμένο δόγμα επιβεβαίωσαν ότι άξιζε μαστίγωμα και τις τιμωρίες των δολοφόνων. Είχε την τρέλα λυσσασμένου λύκου με ένδυμα προβάτου˙ η δύναμη της επιβολής στην όψη του και η ματιά του ήταν όπως της σκληρής θάλασσας. Μαλλιά κοντά, γενειάδα απεριποίητη, ψηλός στο ανάστημα, γρήγορος στο βήμα, γλιστρούσε στο έδαφος με γυμνά πόδια όπως η μανία του χειμώνα˙ εύκολα προσπελάσιμος, ενέπνεε δέος με την φωνή του, μικρός στα χρόνια, περιφρονούσε τα πολυτελή ενδύματα˙ ο αντισυμβατικός τρόπος ζωής του δεν ήταν όπως των άλλων ανθρώπων – καταφύγιο στα σπίτια των χωριών, εφήμερη νυκτερινή διαμονή, ένα γεύμα, ένα κρεβάτι σε κάποια σοφίτα (καμιά σχέση με τον προφήτη Δανιήλ αλλά σύμφωνα με τον στίχο που λέει, ὅτι ἀνέβη θάνατος διά τῶν θυρίδων ἡμῶν[6]). Τι άλλο να ειπωθεί; Διότι παντού αύξανε την δημοτικότητά του με την εκπληκτική αγιότητα και σοφία του˙ όχι με την αξία του αλλά με απάτη˙ όχι με την αλήθεια αλλά με την εμφάνιση˙ όχι με τον χαρακτήρα ή με το ήθος ή την ευσέβεια, αλλά μόνο με την φήμη.

Ματρόνες κι έφηβοι (διότι ευαρεστούνταν στην μαστροπεία και των δύο φύλων), που τον περιποιούνταν κατά καιρούς, επιβεβαίωναν τις παρεκτροπές και τις αύξαναν, μάλασαν τα πόδια του, τα οπίσθιά του, τον βουβώνα του, με μαλακά χέρια. Εντελώς φευγάτος εξαιτίας της κολακείας των φίλων του και της έκτασης της ασωτίας, διατυμπάνιζαν ότι δεν είχαν ακουμπήσει ξανά άνδρα τέτοιας δύναμης, τέτοιας ανθρωπιάς, τέτοιας εμβέλειας. Με τον λόγο του ακόμη και μια πέτρινη καρδιά μπορούσε να συγκινηθεί και να μετανοήσει˙ μοναχοί, αναχωρητές και όλος ο μοναχικός κλήρος, μπορούσαν να μιμηθούν την ευσέβεια και την αγαμία του. Πράγματι, έλεγαν ότι ο Κύριος του είχε χορηγήσει την αρχαία και σεβάσμια ευλογία και το πνεύμα των προφητών, μέσω του οποίου, μόνο διαβάζοντας τα πρόσωπα, μπορούσε να γνωρίζει και να ανακοινώνει τις αμαρτίες των θνητών, όσες έκρυβαν από τους άλλους.

Όταν κυκλοφόρησαν αυτές οι φήμες στην επαρχία μας, ο κόσμος,  συνηγορώντας στην δική του καταστροφή με την περίεργη αμφιταλάντευσή του, ανέμενε καθημερινά και ολημερίς ν’ απατηθεί από την συζήτηση μαζί του, ανέμενε την άφιξή του, ώστε να γίνουν σύνοικοι και συμμέτοχοι στην αίρεση. Διότι, συμβαίνει πολλές φορές, αυτά τα πράγματα να είναι πιο ευπρόσδεκτα από τις μάζες των χειρότερων. Πράγματι, το πέρασμα των ημερών έφερε ακόμη περισσότερο. Ο τύπος αποφάσισε να μολύνει τους συμπολίτες μας με την δηλητηριώδη ανάσα του, και σε μίμηση του Σωτήρος έστειλε πιο μπροστά δυο από τους μαθητές του στον επίσκοπο, ίδιους μ’ αυτόν στην ζωή και τον χαρακτήρα. Μόλις έφθασαν στα προάστια την Καθαρή Τετάρτη, όλος ο πληθυσμός, ανυπόμονος για την κακία του προσφέρονταν, τους υποδέχθηκαν ως Αγγέλους Κυρίου. Όπως οι διδάσκαλοι, κουβαλούσαν ραβδιά, στην κορυφή των οποίων είχε προσαρμοσθεί ένα σύμβολο, όπως ο σταυρός, φτιαγμένο από σίδηρο˙ εξωτερικά και  στον λόγο είχαν την εμφάνιση των μετανοούντων. Ο ποντίφικας [Χιλδεβέρτος], άνδρας μεγάλης ευσέβειας, δεν υποψιάστηκε τις απάτες του Δούρειου Ίππου, και τους καλοδέχτηκε καλή τη πίστει με φιλόξενη και φιλική διάθεση. Παρότι έπρεπε να πάει στη Ρώμη, έδωσε οδηγίες στους αρχιδιακόνους του, ανάμεσα στα άλλα, να προσφέρουν στον ψευτο-ερημίτη Ερρίκο (έτσι τον έλεγαν) ειρηνική είσοδο  και άδεια να κηρύττει στον κόσμο.

Ο Ερρίκος εισήλθε στα τείχη της πόλης, και ο κόσμος, όπως είπαμε, επιδοκίμασε την καινοτομία, και ενδιαφέρονταν πιο πολύ για τον άγνωστο χαρακτήρα παρά για την αποδεδειγμένη αξία. Τι παράξενο! Νόμιζαν ότι οι αρετές του ξεπερνούσαν την φήμη του, και, όπως συνήθως, το κουτσομπολιό με την συνηθισμένη του επανάληψη, την διέδωσε ακόμη περισσότερο. Μερικοί κληρικοί παραπλανημένοι στο σχίσμα του από τις έριδες και τις ιδιωτικές δωρεές, ενθάρρυναν τον όχλο με τους στόμφους τους και ετοίμασαν μια εξέδρα, από όπου ο δημαγωγός θα μπορούσε ν’ αγορεύει με το πλήθος να κρέμεται από τα χείλη του. Και στην συνέχεια, όταν αυτός απευθύνθηκε στον κόσμο, αυτοί οι κληρικοί κάθισαν στα πόδια του θρηνολογώντας καθώς εκείνος ερεύγονταν αναγγελίες σαν μάντης. Ήταν λες και λεγεώνες δαιμόνων έκαναν όλον αυτό τον θόρυβο με ένα σφύριγμα από το στόμα του.Τέλος πάντων, ήταν αξιοσημείωτα ευφράδης.

Όταν ο λόγος του ακούστηκε στ’ αυτιά του όχλου, καρφώθηκε στο μυαλό τους. Σαν δραστικό δηλητήριο, διαπέρασε τα εσωτερικά όργανα, εκτόνωσε ένα αδυσώπητο μίσος για την ζωή. Με θέρμη άλλαξε την μορφή του και ανανέωσε τις επιθέσεις του. Με αυτή την αίρεση οι άνθρωποι φορτίστηκαν με μίσος για τον κλήρο ώστε απειλούσαν τους υπηρέτες τους [των κληρικών] με βασανιστήρια και δεν επέτρεπαν σε κανέναν να τους πουλήσει τίποτα, ούτε και ν’ αγοράσει κάτι απ’ αυτούς.  Φέρονταν στους ιερείς σαν να ήταν ειδωλολάτρες και ταβερνιάρηδες. Είχαν επιχειρήσει, όχι μόνο να κατεδαφίσουν τα σπίτια τους και να λεηλατήσουν τ’ αγαθά τους, αλλά να τους λιθοβολήσουν και να τους κρεμάσουν από τα επιτραχήλιά τους [και θα το είχαν κάνει] αν δεν είχε πληροφορηθεί ο κόμης[7] και οι βασσάλοι του την κακία αυτών των ανθρώπων και δεν είχε αποτρέψει τις ανίερες προσπάθειές τους με την βία, παρά με επιχειρήματα, διότι τα θηρία δεν υπακούν στη λογική.

Μερικοί από τους κληρικούς που ζούσαν στην πόλη, δηλαδή ο Hugh Bird, o Wiiliam Drinkwater, και ο Pagan Aldrick, πλησίασαν τον Ερρίκο μια μέρα, με σκοπό να συζητήσουν μαζί του, και δέχθηκαν βίαιες επιθέσεις, τους έριξαν κάτω και τους κακοποίησαν, τους λέρωσαν με λάσπη και βρωμιά  από τις νερολακούβες και μόλις που γλίτωσαν τις ζωές τους από την επίθεση του οργισμένου πλήθους˙ Μόλις κατάφεραν να ξεφύγουν τον κίνδυνο, οπισθοχώρησαν και έφυγαν τρέχοντας. Όπως ήταν περικυκλωμένοι από τον όχλο, δεν θα είχαν ξεφύγει τον κίνδυνο, χωρίς την προστασία του κόμη και των βασσάλων που τους παραχώρησαν άσυλο. Διότι, όπως είπαμε, ο άρχοντας της πόλης ήταν ενάντιος στην αφροσύνη αυτών των ανθρώπων και είχε αποφασίσει να μην αφήσει την προστασία του κλήρου.
Ο κλήρος δεν τολμούσε να μιλήσει στον τσαρλατάνο προσωπικά, οπότε έστειλαν επιστολή με κάποιον αναγνώστη συντεταγμένη ως ακουλούθως:

«Με ειρήνη και σεβασμό σε δέχθηκε η Εκκλησία μας, εσένα και τους συντρόφους σου, που ήρθατε με ένδυμα προβάτου, αλλά κατά βάθος είχατε την κακία λύκου άρπαγα. Σου έδειξε επίσης [η Εκκλησία] την εκδήλωση και την υπόσχεση της αδελφικής αγάπης, πιστεύοντας ότι θα νουθετήσεις τον κόσμο με ειλικρίνεια για την σωτηρία των ψυχών τους και με πίστη θα φύτευες τον σπόρο του λόγου του Θεού στις καρδιές τους. Αλλά ανέλαβες να δώσεις τα αντίθετα από όσα έπρεπε – οργή αντί ειρήνης, ατιμία αντί τιμής, μίσος αντί αγάπης, κατάρα αντί ευλογίας – και να διαταράξεις την Εκκλησία του Θεού με την υποκρισία. Έσπειρες διχόνοια μεταξύ κλήρου και λαού, και με προδοσία κινητοποίησες την μάζα του κόσμου με σπαθιά και στειλιάρια ενάντια στην Μητέρα Εκκλησία, δέκα φορές επανειλημμένα. Μας πρόσφερες το φιλί του Ιούδα.

Αποκάλεσες όλο τον κλήρο αιρετικούς, ως δημόσια προσβολή. Και πάνω απ’ όλα – και αυτό είναι το χειρότερο – έχεις κηρύξει με βλαβερό και κακόπιστο τρόπο πολλά αντίθετα με την καθολική πίστη, που κάποιος πιστός Χριστιανός τρέμει ν’ ανακεφαλαιώσει. Γι’ αυτό με την εξουσία της υψηλής και αδιαιρέτου Τριάδος, όλης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, της Μαρίας, Παναγίας Μητέρας του Θεού, του Αγίου Πέτρου, πρώτου των Αποστόλων, και του βικάριού του, του σεβασμιοτάτου πατέρα, του Πάπα Πασχάλη και του επισκόπου μας, Χιλδεβέρτου, όλοι μαζί απαγορεύουμε σε σένα και τους συντρόφους σου, που με κακία και καταδίκη συντάσσονται με τις πλάνες σου, να κηρύττετε πια σε ολόκληρη την επαρχία της Le Mans, δημόσια ή ιδιωτικά˙ ούτε να τολμήσεις να διασπείρεις τους παραλογισμούς των κακοδοξιών σου. Αν τώρα, θεωρείς εαυτόν ότι είσαι υπεράνω της εξουσίας αυτής και ανοίξεις ξανά το στόμα σου για να βγάλεις το δηλητήριο, σε αφορίζουμε  μαζί με τους συντρόφους σου, τους υποστηρικτές και βοηθούς σου, στηριζόμενοι σε αυτήν την εξουσία˙ και Αυτός, στου οποίου την θεότητα εσύ αντιτίθεσαι, θα σε καταδικάσει και θα σε παραδώσει στην αιώνια καταδίκη την ημέρα της τελικής κρίσης.»

Ωστόσο, ο τύπος, αρνήθηκε ν’ αποδεχθεί την επιστολή, οπότε ο William Muscha την διάβασε φωναχτά, λέξη-λέξη, παρουσία του. Οι παρευρισκόμενοι απείλησαν τον Γουλιέλμο με σωματικές βλάβες, διότι τους φαίνονταν ότι είχε προσβάλει τον Ερρίκο δημόσια. Ο τελευταίος, σε κάθε φράση της επιστολής, κουνούσε το κεφάλι του κι επαναλάμβανε:

› Λες ψέματα.

Σίγουρα, αν ο οικονόμος του κόμη, υπό την προστασία του οποίου ο Γουλιέλμος είχε αναλάβει την αποστολή, δεν ήταν εκεί, ο Γουλιέλμος δεν θα είχε επιστρέψει ζωντανός στην Μητέρα Εκκλησία.

Μετά από αυτά τα γεγονότα, ο Ερρίκος έκανε ανίερες συναντήσεις στον Άγιο Γερμανό και στον Άγιο Βικέντιο, όπου διακήρυξε ένα καινούργιο δόγμα: ότι οι γυναίκες, οι οποίες είχαν ζήσει στην αμαρτία, έπρεπε γυμνές όλες, να κάψουν τα στολίδια τους, μαζί με τα μαλλιά τους, σε θέα όλων˙ ότι κανείς στο μέλλον δεν έπρεπε να λαμβάνει χρυσό, ασήμι, ιδιοκτησία ή γαμήλια δώρα μαζί με την γυναίκα του, ούτε κι έπρεπε αυτή να δίνει προίκα, αλλά ο γδυτός έπρεπε να παντρεύεται τον γυμνό, ο ασθενής τον άρρωστο, ο φτωχός τον άπορο. Δεν τον ένοιαζε αν ο σεμνός παντρεύονταν τον άσεμνο.

Καθώς αυτοί συμπεριφέρονταν όπως πρότεινε ο τσαρλατάνος, ο τύπος θαύμαζε τα χαρακτηριστικά των όμορφων γυναικών, πως η μια ξεπερνούσε την άλλη σε λευκότητα, ενώ άλλη ήταν πιο σαρκώδης στο σώμα. Η όλη συμπεριφορά και διάθεση του πλήθους εξαρτιόταν από την διαταγή του. Τι χείμαρρο χρυσού θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί, αν επιθυμούσε, αλλά συγκρατούσε την φιλαργυρία του για να μην φαίνεται ότι ήταν άπληστος. Στην πραγματικότητα, ενώ κρατούσε πολλά για τον εαυτό του, αφιέρωσε λίγα για την αντικατάσταση των ενδυμάτων που είχαν καεί. Επίσης, κατά προτροπή του πολλοί νέοι πήραν ως συζύγους γυναίκες των δρόμων, στις οποίες ο Ερρίκος αγόρασε ενδύματα αξίας τεσσάρων σολδίων, που μόλις επαρκούσαν να καλύψουν την γύμνια τους.

Αλλά η Δίκαιη Κρίση κατέστρεψε τα έργα του αιρετικού και αποκάλυψε στους άλλους τι είδους δέντρο ήταν: δέντρο που έβγαζε φύλλα και όχι καρπούς, που μονοπωλεί το έδαφος και πνίγει ότι φυτρώνει δίπλα του, που δεν αντέχει μέχρι στην περίοδο των βροχών, αλλά ξεραίνεται και πεθαίνει το καλοκαίρι. Διότι μετά από λίγο χρόνο, οι νέοι που είχαν διαλέξει συζύγους σύμφωνα με την κακή συμβουλή του το έσκασαν γι’ αλλού, οδηγημένοι είτε από την πείνα, είτε από την κραιπάλη των γυναικών, και άφησαν τις συζύγους τους εντελώς άπορες. Κι έτσι οι άνδρες πήραν άλλες γυναίκες και μοίχευσαν˙ οι γυναίκες, αν και οι άνδρες τους ήταν ακόμη εν ζωή, έψαξαν παράνομη ένωση με άλλους. Ενώ ήταν πολλοί, κανείς από όσους παντρεύτηκαν με την επιταγή αυτού του ανθρώπου δεν αποδείχθηκε πιστός ούτε έδειξε σεβασμό στον σύζυγο ή την σύζυγο. Ούτε μπόρεσε καμιά γυναίκα, από αυτές που είχαν ορκιστεί αγνότητα και είχαν απαρνηθεί τα όμορφα ενδύματα, να εγκρατευτεί, αλλά ήταν ζήτημα ημερών, καθώς αυξήθηκαν οι κακοπραγίες της, να πέσει σε χειρότερα ήθη.

Καθώς αυτός ο τελώνης ήταν συνέχεια μπλεγμένος σε τέτοιες πράξεις και πολλοί άλλοι σαν κι αυτόν, έμαθε για την επιστροφή του επισκόπου, ο οποίος, όπως είπαμε ήδη, είχε αναχωρήσει για την Ρώμη. Αποτραβήχτηκε στο χωριό του  Saint-Calais κι έμεινε εκεί και στα γειτονικά μέρη. Δεν είχε σκοπό να εγκαταλείψει την καριέρα του˙ αντίθετα, συνεχώς παρουσίαζε χειρότερες καινοτομίες. Διότι την αγία ημέρα της Πεντηκοστής, όταν τα πιστά παιδιά επιθυμούν να παρακολουθήσουν την Θεία Λειτουργία, αυτός ο τιποτένιος πήρε μαζί του κάποιον νέο κληρικό (από τον οποία μαθεύτηκαν αργότερα τόσα πολλά για τον αισθησιασμό του ανθρώπου) και αναχώρησε κρυφά στην απομονωμένη ησυχία της νύχτας για το σπίτι κάποιου ιππότη κι εκεί έπεσε ακόλαστα στο κρεβάτι με την οικοδέσποινα μέχρι το μεσημέρι. Έτσι, ούτε από φόβο Θεού ούτε από ντροπή των ανθρώπων δεν μετρίαζε την ασέλγειά του, μέχρι που απέδειξε την μεγάλη εχθρότητα στους ανθρώπους, αυτούς που ήταν κοντά του και αυτούς που ήταν μακριά του.

Ενώ συνέβαιναν αυτά, ο προαναφερθείς επίσκοπος μετέβη στα προάστια ακολουθούμενος από μεγάλο και ισχυρό πλήθος κληρικών. Όταν έδωσε την ευλογία του ζώντος Θεού με λόγο και σημεία στον κόσμο, με πατρική καλοσύνη, ταράχθηκαν και μίλησαν με έχθρα και υποτιμητικά για τον Δημιουργό. Όταν έκανε το σημείο του σταυρού και τους έδωσε την επισκοπική ευχή, φώναξαν: “Δεν θέλουμε να ξέρουμε τους τρόπους σου! Δεν θέλουμε την ευλογία σου! Η ευλογία σου είναι βρωμιά! Η λειτουργία σου είναι βρωμιά! Έχουμε πατέρα, έχουμε ποντίφικα, έχουμε λειτουργό που σε ξεπερνά σε εξουσία˙ είναι ανώτερος από σένα σε ακεραιότητα και γνώση. Οι κακοί κληρικοί σου του πάνε κόντρα. Διαψεύδουν την διδασκαλία του. Τον εχθρεύονται και τον απορρίπτουν ως ένοχο ιεροσυλίας, επειδή φοβούνται ότι με προφητική ενόραση θα εκθέσει τα εγκλήματά τους. Τον καταδικάζουν ως αιρετικό και ακρατή κρυμμένοι πίσω από μια επιστολή, αλλά όλα αυτά θα γυρίσουν πίσω και θα πέσουν στα κεφάλια αυτών που προσπάθησαν με αφάνταστο και υπερφίαλο θράσος ν’ απαγορεύσουν στον άγιο άνθρωπο του Θεού τον λόγο του ουράνιου κηρύγματος.

Ο επίσκοπος έδειξε συμπόνια στην πλάνη και την αφροσύνη τους και υπέφερε τις προσβολές με υπομονή, όσες του εκτόξευαν, προσευχόμενος ασταμάτητα στο Μεγαλείο του Θεού να συγκρατήσει την αυταπάτη του κόσμου που ήταν αναμεμιγμένη με περηφάνια, για να μην γίνει σχίσμα στην Εκκλησία του. Αλλά σε συμφωνία με τον Ψαλμωδό που παρακαλούσε για την σωτηρία των παραβατών, «Πλήρωσον τά πρόσωπα αὐτῶν ἀτιμίας, καί ζητήσουσι τό ὄνομά σου, Κύριε»[8], ο ίδιος ο Κύριος επέτρεψε να πυρποληθεί το μεγαλύτερο τμήμα των προαστίων με μια ξαφνική ανάφλεξη, ώστε με την απώλεια των υλικών αγαθών τουλάχιστον, να εγκαταλείψουν τον κακό τρόπο ζωής και να επικαλεστούν το άγιο όνομα, το όνομα του ζώντος Θεού. Ο επίσκοπος (απηχώντας τα λόγια του προφήτη, «Ὡς πολύ τό πλῆθος τῆς χρηστότητός σου, Κύριε, ἧς ἔκρυψας τοῖς φοβουμένοις σε»[9]), λίγες μέρες μετά αναζήτησε τον πλάνο κι έθεσε τέρμα στην ασέβειά του με θεία εξουσία. Διότι, όταν συναντήθηκαν σε λεκτική αντιπαράθεση ο επίσκοπος ρώτησε σε ποια βάση και με ποια εκπαίδευση είχε διαλέξει την απασχόλησή του. Αυτός έμεινε άφωνος, διότι δεν καταλάβαινε τι σήμαινε απασχόληση. Ο επίσκοπος προσπάθησε ξανά, ρωτώντας τι επαγγέλονταν.

› Είμαι διάκονος, είπε.

Τότε ο επίσκοπος είπε:

› Πες μου τώρα, πήγες στη Θεία Λειτουργία σήμερα;

› Όχι.

› Τότε, ας ψάλουμε τον όρθρο.

Αλλά όταν ξεκίνησαν, ο Ερρίκος παραδέχθηκε ότι δεν γνώριζε το τυπικό της ημέρας. Ο επίσκοπος, επειδή ήθελε ν’ αποκαλύψει την άγνοια του τύπου, άρχισε να ψάλλει τους ύμνους στην Μητέρα του Θεού. Από αυτούς ο Ερρίκος δεν ήξερε ούτε τα λόγια ούτε την μελωδία. Κι έτσι, γεμάτος ντροπή παραδέχθηκε την ζωή του, την διδασκαλία του, την υπόθεσή του. Στην πραγματικότητα ήταν καιροσκόπος, εντελώς αμόρφωτος, και παραδομένος στον αισθησιασμό, και είχε κερδίσει την φήμη του δημαγωγού και του ζαράκια. Για τέτοιου είδους ανθρώπων έχει γραφεί, Η πραγματική δόξα ριζώνει και αυξάνεται˙ όλες οι απάτες περνούν γρήγορα και μαραίνονται ως άνθη, και δεν μπορεί ό,τι στηρίζεται στην υποκρισία να διαρκέσει[10].

Έτσι ο επίσκοπος, επειδή αντιλήφθηκε την ρηχότητα και την ασέβεια του Ερρίκου, τον διέταξε να μην περιφέρεται άλλο στην επαρχία του αλλά να λυπηθεί τους ανθρώπους μας και να πάει αλλού. Πράγματι, ο άνδρας υπέκυψε στην επιμονή του επισκόπου κι έφυγε κρυφά, και (αν αληθεύει η αναφορά) ενόχλησε άλλες περιοχές με τον ίδιο τρόπο και διέδωσε την μόλυνση με την δηλητηριώδη ανάσα του. Κατέγραψα τα σχετικά με τον Ερρίκο γεγονότα και απαρίθμησα τα κατορθώματα του Χιλδεβέρτου για διευκόλυνση και καθοδήγηση των επόμενων γενεών, ότι πρέπει να παίρνονται μέτρα όταν ταράσσεται η Εκκλησία του Χριστού, αν ξαναγίνει κάτι παρόμοιο στο μέλλον με τέτοιου είδους απάτη.

Στην συνέχεια, ο Χιλδεβέρτος κανόνισε με διάφορους τρόπους, με ταπείνωση και πειθώ σε ίση ποσότητα, τα ηρεμήσει την τρέλα του κόσμου, που ο Ερρίκος είχε παρακινήσει πλανερά κατά του κλήρου. Τόσο τους είχε κερδίσει ο Ερρίκος, ώστε ακόμη και τώρα είναι αδύνατο να εξαλείψει κάποιος την ανάμνηση και την επιρροή που είχε στις καρδιές τους.»

Β.

«Την εποχή αυτή (1135), ο ψευτοερημίτης, για τον οποίο γράψαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο, άρχισε πάλι να διαδίδει το δηλητήριό του σε μακρινούς τόπους και να καταστρέφει την Εκκλησία του Θεού με το σκοτάδι της εχθρότητάς του. Δανείζοντας το αυτί του μόνο στις αφηγήσεις και τα γραπτά των προφητών, πρότεινε ένα διεστραμμένο δόγμα, το οποίο ο πιστός Χριστιανός δεν πρέπει ν’ ακούει ή να επαναλαμβάνει. Αλλά με το έλεος του Θεού, ο Οποίος πάντα, ἐπέβλεψεν ἐπί τήν προσευχήν τῶν ταπεινῶν καί οὐκ ἐξουδένωσε τήν δέησιν αὐτῶν[11], ο Ερρίκος συνελήφθη από τον επίσκοπο της Αρελάτης[12] και οδηγήθηκε μπροστά στον Πάπα Ιννοκέντιο[13] στη σύνοδο της Πίζα[14]. Εκεί καταδικάστηκε ξανά και με κοινή συναίνεση ονομάστηκε αιρετικός˙ στο τέλος της συνόδου παραδόθηκε για να φυλακιστεί. Αργότερα, όταν του δόθηκε η άδεια να φύγει σε άλλη επαρχία, δημιούργησε ξανά σέκτα, ακολούθησε νέα καριέρα, καινούργια οδό απωλείας. Κράτησε την περιοχή σε συνεχή αναταραχή, ώστε οι Χριστιανοί δεν πήγαιναν στην Εκκλησία˙ μάλλον απέρριπταν το άγιο μυστήριο. Αρνούνταν τις προσφορές στους ιερείς, τα πρώτα γεννήματα, τις δεκάτες, τις επισκέψεις σε αρρώστους, και την πρέπουσα ευσέβεια. Αλλά τώρα πρέπει να προσπεράσουμε αυτά τα γεγονότα και να κατευθυνθούμε σε άλλα θέματα.»

Γ.

«Αφού αναχώρησα από την Εξοχότητά σας, ήρθα σε έναν τόπο, όπου είχα μια στενάχωρη αντιπαράθεση με τον αιρεσιάρχη Ερρίκο. Ανέλαβα τον κόπο να παρουσιάσω στην Πρόνοιά σας την επιχειρηματολογία, ώστε αν το τέρας τύχει να έρθει στην γειτονιά σας, να είστε προειδοποιημένος ότι με πολλά επιχειρήματα και αποδείξεις αποκαλύφθηκε ότι είναι αιρετικός και μπορείτε να τον κρατήσετε μακριά από τα όρια της εκκλησίας σας με βεβαιότητα.

Κατόπιν τούτου, απευθύνθηκα στον τύπο με αυτά τα λόγια:

› Σε ερωτώ, εσένα, που κηρύττεις τέτοια στρεβλά δόγματα, τόσο επιζήμια για την πίστη μας, σύμφωνα με ποιον κηρύττεις; Ποιος σου ανέθεσε αυτή την αποστολή; Ποιες Γραφές αποδέχεσαι;

Και αυτός:

› Για ν’ απαντήσω στην ερώτησή σου αναφορικά με την συμφωνία, ομολογώ ότι υπακούω στον Θεό παρά στους ανθρώπους, διότι η υπακοή οφείλεται στον Θεό και όχι στους ανθρώπους[15]. Για ν’ απαντήσω στην ερώτησή σου, αναφορικά με την αποστολή, με έστειλε Αυτός που είπε «Κηρύξατε πάντα τα έθνη»[16]. Αυτός που ανέθεσε το καθήκον, ήταν ο ίδιος που είπε, «Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν»[17].  Ακόμη περισσότερο, αποδέχομαι τις Γραφές της Καινής Διαθήκης, στις οποίες στηρίζω κι επιβεβαιώνω τις προηγούμενες δηλώσεις. Αλλά στην περίπτωση που ψάχνεις να βρεις επιχειρήματα εναντίον μου από τον Ιερώνυμο, τον Αυγουστίνο και άλλους Πατέρες της Εκκλησίας, παραδέχομαι τα λόγια τους, αλλά δεν τα θεωρώ απαραίτητα για την σωτηρία…

[ακολουθεί παράγραφος με την απάντηση του συγγραφέα, η οποία παραλείπεται]

Περί των παιδιών που πεθαίνουν σε ηλικία πριν αρχίσουν να καταλαβαίνουν.

«Εσύ [Ερρίκο] ισχυρίζεσαι ότι τα παιδιά πετυχαίνουν την σωτηρία αν πεθάνουν πριν φθάσουν σε ηλικία που αρχίζουν να καταλαβαίνουν και μ’ αυτό απορρίπτεις το δόγμα περί του προπατορικού αμαρτήματος˙ έτσι πίπτεις στην αίρεση του Πελάγιου. Διότι λες: “Είναι κακό να καταδικάζεται κάποιος για την αμαρτία κάποιου άλλου, σύμφωνα με το εδάφιο «Ἡ δέ ψυχή ἡ ἁμαρτάνουσα ἀποθανεῖται˙ ὁ δέ υἱός οὐ λήψεται τήν ἀδικίαν τοῦ πατρός, οὐδέ ὁ πατήρ λήψεται τήν ἀδικίαν τοῦ υἱοῦ[18] και πάλι ἕκαστος γὰρ τὸ ἴδιον φορτίον βαστάσει»[19].

[ακολουθεί αναίρεση του συγγραφέα].

Ότι το Βάπτισμα δεν πρέπει να δίνεται με το Χρίσμα.

Τώρα ας περάσουμε σε ένα άλλο θέμα. Λες: “Δεν υπάρχει εντολή στο Ευαγγέλιο να βαπτίζετε με Χρίσμα και έλαιο”…

[ακολουθεί αναίρεση του συγγραφέα]

Ότι το Σώμα του Χριστού δεν μπορεί να λειτουργείται από ανάξιους ιερείς.

Τώρα ερχόμαστε σε ένα τρίτο άρθρο. “Το Σώμα του Χριστού”, λες, “δεν μπορεί να λειτουργείται από ανάξιους ιερείς”. Σ’ αυτό βλέπω ξεκάθαρα την κακία σου, διότι επιθυμείς να το κάνεις μέσο για ν’ αδυνατήσεις τη βάση του μεγάλου μυστηρίου και να στερήσεις την Εκκλησία από αυτό με το οποίο το σώμα του ανθρώπου ενδυναμώνεται και το πνεύμα συντηρείται. Διότι λες: “Η Θεία Λειτουργία μπορεί να ψάλλεται και το Σώμα του Χριστού να θυσιάζεται, αρκεί να βρεθεί κάποιος άξιος να το κάνει”˙ έτσι μας προστάζεις ν’ ανακαλύψουμε ένα υποθετικό πρόσωπο που δεν μπορεί να βρεθεί ποτέ, διότι κανείς δεν είναι χωρίς αμαρτία, ούτε ένα μωρό μιας ημέρας. Διότι «πάντες γὰρ ἥμαρτον καὶ ὑστεροῦνται τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ»[20]. Ζητάς το ακατόρθωτο, προσπαθώντας να συντρίψεις την τάξη της πίστης μας. Εσύ μαζί με τους Αρειανούς και άλλους αιρετικούς, δεν παύετε να σχίζετε τον χιτώνα του Χριστού…

[ακολουθεί αναίρεση του συγγραφέα]

Ότι αρκεί η συμφωνία των ενδιαφερόμενων για να ισχύσει ο γάμος.

Δώσε προσοχή, αν μπορείς, και ας συνεχίσουμε με το μυστήριο του γάμου, για το οποίο πλανάσαι: “Αρκεί η συμφωνία των ενδιαφερόμενων προσώπων, χωρίς τελετή ή εκκλησιαστική ακολουθία, για να γίνει ο γάμος”, λες, “και αυτή  η σύμβαση δεν μπορεί ν’ ακυρωθεί παρά μόνο για λόγους μοιχείας”. Πάνω σ’ αυτό η πλάνη σου είναι αίσχιστη.  …

[ακολουθεί η αναίρεση του συγγραφέα]

Ότι οι ιερείς της σήμερον δεν έχουν την εξουσία του δεσμείν και λύειν.

Αλλά αφού δεν γνωρίζεις ποια πράγματα συνιστούν, ή αποτελούν κωλύματα, η διαλύουν τους γάμους, απέχω από το να τα συζητήσω μαζί σου. Ας στραφούμε τώρα στο θέμα των ιερέων και των ιεραρχών της Εκκλησίας, ενάντια στους οποίους παραληρείς. “Οι ιερείς σήμερα”, εκπροσωπείς την άποψη, “δεν έχουν την εξουσία του δεσμείν και λύειν, διότι τους αφαιρέθηκε, εξαιτίας των θανάσιμων αμαρτιών τους”…

[ακολουθεί αναίρεση του συγγραφέα]

Ότι δεν υπάρχει ευαγγελική εντολή να πηγαίνει κάποιος στον ιερέα για εξομολόγηση.

Τώρα, ας περάσουμε σε ένα άλλο σημείο, το οποίο αφορά την μετάνοια. Λες: “Δεν υπάρχει ευαγγελική εντολή να πηγαίνει κάποιος σε ιερέα για εξομολόγηση, διότι ο απόστολος Ιάκωβος λέει ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τὰ παραπτώματα[21]. Δεν είπε εξομολογείσθε στους ιερείς, αλλά εξομολογείσθε αλλήλοις…

[ακολουθεί αναίρεση του συγγραφέα]

Περί του Δακτυλιδιού, της Μήτρας και της Ποιμαντορικής Ράβδου.

[στην παράγραφο αυτή ο Ερρίκος παρουσιάζεται αντίθετος στη χρήση των παραπάνω συμβόλων, χωρίς όμως να παρατίθεται κάποιος λόγος του].

Ότι Εκκλησίες από ξύλο ή πέτρα δεν πρέπει να κατασκευάζονται.

Για τις Εκκλησίες, για τις οποίες μίλησες στο πρώτο σου κεφάλαιο, λες ότι δεν πρέπει να κατασκευάζονται από ξύλο ή πέτρα…  Κι όμως σκοπεύεις να υποτάξεις και να ταλαιπωρήσεις τον οίκο του Θεού και το κάλλος του και όλη την κατάσταση της Εκκλησίας…

[ακολουθεί αναίρεση του συγγραφέα].

Περί των δεήσεων υπέρ των κεκοιμημένων.

Η θέση σου: “Κανένα καλό έργο δεν βοηθά τον νεκρό, διότι από την στιγμή που θα πεθάνει κάποιος, είτε καταδικάζεται οριστικά ή σώζεται – είναι ξεκάθαρα αιρετικό… [ακολουθεί αναίρεση του συγγραφέα].»

Δ.

«Προς όλους τους Αρχιεπισκόπους και Επισκόπους, Χιλδεβέρτος, ταπεινός επίσκοπος της Le Mans.

Οι κομιστές αυτής της επιστολής, Κυπριανός και Πέτρος, παραμέρισαν την φιλοδοξία του πνεύματός τους και κατέβηκαν στην κοιλάδα του θανάτου ακολουθώντας έναν ψευδο-προφήτη με το όνομα Ερρίκος, και ακολουθώντας αυτόν κακοποίησαν τους εαυτούς τους. Αυτός ο Ερρίκος είναι αρχιυπηρέτης του διαβόλου, ο φημισμένος ακόλουθος του Αντιχρίστου. Οι αδελφοί μας προσκολλήθηκαν σ’ αυτόν, όταν προσποιούνταν τον θρησκευόμενο στην ενδυμασία και στα λόγια του, μέχρις ότου η φαύλη ζωή του και η αιρετική διδασκαλία του φανερώθηκαν σ’ αυτούς.
Όταν είδαν ότι τα μονοπάτια που ακολουθούσε δεν ήταν της δικαιοσύνης τον εγκατέλειψαν κι επέστρεψαν σε μας – στην επαρχία μας είχε μεταφέρει την αρρώστια του με τόση αποτελεσματικότητα, ώστε ένας εκκλησιαστικός μόλις μετά βίας μπορούσε να διαφυλάξει την ελευθερία του, ακόμη και μέσα στα τείχη της εκκλησίας. Με την βοήθεια του Θεού, μετά από πολλές δοκιμασίες, καταφέραμε να κάνουμε την οχιά να πάψει να σφυρίζει και αποκαλύψαμε την αθλιότητα της ζωής του και το δηλητήριο της διδασκαλίας του. Έκτοτε, αυτοί οι δύο ξεντύθηκαν τον χιτώνα της πλάνης και του αγγέλου του σκότους, και επέστρεψαν στην νουθεσία μας, την οποία ενστερνίστηκαν με ζήλο. Γι’ αυτό, αδελφοί μου, σας γράφω αυτή την αδελφική επιστολή, ώστε αν αυτοί οι δύο νέοι τύχει να εισέλθουν στην επαρχία σας, να μην υποφέρουν εξαιτίας αυτού του επεισοδίου: Μάλλον χαρείτε, διότι νεκροί ήταν και αναστήθηκαν, χαμένοι και βρέθηκαν.»

E.

« 1.Ήρθε εις γνώση μας το μεγάλο κακό, το οποίο κάνει καθημερινά στην Εκκλησία ο αιρετικός Ερρίκος. Τώρα απασχολείται στην επικράτειά σας, ένας λυσσασμένος λύκος με ένδυμα προβάτου. Αλλά, σύμφωνα με την υπόδειξη που δόθηκε από τον Κύριό μας, μπορούμε να πούμε τι είδους άνθρωπος είναι από τους καρπούς του. Εκκλησίες χωρίς κόσμο, κόσμος χωρίς ιερείς, ιερείς χωρίς σεβασμό εξαιτίας τους, και Χριστιανοί χωρίς Χριστό.

Οι εκκλησίες θεωρούνται συναγωγές, αρνείται η ιερότητα του ασύλου του Θεού, τα μυστήρια δεν θεωρούνται ιερά και οι άγιες ημέρες στερούνται επισημότητας. Άνδρες πεθαίνουν με τις αμαρτίες τους και παντού ψυχές εκσφενδονίζονται ενώπιον του τρομερού δικαστηρίου, αλύτρωτες από μετάνοια, αφρούρητες από την Κοινωνία. Αρνείται η χάρις του βαπτίσματος, και τα παιδιά των Χριστιανών κρατούνται μακριά από την ζωή που δίνει ο Χριστός. Αν και ο Χριστός κραυγάζει: “Άφετε τα παιδία έρχεσθαι προς με[22]”, ωστόσο τα παιδιά κρατούνται μακριά από την σωτηρία. Είναι δυνατόν ο Θεός, που πολλαπλασιάζει την σωτηρία, για να σώσει τον άνθρωπο και το κτήνος, να παρακρατά το έλεός του από τα αθώα; Ο Σωτήρας έγινε παιδί για χάρη των παιδιών, γιατί σας κακοφαίνεται; Αυτό είναι διαβολικός φθόνος, αυτός είναι ο φθόνος που έφερε τον θάνατο στον κόσμο˙ ή μήπως αυτός ο άνθρωπος νομίζει ότι ο Σωτήρας δεν θέλει τα παιδιά επειδή είναι παιδιά; Αν αυτό είναι το θέμα τότε μάταια ο παντοδύναμος Κύριος γεννήθηκε παιδί, για να μην πω μαστιγώθηκε, εμπαίχτηκε, σταυρώθηκε και πέθανε.

2. Πως μπορεί να είναι άνθρωπος του Θεού, αυτός που φέρεται έτσι και διδάσκει ενάντια στον Θεό; Είναι σοκαριστικό το ότι μπορεί να εισακούγεται από τόσους πολλούς, και να έχει τόσους ακολούθους που τον πιστεύουν. Δυστυχισμένοι άνθρωποι! Στο άκουσμα ενός αιρετικού κλείνετε τ’ αυτιά σας σε όλους τους προφήτες και τους αποστόλους που με το ίδιο πνεύμα της αλήθειας ενοποίησαν όλα τα έθνη στην Εκκλησία με μια πίστη στο Χριστό. Συνεπώς οι θείοι προφήτες εξαπατήθηκαν και τα μάτια και οι καρδιές αυτών που πιστεύουν ότι αυτά που είπαν εκπληρώθηκαν, εξαπατήθηκαν επίσης. Με πια καταπληκτική και μεγαλύτερη από των Ιουδαίων τύφλα κλείνει αυτός ο άνθρωπος τα μάτια του στην καθαρή αλήθεια ή, επειδή δυσανασχετεί στην εκπλήρωση, με κάποια διαβολική τέχνη πείθει ανόητους ανθρώπους ν’ αγνοούν τα προφανή γεγονότα μπροστά τους και να πιστεύουν ότι οι προφήτες απατήθηκαν και ότι οι απόστολοι έσφαλλαν˙ ότι όλος ο κόσμος, ακόμη και μετά που ο Χριστός έχυσε το αίμα του, οδηγείται στην απώλεια˙ και ότι ο πλούτος του ελέους και της χάριτος του Θεού είναι μόνο γι’ αυτούς που τον ακολουθούν; Εξαιτίας αυτού, αν και αδύναμος στο σώμα, πήρα την στράτα που οδηγεί σ’ αυτές τις περιοχές, τις οποίες λυμαίνεται αυτός ο κάπρος χωρίς κανείς να του αντιστέκεται ή να προσπαθεί να τους σώσει.. Όταν κυνηγήθηκε στην Φραγκία για την κακία του, η μόνη ανοικτή σ’ αυτόν περιοχή ήταν η δικιά σας. Μόνο υπό την προστασία σας μπορούσε να καταστρέψει άγρια το ποίμνιο του Χριστού. Αλλά είτε αυτό είναι σύμφωνο με την τιμή σας είτε όχι, εσείς μόνος πρέπει να κρίνεται. Ωστόσο, δεν είναι να θαυμάζει κανείς το ότι αυτό το ύπουλο ερπετό σας εξαπάτησε, εφόσον έχει την εμφάνιση της ευσέβειας, αλλά όχι την υπεροχή της.

3. Τώρα ακούστε, τι είδους άνθρωπος είναι. Είναι ένας αποστάτης, που έχει εγκαταλείψει τον μοναχικό βίο (διότι κάποτε ήταν μοναχός), επέστρεψε στον κόσμο και την βρωμιά της σάρκας, όπως ο σκύλος στο δικό του ξέρασμα. Επειδή ντρεπόταν να ζήσει ανάμεσα στους συγγενείς του και σ’ αυτούς που τον γνώριζαν, η μάλλον επειδή δεν του επιτρέπονταν να το πράξει λόγω των εγκλημάτων του, ανασκουμπώθηκε και πήρε το δρόμο για κει που δεν είναι γνωστός, κι έτσι έγινε αλήτης και φυγάς επάνω στη γη. Όταν άρχισε να ψάχνει τα προς το ζην πούλησε το Ευαγγέλιο (είναι μορφωμένος), διαδίδοντας τον λόγο του Θεού για τα λεφτά και κηρύττοντας για να μπορέσει να ζήσει. Αν καταφέρει να εξασφαλίσει κάτι από τους απλούς ανθρώπους και τις γριές, δεν μπορεί να το κρατήσει αλλά το ξοδεύει στον τζόγο ή σε πιο αίσχιστους τρόπους.

Συχνά, ύστερα από μια μέρα κολακείας του κόσμου, αυτός ο αξιοσημείωτος κήρυκας βρίσκεται να κάνει παρέα με πόρνες, μερικές φορές ακόμη και με παντρεμένες. Ψάξτε αν θέλετε, γιατί έφυγε από την Lausanne, την Le Mans, το Poitiers, το Bordeaux. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος για να του επιτραπεί να επιστρέψει σε αυτά τα μέρη, εξαιτίας της κακής φήμης που άφησε πίσω του. Πραγματικά ελπίζετε να συλλέξετε πλούσιους καρπούς από τέτοιο δέντρο; Μιαίνει το χώμα στο οποίο πατά και βρωμίζει τα ρουθούνια του κόσμου, διότι, σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου, ένα κακό δέντρο δεν μπορεί να φέρει καλούς καρπούς.

4. Αυτός, όπως σας είπα, είναι ο λόγος του ερχομού μου. Αλλά δεν έρχομαι από μόνος μου, οδηγούμε από τις εκκλήσεις και το χάλι της Εκκλησίας, για να δω αν τα αγκάθια και οι φαυλότητες αυτού του ανθρώπου μπορούν να εκριζωθούν από τον αγρό του Κυρίου, όσο είναι ακόμα νωρίς, όχι από το χέρι μου, διότι είμαι ένα τίποτα, αλλά από τα χέρια των επισκόπων που είναι μαζί μου, και επίσης από την βοήθεια της δεξιάς σας. Ο αρχηγός των επισκόπων είναι ο σεβασμιότατος επίσκοπος Όστιας[23], απεσταλμένος της Αγίας Έδρας για τον σκοπό αυτό. Είναι άνθρωπος με σπουδαία έργα στον Ισραήλ και μέσω αυτού ο Κύριος χάρισε την νίκη στην Εκκλησία σε πολλές περιπτώσεις. Πρέπει να μεριμνήσετε, εξοχότατε, να τον υποδεχτείτε με τιμή και όσους είναι μαζί του˙ έτσι ώστε το καλό έργο που ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος ανέλαβε για χάρη σας και για χάρη του λαού σας, να μην αποβεί μάταιο, δώστε του την βοήθεια που χρειάζεται κατά την εξουσία που σας δόθηκε άνωθεν.»

ΣΤ.

«Στην γειτονιά της Τουλούζης κάποιος Ερρίκος, κάποτε μοναχός και αργότερα αποστάτης, με πολύ κακό τρόπο ζωής και καταστροφική διδασκαλία, είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον των άστατων ανθρώπων της περιοχής με δελεαστικά λόγια και, όπως ο Απόστολος προείπε για κάποιους ἐν ὑποκρίσει ψευδολόγων[24] κι επικοινώνησε μαζί τους με πλανερές κουβέντες.

Επίσης, ήταν εχθρός της Εκκλησίας, δυσφημώντας με ασεβή τρόπο τα μυστήρια και τους λειτουργούς της. Είχε ήδη προοδεύσει υπέρμετρα στην κακία. Διότι ο σεβαστός πατέρας, όταν έγραψε στον κόμη της Τουλούζης, είπε μεταξύ άλλων: “Εκκλησίες χωρίς κόσμο, κόσμος χωρίς ιερείς, ιερείς χωρίς σεβασμό εξαιτίας τους, και Χριστιανοί χωρίς Χριστό. Οι εκκλησίες θεωρούνται συναγωγές, αρνείται η ιερότητα του ασύλου του Θεού, τα μυστήρια δεν θεωρούνται ιερά και οι άγιες ημέρες στερούνται επισημότητας[25]”.

Λόγω της μεγάλης ανάγκης, ο άγιος άνδρας ανέλαβε να ταξιδεύσει, και σ’ αυτό είχε ήδη δεχθεί παρότρυνση από την Εκκλησία της περιοχής εκείνης˙ στο τέλος πείστηκε και συνοδεύθηκε από τον σεβασμιότατο Alberic, επίσκοπο Όστιας και λεγάτο της Αγίας Έδρας. Όταν έφθασε, τον υποδέχθηκαν οι κάτοικοι της περιοχής με πολλή αφοσίωση, λες και άγγελος εξ ουρανού είχε κατέβει ανάμεσά τους. Δεν μπορούσε να προχωρήσει διότι κανείς δεν μπορούσε να συγκρατήσει το πλήθος του κόσμου που τον πίεζε, τόσοι πολλοί ήταν που ένα ολόκληρο ημερονύχτιο έρχονταν για να λάβουν την ευχή του και να ικετεύσουν την βοήθειά του.

Δίδαξε, ωστόσο, στην πόλη της Τουλούζης για αρκετές μέρες, καθώς και σε άλλα μέρη, όπου συνήθιζε να πηγαίνει και να μολύνει ο δύστυχος αιρετικός. Οδήγησε πολλούς απλούς ανθρώπους στην ορθή πίστη, τους ανακάλεσε από την πλάνη, αποκατέστησε αυτούς που είχαν μεταστραφεί. Και με την αυθεντία του κατήγαγε νίκη και επιβλήθηκε στους διαστροφείς και στενοκέφαλους, ώστε δεν τολμούσαν να φέρουν αντίρρηση ούτε να εμφανιστούν. Όσο για τους υπόλοιπους, αν και ο αιρετικός προσπάθησε να κρυφτεί, πάντως οι δρόμοι του έκλεισαν και τα μονοπάτια του επιτηρήθηκαν τόσο, ώστε δεν ήταν ασφαλής πουθενά έκτοτε. Τελικά συνελήφθη και παραδόθηκε στον επίσκοπο. Σ’ αυτό το ταξίδι ο Θεός δοξάστηκε από τον υπηρέτη του με πολλά θαυμάσια έργα στις καρδιές αυτών που ανακάλεσε από τις ασεβείς πλάνες, και στα σώματα άλλων, οι οποίοι θεραπεύθηκαν από διάφορες αρρώστιες.»

Ζ.

«Προς τον αγαπητό αυθέντη Αρχεφρέδο και το πρεσβυτέριο, ο αδελφός Γοδεφρείδος.

Γνωρίζω εκ πείρας ότι με σας, αγαπητέ μου αυθέντη, οι φραστικές αβρότητες δεν θα με ωφελήσουν. Ο υιός, τον οποίο φροντίσατε με περισσότερη τρυφερότητα από τους άλλους, και κρατήσατε με περισσότερη αγάπη όχι επειδή τον κρίνατε άξιο αλλά επειδή γνωρίζατε την αδυναμία του, δεν μπορεί να σας κρύψει τίποτα, εφόσον εσείς δέχεσθε ελεύθερα αυτούς που δεν έχουν ευφράδεια, σύμφωνα με τον απόστολο που λέει οὐ γάρ ἐν λόγῳ ἡ βασιλεία του Θεοῦ, ἀλλ’ ἐν δυνάμει[26]. Γιατί να αναλώνομαι σε λόγους; Γνωρίζετε την αγάπη που σας τρέφω. Γνωρίζετε πόσο χρειάζομαι τις προσευχές τις δικές σας και του ποιμνίου σας. Δεν αγνοείτε ούτε την αγάπη, ούτε την ανάγκη μου. Θα σιωπήσω, λοιπόν, διότι ξέρω ότι γράφω σε κάποιον που με γνωρίζει. Καλύτερα, ενθυμούμενος πόσο ανήσυχος ήσασταν εσείς και όλοι στο Κλαιρβώ όταν αναχωρήσαμε, τις ανησυχίες σχετικά με το ταξίδι του ηγουμένου, θα γράψω για πιο σημαντικά πράγματα, για όσα είδαμε και ακούσαμε, κι έτσι θα σας παρηγορήσω.

Καθώς πλησιάζαμε στο Poitiers, ο επίσκοπος δεν ήταν καλά, ώστε άρχισε να μετανοεί που ανέλαβε τους κόπους αυτού του ταξιδιού. Αλλά εκεί, προς μεγάλη ανακούφιση δική του και δική μου, είδε ένα όραμα, στο οποίο μια φωνή έψαλλε “Και ο οίκος πληρώθηκε από την ευωδία του μύρου”. Το άσμα συνέχισε για μερικές στροφές και κάθε μια τελείωνε με τα ίδια λόγια “Και ο οίκος πληρώθηκε από την ευωδία του μύρου”. Αργότερα φάνηκε πόσο σφάλλαμε στην ερμηνεία της σημασίας του. Κάποια άλλη ημέρα, όπως ξεκουράζονταν ο αββάς, ακόμη ένα άσμα ήρθε στο στόμα του “Οι δίκαιοι αγαλλιάσονται εν Κυρίω”, και συχνά ξαγρυπνούσε αναλογιζόμενος το γεγονός. Στο Poitiers που περάσαμε την νύκτα, περπατούσε μόνο με έναν φανό. Ο φανός έσβησε και ο ηγούμενος του Charlieu τον είδε να περπατά χωρίς φως. Αργότερα, παραδέχτηκε ότι ο φανός άναψε πάλι από κάποιον ήχο, κι έκαιγε όταν επέστρεψε σε μας.

Κάτι που συνέβη στην Bordeaux αξίζει να καλείται θαύμα. Οι πείσμονες εκκλησιαστικοί πείστηκαν να επιτρέψουν την εισαγωγή των κανόνων στην επισκοπή, αν και είχαν αντισταθεί για εφτά χρόνια με αποτέλεσμα ν’ αφορισθούν. Εξαιτίας αυτού, ο αρχιεπίσκοπος είχε εξορισθεί από την θέση του εδώ και πέντε χρόνια, αφήνοντας ορφανή την εκκλησία, και είχαν αντισταθεί βίαια στην επιστροφή του. Το μίσος του κόσμου για τον αρχιεπίσκοπο ήταν τόσο μεγάλο, ώστε όταν εισήλθε στην πόλη μάς γιουχάρανε όλους, ως υποστηρικτές του. Αλλά ο ζων και δυνατός λόγος του Θεού τους συγκίνησε περισσότερο από όσο αυτοί που ήξεραν το μεγάλο μπλέξιμο και την λυπητερή ιστορία της υπόθεσης τολμούσαν να ελπίζουν.

Στο χωριό Bergerac ένας αριστοκράτης, σοβαρά άρρωστος, ήρθε σ’ αυτόν, και από την στιγμή εκείνη ανάνηψε, όπως μάθαμε αργότερα. Άλλος ένας κάτοικος της περιοχής, φτωχός και άπορος τώρα δοξάζει τον Θεό˙ είχε τόσο αδυνατήσει από την αρρώστια που δεν μπορούσε να εργαστεί για καιρό, αλλά αφότου μας ακολούθησε μερικές μέρες και έφαγε ψωμί ευλογημένο από τον αββά, ανέκτησε την υγεία και την δύναμή του.

Στην Cahors ένας από τους υπηρέτες του επισκόπου έχασε το φως από το ένα του μάτι, μετά από χτύπημα στο κεφάλι και το ξαναβρήκε μετά που τον σταύρωσε ο αββάς. Κάποιος άλλος ήπιε νερό που το είχε ευλογήσει αυτός, και του φάνηκε σαν να χύθηκε όλο το βάζο με το νερό στο κεφάλι του˙ από την στιγμή εκείνη ανένηψε από πυρετό, ο οποίος τον ταλαιπωρούσε επτά χρόνια.

Πώς να εξεικονίσω τον ενθουσιασμό των ανθρώπων της Périgueux; Παραλίγο να τον πνίξουν και αναγκάστηκε να φύγει λαθραία. Στην Τουλούζη αρχικά τον δέχθηκαν με χλιαρότητα˙ μετά από μερικές μέρες με ικανοποίηση και μετά από μερικές ακόμη με ενθουσιασμό. Υπήρχαν στην πόλη λίγοι, οι οποίοι υποστήριζαν την αίρεση, μερικοί από τους υφαντές, αυτούς που λένε Αριανούς. Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων υποστήριζαν την αίρεση στην πόλη, μεταξύ των οποίων και εξέχοντες πολίτες[27]. Λίγο καιρό πριν την άφιξή μας, είχαν πείσει κάποιον από τους πλούσιους της πόλης και την γυναίκα του, να πάνε σε ένα χωριό γεμάτο αιρετικούς, αφήνοντας πίσω την περιουσία και τον νεαρό γιό τους, και οι παρακλήσεις των γειτόνων τους δεν στάθηκαν ικανές να τους μεταπείσουν.

[Ο αιρεσιάρχης] λεγόταν Ερρίκος, και [οι αιρετικοί] λεγόταν Αριανοί˙ και ο κόσμος υποσχέθηκε ότι κανείς δεν θα τους δώσει προμήθειες, μέχρι να έρθουν σε δημόσια αντιπαράθεση. Θα χρειαζόταν πολύς χρόνος για να αναφέρω την φυγή του Ερρίκου και τις κρυψώνες των Αριανών. Οι Αριανοί εγκατέλειψαν την πόλη, μόλις έμαθαν τους κακούς οιωνούς και τα θαύματα που γίνονταν. Οι υποστηρικτές τους τούς αποκήρυξαν και πιστέψαμε ότι η πόλη ελευθερώθηκε από την μόλυνση της αίρεσης. Μερικοί από τους ιππότες υποσχέθηκαν να τους βγάλουν έξω και να μην τους υποστηρίξουν ξανά στο μέλλον. Για να εξασφαλιστεί ότι αυτό δεν θα παραβιαστεί από κανέναν, ο οποίος θα δωροδοκείτο από τους αιρετικούς, εκδόθηκε διαταγή ότι οι αιρετικοί, οι υποστηρικτές τους και όσοι τους βοηθούσαν δεν θα μπορούσαν να πάνε ως μάρτυρες ή να ζητήσουν αποζημίωση στα δικαστήρια, και κανείς δεν θα έκανε σχέσεις μαζί τους, είτε κοινωνικές, είτε επαγγελματικές. Καταδιώξαμε τον Ερρίκο, αλλά όπου ψάξαμε είχε φύγει.

Ο αββάς μίλησε στα χωριά που είχε αποπλανήσει˙ οι σύντροφοί του με προθυμία ομολόγησαν την πίστη τους δημόσια προς αιώνιο ζωή. Μερικούς ιππότες τους βρήκαμε στενοκέφαλους, όχι λόγω πλάνης, όπως φάνηκε, αλλά λόγω απληστίας και κακής θελήσεως. Μισούσαν τους ιερείς και γελούσαν με τα αστεία του Ερρίκου, και αυτά που δίδασκε τους έδιναν δικαιολογία και αιτιολογία, για να φέρονται με κακία. Όλοι τους, ωστόσο, συμφώνησαν, ότι δεν θα τον υποστήριζαν στο μέλλον, επειδή απέφυγε την αντιπαράθεση με τον αββά. Βγήκε απόφαση εναντίον του και εναντίον των πατρώνων του. Έγινε γνωστό σε όλους, τι είδους φαύλη ζωή ζούσε, και πως στη σύνοδο της Πίζα είχε αποκηρύξει τις αιρέσεις τις οποίες δίδασκε πάλι, και είχε παραδοθεί στον ηγούμενο, από τον οποίο είχε λάβει επιστολές που του επέτρεπαν να γίνει μοναχός στο Κλαιρβώ.

Πιστέψαμε ότι με την βοήθεια του Θεού το κακό του σύντομα θα σταματούσε. Μια χώρα που είχε πλανηθεί από τόσες πολλές αιρετικές διδασκαλίες, χρειαζόταν τώρα κήρυγμα, αλλά ο αββάς δεν πίστευε ότι μπορεί ν’ ανταπεξέλθει σ’ αυτό τον σκοπό, και φοβόταν ότι θα γίνει βάρος στους αδελφούς του. Αυτό, πιστεύω, ήταν το λάθος που κάναμε σχετικά με το άσμα, όπως ανέφερα παραπάνω.

Έχοντας λάβει πολλές επιστολές από το Κλαιρβώ, ο αββάς επιστρέφει όσο το δυνατόν συντομότερα, και ελπίζουμε ότι θα τον δείτε μετά την οκτώηχο της Αναλήψεως της Παναγίας (post octavam Assumptionis beatae Mariae, 22 Αυγούστου). Αν μόνο μπορούσαμε ν’ αντιληφθούμε τι μεγάλο δώρο, τι ανεκτίμητο δώρο μας χάρισε ο Θεός στο πρόσωπο του αγίου πατέρα μας, ενός πιστού φύλακα και πανίσχυρου προστάτη, ενός καλού ποιμένα, γεμάτου χάρη και δύναμη ενώπιον του Θεού και των αιώνων. Έχω βάσιμο λόγο να πιστεύω ότι από ταπείνωση κρατά μυστικές τις δυνάμεις του, διότι οι άρρωστοι γιατρεύονται αμέσως μετά την αναχώρησή του, έτσι ώστε αν και θεραπεύονται κανείς δεν τον δοξάζει. Έχει παραδεχθεί ότι αν παρίστατο ανάγκη, θα προτιμούσε να κινδυνέψει ο ίδιος παρά ν’ αποτύχει να τους παρέχει την σωτηρία τους.

Στην εκκλησία του αγίου Σατορνίνου στην Τουλούζη, όπου μέναμε, υπήρχε ένας απλός ιερέομόναχος με το όνομα Ιωάννης, πολύ ικανός στην φαρμακευτική. Ήταν κλινήρης λόγω αρρώστιας επί επτά μήνες, όπως μας είπε, και από το Πάσχα είχε αδυνατήσει τόσο πολύ, ώστε περίμεναν να πεθάνει. Οι κνήμες του ήταν πιο αδύνατες και από τα μπράτσα ενός αγοριού. Ο μυς του δεξιού μηρού συγκεκριμένα είχε μαραθεί και δεν μπορούσε να λυγίσει το γόνατο από το Πάσχα. Ο φτωχός άνδρας κείτονταν μισοπεθαμένος, πάντα στο κατώφλι του θανάτου, χωρίς την δύναμη να σηκωθεί να πάει στο αποχωρητήριο. Εξαιτίας της μυρωδιάς και της αδυναμίας του είχε τοποθετηθεί εκτός μοναστηριού και στεγάζονταν στην πόλη, επειδή οι άλλοι αδελφοί δεν μπορούσαν να αντέξουν την παρουσία του. Παρακάλεσε να τοποθετηθεί κοντά στον αββά. Έξι άνδρες τον μετέφεραν σε ένα κρεβάτι στο δωμάτιο που βρίσκονταν δίπλα στο δικό του. Ο αββάς τον επισκέφτηκε εκεί και αυτός εξομολογήθηκε τις αμαρτίες του και ικέτεψε για την αποκατάσταση της υγείας του. Ο αββάς τον ευλόγησε, έφυγε από το δωμάτιο κι εγώ πήγα μαζί του. Καθώς προχωρούσε αναλογίσθηκε φωναχτά, λέγοντας όπως ο πιστός υπηρέτης, “Κύριε, ζητούν σημείο, και δεν μπορούμε να προοδεύσουμε χωρίς ένα. Πόσο θα κρύβεσαι από αυτούς;” Αμέσως ο ιερομόναχος σηκώθηκε κι έτρεξε πίσω μας, και σχεδόν είχαμε φτάσει στο κελί μας όταν τον είδαμε να μας ακολουθεί, περπατώντας, όπως είπε ο ίδιος, όχι με δική του δύναμη αλλά με την χάρη του Θεού. Από κει πήγε στην εκκλησία ευχαριστώντας τον Κύριο και οι αδελφοί έψαλλαν το “Te Deum” μαζί του. Κανένας δεν θα πίστευε, αν δεν έβλεπε με τα μάτια του, την ευγνωμοσύνη με την οποία φίλησε το πόδι του αββά.

Μας είπαν για ένα παιδί επτά ετών, εξασθενημένο στην αγκαλιά της μητέρας του και κανείς δεν ήξερε τι δεν πήγαινε καλά μ’ αυτό. Όταν επέστρεψε, έχοντας λάβει την ευλογία του αββά, αμέσως εξέμεσε μια μεγάλη πέτρα, την οποία είδαν πολλοί, και θεραπεύτηκε από εκείνη την στιγμή. Στην ίδια πόλη έδωσε το φως με το σημείο του σταυρού σε έναν γέρο που ήταν τυφλό από το ένα μάτι. Έπραξε το ίδιο για ένα αγόρι, το οποίο ήταν τυφλό και από τα δύο μάτια. Ήταν μια γυναίκα στην πόλη, η οποία ξαφνικά ένιωσε πόνο στο κεφάλι και υποσχέθηκε να μην φάει μέχρι να έρθει στον άνθρωπο του Θεού. Ο σύζυγός της την προέτρεπε να φάει, αλλά πνίγηκε στην πρώτη μπουκιά κι ένας δαίμονας εισήλθε από τον οισοφάγο της. Για τρεις μέρες δεν μπορούσε να φάει ή να πιει ο,τιδήποτε. Στην συνέχεια παρουσιάστηκε στον αββά, κι έλαβε ευλογημένο ψωμί και νερό από το χέρι του. Ο αββάς της είπε να περάσει την νύχτα στο παρεκκλήσιο, για να μπορεί να την επισκέπτεται μυστικά, χωρίς οχλαγωγία. Κατά την διάρκεια της νύχτας άρχισε να φωνασκεί δυνατά. Μερικές φορές μιλούσε η ίδια η γυναίκα και μερικές ο δαίμονας. Μερικές φορές η γλώσσα της μετακινούνταν στην δεξιά πλευρά του στόματός της, και μερικές φορές στην αριστερή και το πρόσωπο που μιλούσε, άλλαζε. Ο δαίμονας είπε, προς ακρόαση όλων όσων παρίσταντο, ότι δεν θα την αφήσει μέχρι να έρθει ο αββάς, μέχρι να έρθει ο πατερούλης (abbaticulus). Έτσι ειδοποιημένος ο αββάς, την επισκέφτηκε σε όνειρο και την άφησε εν ειρήνη, αυτή που βρήκε σε αγωνία. Αμέσως μετά λειτούργησε, της έδωσε την Θεία Κοινωνία, και την έστειλε σώα σπίτι της.

Θεράπευσε τρεις ανθρώπους στην Τουλούζη, των οποίων τα χέρια κρέμονταν με τα δάκτυλα διπλωμένα πίσω και τρεις ακόμη στην περιοχή. Του φέρανε ένα κορίτσι καθώς λάμβανε μια προσφορά. Έκανε ένα σημάδι με το χέρι του, πήρε τα δάκτυλά της και τ’ άνοιξε σχετικά εύκολα. Έκανε το ίδιο και σε δύο άλλους, αν και με τον ένα, επειδή ντρεπόταν την παρουσία των επισκόπων, άνοιξε λίγο τα χέρια κι ύστερα τον παρέδωσε σ’ έναν Ναΐτη που ήταν εκεί για να ολοκληρώσει το έργο. Θεράπευσε άλλη μια περίπτωση σαν κι αυτή, σε ένα παιδί στην Damesières, παρουσία του επισκόπου της Angoulême, ο οποίος είπε έκπληκτος ότι, όταν ο αββάς έκανε το σημάδι του σταυρού με το χέρι του και τον απέλυσε, θεραπεύθηκε στο χτύπημα της χορδής (ipsa quasi esset chorda quaedam), και τα δάκτυλά του άρχισαν ν’ ανοίγουν. Στην ίδια περίσταση έκανε έναν κουφό ν’ ακούσει κι έναν μουγκό να μιλήσει. Θεράπευσε έναν πέμπτο σακάτη στο χωριό Verfeil (Viride-Folium), την έδρα του σατανά, ο οποίος σακάτης ήταν ο γιός , εκτός κι αν κάνω λάθος, ενός από τους χειρότερους αιρετικούς. Έπραξε μια έκτη θεραπεία στο χωριό του Αγ. Παύλου. Κάποιοι από τους υπηρέτες του λεγάτου θα είχαν αναγκαστεί να παραμείνουν σε αυτή την ξένη χώρα, εξαιτίας σοβαρής ασθένειας, αν δεν τους είχε θεραπεύσει με το θείο φάρμακο του ευλογημένου άρτου.

Στην πόλη Albi έκανε ακόμη ένα θαύμα μεγαλύτερο απ’ αυτά, το οποίο δεν πρέπει ν’ αποσιωπηθεί. Οι κάτοικοι αυτής της πόλης, ακούσαμε, ήταν οι πιο μολυσμένοι από την αίρεση, απ’ όσους συναντήσαμε στον δρόμο μας. Ήταν τόσο άσχημη η κατάσταση, ώστε όταν έφθασε ο λεγάτος, δύο μέρες πριν από μας, βγήκαν να τον συναντήσουν καθισμένοι πάνω σε γαϊδούρια, χτυπώντας τύμπανα, και όταν χτύπησε η καμπάνα για να καλέσει τον κόσμο στην Θεία Λειτουργία, μόλις που μαζεύτηκαν τριάντα άτομα στην εκκλησία. Δύο μέρες αργότερα ο κόσμος υποδέχτηκε με μεγάλη χαρά τον αββά, αλλά επειδή είχε ακούσει τόσα πολλά για την κακία τους, που ήταν απρόθυμος να δεχθεί την αφοσίωσή τους. Την επόμενη μέρα, του αγίου Πέτρου [1η Αυγούστου], προσήλθαν τόσοι πολλοί για ν’ ακούσουν τον λόγο του Θεού που η μεγάλη εκκλησία δεν τους χωρούσε. Ο αββάς απευθύνθηκε σ’ αυτούς έτσι:

› Έχω έρθει να σπείρω, αλλά βρίσκω τον αγρό ήδη σπαρμένο με κακό σπόρο. Αλλά είστε λογικός αγρός˙ είστε στο κάτω-κάτω ο αγρός του Θεού. Θα σας δείξω δύο ειδών σπόρους και μπορείτε ν’ αποφασίσετε τι θα επιλέξετε.

Ξεκίνησε με το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας κι προσεκτικά ανέπτυξε κάθε σημείο που δίδασκε ο αιρετικός και τι έλεγε επ’ αυτού η αληθινή πίστη. Ύστερα τους ρώτησε τι θα επέλεγαν. Όλος ο κόσμος άρχισε να καταριέται και να κατηγορεί την κακία του αιρετικού, και να λαμβάνει ευχαρίστως τον λόγο του Θεού και την Καθολική Πίστη. “Μετανοείτε”, είπε ο αββἀς. “Καθένας από σας μολύνθηκε. Επιστρέψτε στην ενότητα της Εκκλησίας. Έτσι θα ξέρουμε ποιος μετανόησε και αποδέχθηκε τον λόγο της ζωής, σηκώστε το δεξί σας χέρι στον ουρανό ως σημάδι καθολικής ενότητας”. Όλοι ύψωσαν το δεξί τους χέρι με αγαλλίαση και έτσι τέλειωσε την ομιλία του. Έτσι κι εγώ τελειώνω την επιστολή αυτή. Χαίρετε.»

Η.

«4. Υπάρχουν επίσης κάποιοι άλλοι αιρετικοί στην περιοχή μας, οι οποίοι διαφέρουν εντελώς από αυτούς που περιγράψαμε. Από τον μεταξύ τους ανταγωνισμό και διαμάχη μάθαμε την ύπαρξή τους. Αυτοί οι τελευταίοι αρνούνται ότι στο θυσιαστήριο συμβαίνει το θαύμα του Σώματος του Χριστού, επειδή κανένας ιερέας της Εκκλησίας δεν είναι έγκυρα χειροτονημένος. Διότι, λένε, το αποστολικό αξίωμα έχει διαφθαρεί μέσω της εμπλοκής σε κοσμικές υποθέσεις και λόγω αποτυχίας στην διεξαγωγή του πολέμου του Θεού, όπως έκανε ο Πέτρος˙ αυτός που κάθεται στον θρόνο του Πέτρου έχασε την αρμοδιότητα να χειροτονεί, η οποία είχε δοθεί στον Πέτρο. Κι επειδή η Αγία Έδρα δεν έχει αυτή την εξουσία, οι Αρχιεπίσκοποι και οι Επίσκοποι, που ζουν κοσμική ζωή μέσα στην Εκκλησία, δεν μπορούν να λάβουν από αυτή την Έδρα την εξουσία να χειροτονούν κανένα. Ισχυρίζονται ότι το στηρίζουν αυτό στα λόγια του Χριστού, «ἐπί τῆς Μωσέως καθέδρας ἐκάθισαν οἱ γραμματεῖς καί Φαρισαῖοι. Πάντα οὖν ὅσα ἐάν εἴπωσιν ὑμῖν τηρεῖν, τηρεῖτε καί ποιεῖτε»[28], σαν να δόθηκε μόνο σε τέτοιους ιεράρχες η εντολή και η διδασκαλία, και τίποτα παραπάνω.

Έτσι θεωρούν άκυρη την ιεροσύνη της Εκκλησίας και καταδικάζουν τα μυστήρια αυτής, εκτός μόνο από το βάπτισμα, και αυτό μόνο για ενήλικες, οι οποίοι, λένε, βαπτίζονται από τον Χριστό, ανεξάρτητα ποιος λειτουργεί το μυστήριο. Δεν δέχονται τον νηπιοβαπτισμό εξαιτίας του ευαγγελικού χωρίου, «ὁ πιστεύσας καί βαπτισθείς σωθήσεται»[29]. Αποκαλούν τον γάμο πορνεία, εκτός από αυτόν που συνάπτεται μεταξύ παρθένων, ανδρός και γυναικός, βασίζοντας αυτή την πεποίθηση στα λόγια με τα οποία ο Κύριος απάντησε στους Φαρισαίους, «ὅ οὐν ὁ Θεός συνέζευξεν, ἄνθρωπος μή χωριζέτω»[30], λες και ο Θεός ένωσε μόνο τέτοιους (σ.τ.μ. παρθένους) καθ’ ομοίωση της ένωσης των πρωτόπλαστων. Επίσης βασίζουν την πεποίθησή τους στην απάντηση προς τα ίδια άτομα, που έγειραν ενστάσεις προς Αυτόν σχετικά με το διαζύγιο που διέταξε ο Μωυσής, «ἀπ’ ἀρχῆς δέ οὐ γέγονεν οὕτω», κι επίσης από τα λόγια που ακολουθούν «ὁ άπολελυμένην γαμήσας μοιχᾶται»[31]˙ κι επίσης από τα λόγια του Αποστόλου «Τίμιος ὁ γάμος ἐν πᾶσι καί ἡ κοίτη ἀμίαντος»[32].

5. Δεν δίνουν καμία αξία στην μεσιτεία των αγίων. Νηστείες και άλλες αυτοτιμωρίες που γίνονται για τις αμαρτίες, προσθέτουν ότι δεν χρειάζονται για τους δίκαιους, ούτε και για τους αμαρτωλούς, διότι όποια μέρα ο αμαρτωλός θρηνήσει για τις αμαρτίες του, συγχωρούνται όλες. Τις εκκλησιαστικές τελετές τις θεωρούν προλήψεις, εκτός από αυτές που ίδρυσε ο Χριστός και καθιέρωσαν οι απόστολοι. Δεν δέχονται ότι υπάρχει φωτιά του πουργατορίου μετά θάνατον, αλλά διδάσκουν ότι οι ψυχές πηγαίνουν αμέσως είτε στην αιώνια ανάπαυση, είτε στην τιμωρία την στιγμή που αφήνουν το σώμα, σύμφωνα με τα λόγια του Σολομώντα, «καί ἐάν πέσῃ ξύλον ἐν τῷ νότῳ καί ἐάν ἐν τῷ βορρᾷ, τόπῳ, οὗ πεσεῖται τό ξύλον, ἐκεῖ ἔσται»[33]. Κι έτσι εκμηδενίζουν τις προσευχές και τις προσφορές των πιστών για τους κεκοιμημένους.»

δ. Παρατηρήσεις.

- Η καταγωγή του Ερρίκου είναι άγνωστη. Η μόνη αποδεκτή ένδειξη είναι η επιτυχία του κηρύγματός του στις γαλλόφωνες περιοχές, πράγμα που υποδεικνύει καταγωγή από αυτή την χώρα. Ήταν αποστάτης μοναχός, ίσως και ιερέας, αλλά παραμένει άγνωστη η μονή της μετανοίας του, όπως και το αν έφυγε ο ίδιος από κει ή αν εκδιώχθηκε. Κατά την εκτίμηση του J. B. Russell, προέρχονταν πιθανότατα από το Κλουνύ[34].

- Η πρώτη δημόσια εμφάνισή του καταγράφεται το 1116 στη Le Mans, ήδη, όμως, έχει σχηματισμένο κύκλο οπαδών και ακολούθων που τον συνοδεύουν. Από την επιστολή του Βερνάρδου φαίνεται ότι πριν πάει στην Le Mans είχε κηρύξει στην Lausanne.

- Στην Le Mans ο Ερρίκος βρήκε πρόσφορο έδαφος, έτοιμο ακροατήριο για το κήρυγμά του. Ο λόγος είναι ότι η πόλη βρίσκονταν εδώ και καιρό σε κοινωνική ανησυχία. Το 1070 είχε γίνει μια αποτυχημένη προσπάθεια για την εγκατάσταση κομμούνας στην πόλη, ενώ το 1092 ο επίσκοπος Hoel είχε επιβάλει γενική απαγόρευση. Η παραγωγή και το εμπόριο δεν είχαν λάβει την απαιτούμενη ανεξαρτησία από τις φεουδαρχικές αρχές και την εκκλησία για την ανάπτυξή τους.

Ο επίσκοπος Χιλδεβέρτος της Lavardin (Le Mans 1097-1125, αρχιεπίσκοπος Τουρώνης 1125-1133), αν και παρουσιάζεται μέσα στο κείμενο, ως ιδιαίτερα αφελής, λόγω της άδειας που έδωσε στον Ερρίκο ν’ αναστατώσει την πόλη, στην πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου τέτοιος. Οπαδός της Γρηγοριανής μεταρρύθμισης, πίστεψε ότι το κήρυγμα του Ερρίκου θα τον βοηθούσε να την επιβάλει. Ήταν άνθρωπος της αριστοκρατίας και είχε πολιτικές φιλοδοξίες, όπως φαίνεται από τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε στην ενοποίηση των επαρχιών Maine και Anjou[35]. Συνεπώς η κοινωνία της πόλης βρισκόταν σε αντιπαράθεση με την αριστοκρατία και την Εκκλησία, οπότε το αντικληρικαλιστικό κήρυγμα του Ερρίκου, γαρνιρισμένο με την εικόνα της αποστολικής φτώχειας, ηχούσε ευχάριστα στα αυτιά των ακροατών, σε αντίθεση με τον προβαλλόμενο σκανδαλιστικό πλούτο της αριστοκρατίας.

- Η δράση του Ερρίκου αντιμετωπίστηκε με πολιτική παρέμβαση και όχι με θεολογική αναίρεση στη Le Mans, όπως έγινε αργότερα στην Τουλούζη από τον Βερνάρδο. Ο Χιλδεβέρτος επείγονταν ν’ απαλλαγεί από αυτόν, χωρίς να ενδιαφέρεται για την μετέπειτα δράση του. Τον έστειλε ν’ αναστατώσει άλλες περιοχές. Η σύλληψή του από τον Αρχιεπίσκοπο Αρελάτης Βερνάρδο και η προσαγωγή του από τον ίδιο ενώπιον του πάπα Ιννοκέντιου ΙΙ στην Πίζα, δείχνουν ότι κατευθύνθηκε νότια. Κήρυξε στο Πουατιέ και το Μπορντώ. Δύο ιερείς της Le Mans, οι οποίοι τον είχαν ακολουθήσει, τον εγκατέλειψαν ήδη από το 1125.

- Λίγο πριν την καταδίκη του από την σύνοδο της Πίζας, ήρθε σε αντιπαράθεση με τον μοναχό Γουίλλιαμ, πιθανόν μεταξύ των ετών 1132-1135. Η καταγραφή της αντιπαράθεσης είναι η πλέον αξιόπιστη έκθεση της διδασκαλίας του, αν και φαίνεται ότι προβάλλει κυρίως τα επιχειρήματά του και όχι την δογματική διδασκαλία του, καθεαυτή. Η πιο πιθανή εκδοχή είναι να πρόκειται για τον William του Saint-Thierry (1085-1148), σύντροφο του Βερνάρδου του Κλαιρβώ και συγγραφέα αρκετών έργων θεολογίας. Αυτός ο William αντιμετώπισε με επιτυχία, μέσω πολεμικών έργων δικών του, τα έργα του Πέτρου Αβελάρδου (1079-1142) και του Gilbert de la Porrèe[36].

- Η εμπροσθοφυλακή του κηρύγματος του Ερρίκου ήταν ο αντικληρικαλισμός. Αυτό οφείλονταν στην επιτυχία που είχε ένα τέτοιου είδους κήρυγμα στην αποδοχή της διδασκαλίας του από τον κόσμο. Ο αντικληρικαλισμός δεν ήταν ο πυρήνας της διδασκαλίας. Αντίθετα αυτή επικεντρώνονταν σε μια αρνητική στάση έναντι των μυστηρίων, η για να το πούμε καλύτερα έναντι του σωτηριολογικού τους χαρακτήρα και όχι έναντι των ίδιων των μυστηρίων[37]. Αυτό τουλάχιστον προκύπτει από την μελέτη του έργου του William. Για να στηρίξει την διδασκαλία του, ο Ερρίκος αποτείνονταν ότι στηρίζεται στην Αγία Γραφή, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι η αίρεση είχε ευαγγελικό χαρακτήρα. Η αλήθεια όμως είναι ότι ο Ερρίκος απομακρύνονταν από την Αγία Γραφή, όχι γιατί δεν επικαλούνταν εδάφια από αυτήν, αλλά επειδή τα ερμήνευε κατά τα συμφέροντά του. Δεν εναντιώθηκε ανοικτά στους Πατέρες τις Εκκλησίας. Δήλωσε ότι τους σέβονταν. Δεν ακολουθούσε, όμως, την ερμηνευτική τους, απορρίπτοντας κατ’ ουσία την Ιερά Παράδοση. Για το πώς και από πού ξεκινά και αναπτύσσεται η διδασκαλία του Ερρίκου θα μιλήσουμε παρακάτω.

- Έχει ειπωθεί ότι η άρνηση του Ερρίκου να δεχθεί ως έγκυρες τις προσφορές και τις προσευχές για τους νεκρούς, προέρχεται από την απόρριψη εκ μέρους του, του δόγματος περί πουργατορίου. Δεν είναι έτσι. Το αιρετικό, ούτως ή άλλως αυτό δόγμα, μόλις τον ΙΒ’  επικράτησε στην παπική εκκλησία. Η άποψη του Ερρίκου στηρίζονταν στον αντικληρικαλισμό του και στην άρνηση να δεχθεί τους ιερείς ως μεσίτες μεταξύ Θεού και ανθρώπων. Κατά παρόμοιο τρόπο δεν δέχονταν και τις μεσιτείες των αγίων. Από πού προκύπτει αυτό θα το δούμε παρακάτω. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί τώρα είναι ότι η όλη στάση του έναντι της Εκκλησίας και του ρόλου της δείχνει ότι ο Ερρίκος δίδασκε μια πιο προσωπική σχέση, σχεδόν ιδιωτική, μεταξύ Θεού και ανθρώπου, και η σωτηρία, ως αποτέλεσμα αυτής της σχέσης, δεν επηρεάζονταν από την επέμβαση τρίτου παράγοντα, είτε προς την μια κατεύθυνση, δηλ. την σωτηρία, είτε προς την άλλη, δηλ. την απώλεια.

- Το όνομα του Ερρίκου στα γαλλικά προφέρεται Ανρί και οι οπαδοί του Ανριανοί, θα λέγαμε Ερρικιανοί στα ελληνικά. Κατόπιν τούτου θα πρέπει να επανεξεταστεί το κατά πόσον οι πηγές, όταν αναφέρονται σε Αριανούς, εννοούν κάποιο συσχετισμό με τους οπαδούς του Αρίου.

- Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη αναφορά για την τύχη του Ερρίκου. Μια τελευταία πληροφορία για την αίρεσή του προέρχεται από τον Ματθαίο Παρίση. Αναφέρεται ότι το 1151 στην Γασκώνη ένα νεαρό κορίτσι, εμπνευσμένο από την Παναγία, επανέφερε με το κήρυγμά του πολλούς οπαδούς της αίρεσης στην Εκκλησία[38].

6.2.17. Peter de Bruys.

α. Ιστορικά.

Ο Πέτρος de Bruys εμφανίζεται στο προσκήνιο της αιρετικής διδασκαλίας το 1112 μ.Χ. Γενικά, είναι αποδεκτό ότι καταγόταν από το χωριό Bruys, το οποίο βρίσκεται στις γαλλικές Άλπεις. Ξεκίνησε την καριέρα του στην περιοχή που βρίσκεται στους πρόποδες της μεγάλης αυτής οροσειράς, ανατολικά το ποταμού Rhone. Η έναρξη της δράσης του συμπίπτει με αυτή του Ερρίκου. Αν και οι ερευνητές τείνουν να θεωρούν τον δεύτερο μαθητή του πρώτου, ωστόσο οι ενδείξεις δείχνουν ότι στην πρώιμη αυτή περίοδο οι δύο αιρετικοί είχαν σημαντικές διαφορές, όχι όμως θεμελιώδεις, όπως θα δούμε στις παρατηρήσεις. Ωστόσο, λίγο πριν το θάνατο του Πέτρου το 1131, φαίνεται ότι οι δυο τους ήρθαν σε κάποιας μορφής άτυπη συμμαχία.

Τις περισσότερες και εγκυρότερες πληροφορίες για την δράση και την διδασκαλία του Πέτρου, τις οφείλουμε στο πολεμικό έργο του Πέτρου του Ευσεβή. Αυτός ήταν ηγούμενος στο Κλουνύ (1152-1156) και μάλιστα θεωρείται αναμορφωτής της αδελφότητας. Το έργο του Tractatus contra Petrobrusianos είναι μια επιστολή με παραλήπτες τους ιεράρχες Bernard Guarin, αρχιεπίσκοπο Αρελάτης (1129-1138), William I, αρχιεπίσκοπο Embrun (1120-1134/5), Uldric, επίσκοπο Die (1130-1144) και William, επίσκοπο Gap (1130-1149). Στην επιστολή αυτή αργότερα προσέθεσε μια περιληπτική εισαγωγή.

Η ημερομηνία συγγραφής της αποτελεί αντικείμενο συζήτησης. Οι μεταφραστές της επιστολής, W. Wakefield & A. Evans την τοποθετούν μεταξύ των ετών 1131 και 1133, χωρίς ν’ αναφέρουν βιβλιογραφία. Μάλλον ακολουθούν την θέση των Joseph Kramp[39] και Raoul Manselli[40]. Επίσης το μεταγενέστερο έργο το τοποθετούν μετά τον θάνατο του Πέτρου. Ο εκδότης των επιστολών του Πέτρου του Ευσεβή, Giles Constable[41], την τοποθετεί μεταξύ 1139-40. Μ’ αυτή την άποψη συμφωνεί και ο James Fearns[42].

β. Πηγές.

Το έργο είναι αρκετά εκτενές για να παρατεθεί ολόκληρο. Οι πληροφορίες που αφορούν τον Πέτρο περιέχονται ούτως ή άλλως στην εισαγωγή, χωρίς μακροσκελή αλλά σύντομη αναίρεση, οπότε μεταφράζεται μόνο η εισαγωγή. Λατινικό κείμενο Petri Venerabilis… Epistola sive tractatus adversus petrobrusianos haereticos: Praefetio, PL 189.719-724. Επίσης, εκδ. James Fearns, Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis X (1968). Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 118-121. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 60-62.

γ. Κείμενο.

«Προς τους κυρίους και πατέρες, λειτουργούς της Εκκλησίας του Θεού, τους αρχιεπισκόπους Αρελάτης και Embrun, τους επισκόπους Die και Gap, ο αδελφός Πέτρος, ο ελάχιστος ηγούμενος του Κλουνύ, προσφέρει χαιρετισμούς και υπακοή.

Πρόσφατα, έγραψα μια επιστολή προς την Εξοχότητά σας, αντιμετωπίζοντας τις αιρέσεις του Πέτρου de Bruys, αλλά μεγάλος αριθμός σημαντικών ασχολιών συγκράτησε το μυαλό μου από τον συλλογισμό και την πένα μου από το γράψιμο˙ έτσι ανέβαλα να την στείλω μέχρι αυτή την στιγμή. Τώρα, επιτέλους, την αποστέλλω στην διακριτικότητά σας, ώστε μέσω υμών να έρθει σε γνώση των αιρετικών, εναντίον των οποίων είναι γραμμένη και επίσης σε γνώση των Καθολικών, από τους οποίους, παρεμπιπτόντως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Την στέλνω σε σας, διότι στις επαρχίες που ποιμαίνετε ή στις γειτονικές περιοχές, αυτή η ανόητη και ασεβής αίρεση, μια σοβαρή επιδημία, έχει καταστρέψει πολλούς ανθρώπους κι έχει μολύνει περισσότερους˙ αλλά η χάρη του Θεού βοήθησε και ευόδωσε τις προσπάθειές σας και τώρα έχει απομακρυνθεί κάπως από τις περιοχές σας. Ωστόσο, όπως άκουσα, δρα σε μια περιοχή όχι πολύ μακριά από σας.

Όταν εκδιώχθηκε από την περιοχή της Σεπτιμανίας με τις δικές σας ενέργειες και προσπάθειες, φώλιασε στην επαρχία της Novepopulana, της κοινώς λεγομένης Γασκώνης, και τις κοντινές περιοχές. Εκεί, την μια στιγμή μαζεύεται με τρόμο, την άλλη εφορμά, όταν συγκεντρώνει αρκετό θάρρος˙ εξαπατά όσους μπορεί, διαφθείρει  όσους μπορεί, και κερνά το θανατηφόρο δηλητήριο σε ανθρώπους σε διάφορα μέρη. Εξαρτάται, λοιπόν, από σας, στους οποίους έχει ανατεθεί η φροντίδα της Εκκλησίας του Θεού, λόγω αξιώματος και εξαιρετικής γνώσης και στους οποίους η Εκκλησία στηρίζεται ως ακλόνητους στυλοβάτες˙ είναι δική σας υπόθεση, λέω, να ξεριζώσετε την αίρεση κηρύττοντας και, αν αποδειχθεί απαραίτητο, με την δύναμη των όπλων των λαϊκών των περιοχών εκείνων, στις οποίες η αίρεση αγαλλιάζει, επειδή βρήκε αναπαυτικό τόπο. Αλλά εφόσον είναι σωστό, το χριστιανικό έλεος να καταβάλει μεγάλη προσπάθεια να μεταστρέψει τους αιρετικούς και όχι να τους διώχνει, ας τους δειχθεί η αυθεντία, ας προστεθεί η λογική, ώστε ν’ αναγκαστούν να υποκύψουν – στην αυθεντία, αν θέλουν να παραμείνουν Χριστιανοί, στην λογική, αν θέλουν να παραμείνουν άνθρωποι.

Ίσως είναι για το συμφέρον τους αν επιλέξουν να δώσουν προσοχή στην επιστολή που έγραψα σε σας προς αναίρεση των πλανών τους˙ και αν θέλουν να παραμερίσουν την εριστικότητα και την ισχυρογνωμοσύνη αφού την διαβάσουν προσεκτικά, έστω κι αν έχουν σφάλει κατάφωρα, θα μπορέσουν να έρθουν στα συγκαλά τους από την ανοησία αυτής της πλάνης. Αλλά αν έχουν παραδοθεί σε αδόκιμο νου[43] και επιλέξουν να παραμείνουν ανόητοι αντί σοφοί, να χαθούν αντί να σωθούν, να πεθάνουν αντί να ζήσουν, ίσως η ανάγνωση της επιστολής να ικανοποιήσει τα βαθύτερα ερωτήματα μερικών Καθολικών και είτε να θεραπεύσει την νωθρότητα της πίστης τους, που δεν είναι εμφανής στους ανθρώπους, είτε να τους περιφρουρήσει από αυτούς που η γλώσσα του προφήτη καλεί μάχαιρα οξεία[44].

Αυτός ο λόγος, τον οποίο τοποθετώ τελευταίο, ήταν για μένα ο σημαντικότερος που με οδήγησε να γράψω, έτσι ώστε, αν και αυτή η επιστολή μπορεί ν’ αντικρουστεί από τους αιρετικούς, παρόλα αυτά μπορεί να χρησιμεύσει στην Εκκλησία του Θεού. Διότι η Εκκλησία, όπως καλά γνωρίζει η σοφία σας, έχει συνηθίσει τους προηγούμενους αιώνες να προχωρά και ποτέ δεν προσπέρασε σιωπηρά κάποια από τις πολυάριθμες αιρέσεις που κατ’ επανάληψη προσπάθησαν να μιάνουν την καθαρότητά της, αλλά έχει, προς δική της ασφάλεια και συνεχή καθοδήγηση όλων, αποκαθάρει τις βλασφημίες όλων των αιρετικών με προσφυγή στις άγιες αυθεντίες κι επίσης στην λογική. Αυτό προσπάθησα – αν και ένας από τα τελευταία μέλη του σώματος του Χριστού, δηλ της Εκκλησίας Του – να κάνω γράφοντα αυτά, έτσι ώστε, ό,τι έχω γράψει να μπορεί να χρησιμοποιηθεί στους αιρετικούς, αν είναι δυνατόν. Οι Καθολικοί, στων οποίων τα χέρια μπορεί να πέσει ίσως γίνουν πιο προσεκτικοί απέναντι στην αξιοκατάκριτη διδασκαλία και σε άλλες σαν κι αυτή.

Επειδή οι πρώτοι σπόροι του αιρετικού δόγματος, που σπάρθηκαν και καλλιεργήθηκαν από τον Πέτρο de Bruys για σχεδόν μια εικοσαετία, έχουν παράγει πέντε βασικά δηλητηριώδη φυτά, κατεύθυνα την συζήτηση, όσο περισσότερο μπορούσα, ειδικά ενάντια σ’ αυτά, έτσι ώστε σκέψη και λόγος απασχολούνται μ’ αυτά, στα οποία η μεγαλύτερη ζημιά στην πίστη φανερώνει τον μεγαλύτερο κίνδυνο που παραμονεύει. Έτσι, αν και η διατριβή είναι μάλλον εκτεταμένη, ίσως δεν διαθέτετε παρατεταμένη περίοδο (σ.τ.μ. αρκετό χρόνο) για ανάγνωση, εσείς που είστε απασχολημένοι με τις υποθέσεις αρκετών εκκλησιών˙ γι’ αυτό κι εγώ εδώ συμμάζεψα περιληπτικά τις θέσεις και τις πλάνες, με τις οποίες η μακρά επιστολή ασχολείται με πληρότητα.

Η πρώτη θέση των αιρετικών αρνείται ότι τα βρέφη που βαπτίζονται πριν φτάσουν σε ηλικία να καταλαβαίνουν, μπορούν να σωθούν με το βάπτισμα του Χριστού και ότι η πίστη κάποιου άλλου μπορεί να βοηθήσει αυτόν που δεν μπορεί ν’ ασκήσει την δική του, εφόσον, σύμφωνα με τους αιρετικούς, όχι η πίστη του άλλου, αλλά του ίδιου του ατόμου φέρνει την σωτηρία μέσω του βαπτίσματος. Διότι ο Κύριος είπε: «Ὁ πιστεύσας καί βαπτισθείς σωθήσεται, ὁ δέ ἀπιστήσας κατακριθήσεται»[45].

Η δεύτερη θέση ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να κατασκευάζονται ναοί ή εκκλησίες˙ και ότι όσες έχουν κτισθεί πρέπει να κατεδαφιστούν. Ότι οι ιεροί τόποι δεν είναι απαραίτητοι για την προσευχή των Χριστιανών, εφόσον ο Θεός ακούει το ίδιο, όταν καλείται μέσα από ταβέρνα, όπως και μέσα από εκκλησία, σε μια αγορά όπως και σε ένα ναό, ενώπιον του θυσιαστηρίου όπως και μέσα από στάβλο, και εισακούγονται όσοι είναι άξιοι.

Η τρίτη θέση προστάζει οι άγιοι Σταυροί να κομματιαστούν και να καούν, διότι αυτό το σχήμα ή κατασκεύασμα, στο οποίο ο Κύριος βασανίστηκε με κακία και θανατώθηκε με σκληρότητα, δεν είναι άξιο λατρείας ή σεβασμού η προσευχής κανενός είδους˙ αλλά για εκδίκηση των παθών και του θανάτου Του, θα πρέπει [οι σταυροί] να ντροπιάζονται με κάθε ατιμία, κομματιασμένοι από ξίφος, φλεγόμενοι με φωτιά.

Η τέταρτη θέση, όχι μόνο αρνείται την αλήθεια του Σώματος και του Αίματος του Κυρίου, που τελείται καθημερινά με το μυστήριο στην Εκκλησία, αλλά διακηρύττει ότι δεν είναι τίποτα και ότι δεν πρέπει να προσφέρεται στον Θεό.

Η πέμπτη θέση περιφρονεί τις προσφορές στο θυσιαστήριο, τις προσευχές, τις ελεημοσύνες και τα υπόλοιπα καλά έργα που γίνονται από τους εν ζωή πιστούς, χάριν των κεκοιμημένων˙ και βεβαιώνει ότι δεν προσφέρουν καμιά βοήθεια στους νεκρούς.

Απάντησα σ’ αυτές τις πέντε θέσεις εκτεταμένα, κατά παραχώρηση Θεού, στην επιστολή την οποία έστειλα στην Ιερότητά σας. Έδωσα την προσοχή μου στους τρόπους με τους οποίους η ασέβεια των απίστων μπορεί να μεταστραφεί ή ν’ ανατραπεί και η βέβαιη πεποίθηση του δικαίου να ενισχυθεί.

Τώρα, μετά τον θάνατο του Πέτρου, τον οποίο ο ζήλος των πιστών στον Saint-Gilles τιμώρησε με πυρά από το ξύλο του σταυρού, την οποία ο ίδιος είχε ανάψει, μετά που αυτός ο ασεβής πέρασε από πυρ σε πυρ, από τις πρόσκαιρες φλόγες στις αιώνιες, ο κληρονόμος της ασέβειάς του, ο Ερρίκος, άλλαξε χωρίς να βελτιώσει την διαβολική διδασκαλία - κι εγώ δεν ξέρω με ποιους τρόπους - και προβάλει όχι πέντε αλλά πολλές θέσεις, όπως είδα γραμμένα σ’ ένα βιβλίο, το οποίο λέγεται ότι περιέχει τα ίδια τα λόγια του. Ο νους φλέγεται να γράψει ενάντια σ’ αυτά και ν’ αντιμετωπίσει με αγίες φράσεις τα δαιμονικά λόγια. Ωστόσο, επειδή δεν μου έχει δοθεί πλήρης διαβεβαίωση ότι αντιπροσωπεύουν τις ιδέες ή τις πεποιθήσεις του, ανέβαλα την απάντηση μέχρι την στιγμή που θα έχω την βεβαιότητα σχετικά μ’ αυτά που γράφονται εκεί.

Αν στο μέλλον αποκτήσω την βεβαιότητα, μέσω αποδείξεων που θα προκύψουν ύστερα από δική σας έρευνα, θα καταβάλω όλες τις απαραίτητες προσπάθειες, ώστε το ποτήριο του θανάτου, που προσφέρεται από τους αθλιότερους των ανθρώπων στους ομοίους τους στην μιζέρια, και το οποίο έχει αδειάσει εν μέρει, με ανανεωμένες αναιρέσεις ν’ αδειάσει και από τα υπολείμματα. Εν τω μεταξύ, γνωστοποιείστε την επιστολή, που γράφτηκε προς όφελος των αναγνωστών και από σας να φτάσει σ’ αυτούς που πρέπει στον κατάλληλο χρόνο και τόπο. Ίσως πετύχει, όπως είπα, να διορθώσει κάποιους από τους αιρετικούς εναντίον των οποίων έχει γραφεί, η να κάνει τους Καθολικούς περισσότερο προσεκτικούς σε αυτά και τα παρόμοια. Αν κάποιος θέλει αντίγραφο, ας μην παραλείψει να βάλει αυτή την συντομότερη επιστολή ως εισαγωγή, διότι σ’ αυτήν περιγράφονται περιληπτικά η θεματολογία και το περιεχόμενο της εκτενούς διατριβής.»

δ. Παρατηρήσεις.

- Μέχρι την έκδοση του έργου του Raoul Manselli οι ιστορικοί αποδέχονταν στο σύνολό τους ότι ο Ερρίκος ήταν μαθητής του Πέτρου. Αυτό συμπέραιναν από την σχεδόν συνολική ταύτιση των πεποιθήσεων των δύο αιρετικών, όπως αυτές παρουσιάζονται στα δύο έργα, του Πέτρου του Ευσεβή και του μοναχού Γουίλλιαμ. Ο Raoul Manselli ισχυρίστηκε πρώτος, και σήμερα η άποψή του γίνεται δεκτή, ότι οι δύο άντρες είχαν διαφορετική, αν και παράλληλη πορεία, μέχρι την στιγμή που συναντήθηκαν, λίγο πριν το θάνατο του Πέτρου, εποχή κατά την οποία γράφτηκαν και τα δύο κείμενα. Αυτό το στήριξε στην διαφορετική αντιμετώπιση των δύο στο θέμα του Σταυρού. Όταν ο Ερρίκος έφθασε για πρώτη φορά στην Le Mans, εισήλθε στην πόλη με τον σταυρό να προπορεύεται. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι δεν συμμερίζονταν την άποψη του Πέτρου στο θέμα, τουλάχιστον κατά την πρώιμη αυτή περίοδο. Στο ξεκίνημα της καριέρας τους, η άποψή τους για την προσκύνηση του σταυρού διέφερε. Ωστόσο, ο κοινός αντιμυστηριακός, αντικληρικαλιστικός και αντιεκκλησιαστικός χαρακτήρας του κηρύγματός τους φανερώνει ότι μοιράζονταν τις ίδιες θεμελιώδεις πεποιθήσεις. Πεποιθήσεις, οι οποίες ήδη από τον προηγούμενο αιώνα υποδαύλισαν τον ακτιβισμό αιρετικών, όπως ο Εύδος, με την καταστροφή και την λεηλασία ναών.

- O Ignaz von Döllinger[46], ισχυρός πολέμιος του Προτεσταντισμού του ΙΘ’ αι. θεωρεί ότι ο Πέτρος ήταν Καθαρός. Ο A. H. Newman[47], προτεστάντης αντίπαλος του Döllinger, θεωρεί ότι ο Πέτρος, ναι μεν ήταν πρόδρομος του Προτεσταντισμού, αλλά δεν είχε καμία σχέση με τους Καθαρούς. Ο J. C. Reagan[48] προχώρησε ακόμη περισσότερο και, ξεκινώντας από την πεποίθηση του Πέτρου για τις δεήσεις και προσφορές υπέρ των νεκρών, κατέληξε ότι δίδασκε την σωτηρία με μόνη την πίστη. O Α. Dondaine[49] από την πλευρά του βλέπει τον Πέτρο ως πρόδρομο των Βάλδιων.

Οι πεποιθήσεις του Πέτρου de Bruys είναι απλές. Που οφείλεται, λοιπόν, η διαφορά απόψεων των ιστορικών; Από όσα έχουν ειπωθεί σε προηγούμενα κεφάλαια, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι είναι η διαφορά οπτικής των διαφόρων σχολών, που αναγκάζει τους ιστορικούς να καταλήγουν σε συγκεκριμένα, προειλημμένα συμπεράσματα. Υπάρχει, όμως, και άλλη εξήγηση.

Οι πεποιθήσεις του Πέτρου, όσες καταγράφηκαν από τον Πέτρο τον Ευσεβή, ήταν η διδασκαλία του. Ό,τι κήρυττε στον κόσμο. Αποτελεί την εξωτερική διδασκαλία της αίρεσης, όσα χρησιμοποιούνταν χάριν προσηλυτισμού. Αυτά που μάθαινε ο μυημένος αργότερα, η εσωτερική γνώση, δεν έφτασε σε μας. Η καταγραφή στο Tractatus adversus Petrobrusianos δεν είναι πλήρης όλων των δογμάτων της αίρεσης. Παρόμοια, αντιμυστηριακά, αντικληρικαλιστικά και αντιεκκλησιαστικά επιχειρήματα πρόβαλε το σύνολο των αιρετικών σεκτών της εποχής. Έτσι, οι ιστορικοί προχωράνε στις εκτιμήσεις τους χωρίς να φαίνονται διατεθειμένοι να σκάψουν περισσότερο για ν’ ανακαλύψουν τον βαθύτερο πυρήνα της διδασκαλίας των αιρετικών, όπως ο Πέτρος ή ο Ερρίκος. Συνεπώς, η έλλειψη των στοιχείων αφενός, και η αποδόμηση των πηγών, όπου γίνεται, αφετέρου, επιτρέπουν μια πιο ελεύθερη εκτίμηση, η οποία, όμως, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά προσαρμόζεται.

- Έχει ειπωθεί[50] πολύ σωστά, ότι η απόρριψη της προσκύνησης του σταυρού, της χρήσης των κατασκευασμένων από υλικά ναών, η μη αποδοχή του καθαγιασμού των Τιμίων Δώρων σε Σώμα και Αίμα Χριστού, καταδεικνύουν μια τάση κατάργησης των εξωτερικών τύπων λατρείας και μια επιθυμία εξαΰλωσης αυτής. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε από πού πηγάζει αυτή. Όλοι οι γνωστικοί των προηγούμενων αιώνων, δυαρχικοί και μη, πίστευαν ότι ο υλικός κόσμος, ως δημιούργημα του κακού θεού (στην περίπτωση των δυαρχικών) ή ως αθέλητη απορροή της ουσίας του (στην περίπτωση των μη δυαρχικών), ήταν φύσει και κατ’ ουσία διεφθαρμένος. Στην περίπτωση των μη δυαρχικών η κακότητα προέκυπτε από την φυλάκιση της θείας ουσίας σε υλική μορφή σε πρώιμες περιόδους ή σε διάβρωση των τεσσάρων στοιχείων[51] από τον διάβολο σε μεταγενέστερες. Οποιοδήποτε υλικό στοιχείο ήταν, επομένως, κακό και ακατάλληλο να χρησιμοποιηθεί στην λατρεία, η οποία έπρεπε να είναι μόνο πνευματική.
Βλέπουμε, όμως, ότι ο Ερρίκος απομακρύνεται από αυτήν την παράδοση, διαχωρίζει την θέση του από τον διδάσκαλό του - σε περίπτωση που γίνεται αποδεκτό ότι ο Πέτρος ήταν όντως διδάσκαλος του Ερρίκου. Ακολουθεί μια νέα παράδοση, στην οποία η χρήση υλικών μέσων στην λατρεία είναι αποδεκτή. Μπαίνει στην Le Mans με τον σταυρό να προπορεύεται. Εξακολουθεί, βέβαια, να πιστεύει ότι ναοί δεν πρέπει να κατασκευάζονται, αλλά δέχεται υλικά σύμβολα λατρείας. Από πού προκύπτει αυτή η ανοχή;

Την εποχή αυτή εμφανίζεται μια νέα παράδοση στην αιρετική διδασκαλία των μεσαιωνικών γνωστικών. Στην νέα αυτή παράδοση ο Ύψιστος Θεός είναι και δημιουργός όλων, ορατών και αοράτων. Το δόγμα αυτό δεν υπήρχε στις παλαιότερες γνωστικές διδασκαλίες. Το βρίσκουμε κατασταλαγμένο στην αιρετική γραμματεία του επόμενου αιώνα. Στην γραμματεία αυτή αντικατοπτρίζεται και καταγράφεται η μεταξύ των δύο παραδόσεων αντιπαράθεση. Αντιπροσωπευτικά κείμενα είναι:

α) των μεν αιρετικών που δέχονται τον Ύψιστο ως δημιουργό του παντός, μια αλβηγινική διατριβή, ενσωματωμένη στο έργο του Durand de Huesca Liber contra Manicheos[52]. Οι μεταφραστές του κειμένου W. Wakefield-A. Evans χαρακτηρίζουν το πρώτο κεφάλαιο, ως μια εκπληκτική δήλωση μονοθεϊσμού[53].

β) των δε δυαρχικών, το σημαντικότερο και εκτενέστερο κείμενο της γραμματεία των Καθαρών «Βίβλος περί των δύο αρχών» (Liber de duobus principiis). Γι’ αυτό θ’ αναφερθούμε στο κεφάλαιο για την γραμματεία των Καθαρών.

Στο δεύτερο κείμενο αναγνωρίζονται οι οπαδοί του δόγματος της μίας αρχής και ονομάζονται Garatenses[54]. Επίσης ονοματίζεται και κάποιος θεωρητικός του αυτού δόγματος ο Master William[55].

Δεν είναι δύσκολο να υποθέσει κάποιος, πως προέκυψε αυτό το νέο δόγμα. Η εισαγωγή του ευαγγελικού χαρακτήρα, με την απόδοση αυθεντίας στην Αγία Γραφή και την χρήση της ως πηγή διδασκαλίας, οδήγησε τους λιγότερο σκληροπυρηνικούς στην αποδοχή αυτού που η Αγία Γραφή διδάσκει, ότι δηλ. ένας είναι ο Θεός, ο δημιουργός του κόσμου. Το νέο δόγμα διαμόρφωσε μια νέου είδους δυαρχία, την μετριοπαθή, που όπως είδαμε στους Βογομίλους, εξαπλώνεται την εποχή αυτή.

Στην περίπτωση των μη δυαρχικών, το νέο δόγμα πυροδοτεί τις εξελίξεις που οδήγησαν μέσω μια σειράς πρόδρομων αιρετικών, όπως ο John Wyclif (1320-1384), καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και ο Jan Hus (1373-1415), καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Πράγας και μαθητής του πρώτου, από τον γνωστικισμό στον Προτεσταντισμό.

Από τον Γνωστικισμό στον Προτεσταντισμό

Όπως είπαμε μόλις παραπάνω, όλοι οι γνωστικοί πίστευαν ότι ο υλικός κόσμος είναι από την φύση του και στην ουσία του κακός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, κανένα μυστήριο, καμιά ιεροπραξία να μην μπορεί να αλλάξει την φύση του ανθρώπου και ν’ αφαιρέσει την κακία από την ύλη. Για τους γνωστικούς, κανένα μυστήριο δεν μπορεί να εξαλείψει την αμαρτία, διότι αυτή είναι συνυφασμένη με την υλική υπόσταση της ανθρώπινης φύσης. Το μόνο που απομένει είναι το έλεος του Θεού. Την χάρη του Θεού δεν αντιλαμβάνονται ως ενυπόστατη ενέργεια, διάφορη της ουσίας, όπως και οι παπικοί, και την ταυτίζουν με αυτήν. Συμπεραίνουν έτσι ότι η χάρη του Θεού δεν μπορεί να ενεργήσει μέσω των μυστηρίων, διότι η αγαθή ουσία του Θεού δεν μπορεί να κοινωνήσει με την κακή ουσία της ανθρώπινης φύσης. Έτσι προκύπτει ο αντιμυστηριακός χαρακτήρας της γνωστικής διδασκαλίας που συναντήσαμε μέχρι στιγμής.

Από την άρνηση της ενεργούσας μέσω των μυστηρίων χάριτος προκύπτει η αντικληρικαλιστική θέση. Οι ιερείς δεν είναι απαραίτητοι διότι τα μυστήρια είναι άκυρα. Ο ρόλος τους δεν  είναι τίποτα παραπάνω από εκμετάλλευση της αφέλειας του λαού. Ομοίως και η Εκκλησία δεν είναι ένα ιερό καθίδρυμα, η ταμειούχος της χάριτος, διότι η χάρις έτσι κι αλλιώς δεν κοινωνεί με τους ανθρώπους. Η Καθολική Εκκλησία, με τους ναούς και τους εξωτερικούς τύπους λατρείας είναι για τους αιρετικούς ένα ακόμη μέσο επιβολής της εξουσίας και ως τέτοιο συνεργάζεται με την κοσμική εξουσία για να επιβληθεί στον κόσμο. Η αληθινή εκκλησία είναι για τους αιρετικούς μόνο πνευματική, χωρίς υλική εμφάνιση, συνεπώς αόρατη. Άρα το αντιεκλησιαστικό κήρυγμα προκύπτει από δύο παράγοντες. Από την άρνηση του σωτηριολογικού χαρακτήρα της Εκκλησίας και από την θεώρηση της οργανωτικής της δομής, ως εξ αυτού του κόσμου για τον οποίο έλεγαν:

«Αν όλος ο κόσμος βρίσκεται σε κακία, και ούτε αυτός, ούτε τα πράγματα που βρίσκονται σ’ αυτόν είναι άξια αγάπης, τότε δεν μπορεί κάποιος να πιστεύει ότι ανήκουν στο Χριστό, διότι δεν είναι εκ του πατρός˙ και εάν δεν είναι εκ του πατρός, τότε δεν είναι και εκ του Χριστού. Ο Ίδιος είπε στον Πατέρα Καί τά ἑμά πάντα σά ἐστι καί τά σά ἐμά, καί δεδόξασμε ἐν αὐτοῖς[56]. Επίσης, αν το βασίλειο του Χριστού δεν είναι εξ αυτού του κόσμου, και Αυτός δεν προσεύχεται γι’ αυτόν (σ.τ.μ. τον κόσμο), και αν τα πράγματα τα οποία είναι δικά του δεν είναι από αυτόν τον κόσμο, αλλά μάλλον ο κόσμος τα μισεί και σ’ αυτόν έχουν αγωνία και ο κόσμος καταδιώκει και αντιπαλεύει αυτά και τον Χριστό, τότε κάποιος δεν μπορεί να πιστέψει ότι ο κόσμος είναι δικός Του, διότι ούτε τον γνωρίζει, ούτε τον καταλαβαίνει[57].»

Η άρνηση του ρόλου της καθιδρυματικής Εκκλησίας και του κλήρου αυτής δεν περιορίστηκε σε μια απλή απόρριψη, αλλά οδήγησε σε επιθετική στάση και δράση. Η θεωρητική αρχή αυτής της στάσης είναι και πάλι η κακότητα του ορατού κόσμου, τον οποίο κυβερνά ο διάβολος. Δηλαδή οι γνωστικές σέκτες του μεσαίωνα, δυαρχικές και μη παρέδωσαν την διακυβέρνηση του ορατού κόσμου στον διάβολο, είτε τον παραδέχονταν ως δημιουργό, είτε όχι.

«Επομένως, σύμφωνα με την ερμηνεία μας, μπορούμε πολύ λογικά να συμπεράνουμε ότι ο Θεός “δημιούργησε” το σκότος, το κακό και τον φόνο˙ “έφτιαξε” τους Ασσύριους˙ και “έδωσε” μορφή στον δράκο και στα άλλα οδυνηρά πράγματα σύμφωνα με την Αγία Γραφή˙ δηλαδή, ανέχεται να επικρατούν πάνω στους ανθρώπους του για τις αμαρτίες τους και σε αντιστοιχία μ’ αυτό, τα πονηρά λέγεται ότι έγιναν από Αυτόν – δηλαδή ανέχεται για λίγο την κακία να κατευθύνεται εναντίον των δικών του. Μ’ αυτό το σκεπτικό μπορούμε άνετα να συμπεράνουμε ότι ο Σατανάς “δημιουργήθηκε” ή “φτιάχτηκε” από τον αληθινό Κύριο Θεό – δηλαδή, μετά που του δόθηκε η άδεια να πειράξει τον Ιώβ – διότι με την άδεια που απέσπασε από τον αληθινό Θεό έκανε αυτό που δεν μπορούσε από μόνος του. Κι έτσι μπορεί να ειπωθεί ότι “φτιάχτηκε” από τον Θεό –δηλαδή, αναγνωρίστηκε ως κυβερνήτης πάνω στους ανθρώπους, όχι ολοκληρωτικά, αλλά ας πούμε, διά της πλαγίας οδού και όχι ουσιαστικά.

Κι έτσι στον Σατανά έχει επιτραπεί να κυβερνά πάνω στους αμαρτωλούς και να πειράζει του δίκαιους[58].»

Στη συνέχεια, όλα όσα είναι εκ του κόσμου τούτου τα θεωρούν πονηρά. Η αλβηγινική διατριβή που διασώθηκε στο έργο του Durand de Huesca, διαθέτει τρία κεφάλαια[59] για την εμπέδωση της παραπάνω άποψης:

«VIII. Περί της σποράς του αγρού˙ δηλαδή, περί του ζιζανίου και του σίτου.

Ο διάβολος είναι η γενεσιουργός αιτία των τέκνων του κόσμου τούτου, που γεννιούνται από την σάρκα της αμαρτίας, που γεννιούνται από το αίμα και την επιθυμία της σαρκός και την ευχαρίστηση των ανθρώπων. …

ΙΧ. Περί των καλών ημερών και των πονηρών.

Επίσης καλούμε τις ημέρες του παρόντα κόσμου πονηρές, σύμφωνα με την σκέψη του Παύλου, «Βλέπετε οὖν πῶς περιπατεῖτε, μή ὡς ἄσοφοι, ἀλλ’ ὡς  σοφοί, ἐξαγοραζόμενοι τόν καιρόν, ὅτι αἱ ἡμέραι πονηραί εἰσι»[60]. …

Χ. Περί των καλών έργων και των πονηρών.

Ότι τα έργα του κόσμου είναι πραγματικά πονηρά, το κήρυξε ο ίδιος ο Χριστός, όταν είπε, «οὐ δύναται  ὁ κόσμος μισεῖν ὑμᾶς˙ ἐμέ δέ μισεῖ, ὅτι ἐγώ μαρτυρῶ περί αὐτοῦ ὁτι τά ἔργα αὐτοῦ πονηρά ἐστιν»[61]. ... και πάλι, «πᾶς ὁ ποιῶν τήν ἁμαρτίαν δοῦλός ἐστι τῆς ἁμαρτίας», δηλαδή του διαβόλου που ονομάζεται αμαρτία, όπως το έχει το κείμενο της επιστολής του Ιωάννου, «ὁ ποιῶν τήν ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ διαβόλου ἐστίν, ὅτι ἀπ’ ἀρχῆς ὁ διάβολος ἁμαρτάνει[62].»

Για τους αιρετικούς, λοιπόν, η Εκκλησία δεν είναι ένας απλός οργανισμός, ο οποίος αδυνατεί να εκπληρώσει το έργο του, αλλά ως εκ του κόσμου τούτου προερχόμενη, είναι δημιούργημα του διαβόλου και οι ιερείς όργανά του. Ως εκ τούτου είναι άπαντες αμαρτωλοί, υπόλογοι για όλες τις αμαρτίες της επιθυμίας της σαρκός. Όλοι ανεξαιρέτως, εφόσον ανήκουν στην Εκκλησία, είτε έχουν διαπράξει αυτά για τα οποία τους κατηγορούν οι αιρετικοί, είτε όχι. Αρκεί το ότι είναι ιερείς της Εκκλησίας για να είναι στόχος των επιθέσεων των αιρετικών.

Με την εισαγωγή του νέου δόγματος δημιουργήθηκε το πρόβλημα, του πως προέκυψε το κακό στον άνθρωπο. Ο Ερρίκος δεν μπόρεσε να λύσει το πρόβλημα. Δανείστηκε την έτοιμη λύση του Peter de Bruys. Αρχικά, ο Ερρίκος πίστευε ότι η προπατορική αμαρτία αφορούσε μόνο τον Αδάμ και την Εύα. Αντίθετα, ο Πέτρος πίστευε ότι ήταν κληρονομική[63]. Αργότερα όμως, όπως έδειξε ο Raoul Manselli, αποδέχτηκε την άποψη του Πέτρου και την εξέφρασε με ποιο οργανωμένο τρόπο[64]. Το κακό εισέβαλε στην ανθρώπινη φύση μέσω της προπατορικής αμαρτίας και την διέφθειρε οντολογικά.

Το ίδιο ακριβώς υποστήριζε και ο Λούθηρος:

«Το πρόσωπο, η φύση και όλη η ουσία μας είναι με την πτώση του Αδάμ διεφθαρμένα[65].»

Και όπως σημειώνει ο καθηγητής Δημήτριος Τσελεγγίδης,

«Το κεντρικό σημείο της ανθρωπολογίας του Λούθηρου βρίσκεται στον ισχυρισμό του για την πλήρη διαφθορά της ανθρώπινης φύσεως από την προπατορική αμαρτία. Όταν ο Λούθηρος κάνει λόγο για διαφθορά της φύσεως του ανθρώπου εννοεί κάτι πολύ συγκεκριμένο και σαφές. Αυτό είναι η εσωτερικώς ριζωμένη αμαρτία. Έτσι ο “παλαιός” άνθρωπος που προήλθε από τον Αδάμ, ως διεφθαρμένος άνθρωπος, δεν είναι ο κατά φύσιν αλλά ο κατά την “αναπηρία” της φύσεως[66].»

Και,

«Στηριζόμενος ο Λούθηρος στην Προς Ρωμαίους Επιστολή και ιδιαίτερα στο χωρίο 5.14 υποστηρίζει ότι η κληρονομική αμαρτία έχει ως αφετηρία την προσωπική αμαρτία του Αδάμ. Οι απόγονοι του Αδάμ γεννιούνται με την κληρονομική αμαρτία εξαιτίας της οντολογικής σχέσεώς τους με τον προπάτορά τους. … Οι οντολογικές συνέπειες λοιπόν της πτώσεώς του προπάτορα δεν περιορίστηκαν στο πρόσωπό του αλλά επεκτάθηκαν και στους απογόνους του. Έτσι έγιναν κι αυτοί “μιάσματα” (infacti), όπως και ο Αδάμ. Ο άνθρωπος εξαιτίας της πτώσεώς του έχασε όχι μόνο την αληθινή ζωή που είχε κοινωνώντας με το Θεό αλλά έγινε κατά τον Λούθηρο “εικόνα του διαβόλου” (imago diaboli). Η διατύπωση αυτή του Λούθηρου βρίσκεται σε αρμονία με τον ισχυρισμό του ότι η πτώση του ανθρώπου είχε ως συνέπεια την πλήρη διαφθορά της ανθρώπινης φύσεως[67].»

Δεύτερο ανθρωπολογικό γνώρισμα της θεολογίας του Λούθηρου, καθοριστικό της σωτηριολογίας του είναι η απόρριψη της ελεύθερης βούλησης (liberum arbitrium[68]) του ανθρώπου. Ο καθ. Δημ. Τσελεγγίδης γράφει επ’ αυτοού:

«Την διδασκαλία του για την δούλη θέληση του ανθρώπου αναπτύσσει ο Λούθηρος κυρίως στο έργο του De servo arbitrio (1525), το οποίο αποτελεί απάντηση στο έργο του Έρασμου De libero arbitrio Διατριβή sive collation (1524). Στο έργο του αυτό ο Λούθηρος δεν αποδέχεται ως ελεύθερη την θέληση του ανθρώπου ενώπιον του Θεου (coram Deo) και απορρίπτει την θέση του Έρασμου για την ουδέτερη δυνατότητα του ανθρώπου για εκλογή[69].»

Ο Λούθηρος χρησιμοποιούσε μια εικόνα για ν’ απεικονίσει την δούλη θέληση του ανθρώπου:

«Η θέληση του ανθρώπου έχει τεθεί στο μέσον (ανάμεσα στο Θεό και τον διάβολο), όπως ένα υποζύγιο ζώο. Όταν κάθεται επάνω της ο Θεός, θέλει να πηγαίνει όπου θέλει ο Θεός. Όταν κάθεται επάνω της ο διάβολος, θέλει και πηγαίνει όπου θέλει ο διάβολος. Δεν εξαρτάται από την ελεύθερη εκλογή της να τρέξει και ν’ αναζητήσει έναν από τους δύο καβαλλάρηδες, αλλά οι ίδιοι οι καβαλλάρηδες αγωνίζονται για να την καταλάβουν και να την κατακρατήσουν[70].»

Επομένως σε ότι αφορά την ανθρώπινη βούληση, ο Λούθηρος εισάγει μια δύο καθοριστικές αρχές, ισοδύναμες και αλληλοσυγκρουόμενες με πεδίο σύγκρουσης και έπαθλο την ίδια την βούληση. Αυτό ακριβώς το σκεπτικό υπάρχει και στην Βίβλο των δύο αρχών:

«Κεφ. 15. Περί της καταστροφής της θεωρίας της ελεύθερης βούλησης.- Από αυτό (το παραπάνω παράδειγμα) αποδεικνύεται εντελώς  ότι δεν μπορούμε να υπηρετούμε τον Θεό κάνοντας κάτι καλό από ελεύθερη θέληση, ως αποτέλεσμα του οποίου θα μας έδινε ευχαριστία σαν να το είχαμε κάνει από μόνοι μας με την δική μας δύναμη – δηλαδή ένα καλό του οποίου ο Θεός δεν είναι η αιτία και η αρχή, όπως φάνηκε ξεκάθαρα παραπάνω. Και αυτό διότι δεν έχουμε καμιά δύναμη από τον εαυτό μας…[71].»

Και παρακάτω,

«Κεφ. 17. Απόδειξη ότι δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση. – Αν κάποιος ελέγξει για ένα λεπτό τα επιχειρήματα που διατυπώθηκαν παραπάνω, θα δει ότι η θέση μου δεν αδυνατίζει από την θεωρία της ελεύθερης βούλησης, που σημαίνει  μια ελεύθερη δύναμη ή εξουσία που οι αντίπαλοί μας λένε ότι δόθηκε από τον Θεό, και με την οποία οι άγγελοι μπορούσαν να κάνουν το καλό ή το κακό κατά την επιθυμία τους. Ωστόσο, κατά την γνώμη των σοφών, φαίνεται αδύνατο για κάποιον να έχει την δυνατότητα δύο αντίθετων ταυτόχρονα˙ δηλ. να έχει την δυνατότητα να κάνει το καλό για πάντα και να κάνει το κακό για πάντα. Και αυτό είναι αλήθεια για τον Θεό, ο οποίος έχει την γνώση του μέλλοντος, και σύμφωνα με την σοφία του οποίου τα πάντα έγιναν από αναγκαιότητα προαιωνίως[72].»

Από το δεύτερο απόσπασμα μπορεί κάποιος να υποψιαστεί από πού προκύπτει η γνωστική θεωρία περί της ανυπαρξίας της ελεύθερης θέλησης. Η Βίβλος των δύο αρχών το έχει εξηγήσει ήδη παραπάνω:

«Κεφ. 7. Περί της πρώτης θέσης, εναντίον των αντιπάλων μου. – Σ’ αυτό το σημείο θ’ ασχοληθώ με την θέση αυτών που ισχυρίζονται ότι υπάρχει μόνο μία Αρχή. Διότι λέω: υποθέτουμε ότι ο Θεός – ο οποίος είναι καλός, δίκαιος, άγιος, σοφός, πιστός στους λόγους του και άγιος στα έργα του, που είναι παντοδύναμος και γνωρίζει τα πάντα πριν γίνουν, όπως έδειξα παραπάνω – δημιούργησε και διέταξε τους αγγέλους του όπως επέλεξε από την αρχή ο ίδιος από μόνος του και χωρίς καμιά φαινομενική εξωτερική παρόρμηση από κανέναν˙ και υποθέτουμε, ακόμη περισσότερο, ότι γνώριζε την μοίρα όλων των αγγέλων Του πριν συμβεί, επειδή μέσα στην πρόνοιά Του προϋπήρχαν όλες οι αιτίες, από τις οποίες οι άγγελοι αυτοί θ’ αποκτούσαν επιθυμίες στο μέλλον και θα παρέμεναν για πάντα όργανα του κακού και δαίμονες στο βλέμμα Του, όπως σχεδόν όλοι οι αντίπαλοί μας ισχυρίζονται: τότε, χωρίς αμφιβολία, ακολουθεί αναπόφευκτα ότι αυτοί οι άγγελοι δεν θα μπορούσαν να παραμείνουν καλοί, άγιοι ή υπάκουοι στον Κύριό τους, στου οποίου την δύναμη της ανάγκης συμβαίνουν όλα προαιωνίως από ανάγκη, και κατ’ επέκταση ο Θεός είχε την γνώση τους εξ αρχής. Διότι αυτός που γνωρίζει τα πάντα πλήρως, όσα θα συμβούν, δεν έχει την δύναμη, στο βαθμό που είναι αμετάβλητος, να κάνει κάτι διαφορετικό εκτός από αυτό που γνωρίζει προαιωνίως ότι θα κάνει. Αυτό αποδεικνύω.

Κεφ. 8. Περί απιθανότητας. – Διότι λέω ότι όπως ακριβώς είναι αδύνατον αυτό που υπήρξε στο παρελθόν να μην υπάρχει στο παρελθόν, έτσι είναι και απίθανο γι’ αυτό που είναι στο μέλλον, να μην είναι στο μέλλον. Αυτό ειδικά είναι αληθές για τον Θεό, ο οποίος εξαρχής κατάλαβε και γνώριζε αυτό που θα γίνει, οπότε η ύπαρξη, ως κάτι που έμελλε να συμβεί, ήταν πιθανή ως γεγονός ως γεγονός πριν συμβεί. Ήταν αναμφίβολα αναγκαίο ότι το μέλλον το ίδιο θα έπρεπε να υπάρχει ολόκληρο σ’ Αυτόν, διότι Αυτός μπορούσε να καταλάβει και να γνωρίζει προαιωνίως όλες τις αιτίες που απαιτούνται για να συμβεί το μέλλον. Και αυτό είναι εντελώς αληθές εφόσον, αν υπάρχει μόνο μια Αρχή, ο Θεός ο ίδιος είναι η μόνη αιτία όλων των αιτιών˙ και ακόμη περισσότερο [είναι αληθές], αν  ισχύει, αυτό που οι εχθροί της αλήθειας ισχυρίζονται, ότι ο Θεός πράττει ό,τι τον ευχαριστεί και η δύναμή του δεν επηρεάζεται από κανέναν[73].»

Αυτό δηλαδή που διατυπώνεται με σοφιστικό τρόπο εδώ είναι η άποψη ότι η θέληση του ανθρώπου δεν είναι ελεύθερη διότι κατευθύνεται από την αναγκαιότητα να συμβεί αυτό που ο Θεός προγνωρίζει ότι θα συμβεί και δεν μπορεί να συμβεί διαφορετικά διότι ο Θεός είναι αμετάβλητος. Η παραπάνω πρόταση ισχύει όπως διατυπώνεται, για την περίπτωση της αποδοχής μίας Αρχής. Ενώ για την περίπτωση της αποδοχής δύο Αρχών διαμορφώνεται όπως την διατύπωσε ο Λούθηρος.

Στην παραπάνω θεωρία της αναγκαιότητας μπορεί να εντοπίσει κανείς την επίδραση της θεοσοφικής θεωρίας περί Ειμαρμένης των αρχαίων. Επίσης, η παραπάνω θεωρία καθορίζει άμεσα την σωτηριολογία με την εισαγωγή του απόλυτου προορισμού. Το εξηγεί πολύ καλά ο καθ. Δημ. Τσελεγγίδης:

«Η ανελευθερία του ανθρώπου κατά τον Λούθηρο έχει τις οντολογικές αφετηρίες της στη δημιουργία και συνδέεται άρρηκτα με την ενεργό παντοδυναμία του Θεού. Αν ο άνθρωπος έκανε κάτι ελεύθερα θα διέψευδε την παντοδυναμία του Θεού. Εάν ο Θεός, λέει ο Λούθηρος, είναι πραγματικά Θεός και δημιουργός του ουρανού και της γης, πρέπει η εξουσία του να περιλαμβάνει όλα όσα υπάρχουν και συμβαίνουν. …

Όπως προήλθαμε χωρίς τη θέλησή μας και “κατ’ αναγκαιότητα”, έτσι δεν κάνουμε τίποτα με την ελεύθερη θέλησή μας αλλά όπως προγνωρίζει και ενεργεί ο Θεός κατά την αδιάψευστη και αμετάβλητη απόφαση και ενέργειά του. Και η ανθρώπινη λογική κατά το Λούθηρο έτσι φαντάζεται την παντοδυναμία του Θεού, ότι δηλαδή αυτή αποκλείει την ελευθερία και μας επιβάλλει την αναγκαιότητα[74].»

Και παρακάτω,

«Η θέση αυτή του Λούθηρου για την παντοδυναμία και πρόγνωση του Θεού συνδέεται άρρηκτα με τη διδασκαλία του για τον απόλυτο διπλό προορισμό[75].»

Και πάλι,

«Εδώ νομίζουμε πως βάσιμα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι αρνούμενος ο Λούθηρος την ελεύθερη θέληση του ανθρώπου και εισάγοντας τον απόλυτο προορισμό ουσιαστικά εισάγει και την αναγκαιότητα, αφού μάλιστα απερίφραστα υποστηρίζει ότι όλα, όσα κάνει ο άνθρωπος, γίνονται κατ’ αναγκαιότητα υπό την άποψη της θείας βουλήσεως, δηλαδή κατά απόλυτο προορισμό, που συντελείται από την θεία βούληση[76].»

Η θεωρία του απόλυτου προορισμού δεν ήταν εφεύρεση του Λούθηρου, τελικά. Ήδη στις αρχές του ΙΓ’ αι. ήταν γνωστή μανιχαϊκή θεωρία και την αντιμετώπισε-αναίρεσε ο Durand de Huesca, στην πραγματεία του Liber contra manicheos, αφιερώνοντας ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο θέμα, το XXI. Περί προορισμού, κατά των νέο-μανιχαίων και όσων διαφωνούν με την καθολική πίστη[77]. Στην Βίβλο των δύο αρχών δεν γίνεται άμεση αναφορά στον προορισμό ως σωτηριολογική θεωρία, αλλά τα κεφάλαια VI.1 Περί της άγνοιας πολλών ανθρώπων, VI.2 Περισσότερα επί του θέματος, δείχνουν ν’ αποτελούν μια δευτερολογία επί της αναιρέσεως της θεωρίας του προορισμού. Μάλιστα το VI.2 φαίνεται ότι αποδέχεται κάποιας μορφής μετεμψύχωση, ως συνάρτηση του προορισμού[78].

Με δεδομένη την αποδοχή της θεωρίας του προορισμού από τους αιρετικούς, ποια είναι η προϋπόθεση της σωτηρίας; Ή για να το διατυπώσουμε διαφορετικά, τι είναι αυτό που ξεχωρίζει τους οπαδούς της κάθε σέκτας, ώστε αυτοί και μόνο αυτοί να είναι οι απόλυτα προορισμένοι να σωθούν; Ποια προϋπόθεση θα ελκύσει αναγκαστικά το έλεος του Θεού σ’ αυτούς και θ’ απαγορεύσει αυτό να ενεργήσει στους άλλους, πάλι αναγκαστικά; Η απάντηση βρίσκεται στην αλβηγινική διατριβή[79]:

«ΙΙ. Εισαγωγικά στην αποκάλυψη και την ερμηνεία τους.

Αφού υπάρχουν πολλά άτομα που δίνουν λίγη προσοχή στον άλλο κόσμο και στα άλλα δημιουργημένα πράγματα, εκτός από αυτά τα ορατά σ’ αυτόν τον κακό κόσμο, που είναι μάταια και διεφθαρμένα και τα οποία, εφόσον προήλθαν εκ του μηδενός, θα επιστρέψουν σίγουρα στην ανυπαρξία, λέμε ότι πραγματικά υπάρχει και άλλος κόσμος και άλλα, άφθαρτα και αιώνια πράγματα, και σ’ αυτά εναπόκειται η ελπίδα και η πίστη μας. Διότι η substantia αυτών των πραγμάτων είναι η πίστη, όπως λέει ο Απόστολος[80].»

Το αποστολικό εδάφιο είναι το εξής:

«Ἔστι δέ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων.»

Στα λατινικά η υπόστασις και η ουσία εκφράζονται με την ίδια λέξη substantia. Όταν λοιπόν, ο αιρετικός διάβαζε τα λόγια του Αποστόλου  καταλάβαινε ότι δια της πίστεως λάμβανε την ουσία των ελπιζομένων, την ουσία των ουρανίων, την θεία ουσία. Κι επειδή γι’ αυτούς θεία ουσία και θεία ενέργεια ταυτίζονταν, πίστευε ότι λάμβανε έτσι την θεία χάρη.

Από το παραπάνω απόσπασμα προκύπτει ότι οι οπαδοί της κάθε γνωστικής σέκτας, θεωρούσαν ότι διέφεραν από όλους τους άλλους ανθρώπους, ως προς την πίστη, η οποία κατά την δική τους ερμηνεία του αποστολικού εδαφίου, ήταν η ουσία του ουρανίου κόσμου μέσα τους, η οποία ως προϋπόθεση σωτηριολογική, προσέλκυε αναγκαστικά και αποκλειστικά το έλεος του Θεού σ’ αυτούς. Έτσι η συγκεκριμένη πίστη έπαψε να είναι μια αφηρημένη έννοια, στην πραγματικότητα υποκατέστησε την θεία χάρη σε σχέση με την χριστιανική θεολογία, ενώ σε σχέση με την γνωστική αντικατέστησε την σωτηριώδη γνώση.

Ότι ο Λούθηρος δίδασκε την σωτηρία δια μόνης τη πίστεως, μόλις χρειάζεται να το πούμε. Παρέλαβε την θεωρία αυτή και επεξεργάστηκε την σχέση πίστεως και θείας χάριτος. Έτσι κατέληξε στο επόμενο θεωρητικό μοντέλο:

«Η θεία χάρη που έχει ως πηγή της τον Χριστό χορηγείται στον άνθρωπο με τον λόγο του Θεού, που προκαλεί την πίστη στον Χριστό. Ο Χριστός ενοικεί διά της πίστεως στον άνθρωπο και εκχέει σ’ αυτόν την χάρη του, με την οποία τον αναγεννά πνευματικά[81].»

Και,

«Μια άλλη θεμελιώδης προϋπόθεση για την αποδοχή της θείας χάριτος κατά τον Λούθηρο είναι η πίστη του ανθρώπου. Έτσι στην ερμηνεία του στην Προς Εβραίους Επιστολή ο Λούθηρος τονίζει κατηγορηματικά ότι “κανένας δεν αποκτά την χάρη, επειδή λαμβάνει την άφεση ή βαπτίζεται ή κοινωνεί ή αλοίφεται με λάδι του ευχελαίου, αλλά μάλλον επειδή πιστεύει ότι αποκτά τη χάρη με την άφεση, το βάπτισμα, τη θ. ευχαριστία και το ευχέλαιο”. Η θέση αυτή του Λούθηρου για τη θεία χάρη συνδέεται στενότατα με την αντίληψή του για τη σημασία των μυστηρίων. Τα μυστήρια δηλαδή ως χαρισματικά μέσα της Εκκλησίας κατά τον Λούθηρο δεν είναι ενεργά εξαιτίας της τελέσεώς τους αλλά τότε μόνον, όταν γίνονται δεκτά με την πίστη.»

Η διάκριση θείας χάριτος και πίστεως, στην οποία προέβη ο Λούθηρος ήταν μονόδρομος, διότι στην θεολογία των προκατόχων του δημιουργούνταν μία αντίφαση. Ενώ αρχικά αρνούνταν ότι η θεία χάρη μπορεί να ενεργήσει την σωτηρία στον άνθρωπο, επειδή την κατανοούσαν ως θεία ουσία ακοινώνητη, κι έτσι απέρριπταν τα μυστήρια, στην συνέχεια δέχονταν ότι η ίδια θεία ουσία μπορεί να κοινωνήσει ως πίστη με την ανθρώπινη φύση και να την σώσει. Δεν γνωρίζουμε αν η αντίφαση  είχε συζητηθεί εφόσον στην σωζόμενη γνωστική γραμματεία δεν υπάρχει σχετική αναφορά. Για να λύσει το θέμα ο Λούθηρος αφενός ξεκαθάρισε το μπλέξιμο των προκατόχων του μεταξύ πίστης και θείας χάριτος και αφετέρου αναγκάστηκε να δεχθεί ότι και στα μυστήρια ενεργεί η θεία χάρις στον άνθρωπο, αλλά δια της πίστεως.

Με βάση το παραπάνω σωτηριολογικό μοντέλο, η σχέση Χριστού και ανθρώπου γίνεται ουσιαστική, οντολογική και γι’ αυτό προσωπική και αποκλειστική. Σημειώνει ο Λούθηρος:

«Η κτηθείσα πίστη των σοφιστών (ενν. των Σχολαστικών) λέει στον Χριστό: “Πιστεύω στον Υιό του Θεού, ο οποίος έπαθε και αναστήθηκε”, και εδώ σταματά. Η αληθινή όμως πίστη λέει: Πιστεύω στον Υιό του Θεού, ο οποίος έπαθε και αναστήθηκε, αλλά όλα αυτά τα έκανε για μένα, τα έκανε για τις αμαρτίες μου… Εκείνο το ‘για μένα’ (per me) ή ‘για μας’ (pro nobis) κάνει την πίστη σωστή και την διαφοροποιεί από κάθε άλλη πίστη, η οποία εκθέτει μόνον πράγματα, που έχουν συμβεί. Αυτή είναι η μόνη πίστη που μας δικαιώνει[82].»

Έτσι μέσα από την προσωπική αυτή σχέση του πιστού με τον Χριστό κατοχυρώνεται η αποκλειστικότητα της σωτηρίας των μελών της σέκτας, όχι συλλογικά, αλλά αποκλειστικά. Εκτός αυτού, η πίστη που προϋποθέτει ανεπτυγμένη αντιληπτική ικανότητα του ατόμου, αφενός, και η αποκλειστικότητα της προσωπικής σχέσης του πιστού με τον Χριστό, που αποτρέπει την παρέμβαση τρίτου, οδηγεί, πρώτον στην άρνηση της μεσιτείας της Παναγίας και των αγίων, δεύτερον στην απόρριψη των προσφορών και των δεήσεων υπέρ των κεκοιμημένων και τρίτον στην απόρριψη του νηπιοβαπτισμού. Κανείς δεν μπορεί να βαπτιστεί στην πίστη του άλλου. Όλα αυτά συναντώνται ως πεποιθήσεις των γνωστικών του Μεσαίωνα, όπως φάνηκε από την παράθεση των πηγών, και ως πεποιθήσεις των Προτεσταντών.

Θα μπορούσε κάποιος να εγείρει ένσταση και να παρατηρήσει ότι η πίστη των γνωστικών στον ουράνιο κόσμο και η πίστη του Λούθηρου στον Χριστό είναι διαφορετικές διότι έχουν διαφορετικό αντικείμενο. Αυτή η παρατήρηση θα ήταν σωστή αν η πίστη κατά τους γνωστικούς και τον Λούθηρο ήταν μία συλλογιστική πράξη του νου με υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο. Αλλά ο Λούθηρος αρνείται κάτι τέτοιο:

«Η πίστη κατά τον Λούθηρο δεν αποτελεί μια συλλογιστική πράξη του νου, αλλά ζωντανή προσωπική σχέση του ανθρώπου με τον ίδιο τον Χριστό θεμελιωμένη πάνω σε μια πράξη του Χριστού, η οποία συνοψίζεται στον θάνατό του για μας[83].»

Εφόσον η πίστη κατά τον Λούθηρο δεν είναι συλλογιστική πράξη, αλλά ουσία, δεν ψάχνει να βρει υποκείμενο και αντικείμενο, αλλά πηγή, μέσο και ενέργεια της ουσίας.

«Η πίστη όμως κατά τον Λούθηρο πηγάζει και ενεργείται όχι μόνο από τον Θεό Πατέρα αλλά και από τον Χριστό και το Άγιο Πνεύμα, τον όλο δηλαδή Τριαδικό Θεό, και ακόμη από τον λόγο του Θεού. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι ο Λούθηρος, ενώ θεωρεί το Χριστό ως πηγή πίστεως, συνδέει την πίστη ειδικότερα με το πάθος του Χριστού. Έτσι υποστηρίζει ότι η πίστη “πρέπει να πηγάζει και να ρέει από το αίμα, τα πάθη και το θάνατο του Χριστού”. Το μέσο με το οποίο ο Χριστός “πυροδοτεί” την πίστη είναι ο λόγος του Θεού[84].»

Και,

«Μάλιστα ο Λούθηρος συνδέοντας άρρηκτα την πίστη στον Χριστό με το λόγο του Θεού δίνει την προτεραιότητα στο λόγου του υποστηρίζοντας ότι “ο Θεός δημιουργεί και παρέχει την πίστη μέσα από την οδό του λόγου. Αυτός είναι άλλωστε κατά τον Λούθηρο και ο βασικός λόγος που πρέπει να γίνεται το κήρυγμα[85].»

Το ότι οι αιρετικοί του Μεσαίωνα έδιναν μεγάλη βαρύτητα στο κήρυγμα το έχουμε διαπιστώσει μέσα από την μελέτη των πηγών. Απομένει να δούμε και ποια η ενέργεια της πίστεως, όπως την νοούν η αιρετικοί:

«Αλλά εκείνο που αναδεικνύει κατ’ εξοχήν την πίστη στο Χριστό ως θεμελιώδη παράγοντα της σωτηρίας του ανθρώπου είναι η αναγεννητική δύναμη της πίστεως. Ο Λούθηρος μιλά απερίφραστα για μια αντιστοιχία πίστεως και βαπτίσματος χαρακτηρίζοντας την πίστη ως “πνευματικό βάπτισμα”. “Η πίστη”, σημειώνει, “είναι πραγματικά ένας θάνατος και μια ανάσταση, δηλαδή το πνευματικό βάπτισμα στο οποίο βαπτιζόμαστε[86].»

Από αυτό το απόσπασμα καταλαβαίνουμε γιατί εξαρτά ο Λούθηρος την πίστη από το πάθος του Χριστού, όπως είδαμε μόλις παραπάνω. Διότι όπως διά του πάθους έρχεται η ανάσταση έτσι και διά της πίστεως έρχεται η αναγέννηση. Έτσι λύνεται ένα σημαντικό πρόβλημα της μελέτης του Λούθηρου. Επειδή αυτός εξαρτά την πίστη στο πάθος, και την σωτηρία στην πίστη, δόθηκε η εντύπωση ότι εξαρτά και την σωτηρία στο πάθος και μάλιστα με σχολαστικό τρόπο. Αυτό δεν είναι σωστό. Ο Λούθηρος εξαρτά την σωτηρία από την αναγεννητική ενέργεια της πίστεως και όχι από την πηγή αυτής. Αν εξαρτούσε την σωτηρία από την πηγή της πίστεως, από το αίμα, τα πάθη και το θάνατο του Χριστού, τότε πράγματι η θεολογία του θα είχε σχολαστικά στοιχεία.

Ένα ακόμη πρόβλημα της μελέτης του Λούθηρου, αφορά την σχέση πίστεως και καλών έργων ή έργων αγάπης. Και αυτή η σχέση μπορεί να βρει την εξήγησή της αν αναζητηθούν οι αρχές της στην θεολογία των γνωστικών και μάλιστα στην εκκλησιολογία τους. Αρνούμενοι οι γνωστικοί τον καθιδρυματικό, μυστηριακό και σωτηριολογικό χαρακτήρα της Εκκλησίας, αφήνουν μόνο ένα στοιχείο σ’ αυτήν, το μυστήριο της Πεντηκοστής. Οικειούμενος ο πιστός δια της πίστεως την χάρη της Πεντηκοστής, η μάλλον κατά την άποψη των γνωστικών, το ίδιο το Άγιο Πνεύμα κατ’ ουσίαν, και σύμφωνα με την πεποίθηση περί προσωπικής και αποκλειστικής σχέσης του πιστού με τον Χριστό, καθίσταται ο ίδιος ολόκληρη η Εκκλησία. Είναι περιττό να υπενθυμίσουμε ότι την πεποίθηση αυτή στην οποία βρίσκεται η αφετηρία του Πεντηκοστιανισμού, την συναντήσαμε ήδη στους Μεσσαλιανούς.

Από την στιγμή που ο πιστός γίνεται πάπας και Εκκλησία, οι πράξεις του, οι οποίες δεν επηρεάζουν την σωτηρία που κέρδισε δια πίστεως, επηρεάζουν την Εκκλησία. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο από ένα κείμενο της γραμματείας των Καθαρών, το οποίο εξέδωσε Theo Venckeleer[87], στο οποίο δόθηκε ο συμβατικός τίτλος «Η Δικαίωση της Εκκλησίας του Θεού». Στο κεφάλαιο ΙΙΙ αυτής της πραγματείας τονίζεται ότι η εκκλησία απέχει από φόνους, ούτε συναινεί σ’ αυτούς. Στο κεφ. ΙV απέχει από μοιχεία και πάσα ακαθαρσία. Στο κεφ. V ότι απέχει από κλοπή και ληστεία. Στο κεφ. VI ότι η Εκκλησία απέχει από ψέμα και ψευδομαρτυρία. Στο κεφ. VIII ότι απέχει από όρκους. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι σύμφωνα μ’ αυτήν την εκκλησιολογία οι πράξεις του πιστού βαραίνουν την Εκκλησία, και καταλαβαίνουμε γιατί όταν μελετούσαμε τους Βογομίλους είδαμε ότι αν κάποιος επίσκοπός τους έπεφτε σε κάποιο από αυτά τα αμαρτήματα, όλες οι χειροτονίες του και όλα τα consolamenta που είχε κάνει ακόμη και πριν την πτώση θεωρούνταν άκυρα κι έπρεπε να ξαναγίνουν από άλλο επίσκοπο. Άρα τα έργα είναι απαραίτητα εκκλησιολογικά και δεν αναιρούν την μοναδικότητα της δια πίστεως σωτηρίας.

Δεν χρειάζεται να επεκταθούμε περισσότερο στο θέμα. Σκοπός του κεφαλαίου δεν είναι να λύσει όλα τα προβλήματα της μελέτης του Λουθηρανισμού, ούτε να επαναδιατυπώσει όλες τις πλευρές αυτού,  αλλά ν’ ανοίξει νέους δρόμους με την συγκριτική εξέταση του Προτεσταντισμού και του Γνωστικισμού, αναγκαστικά στο βαθμό που επιτρέπει η κατάσταση των σωζομένων πηγών της γνωστικής γραμματείας.

Οι δύο θεμελιώδεις θεωρίες του Λούθηρου, δηλ. η οντολογική διαφθορά του ανθρώπου μετά την προπατορική αμαρτία και η ανελεύθερη βούληση του ανθρώπου, θεωρίες απαράδεκτες από ορθόδοξη άποψη, καθορίζουν την ανθρωπολογία του και αποτελούν το κέντρο της θεολογίας του.

«Η σωτηριολογία του Λούθηρου συνδέεται άρρηκτα με την ανθρωπολογία του. Μάλιστα κατά την εύστοχη παρατήρηση του Behnk η σωτηριολογία του Λούθηρου ακολουθεί την ανθρωπολογία του κατά δομικό τρόπο[88].»

Και,

«Η ανελευθερία του ανθρώπου κατά τον McSorley αποτελεί το κέντρο της θεολογίας του Λούθηρου. Έτσι αν γίνει κάποια αλλαγή στη δομή αυτής της θέσεως του Λούθηρου, αλλάζει όλη η δομή της θεολογίας του και καταπίπτει ο μεταρρυθμιστικός στόχος του[89].»

Από την παραπάνω παράθεση κειμένων φάνηκε ότι ο Λούθηρος, αν δεν αντέγραψε, πάντως επηρεάστηκε άμεσα από την θεολογία των γνωστικών διδασκάλων της υπό εξέταση περιόδου. Εδώ να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Έχει επικρατήσει η άποψη ότι η όλη θεολογία του Λούθηρου δεν είναι παρά μια αντίδραση στην έκπτωση του παπισμού και της σχολαστικής θεολογίας, κι έτσι δικαιολογείται ο μεταρρυθμιστικός της ρόλος. Δεν διαφωνούμε σ’ αυτό. Ήδη σε προηγούμενο κεφάλαιο εξηγήσαμε εκτεταμένα το πως οι καινοτομίες του παπισμού αποπνευματικοποίησαν την δυτική εκκλησία και συνέβαλαν στην αύξηση των αιρέσεων. Αυτή, όμως είναι μια αποφατική προσέγγιση που ορίζει την θεολογία του Λούθηρου με βάση το τι δεν είναι. Στο κεφάλαιο αυτό, με την ανίχνευση και τον εντοπισμό της προδρομικής του Λουθηρανισμού θεολογίας στα κείμενα και την διδασκαλία των γνωστικών αιρεσιαρχών της εποχής, μπορεί να καθοριστεί και να προσεγγιστεί η θεολογία του Λούθηρου καταφατικά, με βάση το τι είναι και από τι επηρεάστηκε. Η μια προσέγγιση δεν αναιρεί την άλλη, μάλλον την συμπληρώνει. Η γνώση της θεολογίας των γνωστικών του Μεσαίωνα είναι το απαραίτητο ερμηνευτικό κλειδί της θεολογίας του Λουθηρανισμού.

[1] Ο Johannes Willhelm von Walter, Die ersten Wanderprediger Frankreichs: Studien zur Geschichte des Mönchtums, pp. 130-140, υποστηρίζει ότι πρέπει να καταγόταν από την Βρεττάνη.

[2] Η επικρατέστερη εκτίμηση για την ημερομηνία έναρξης της δράσης του Ερρίκου στη Le Mans είναι του Adolphe Dieudonné, Hildebert de Laardin, évêque du Mans, archevêque de Tours, 1056-1133,  εν Revue historique et archéologique du Maine, 41-42 (1896-1897) , ειδικά 41 (1896), 185. Με τα συμπεράσματά του συμφωνεί Raoul Manselli, Studi sulle eresie del secolo XII, Roma 1953,  pp. 1-67.

[3] Mansi 21.226-7. Ο κανόνας επικυρώθηκε και από την Σύνοδο του Λατεράνου του 1139, βλ. Manselli, Studi sulle eresie, p. 56.

[4] Antoine Dondaine, Durand de Huesca, AFP 29 (1959), 256-7. Ο ίδιος ανακάλυψε το κείμενο σε ένα ακόμη χειρόγραφο στη Σεβίλλη, το Colombina 7-6-6, ff 59r64v, το οποίο ακολουθεί το κείμενο του Παρισινού κώδικα.

[5] Για την χρονολόγηση Manselli, Alberico, εν ASRSP 78 (1955), p. 58 n.1.

[6] Ιερ. 9.21. Η αναφορά στον προφήτη Δανιήλ στο Δαν. 6.10.

[7] Πρόκειται για τον Fulk V, κόμη της Anjou και Maine, την περίοδο 1109/10-1129).

[8] Ψαλμ. 82.17.

[9] Ψαλμ. 30.20.

[10] Κικέρων, De officiis II 12.43: “Quamquam praeclare Socrates hanc viam ad gloriam proximam et quasi compendiariam dicebat esse, si quis id ageret, ut qualis haberi vellet, talis esset. Quod si qui simulatione et inani ostentatione et ficto non modo sermone sed etiam voltu stabilem se gloriam consequi posse rentur, vehementer errant. Vera gloria radices agit atque etiam propagatur, ficta omnia celeriter tamquam flosculi decidunt nec simulatum potest quicquam esse diuturnum”.

Έκδοση Walter Miller, στη σειρά Loeb Classical Library XXI (1913), p. 210-211.

«Και όπως συνήθιζε να λέει ο Σωκράτης με θαυμαστό τρόπο, “ Ο πιο σύντομος δρόμος για την δόξα – μια παράκαμψη, ας πούμε – είναι να προσπαθείς να γίνεις αυτό που θέλεις να πιστεύουν ότι είσαι”. Διότι αν κάποιος νομίζει ότι θα κερδίσει δόξα που διαρκεί με την υποκρισία, με την κενή επίδειξη, με υποκριτικές ομιλίες και εμφανίσεις, κάνει μεγάλο λάθος. Η πραγματική δόξα βαθαίνει τις ρίζες της και απλώνει τα κλαδιά της, ενώ όλες οι υποκρισίες πέφτουν σύντομα στο έαφος, ως εύθραυστα λουλούδια και τίποτα ψεύτικο δεν διαρκεί.»

Το ρητό του Σωκράτη στο Ξενοφων, Απομνημονεύματα ΙΙ 6.39: «ἀλλά συντομοτάτη καί καλλίστη ὁδός, ὦ Κριτόβουλε, ὅ τι ἄν βούλῃ δοκεῖν ἀγαθός εἶναι, τοῦτο καί γενέσθαι ἀγαθόν πειρᾶσθαι˙ ὅσαι δ’ ἐν ἀνθρώποις ἀρεταί λέγονται, σκοπούμενος εὑρήσεις πάσας μαθήσει τε και μελέτῃ αἠξανομένας». Εκδ. E. C. Marchant, Xenophontis Opera Omnia, Oxford 1900, vol.II p.66.

[11] Ψαλμ. 101.18.

[12] Πρόκειται για τον Βερνάρδο Guarin, 1129-1138.

[13] Ιννοκέντιος Β’ 1130-1143.

[14] Η επικρατέστερη άποψη για την ημερομηνία σύγκλησης της συνόδου αυτής είναι το 1135. Βλ. Joseph Kramp, Chronologisches zu Peters des Ehrwürdigen epistola adversus Petrobusianos, εν Miscellanea Francesco Ehrle, I 74, σημ. 3.

[15] Πραξ. 5.29.

[16] Ματθ. 28.19.

[17] Ματθ. 19.19.

[18] Ιεζεκ. 18.20.

[19] Γαλατ. 6.5.

[20] Ρωμ. 3.23.

[21] Ιακ. 5.16.

[22] Λουκ. 18.16.

[23] Πρόκειται για τον Alberic, καρδινάλιο, επίσκοπο Όστιας και λεγάτο στην Φραγκία (1144-1145). Οι υπόλοιποι επίσκοποι ήταν ο Raymond Bernard της Agen (1128-1149), o Geoffrey II της Lèves, επίσκοπος Chartres (1116-1149), o Gerald της Cher, επίσκοπος Limoges (1142-1177).

[24] Α’ Τιμ. 4.2.

[25] Βλ. κείμενο Ε.

[26] Α’ Κορ. 4.20.

[27] Το σημείο αυτό φαίνεται να παρουσιάζει αντίφαση. Συζητιέται το ότι υπήρχαν παραπάνω από μία αιρέσεις στην πόλη.

[28] Ματθ. 23.2.

[29] Μαρκ. 16.16.

[30] Ματθ. 19.6.

[31] Ματθ. 19.8-9.

[32] Εβρ. 13.4.

[33] Εκκλ. 11.3.

[34] J. B. Russell, Dissent and Reform, p.68.

[35] Βλ. σχ. Josèphe Chartrou, L’  Anjou de 1109 à 1151, Paris 1928,  pp. 165-166.

[36] Michael Frasseto, Heretic Lives: Medieval Heresy from Bogomil and the Cathars to Wyclif and Hus, London 2007, p.47.

[37] Michael Frasseto, Heretic Lives…, 49.

[38] Matthaei Parisiensis, Chronica Majora a.1151, ed. H. R. Luard, The Chronicles and memorials of Great Britain and Ireland during the middle ages, London 1874, vol. ΙΙ p. 188.

[39] J. Kramp, Chronologisches zu Peters des Erwürdigen epistola, εν Scritti di storia e paleografia, Miscellanea Francesco Ehrle, Studi e Testi 37 (1924), s. 71-79.

[40] Raoul Manselli, Studi sulle eresie del secolo XII, Roma 1953, 29.

[41] Giles Constable, The Letters of Peter the Venerable, Harvard University Press 1967, vol. 2 pp. 285-288.

[42] James Fearns, Peter von Bruis und die religiöse Bewegung des 12 Jahrhunderts, εν Archiv  für Kulturgeschichte 48 (1966), s. 313-317.

[43] Ρωμ. 1.28.

[44] Ψαλμ. 56.5.

[45] Μαρκ. 16.16.

[46] I. von Döllinger, Beiträge zur Sektengeschichte des Mittelalters, München 1890,  t. 1 75-97.

[47] Albert Henry Newman, Recent Researches Concerning Medieaval Sects, Papers of the American Society of Church History 4 (1892), 143-163.

[48] Joseph Cowdrey Reagan, Did the Petrobussians teach salvation by faith alone?, Journal of Religion 7.1 (1927), 81-91.

[49] Antoine Dondaine, Aux Origines du valdéisme, Archivium Fratum Praedicatorum 16 (1946), 226.

[50] Malcolm Lambert, Medieval Heresy, p. 55.

[51] Ο συντάκτης της Βίβλου των δύο αρχών κατγορεί τους αντιπάλους του Garatenses: «Ότι η διάβρωση ή σχηματισμός των αγίων στοιχείων του αληθινού Θεού, η οποία έγινε από τον διάβολο, ήταν κακή και μάταιη και ενάντια στο θέλημα του Θεού, όπως αφελώς πιστεύουν και βεβαιώνουν». W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 572. Τα στοιχεία θεωρεί ότι όταν δημιουργήθηκαν από τον Θεό ήταν άγια επειδή και ο Θεός είναι άγιος.

[52] Λατινικό κείμενο, Christine Thouzellier, Un Traité cathare inédit du début du XIIIe siècle, d’ après le Liber contra manicheos de Durand de Huesca, Bibliothèque de la Revue d’ histoire ecclésiastique 37 (Luvain 19610, 87-113. Αγγλική μετάφραση, W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 496-510.

[53] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 495.

[54] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 567.

[55] Ο εκδότης του κειμένου Antoine Dondaine υποθέτει ότι πρόκειται για κάποιον Καθαρό και συγκεκριμένα κάποιον εκκλησιαστικό από την Nevers, ο οποίος το 1201  κατεφυγε στους Καθαρούς (Un Traité néo-manichéen p.23). Η ιστορία του στο Peter de Vaux-de-Cernay, Hystoria albigensis, ed. Guébin & Lyon, I 24. Ο Arno Borst πιστεύει ότι πρόκειται για τον Γουίλλιαμ της Ωβέρνης, επίσκοπο Παρισιού (… 1249).  Ο René Nelli πιστεύει ότι πρόκειται για μετριοπαθή Καθαρό (Ecritures cathares, Paris 1968, p. 110 n. 19).

[56] Ιωαν. 17.10.

[57] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 499.

[58] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 542.

[59] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 501-2.

[60] Εφεσ. 5.15-16.

[61] Ιωαν. 7.7.

[62] Α’ Ιωαν. 3.8.

[63] Jeffrey Russell, Dissent and Reform, p. 73.

[64] Jeffrey Russell, Dissent and Reform, p. 74.

[65] “Die person, natur und ganz wessen ist ynn uns durch Adams fall vordebrett”. Όλες οι παραπομπές και η ερμηνευτική της θεολογίας του Λούθηρο σε αυτό το κεφάλαιο, προέρχονται από την εργασία του καθηγητή Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, Συμβολή στη μελέτη της Θεολογίας του Λούθηρου από ορθόδοξη άποψη, Θεσσαλονίκη 2002 (γ’ ανατυπ.). Η συγκεκριμένη παραπομπή στη σελ. 31 σημ. 22.

[66] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σσ. 27-28.

[67] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σσ. 29-30.

[68] Τον ίδιο ακριβώς όρο θα συναντήσει ο αναγνώστης, τόσο στα έργα του Λούθηρου, όσο και στην αιρετική γραμματεία, π.χ. W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 520.

[69] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 43.

[70] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 47. Διατηρείται η ορθογραφία του πρωτοτύπου.

[71] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 525.

[72] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 527.

[73] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 517-518.

[74] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 54.

[75] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 55.

[76] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 57.

[77] Το έργο δεν έχει εκδοθεί ολόκληρο. H Christine Thouzellier έχει εκδώσει μόνο τα κεφάλαια που περιέχουν και λόγους των αιρετικών. Το παρόν κεφάλαιο το αναφέρει μόνο επιγραμματικά. Περίληψη του κεφαλαίου μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο Damian J. Smith, Crusade, Hersy and Inquistition in the Lands of the Crown of Aragon c. 1167-1276, Leiden 2010. pp. 167-169.

[78] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 574-8.

[79] W. Wakefield-A. Evans, Heresies…, 512-513.

[80] Εβρ. 11.1.

[81] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 74.

[82] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 89-90.

[83] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 89.

[84] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 91.

[85] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 92-3.

[86] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 97.

[87] Theo Venckeleer, Un Recueil cathare: Le manuscript A. ^.!0 de la Collection vaudoise de Dublin, I. Une Apologie; II. Un glose sur le Pater, εν Revue belge de philology et d’  histoire 38 (1960), 820-831, 39 (1961), 762-785.

[88] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 27.

[89] Δημήτριου Τσελεγγίδη, Η σωτηριολογία  του Λούθηρου, σ. 60.

Πηγή: Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου

Σήμερα είπα να εκκλησιαστώ για πρώτη φορά στην Μητρόπολη Αθηνών [4 Φεβρουαρίου].

Πήγα σχετικά νωρίς και ομολογώ πως πάγωσα λίγο με το κλίμα, την τέλεια τάξη και την επιβλητικότητα της εκκλησίας και επίσης λόγω της απόστασης, που χωρίζει τις θέσεις των προσκυνητών δεν τόλμησα να προσκυνήσω τις εικόνες του τέμπλου, όπως συνηθίζω όταν πηγαίνω σε μια Θεία Λειτουργία.

Μετά από λίγο ακούω από πίσω μου έναν ήχο μιας γκλίτσας να πλησιάζει...

Μπαίνει ένας Κρητίκαρος και σαν να μην συνέβαινε τίποτε πάει στο τέμπλο και προσκυνάει την εικόνα του Προδρόμου, του Χριστού και στην συνέχεια ακολούθησαν και άλλοι Κρητικοί και Μακεδόνες με σημαίες και προσκυνούσαν.

Ε, πήγα και εγώ τότε και προσκύνησα. Πήρα και το θάρρος και τράβηξα τις παρακάτω φωτογραφίες.

Έσπασε όλος ο πάγος και η ψυχρότητα που πάλευε μέσα μου και ξαφνικά γέμισα Ελλάδα, γέμισα ζεστασιά, γέμισα οικογένεια, ένοιωσα σπίτι μου.

Ένοιωσα υπερήφανος που συμπροσευχόμουν με αυτούς τους Έλληνες.

Η προσευχή συνεχίστηκε και μετά την Εκκλησία.

Στο Σύνταγμα.

`

Λες και ήταν όνειρο. Τσιμπούσα τον εαυτό μου μπας και βλέπω απάτη.

Επιτέλους γίναμε ένα.

Επιτέλους η αλήθεια της Ελλάδας, ο πλούτος που υπερβαίνει κάθε πολιτική μικρότητα, κάθε δεξιά, μέση ή αριστερή πεποίθηση, έλαμψε όσο ποτέ.

Τον Εθνικό Ύμνο ποτέ δεν μπόρεσα να τον ψάλλω από την συγκίνηση παρά μόνο στο τέλος, αφού πλέον είχε νικηθεί ο αδύναμος μου εαυτός που σέρνω τόσα χρόνια εμπνευσμένος από τους χιλιάδες των ανθρώπων που έδωσαν το παρόν, τον Μίκη Θεοδωράκη, από τον Αγιοπαυλίτη Μοναχό του Αγίου Όρους και το Λάβαρο της Αγίας Λαύρας και από τους επιτέλους σοβαρούς ομιλητές της ομογένειας από Αμερική, Καναδά και Αυστραλία!

 
Είδα τα δάκρυα παππούδων Ελλήνων να γίνονται παιδιά και να με ρωτάνε αν αγκαλιάζεται σωστά η σημαία πάνω τους για να κοινωνήσουν τον Ιησού Χριστό.

 
Είδα τα δάκρυα της ανακούφισης που γεννιούνται από την ελπίδα για ψυχική λύτρωση. 

 
Γιατί δεν είμαστε μόνο σώμα αλλά και ψυχή.

Δοξάζω και ευχαριστώ τον Θεό που με αξίωσε να ζήσω σήμερα αυτή την ιστορική και ξεκάθαρα ευλογημένη μέρα από το Πανάγιο Χέρι Του στο Σύνταγμα!

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Μεσογαίας και Λαυρεωτικής

Αμάθεια, θλίψη, στεναχώρια, αυτά είναι σαν τριπλό μαστίγιο πάνω από το κεφάλι του καθενός που ξεχνάει και αρνιέται το Θεό και δημιουργό Του.

Όσο περισσότερο ο άνθρωπος συγκεντρώνει ασήμαντες γνώσεις, τόσο λιγότερο αισθάνεται πως ξέρει. Και όσο περισσότερο μαζεύει πλούτη, τόσο πιο φτωχός αισθάνεται. Όσο περισσότερο ο τέτοιου είδους άνθρωπος κυνηγά την τύχη, τόσο πιο βαθιά βυθίζεται στο σκοτάδι της απελπισίας.

Γνωρίζετε ποια είναι η μεγαλύτερη αμάθεια; Αμαθείς είναι οι άνθρωποι, που δεν γνωρίζουν τον Θεό και τη δύναμή Του.

Είπε ο Κύριος στους Σαδδουκαίους: «Πλανάσθε επειδή δεν γνωρίζετε ούτε την Αγία Γραφή, ούτε τη δύναμη του Θεού!» (Ματθ. 22:29). Οι Σαδδουκαίοι ήταν άνθρωποι που γνώριζαν τα πάντα, αλλά δεν πίστευαν στον Θεό και στην ανάσταση του Κυρίου. Γνώριζαν τα πάντα, εκτός από τον Θεό και τη δύναμή Του.

Η γνώση του Θεού είναι σαν το αλάτι που αλατίζει κάθε φαγητό και του δίνει γεύση.

Σαδδουκαίοι στα χρόνια μας είναι οι Ευρωπαίοι, οι βαπτισμένοι στο όνομα του Κυρίου Ιησού Χριστού! Οι Ευρωπαίοι, επειδή αρνήθηκαν τη βάπτισή τους και ντράπηκαν για το Χριστό, κατέχουν γνώσεις που είναι κατώτερες και από τις γνώσεις των απλών χωρικών. Μάταια περηφανεύτηκαν για τις γνώσεις τους και μάταια τις θεώρησαν σαν μέτρο της αξίας του ανθρώπου.

«Αλλά ό,τι είναι υψηλό στους ανθρώπους, είναι ένα τίποτε μπροστά στο Θεό» (Λουκ. 16:15).

Το δεύτερο κακό που στα χρόνια μας πιέζει τους ανθρώπους είναι οι στεναχώριες. Στεναχώριες, μόνο στεναχώριες… Κοιτάξτε τους ανθρώπους και γρήγορα θα καταλάβετε από πού προέρχονται τόσες στεναχώριες. Οι άνθρωποι που πιστεύουν είναι άνθρωποι με λίγες στεναχώριες. Οι άνθρωποι όμως που δεν έχουν πίστη έχουν μεγάλες στεναχώριες. Επειδή οι άνθρωποι που αισθάνονται την παρουσία του Θεού στη ζωή τους ελπίζουν, προσεύχονται στο Θεό και μεταφέρουν τις δυσκολίες και τις στεναχώριες τους σ’ Αυτόν.

«Αφήνω στο Θεό τις στεναχώριες μου και αυτός θα με διαθρέψει», είναι γραμμένο στο Ψαλτήρι (54:23).

Ο Θεός, ο Σωτήρας μας, επιθυμούσε να ελευθερώσει τους πιστούς Του από τις ασήμαντες στεναχώριες. Γι’ αυτό είπε: «Μη μεριμνάτε για τη ζωή σας, τι θα φάτε και τι θα πιείτε, ούτε για το σώμα σας τι θα ντυθείτε. Η ζωή δεν είναι σπουδαιότερη από την τροφή; Και το σώμα δεν είναι σπουδαιότερο από το ντύσιμο; Κοιτάξτε τα πουλιά που δε σπέρνουν, ούτε θερίζουν, ούτε συνάζουν αγαθά σε αποθήκες κι όμως ο ουράνιος Πατέρας σας τα τρέφει. Εσείς δεν αξίζετε πολύ περισσότερο απ’ αυτά; Γι’ αυτό πρώτα από όλα να επιζητείτε τη βασιλεία του Θεού και την επικράτηση του θελήματός Του κι όλα αυτά θα ακολουθήσουν» (Μάρκ. 6:25-26,33).

Αδελφοί μου, κοιτάξτε· οι μοναδικοί άνθρωποι, που πραγματικά έχουν τη χαρά της ζωής, είναι εκείνοι που δέχτηκαν αυτή την εντολή του Χριστού και ζούνε σύμφωνα μ’ αυτή. Οι στεναχώριες τρώνε αυτούς που βασανίζονται χωρίς τη βοήθεια του Θεού να τελειώσουν τις δουλειές τους, να εξασφαλίσουν όλες τις ανέσεις, να προλάβουν όλα τα ταξίδια, να πραγματοποιήσουν όλα τα σχέδιά τους, να ικανοποιήσουν όλες τις επιθυμίες τους.

Αυτοί χτίζουν και κάποιο αόρατο χέρι γκρεμίζει. Αυτοί μαζεύουν και κάποιος αόρατος άνεμος τα σκορπίζει. Αυτοί τρέχουν, αλλά κάποιος μακραίνει το ταξίδι τους και απομακρύνει το στόχο τους. Γι’ αυτό το λόγο οι άθεοι τρώνε τον εαυτό τους. Μεγαλώνουν πριν την ώρα τους, χάνουν τη δύναμή τους, την υπομονή τους, βασανίζουν το μυαλό τους, αποδυναμώνεται η θέλησή τους. Τους ρωτάνε: Για ποιο λόγο είστε έτσι; Και απαντάνε: Στεναχώριες, στεναχώριες…

Οι καημένοι άνθρωποι φόρτωσαν πάνω τους τις στεναχώριες του Θεού. Και οι στεναχώριες του Θεού δεν μπορούν να φύγουν χωρίς τη δύναμη του Θεού, ούτε οι δουλειές του Θεού μπορούν να τελειώσουν χωρίς τη σοφία του Θεού.

Το τρίτο κακό που πιέζει τους ανθρώπους στα χρόνια μας είναι η απελπισία. Ανθρωπότητα χωρίς χαρά είναι η ανθρωπότητα των λευκών ανθρώπων που αρνήθηκε τη φιλία του Χριστού και βρήκε άλλους φίλους. Η απελπισία υπάρχει στους μορφωμένους και στους πιο πλούσιους, υπάρχει στις γυναίκες, ακόμη και στα παιδιά.

Η σφραγίδα της απελπισίας είναι η αυτοκτονία.

Αναρωτιέστε, γιατί υπάρχει τόση απελπισία και γιατί υπάρχουν τόσοι απελπισμένοι στην εποχή μας; Από το άδειασμα του μυαλού και την ερημιά της καρδιάς. Ο νους δεν σκέφτεται το Θεό και η καρδιά δεν αγαπάει το Θεό. Όλος ο κόσμος δεν μπορεί να γεμίσει το ανθρώπινο μυαλό, αυτό μπορεί μόνο ο Θεός να το κάνει. Χωρίς το Θεό ο νους είναι πάντα άδειος και όλες οι γνώσεις που μπαίνουν στο μυαλό πέφτουν στην άβυσσο. Η αγάπη όλου του κόσμου δεν μπορεί να γεμίσει την καρδιά του ανθρώπου, επειδή η καρδιά νιώθει πως η κοσμική αγάπη αλλάζει και είναι σαν την παλίρροια και την άμπωτη της θάλασσας.

Αδελφοί μου, και το μυαλό και η καρδιά μας ανήκουν στο Θεό και μόνο ο Θεός μπορεί να τα γεμίσει με τη δύναμή Του: να τα γεμίσει με τη δική Του χαρούμενη σοφία, με την πίστη και την αγάπη.

– Χωρίς το Θεό όλα είναι αμάθεια.

– Χωρίς το Θεό όλα είναι στεναχώρια.

– Χωρίς το Θεό όλα είναι απελπισία.

Είπε ο Κύριος στους μαθητές Του: «Εκείνος που είναι ο πιο ταπεινός μεταξύ όλων σας, αυτός είναι ο ανώτερος» (Λουκ. 9:48).

Αυτός που έχει λιγότερες κοσμικές γνώσεις είναι και ο λιγότερο περήφανος. Αυτός που στεναχωριέται λιγότερο με τις ασήμαντες έγνοιες της ζωής έχει τη μεγαλύτερη χαρά στη ζωή του. Αυτός που απελπίζεται λιγότερο είναι αυτός που πράττει θεάρεστα έργα, και πραγματικά ο τέτοιου είδους άνθρωπος είναι σημαντικός ενώπιον του Θεού.

Τέτοιος ήταν ο λαός μας πριν από τρεις ή τέσσερις γενιές. Ο λαός μας τότε γνώριζε τον Θεό και γι’ αυτό το λόγο δεν υπέφερε από την αμάθεια από την οποία υποφέρει η βιομηχανική Ευρώπη. Δεν υπέφερε από πολλές στεναχώριες, επειδή ήλπιζε στο Θεό και στους αγίους του Θεού. Δεν υπέφερε από απελπισία, γιατί ήξερε πως ταξιδεύει με το άρμα του Θεού, σύμφωνα με το θέλημά Του από τον ένα κόσμο στον άλλο κόσμο του Θεού.

Πέσαμε πολύ και χάσαμε τη σοβαρότητα των προγόνων μας.

Έχουμε όμως μέσα μας μια τεράστια δύναμη και μπορούμε να σηκωθούμε με την ευλογία του Θεού. Ας σηκωθούμε με την ευλογία του Θεού, ας σηκωθούμε σήμερα, ας εξαγνιστούμε και ας χαρούμε, επειδή ο Θεός μάς βλέπει και μας οδηγεί. Αμήν.

Πηγή: (Από το βιβλίο: Αγίου Νικολάου Επισκόπου Αχρίδος, “Μέσα από το παράθυρο της φυλακής. Μηνύματα προς τον λαό”, Εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 2012, σ. 260), Κοινωνία Ορθοδοξίας, Η άλλη όψη

Ο Σύλλογος Πολυτέκνων Λαρίσης, το τοπικό Παράρτημα της Ένωσης Θεολόγων, και τα συνεργαζόμενα Ορθόδοξα Χριστιανικά Σωματεία της πόλης μας αποφασίσαμε την ομαδική κάθοδό μας στην Αθήνα για να μετάσχουμε στο συλλαλητήριο που θα γίνει για το Μάθημα των Θρησκευτικών στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου την Κυριακή 4 Μαρτίου 2018 και ώρα 1μ.μ.

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Ο Σύλλογος Πολυτέκνων Λαρίσης, το τοπικό Παράρτημα της Ένωσης Θεολόγων, και τα συνεργαζόμενα Ορθόδοξα Χριστιανικά Σωματεία της πόλης μας αποφασίσαμε την ομαδική κάθοδό μας στην Αθήνα για να μετάσχουμε στο συλλαλητήριο που θα γίνει για το Μάθημα των Θρησκευτικών στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου την Κυριακή 4 Μαρτίου 2018 και ώρα 1μ.μ.

Το συλλαλητήριο συνδιοργανώνουν η Ανωτάτη Συνομοσπονδία Πολυτέκνων Ελλάδος (Α.Σ.Π.Ε.) και η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων (Π.Ε.Θ.) με Ορθόδοξους Χριστιανικούς Συλλόγους της πρωτεύουσας.

Καλούμε τα μέλη των Σωματείων και τους συμπολίτες μας να συμμετάσχουν στην ειρηνική αυτή εκδήλωση για να διαμαρτυρηθούμε ενάντια στην αυθαίρετη, παράνομη και αντισυνταγματική, αλλά και αντίθετη προς το Ευρωπαϊκό Δίκαιο ενέργεια του Υπουργείου Παιδείας να μεταλλάξει τον ορθόδοξο προσανατολισμό του Μαθήματος των Θρησκευτικών σε θρησκειολογικό, που επιφέρει σύγχυση στους μικρούς μαθητές του Δημοτικού και του Γυμνασίου, οι οποίοι δε γνωρίζουν επαρκώς την ορθόδοξη πίστη τους.

Διαμαρτυρόμαστε για το ότι το Υπουργείο Παιδείας και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) μάς αντιμετωπίζουν ως πολίτες β΄ κατηγορίας και επιβάλλουν μονομερώς το θρησκειολογικό Πρόγραμμα Σπουδών των Θρησκευτικών στα ορθόδοξα παιδιά μας, ενώ για τους συνέλληνες μαθητές Μουσουλμάνους, Εβραίους, και Ρωμαιοκαθολικούς κατοχύρωσαν με πρόσφατα νομοθετήματα το δικαίωμά τους να διδάσκονται αποκλειστικώς και μόνο την πίστη τους. Γιατί χρησιμοποιούν δυο μέτρα και δυο σταθμά; Πού είναι η εφαρμογή της αρχής της ισονομίας και ισοπολιτείας; Ή μήπως δεν έχει δικαιώματα η πλειοψηφία των πολιτών, αλλά μόνον η μειοψηφία; Γιατί πρέπει τα παιδιά μας με το Νέο Πρόγραμμα να προσηλυτίζονται στις αιρέσεις και στις διάφορες θρησκείες, να οδηγούνται στον μηδενισμό, στην αθεΐα, και να γίνονται εύκολη λεία της παγκοσμιοποίησης και της πανθρησκείας;

Απαιτούμε να παρέχεται στα παιδιά μας ορθόδοξη αγωγή, όπως επιτάσσει το Σύνταγμα και οι Νόμοι του Κράτους. Η Ορθοδοξία υπήρξε μητέρα, τροφός και οδηγός του Έθνους μας. Αυτή δίνει όραμα και ελπίδα στα παιδιά και τα προφυλάσσει από κάθε βλαβερή επίδραση.

Όλοι στο συλλαλητήριο της Αθήνας! Μην λείψει κανείς!

Τα Σωματεία:

Σύλλογος Πολυτέκνων Λαρίσης και Περιχώρων

Ένωση Θεολόγων Λάρισας

Ενωμένη Ρωμηοσύνη

Ένωσις Γονέων «Η Χριστιανική Αγωγή» (ΓΕΧΑ) Λάρισας

Ορθόδοξος Ιεραποστολικός Σύλλογος «Πορεία Αγάπης»

Σύλλογος Ορθοδόξου Εξωτερικής Ιεραποστολής «Ο Απόστολος Βαρνάβας»

Σύλλογος Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Δράσεως «Ο Μέγας Βασίλειος» Λάρισας

Φιλανθρωπικό Σωματείο «Ιωάννης ο Χρυσόστομος»

Χριστιανική Ένωση Επιστημόνων Λάρισας

Χριστιανική Εστία Λάρισας «Ο Απόστολος Παύλος»

Πηγή: Ακτίνες

Όταν διαβάζω ή/και ακούω μεγάλο μέρος της πολιτικής ηγεσίας και τους προβαλλόμενους εκπροσώπους της επικρατούσας διανόησης, όλοι τους μου θυμίζουν τον Ιβάν Καραμάζοφ. Τους βρίσκω κοινά  χαρακτηριστικά ζωής και ιδεολογίας και μια διαφορά.

Το πρώτο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι πως, όπως ο Ιβάν, μεγάλωσαν σε πλούσιες οικογένειες. Άλλες άγονες πνευματικά και με αρχοντοχωριάτες προγόνους, όπως του Ιβάν, άλλες με μιαν παράδοση ευπατριδών προγόνων, που συν τω χρόνω αυτή εξασθένισε, άλλες που διατηρούν αυτή τους την παράδοση, αλλά ένας ή περισσότεροι βλαστοί της οικογένειας την απέρριψαν και, τέλος άλλες, με το παράδοξο, ότι ενώ είναι με μιαν παράδοση άθεη και μαρξιστική, κοινωνικά ανήκουν στην μπουρζουαζία.

Το δεύτερο κοινό με τον Ιβάν είναι ότι διαθέτουν  εξυπνάδα και κάποιες γνώσεις, συνήθως προϊόντα της λογικοκρατίας. Επίσης, όπως εκείνος,  έχουν έναν τρόπο να εντυπωσιάζουν το περιβάλλον, στο οποίο απευθύνονται. Με αυτές τους τις ικανότητες επιτυγχάνουν να καταστούν καθοδηγητές  στην κοινωνία.

Το τρίτο κοινό τους με τον Ιβάν Καραμάζοφ είναι ο εγωισμός. Ο πλούτος μαζί με την αθεϊστική τους ιδεολογία, τους προκαλούν σύγχυση  προσανατολισμού και τους οδηγούν  σε λάθη εκτιμήσεων, λάθη αντιμετώπισης της ζωής των ιδίων και των συμπολιτών τους, λάθη τρόπου συμπεριφοράς. Και αν αυτά τα λάθη είχαν επίπτωση μόνο στους ίδιους ή στις οικογένειές τους, όπως συνέβη στον Ιβάν, περιορισμένο το κακό. Όταν όμως  καταλαμβάνουν μιαν υπεύθυνη θέση στην κοινωνία αυτά τα λάθη έχουν σοβαρές συνέπειες σε όλους μας, συνέπειες οικονομικές, εθνικές και κοινωνικές. Το πάθος του εγωισμού μετατρέπει την εξυπνάδα σε εξυπνακισμό και τις ικανότητες σε ρίσκα.

Το τέταρτο κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ο κοσμοπολιτισμός και η αθεΐα. Η θεωρία του Ιβάν πως «χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται» βρίσκει εκ μέρους τους πλήρη αποδοχή. Όπως εκείνος, καταρρίπτουν  όλους τους ηθικούς φραγμούς, ως ξεπερασμένους, όπως επίσης καταρρίπτουν αξίες και αρχές που στηρίζουν τη ζωή του ανθρώπου, και τον κρατούν σε αρμονία με το περιβάλλον του.

Η διαφορά τους με τον Ιβάν είναι ότι αυτός παρέμεινε στη θεωρία. Ως άθεος και μηδενιστής εξέφρασε, με τον «Ιεροεξεταστή», την ιδεολογία του στον αδελφό του Αλιόσα. Το όραμά του -  εφιάλτης για την ανθρωπότητα-, είναι η κατάργηση της ελευθερίας και της αγάπης, που προσέφερε σε αυτήν ο Θεάνθρωπος Ιησούς, ως κύριο στοιχείο της ψυχοσωματικής της οντότητας και ως μοναδικού παράγοντος συνοχής και επιβίωσής της. Ο Ιβάν δεν εφάρμοσε το όραμά του, αλλά το  εμφύσησε στον Σμερντιακόφ, νόθο γιό του πατέρα του Φιοντόρ.

Οι σύγχρονοι Ιβάν, με τις θέσεις που καταλαμβάνουν στην κοινωνία – υπουργοί, δήμαρχοι, διανοητές, δημοσιογραφούντες κ.λ.π. -, ενσυνειδήτως ή ασυνείδητα, μοιάζουν με  τον Σμερντιακόφ, που έφτασε εμπράκτως να μισήσει τον άνθρωπο και την πατρίδα του. Ο μηδενισμός, στον οποίο πιστεύουν, οδηγεί την πατρίδα μας σε μια πλαστή ελευθερία και στην εξόντωση της ιδιοπροσωπίας των πολιτών της.-   

Πηγή: Ακτίνες

ΑΝΤΙΔΡΑΣΙΣ Του Παραρτήματος της Πανελλήνιας Ενώσεως Θεολόγων Ν. Ηλείας

Αγαπητοί αναγνώστες, κάθε φορά που γράφω και εκφράζω προσωπικές μου απόψεις, για τα Θρησκευτικά και άλλα, νιώθω έντονο τον πόνο, γιατί με αυτούς τους φακέλους, εξευτελίζεται η Χριστιανική Ελληνική μας Παράδοση, αφού αυτοί προκαλούν σύγχυση στους μαθητές, με τον ΣΥΓΚΡΗΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΝΘΡΗΣΚΕΙΑ. Η Μουσική στους φακέλους είναι μία σκέτη κοροϊδία! Τι παριστάνουν;

Η Μουσική γενικά, υπήρξε, μέσον έκφρασης, αλλά και προώθησης αντιλήψεων και συναισθημάτων. Ερωτώ. Που είναι η Βυζαντινή Μουσική στους νέους φακέλους των Θρησκευτικών; Που είναι τα Δημοτικά μας τραγούδια;
Με αυτά τα τραγουδάκια που παρουσιάζουν, αδυνατεί κάποιος να πιστέψει ότι προορίζονται για τα Θρησκευτικά. Κύριοι -σκεφτήκατε ποτέ– με ποιό σκοπό θα κατανοήσουμε την ανάπτυξη της Χριστιανικής και ΕΘΝΙΚΗΣ συνειδήσεως των Ελληνιπαίδων μας; Με τον μιμητισμό και την ξενομανία, που τείνουν να γίνουν συρμός και διασυρμός, με καταστροφικές συνέπειες για το ΕΘΝΟΣ ΜΑΣ.

ΤΙ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ ΩΣ ΜΟΥΣΙΚΗ;

1. Έπρεπε να διδάσκεται η Βυζαντινή μας Μουσική στα σχολεία, γιατί όλοι οι μεγάλοι Μουσικοσυνθέτες του κόσμου γνωρίζουν πολύ καλά αυτή (την γλώσσα) που λέγεται Βυζαντινή Μουσική. Η Μουσική αυτή έφτασε σε εμάς, από τους αρχαίους θεωρητικούς της προχριστιανικής Ελλάδας και αναπτύχθηκε σε περίτεχνη επιστήμη, από τους μελωδούς και Πατέρες της Χριστιανικής μας πίστεως. Στα 400 χρόνια της μαύρης τουρκικής σκλαβιάς, η Βυζαντινή μας Μουσική, υπήρξε η παρηγορητική φωνή στη διατήρηση της Ελληνορθόδοξης ταυτότητας του υπόδουλου ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ.

2. Ένα άλλο σκέλος της μουσικής μας που εκλείπει από τους φακέλους των Θρησκευτικών είναι τα ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΜΑΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ, τα οποία είναι η εθνική μας κληρονομιά, είναι η ψυχή του λαού μας, είναι η ταυτότητά μας. Αυτά τα τραγούδια, σώθηκαν σαν κείμενα, από τον μεγάλο μας λαογράφο Νικόλαο Πολίτη και άξιους συνεχιστές… Σήμερα τα Δημοτικά μας τραγούδια κινδυνεύουν να χάσουν το Ελληνικό ηχόχρωμά τους, από συνθέτες τουρκογύφτικης προέλευσης, από μουσικούς της Δύσεως, που βάλθηκαν να τα εξευρωπαΐσουν. ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ ΝΑ ΤΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΟΥΜΕ…

ΒΛΑΣΦΗΜΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Ακούστε και βγάλτε τα συμπεράσματά σας, τι είδους τραγούδια σερβίρονται στους φακέλους των Θρησκευτικών.

1. Μπαγάσας. Στίχοι τραγουδιού: «Ρε μπαγάσα (αναφέρεται στο Θεό) περνάς καλά εκεί πάνω… σαν σε χαζεύω, δε χαμπαριάζεις»! (Τα σχόλια δικά σας).

2. Εν «κατακλείδι» Σιδηρόπουλος: Σκέπασε όλους, τους νεκρούς ψαλμούς. (Η κρίση δική σας).

3. «Ο δικός μου Θεός», Θαλασσινός «Ο δικός μου Θεός, δε μυρίζει λιβάνι, δε φοράει στεφάνι, δε χωράει σε εικόνες! (Η αγανάκτηση όλων μας… είναι δεδομένη… Λυπητερόν! Άξιον κατακρίσεως να κοροϊδεύουν τον Κύριο και Θεό μας) «Βλέπετε – αγρυπνείτε και προσεύχεσθε (Μαρκ. κεφ. 13 στιχ. 33).

4. «Γλυκό σταφύλι», Θαλασσινός: «Κάντο γλυκό σταφύλι, για να σε φιλώ στα χείλη… κέρασέ με όσο θέλεις και μοίρασέ μου το κορμί» Προβληματιστείτε… και αφυπνιστείτε (Τα οψώνια της αμαρτίας θάνατος… Απ. Παύλος, Προς Ρωμαίους κεφ. 6, στιχ. 23).

5. «Καθρέφτης», Δεληβοριάς. (Εν: Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό;): Αντανακλά αυτά που θέλουν, οι γυναίκες και έτσι τις πείθεις ότι είμαι το άλλο του μισό. Μπροστά τους γδύνονται! Τους λένε γλυκές κουβέντες πίσω από το Τζαμί – εγώ ολομόναχος κοιτάζω… (Το που παραπέμπουν αυτοί οι τελευταίοι στίχοι… αισχρόν εστι και λέγειν (Εφεσίους κεφ. 5, στιχ. 12).

«Ω γενεά άπιστος και διεστραμμένη έως πότε έσομαι μεθ’ ημών; Έως πότε ανέξομαι υμών;» (Ματθαίος κεφ. 17, στιχ. 17)
Που είναι οι ύμνοι της Εκκλησίας μας;

Άλλα πολλά παρουσιάζονται στους φακέλους των Θρησκευτικών, που μόνον αναγούλα σου προκαλούν! Δυστυχώς εμπαίζουν τα Θεία, τα ιερά και τα όσια της φυλής μας. Αυτά τα αχαρακτήριστα, τι παράδειγμα θα δώσουν στους μαθητές 8 – 14 ετών;
Ερωτώ. Αυτές οι μουσικές επιλογές αρμόζουν για το μάθημα των Θρησκευτικών; Χρησιμοποιούν αυτοί οι φάκελοι, το όνομα του Θεού επί ματαίω. Μιλάνε για θρησκευτικές εμπειρίες, άλλων θρησκειών, η χριστιανική διδασκαλία, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, πολτοποιείται και εξαφανίζεται… Επίσης τονίζουν όπως κατάλαβα, ότι πρέπει να ψάχνουμε από κοινού την αλήθεια και το νόημα της ζωής, να γίνεται αναθεώρηση ατομικών και κοινών απόψεων… όλα αυτά που παρέθεσα πιο πάνω από Ορθοδόξου Παραδόσεως, πρόκειται να οδηγήσουν τα παιδιά μας στα σχολεία σε δημόσια μύηση στην ΕΠΕΡΧΟΜΕΝΗ ΠΑΝΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΜΗΔΕΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΑΘΕΪΑ…

Βλέπουμε και συνειδητοποιούμε ότι τη χριστιανική μας διδασκαλία και την πολιτιστική μας κληρονομιά τις ξεπάτωσαν… δεν άφησαν τίποτα όρθιο! «Λαοί που ξεχνούν την ιστορία τους, τον πολιτισμό τους, τα ήθη και τα έθιμα είναι προορισμένοι να πεθάνουν». Εμείς με αυτό το πρόσχημα, δεν θα πεθάνουμε! Θα υψώσουμε την φωνή μας μέχρι τα πέρατα της Οικουμένης «Χάρις υμίν και ειρήνη από Θεού Πατρός ημών και Κυρίου Ιησού Χριστού» (Β  Κορινθίους κεφ. 1, στιχ. 2).

Κοινοποίηση: Α) Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ηλείας κ. Γερμανό Β) Σε όλα τα παραρτήματα Π.Ε.Θ. Ελλάδας. Τηλ. Επικοινωνίας: 2621 044682 – 6982547160

Πηγή: Εφημερίς Ορθόδοξος Τύπος, Αβέρωφ

Τα Χριστούγεννα του 1022 ο Ροβέρτος Β’ ο Ευσεβής, βασιλιάς της Φραγκίας (996-1031) , ταξίδεψε μαζί με την βασίλισσά του Κωνσταντία στην Ορλεάνη, για να παραβρεθεί σε μια σύνοδο επισκόπων. Ένα σκάνδαλο είχε ανακαλυφθεί στην εκκλησία και έχριζε αντιμετώπισης. Είχε ανακαλυφθεί μια φράξια εκκλησιαστικών, της οποίας ο πυρήνας ανήκε στον ναό του Τιμίου Σταυρού. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονταν και ο Στέφανος, εξομολόγος της βασίλισσας για κάποιο διάστημα.

Ορλεάνη 1022 μ.Χ.

α. Ιστορικό πλαίσιο.

Τα Χριστούγεννα του 1022 ο Ροβέρτος Β’ ο Ευσεβής, βασιλιάς της Φραγκίας (996-1031) , ταξίδεψε μαζί με την βασίλισσά του Κωνσταντία στην Ορλεάνη, για να παραβρεθεί σε μια σύνοδο επισκόπων. Ένα σκάνδαλο είχε ανακαλυφθεί στην εκκλησία και έχριζε αντιμετώπισης. Είχε ανακαλυφθεί μια φράξια εκκλησιαστικών, της οποίας ο πυρήνας ανήκε στον ναό του Τιμίου Σταυρού. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονταν και ο Στέφανος, εξομολόγος της βασίλισσας για κάποιο διάστημα.

Η πόλη υπήρξε θέατρο ανταγωνισμού μεταξύ του βασιλιά Ροβέρτου και του Εύδου Β’, κόμη του Blois, με αφορμή την εκλογή του επισκόπου. Ο υποψήφιος του Ροβέρτου ήταν ο Τιερύ, προστατευόμενος της βασίλισσας. Συνυποψήφιος για την έδρα ήταν ο Οδάλριχος, ανιψιός του επισκόπου της Beauvais, άνθρωπος του Εύδου. Αρχικά επικράτησε ο Θευδέριχος (Thierry), αλλά για άγνωστο λόγο απομακρύνθηκε στο μοναστήρι St. Pierre-le-Vif στην Sens. Το 1022 επίσκοπος ήταν ο Οδάλριχος (1021-1035).

Τοπικός φεουδάρχης ήταν ο Άρεφαστ, που ήλκε την καταγωγή του από τους δούκες της Νορμανδίας. Ήταν υποτελής του δούκα Ριχάρδου Β’, ο οποίος ήταν με την σειρά του σύμμαχος του Εύδου Β’. Ο Άρεφαστ ήταν μπλεγμένος με τους αιρετικούς μέσω του θαλαμηπόλου του Εριβέρτου, ο οποίος είχε σπουδάσει στην Ορλεάνη, εκπαιδευτικό κέντρο της εποχής. Ο Εριβέρτος είχε έρθει σ’ επαφή με την αίρεση μέσω του ιερέα Στέφανου, κι ενός ακόμη εκκλησιαστικού του Lisois, από τον Ναό του Τιμίου Σταυρού. Ο Άρεφαστ ζήτησε την συμβουλή του Φουλβέρτου (1007-1029), επισκόπου Chartres, κι έλαβε οδηγίες μέσω του νεωκόρου του επισκόπου ν’ αποκαλύψει την αίρεση.

Στην σύναξη συμμετείχαν ο βασιλιάς, η βασίλισσα και οι επίσκοποι. Οι αιρετικοί συνελήφθησαν και ανακρίθηκαν. Μεταξύ τους ήταν και ο Άρεφαστ. Κατά την διάρκεια της ανάκρισης επιχειρήθηκε η συγκάλυψη των πραγματικών δοξασιών της σέκτας, αλλά ο Άρεφαστ είχε γνώση της εσωτερικής διδασκαλίας και αποκάλυψε όσα ήξερε. Όταν ο επίσκοπος Guarin της Beauvais ανέκρινε τους Στέφανο και Lisois, αυτοί βλέποντας ότι κάθε προσπάθεια να συγκαλύψουν τις πραγματικές τους πεποιθήσεις ήταν μάταια, παραδέχθηκαν τις κατηγορίες του Άρεφαστ, αλλά παρουσίασαν τις θέσεις τους ως αποτέλεσμα σκεπτικισμού.

Ο βασιλιάς καταδίκασε τους αιρετικούς σε θάνατο στην πυρά. Ήταν μια πρωτοφανής απόφαση, διότι ο συγκεκριμένος τρόπος εκτέλεσης δίδονταν ως ποινή στην κατηγορία της μαγείας. Η τελευταία εκτέλεση αιρετικού στην πυρά είχε δοθεί στον Πρισκιλλιανό της Αβίλα το 383 μ.Χ., από σύνοδο αρειανών επισκόπων. Ενδεχομένως η απόφαση να είχε πολιτική σκοπιμότητα. Ο Άρεφαστ, άνθρωπος του Ριχάρδου, άνθρωπος του κύκλου του Εύδου, αντιπάλου του Ροβέρτου, είχε δράσει ως κατάσκοπος και είχε αποκαλύψει αιρετικούς του αυλικού κύκλου. Αυτό μπορούσε να λειτουργήσει υπέρ του κυρίου του και κατά του βασιλιά. Ο Ροβέρτος, λοιπόν, έπρεπε να δείξει αποφασιστικότητα, και να θεραπεύσει οποιαδήποτε υποψία εναντίον του, η οποία θα μπορούσε ν’ αποβεί εις όφελος του Εύδου.

β. Οι πηγές.

Τα γεγονότα αναφέρονται σε αρκετές πηγές. Η πιο εκτενής καταγραφή έγινε από τον Παύλο, μοναχό της Μονής του Αγίου Πέτρου της Κοιλάδας (St. Pierre-le-Vif), η οποία αναπαύονταν έξω από την Chartres. Ο Παύλος ήταν χαρτουλάριος (αρχειοφύλακας) της μονής και έλαβε εντολή από τον ηγούμενο να συντάξει το ιστορικό της με βάσει τα διαθέσιμα αρχεία. Η περιγραφή δείχνει αυτόπτη μάρτυρα, αλλά αν ληφθεί υπόψη ότι η καταγραφή έγινε πενήντα χρόνια μετά (τοποθετείται το 1078), δύο πιθανότητες υπάρχουν. Είτε βασίστηκε σε αρχεία του Άρεφαστ, τον οποίο γνώριζε προσωπικά, είτε είχε στη διάθεσή του κάποιο Λίβελλο της συνόδου.

Το αρχείο της μονής με την ιστορία έχει εκδοθεί στο Vetus Aganon VI.3, ed. Benjamin Edmé Charles Guérand, εν Cartulaire de l’ abbaye de Saint Père de Chartres, Collection des cartulaires de France, Paris 1840, t. 1 pp. 109-15. Υπάρχει επίσης στο Gesta Synodis Aurelianensis, ed. Martin Bouquet, Rerum Gallicarum et Francicarm Scriptores, t.X (Paris 1760), 536-9. Αγγλική μετάφραση, W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 76-81. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 10-15.

Μια δεύτερη καταγραφή υπάρχει στο Χρονικό του Adémar της Chabannes, μοναχού στο αβαείο του St. Cybard στην Angoulême. Ο Ademar έγραψε ιστορικά έργα, τα Chronicon Aquitanicum et Francicum (Historia Francorum), Liber Historiae Francorum (συνέχεια της ιστορίας του Φρεδεγάριου) και Annales Regni Francorum. Το τρίτο ασχολείται με την ιστορία της περιόδου 814-1028 και περιέχει τα γεγονότα. Έχει εκδοθεί στο Adémar de Chabannes, Chronique III.59, ed. Jules Chavanon, εν Collection de texts pour server à l’ etude et à l’ enseignement de l’ histoire, Paris 1897, vol. XX pp. 184-5. Αγγλική μετάφραση στο W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 75-76. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), 9-10.

γ. Κείμενα.

Παύλος της Μόνης του Αγίου Πέτρου:

«Παρακάτω, θεωρώ ότι αξίζει να καταγράψω, πως ο προαναφερθείς Άρεφαστ, με θεία βοήθεια και με την οξύτητα του πνεύματός του, όχι μόνο ανακάλυψε αλλά και κατέπνιξε εντελώς στην πόλη της Ορλεάνης την αιρετική αποστασία, η οποία διαδίδονταν εκείνη την εποχή μυστικά, εκχέοντας το δηλητήριο της κακοδοξίας σε όλη τη γη της Γαλικίας.

Καταγόταν από το γενεαλογικό δέντρο των δουκών της Νορμανδίας, άνθρωπος με ραφιναρισμένο λόγο, σοφός στις συμβουλές του, ευλογημένος με καλές συνήθειες, και γι’ αυτό πολύ γνωστός για τις υπηρεσίες του σαν απεσταλμένος, όχι μόνο στον βασιλιά των Φράγκων αλλά και μεταξύ των ευγενών. Λέγεται, ότι είχε στην οικιακή υπηρεσία του κάποιον κληρικό με το όνομα Εριβέρτος, ο οποίος για λόγους σπουδών είχε αποφασίσει να πάει στην Ορλεάνη. Αλλά, στην πραγματικότητα, ενώ έψαχνε δασκάλους της αλήθειας, ξεστράτησε σε τυφλό μονοπάτι, που τον οδήγησε στον λάκκο της κατάφωρης αίρεσης. Διότι σ’ αυτή την πόλη την εποχή εκείνη, δύο κληρικοί, ο Στέφανος και ο Lisoius, ήταν κατά κοινή παραδοχή ξεχωριστοί από τους άλλους σε σοφία, διαπρεπείς στην αγιότητα και την ευσέβεια, γενναιόδωροι στην ελεημοσύνη. Ο προαναφερθείς κληρικός τούς αναζήτησε και μετά από σύντομο διάστημα έγινε υπάκουος ακόλουθος από την γλυκύτητα του αγίου λόγου, έχοντας επηρεαστεί από αυτούς και τα διαβολικά τους σχέδια. Δελεασμένος από την τρέλα και τη δαιμονική πλάνη, στερημένος από οποιαδήποτε γνώση θεολογίας, θεωρούσε ότι είχε ανέλθει στην κορυφή της σοφίας. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, προσπάθησε ύστερα από σταδιακή και λεπτή υποβολή να οδηγήσει τον κύριό του (τον οποίο περιποιούνταν με εξαιρετική στοργή) μαζί του στο μονοπάτι της πλάνης, ισχυριζόμενος ότι η πόλη της Ορλεάνης έλαμπε με περισσότερη ακτινοβολία από τις άλλες πόλεις, από το φως της σοφίας και την στιλπνότητα της αγιότητας. Ο κύριός του, τείνοντας ευήκοον ους, κατάλαβε από τα λόγια του ανθρώπου ότι είχε αποκλίνει από το δρόμο της δικαιοσύνης. Ενημέρωσε γρήγορα τον δούκα Ριχάρδο για την κατάσταση, ζήτησε από τον τελευταίο να ενημερώσει τον βασιλιά Ριχάρδο με επιστολή για την πανούκλα που απλώνονταν τότε στο βασίλειό του, πριν εξαπλωθεί, και αίτησε να μην αρνηθεί ο βασιλιάς να προσφέρει βοήθεια στον Άρεφαστ για να την εκδιώξει.

Και τότε, ο βασιλιάς, κεραυνοβολημένος από την απρόσμενη αποκάλυψη, διέταξε να προχωρήσει γρήγορα ο άνθρωπος στην Ορλεάνη μαζί με τον κληρικό, υποσχόμενος κάθε βοήθεια στην υπόθεση. Όταν ο Άρεφαστ ξεκίνησε το ταξίδι, κατά την διαταγή του βασιλιά, πέρασε από τη Chartres, για να συμβουλευθεί τον σεβαστό ιεράρχη Φουλβέρτο, σχετικά με το θέμα˙ αλλά έτυχε ο Φουλβέρτος ν’ απουσιάζει, διότι είχε πάει στη Ρώμη να προσευχηθεί. Έτσι, [ο Άρεφαστ] αποκάλυψε τον σκοπό του ταξιδιού του σε κάποιον σοφό κληρικό, τον Εβεράρδο, νεωκόρο της εκκλησίας της Chartres, και ζήτησε την εύνοια της συμβουλής του:

«Πως όφειλε να συμπεριφερθεί στη συζήτηση, με ποια όπλα μπορούσε να προστατεύσει τον εαυτό του ενάντια στο πλήθος των μεθόδων της δαιμονικής απάτης;»

Ο Εβεράρδος ικανός να δίνει σωστές συμβουλές, του συνέστησε να πηγαίνει με ευλάβεια καθημερινά στην εκκλησία πρωί-πρωί, και να προστατεύει τον εαυτό του με την Αγία Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Στην συνέχεια, προστατευμένος με το σημείο του Σταυρού, θα μπορούσε άφοβα να προχωρήσει στην ακρόαση της αιρετικής διδασκαλίας. Δεν θα έπρεπε ν’ αντιλέγει σε τίποτα από όσα άκουγε από αυτούς, αλλά προσποιούμενος τον μαθητή, να κρατά σιωπηλά όσα άκουγε στο στήθος του.

Όταν ήρθε ο Άρεφαστ στην Ορλεάνη, δασκαλεμένος, ενδυναμώνονταν καθημερινά με την Θεία Κοινωνία και προσευχόταν για βοήθεια, και ακολουθώντας τις οδηγίες προσποιούνταν τον μαθητή, κι έτσι του επιτράπηκε να μπει στην οικία της πλάνης. Όταν αρχικά τον δίδαξαν με ιστορίες από την Αγία Γραφή και με συγκεκριμένα παραδείγματα και όταν παρατήρησαν ότι παρακολουθούσε με υπακοή ως τέλειος μαθητής, του εξήγησαν ανάμεσα στα άλλα, και το παράδειγμα του δέντρου του δάσους:

«Εμείς πρέπει να σου φερθούμε”, είπαν, “όπως ένα δέντρο στο δάσος, το οποίο όταν μεταφυτεύεται στον κήπο, το προμηθεύουν με άφθονο νερό μέχρι να ριζώσει καλά στο έδαφος. Του κλαδεύουν τ’ αγκάθια και τα περιττά κλαδιά, ώστε αφού κοπεί κοντά στο έδαφος με την τσάπα, να μπολιαστεί με καλύτερο κλαδί, το οποίο αργότερα θα φέρει γλυκό καρπό. Έτσι κι εσύ έχοντας μεταφερθεί από τον κακό κόσμο στην δική μας άγια σύναξη, θα σου παρασχεθεί το ύδωρ της σοφίας, μέχρι να διδαχθείς και να δυναμώσεις αρκετά για να σου κοπούν τ’ αγκάθια του κακού με την μάχαιρα του λόγου του Θεού, και όταν σε απαλλάξουμε από τις γελοίες διδασκαλίας που έχεις στην καρδιά σου, θα λάβεις με καθαρό μυαλό την διδαχή μας, που φανερώθηκε από το Άγιο Πνεύμα.»

Ευχαριστούσε πάντοτε τον Θεό για κάθε λέξη που του εμπιστεύονταν, από τη στιγμή που σιγουρεύτηκαν ότι είχε μεταστραφεί στην πλάνη τους. Και τότε οι απερίσκεπτοι αποκάλυψαν τα κατακάθια της κακίας τους, που μέχρι τότε έκρυβαν κάτω από τα λόγια της Αγίας Γραφής: είπαν ότι ο Χριστός δεν είχε γεννηθεί από την Παρθένο, ούτε είχε υποφέρει για τους ανθρώπους, ούτε είχε τοποθετηθεί στον τάφο, ούτε αναστήθηκε από τους νεκρούς˙ και πρόσθεσαν ότι στο βάπτισμα δεν γινόταν άφεση αμαρτιών, ούτε υπήρχε ιερότητα στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, που τελούσε ο ιερέας. Δεν είχαν σε τίποτα την επίκληση των αγίων μαρτύρων και ομολογητών. Όταν αυτοί οι καταραμένοι και εντελώς άθλιοι άνθρωποι εξέμεσαν αυτά και άλλα σιχαμερά από τα βρωμερά στήθη τους, ο Άρεφαστ λέγεται ότι τους είπε τα ακόλουθα:

«Εάν σε αυτά που εσείς απαριθμείτε, όπως λέτε, δεν μπορεί να υπάρξει ελπίδα για την σωτηρία των ανθρώπων, σας εκλιπαρώ να μου δείξετε επειγόντως σε τι μπορεί να ελπίζει κανείς, πριν η ψυχή μου, που έχει γεμίσει αμφιβολία, πέσει γρήγορα στην καταστροφή της απόγνωσης.»

«Χωρίς αμφιβολία αδελφέ», απάντησαν, «έχεις βυθισθεί στην άγνοια της Χάρυβδης της ψευδής πεποίθησης˙ τώρα πραγματικά ανυψώθηκες στην κορυφή της ολοκληρωτικής αλήθειας, άρχισες ν’ ανοίγεις τα μάτια του νου στο φως της αληθινής πίστης. Σού ανοίγουμε την πύλη της σωτηρίας, στην οποία – τουτέστιν με την τοποθέτηση των χεριών μας – αν εισέλθεις θα καθαριστείς από τον λεκέ όλων των αμαρτιών σου και θα γεμίσεις με τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, το οποίο θα σε διδάξει χωρίς επιφυλάξεις την εμβρίθεια και την θεία υπεροχή όλης της Γραφής. Τότε, θρεμμένος με θεία τροφή, ανανεωμένος με εσωτερική πληρότητα, θα βλέπεις συχνά μαζί μας αγγελικά οράματα, στα οποία, στηριγμένος από την παρηγοριά τους, θα μπορείς να επισκεφτείς όποιον τόπο θέλεις χωρίς καθυστέρηση ή δυσκολία. Και τίποτα δεν θα επιθυμείς, εφόσον ο Θεός των όλων, στον οποίο υπάρχουν οι θησαυροί της σοφίας και τα πλούτη, δεν θα πάψει να είναι σύντροφος σου.»

Στο μεταξύ ο βασιλιάς και η βασίλισσα Κωνσταντία ήρθαν στην Ορλεάνη, μαζί με ομάδα επισκόπων, σύμφωνα με την αίτηση του Άρεφαστ. Την επομένη της άφιξής τους, ύστερα από πρόταση του ίδιου, βασιλικοί αξιωματούχοι έσυραν την μοχθηρή ομάδα, όλους μαζί, από το σπίτι που συγκεντρώνονταν, και τους έφεραν στον εκκλησία του Τιμίου Σταυρού ενώπιον του βασιλιά και της σύναξης των επισκόπων και του κλήρου. Αλλά πριν φτάσουμε στο προκείμενο, πρέπει να αναλάβω να εξηγήσω στους απληροφόρητους κάτι για την τροφή, την οποία αποκαλούσαν ουράνια, και με ποια τέχνη παρασκευάζονταν.

Συγκεντρωνόταν καθορισμένες νύκτες σε συγκεκριμένο σπίτι, φέρνοντας ο καθένας κι από ένα φανάρι ανά χείρας, και σαν πανηγυρτζήδες επικαλούνταν τα ονόματα δαιμόνων μέχρι που ξαφνικά έβλεπαν να κατεβαίνει ανάμεσά τους κάποιος δαίμονας, με την μορφή μικρού τέρατος. Μόλις η οπτασία γινόταν ορατή σε όλους, έσβηναν τα φώτα και ο καθείς, χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση, άρπαζε την πρώτη τυχούσα, για να συνευρεθεί χωρίς την έγνοια της αμαρτίας. Είτε ήταν μητέρα, είτε αδελφή, είτε μοναχή αυτή που αγκάλιαζαν, το θεωρούσαν ως πράξη αγιότητας και ευσέβειας να ξαπλώσουν μαζί της. Αν γεννιόταν παιδί από την μιαρή ένωση, την όγδοη μέρα άναβαν φωτιά και το παιδί εξαγνιζόταν σ’ αυτήν κατά την παλιά ειδωλολατρική συνήθεια, και αποτεφρώνονταν. Οι στάχτες του συλλέγονταν και διατηρούνταν με μεγάλο σεβασμό, όπως οι Χριστιανοί συνηθίζουν να διατηρούν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, δοσμένο στους ασθενείς ως viaticum την στιγμή της αναχώρησης από αυτό τον κόσμο. Πράγματι, τόση δύναμη δαιμονικής απάτης ενυπήρχε σ’ αυτή την στάχτη, ώστε όποιος είχε εμποτιστεί με αυτή την αίρεση και είχε μεταλάβει από αυτήν, δεν έχει σημασία πόσο, δεν μπορούσε μετά να ξεφύγει από την αίρεση και να γυρίσει στην οδό της αλήθειας. Ας είναι αρκετά όσα έχουν ειπωθεί για το θέμα, ώστε οι πιστοί του Χριστού να προφυλάσσονται ενάντια στις κακίες και να μην εμπλέκονται με τις σέκτες.

Τέλος πάντων, μια και η συζήτηση παρεκτράπηκε, ας την επαναφέρω στο σημείο που την άφησα. Η βαρβαρότητα των απίστων θα συζητηθεί με πιο σύντομο τρόπο, για να μην προκαλέσει την αηδία του σχολαστικού αναγνώστη η μακροσκελής έκθεση της αντιπαράθεσης.

Όταν, όπως αναφέρθηκε, αυτά τα άτομα οδηγήθηκαν μπροστά στο βασιλιά, λέγοντας,

«Κύριέ μας βασιλιά, είμαι ιππότης, άνθρωπος του Ριχάρδου, του πιστού σου δούκα της Νορμανδίας, και χωρίς αιτία είμαι δέσμιος ενώπιόν σου.»

Σ’ αυτόν ο βασιλιάς απάντησε έτσι:

«Δήλωσε στα γρήγορα την αιτία της παρουσίας σου εδώ, ώστε όταν αποκαλυφθεί να παραμείνεις δέσμιος ως ένοχος, ή να απαλλαγείς ως αθώος από τα δεσμά, και να αφεθείς ελεύθερος.»

Ο άνθρωπος απάντησε,

«Έχοντας ακούσει για την σοφία και την ευσέβεια αυτών των ανθρώπων που στέκονται τώρα αιχμάλωτοι μπροστά σου, επέλεξα να έρθω σ’ αυτή την πόλη έτσι ώστε όταν αργότερα επιστρέψω σπίτι, να έχω δώσει το παράδειγμα των καλών πράξεων και δογμάτων. Αυτός, πραγματικά είναι ο λόγος που επέλεξα ν’ αφήσω την πατρίδα μου και να ‘ρθω σ’ αυτή την πόλη. Τώρα, ας κρίνουν οι ιεράρχες που είναι παρόντες μαζί σου και ας αποφασίσουν αν έχω κάποια ενοχή σ’ αυτή την πράξη.»

Οι επίσκοποι πάνω σ’ αυτά είπαν,

«Αν μας εξηγήσεις την φύση της σοφίας και της ευσέβειας, την οποία έμαθες από αυτούς, θα μπορέσουμε εύκολα να φτάσουμε σε απόφαση.»

Σε αυτό ο άνθρωπος απάντησε,

«Ας διατάξει η μεγαλειότητά σας αυτούς τους ανθρώπους ν’ αποκαλύψουν όσα με δίδαξαν, με σκοπό όταν ακουστούν, να κριθούν αν είναι άξια προσοχής ή πρέπει να χαθούν στην λήθη ως ανάξια.»

Όταν ο βασιλιάς και οι επίσκοποι διέταξαν τα άτομα ν’ απαντήσουν και να ξεκαθαρίσουν το μοτίβο της πίστης τους, οι εχθροί κάθε αλήθειας, μερικοί των οποίων μίλησαν εξ’ ονόματος και των υπολοίπων, δεν είχαν πρόθεση να εξηγήσουν την βρωμιά της αίρεσής τους με κανένα τρόπο, αλλά, όπως το φίδι που ξεγλιστρά ευκολότερα, όταν η αρπάγη είναι σφιχτή, [έτσι κι αυτοί] όσο περισσότερο στριμώχνονταν από τον λόγο της αλήθειας, τόσο περισσότερο έδειχναν να ξεφεύγουν.

Τότε ο Άρεφαστ, βλέποντας ότι κέρδιζαν χρόνο και πως πίσω από την προστασία των λέξεων, επείγονταν να θολώσουν την πλάνη της πίστης τους, στράφηκε προς αυτούς και είπε:

«Πίστεψα ότι είστε διδάσκαλοι της αλήθειας και όχι της πλάνης, όταν επίμονα μου λέγατε ότι η διδασκαλία είναι όπως η απόδοση της υγείας. Είμαι μάρτυρας των συμβουλών σας, και μου υποσχεθήκατε ότι ποτέ δεν θ’ αρνηθείτε για ν’ αποφύγετε το μαρτύριο, ούτε με κίνδυνο θανάτου. Τώρα βλέπω πραγματικά, ότι από τον φόβο του θανάτου, ξεχνάτε την πίστη σας και λίγο σας ενδιαφέρει αν στέλνετε εμένα να πεθάνω. Τώρα η βασιλική απόφαση πρέπει να εκδοθεί και είναι πρέπον ν’ ακουστούν οι αυθεντίες επισκόπων όπως αυτοί, με σκοπό αν κάποιο από όσα έμαθα από σας είναι αντίθετο με την χριστιανική πίστη, εγώ, ενήμερος της κρίσης αυτών, θα ξέρω ποια πρέπει να γίνουν αποδεκτά και ποια ν’ απορριφθούν. Πραγματικά με διδάξατε ότι καμιά άφεση αμαρτιών δεν ακολουθεί το βάπτισμα, ότι ο Χριστός δεν γεννήθηκε από την Παρθένο, ούτε ετάφη στ’ αλήθεια, ούτε αναστήθηκε από τους νεκρούς, ούτε μπορεί ο άρτος και ο οίνος που βρίσκονται στην Αγία Τράπεζα, στα χέρια του ιερέα, να καθαγιασθούν σε Σώμα και Αίμα Χριστού.»

Όταν ο Άρεφαστ απήγγειλε αυτές τις κατηγορίες με δυνατή φωνή, ο Guarin, επίσκοπος Beauvais, ρώτησε τους Στέφανο και Lisoius, που έμοιαζαν να είναι οι αρχηγοί της πλάνης, εάν η σκέψη τους είχε κλίνει προς αυτά και αν πίστευαν όσα είχε αραδιάσει ο Άρεφαστ. Αυτοί, για τους οποίους είχε ετοιμαστεί κατοικία στην κόλαση μαζί με τον διάβολο και τους περίμενε, ανακοίνωσαν ότι όλα ήταν αλήθεια, ότι αυτά ήταν τα δόγματά τους και έτσι πίστευαν με σταθερότητα. Όταν ο επίσκοπος τους είπε ότι προτιμούσε έναν Χριστό γεννημένο από Παρθένο – όπως και ήταν – και που υπέφερε για την ανθρωπότητα για την σωτηρία μας, ώστε την τρίτη μέρα να νικηθεί ο θάνατος, ν’ αναστηθεί από τους νεκρούς και να μας διδάξει ότι εμείς, καθαροί από τις αμαρτίες μας, θα αναστηθούμε, απάντησαν με τις φιδίσιες γλώσσες τους,

«Δεν ήμασταν εκεί, δεν το πιστεύουμε.»

Σ’ αυτό ο επίσκοπος τους ρώτησε ως εξής,

«Πιστεύετε ή όχι τους σαρκικούς γονείς σας;»

Όταν απάντησαν καταφατικά, τους αποκρίθηκε,

«Αν πιστεύετε ότι προτού υπάρξετε γεννηθήκατε από τους γονείς σας, γιατί αρνείστε να πιστέψετε σε Θεό εκ Θεού γεννηθέντα, χωρίς μητέρα, πριν την απαρχή του χρόνου, και γεννηθέντα τον προκαθορισμένο χρόνο από Παρθένο με την επισκίαση του Αγίου Πνεύματος;»

Αλλά απάντησαν,

«Αυτό που η φύση αρνείται είναι έξω από την αρμονία του Δημιουργού.»

Τότε ο επίσκοπος αποκρίθηκε,

«Πιστεύετε ότι πριν υπάρξει ο,τιδήποτε από την φύση, ο Θεός Πατέρας δημιούργησε τα πάντα εκ του μηδενός διά του Υιού;»

Σ’ αυτό οι αρνητές της πίστης είπαν,

«Μπορείς να λες τέτοιες ιστορίες σ’ αυτούς που έχουν γήινη σοφία και πιστεύουν τις φαντασίες των σαρκικών ανθρώπων, κακογραφίες σε δέρματα ζώων. Για μας, ωστόσο, που έχουμε τον νόμο γραμμένο στις καρδιές μας από το Άγιο Πνεύμα (και δεν αναγνωρίζουμε τίποτα άλλο εκτός από όσα μάθαμε από τον Θεό, Δημιουργό των πάντων), μάταια προσπαθείς με περιστροφές να μας παραμυθιάσεις με πράγματα ανάρμοστα της θεότητας. Γι’ αυτό τελείωνε και κάνε ό,τι επιθυμείς μαζί μας. Διότι θα δούμε τον Βασιλιά μας, που βασιλεύει στον ουρανό, που θα μας εγείρει σε ουράνιες χαρές της ατέλειωτης δόξας στα δεξιά του.»

Αφού όλοι προσπάθησαν με πολλούς τρόπους από την πρώτη έως την ενάτη ώρα της ημέρας, να τους συνεφέρουν από τις πλάνες τους και αυτοί, σκληρυμένοι σαν σίδερο, δεν έδιναν καμιά σημασία, διατάχθηκαν να ενδυθεί ο καθένας το ιερό ένδυμα της τάξης του˙ αμέσως καθαιρέθηκαν από τους επισκόπους (σσ. εννοεί όσοι από τους αιρετικούς ήταν ιερείς). Με διαταγή του βασιλιά, η βασίλισσα Κωνσταντία, που καθόταν, παρατάχθηκε μπροστά στις θύρες της εκκλησίας για να μην τους λυντσάρει ο κόσμος μέσα σ’ αυτήν. Έτσι αφορίστηκαν από την σύναξη της αγίας εκκλησίας. Και όπως οδηγούνταν έξω, η βασίλισσα με το σκήπτρο που κρατούσε σο χέρι της, χτύπησε κι έβγαλε το μάτι του Στέφανου, που πριν ήταν ο εξομολόγος της.

Στην συνέχεια, όταν οδηγήθηκαν έξω από τα τείχη της πόλεως σε μια μικρή καλύβα όπου είχε ανάψει μεγάλη φωτιά, κάηκαν εκτός από έναν κληρικό και μια καλόγρια˙ και μαζί τους κάηκαν και οι στάχτες που προαναφέρθηκαν. Ο κληρικός και η καλόγρια, με θεία βούληση ανέκτησαν τις αισθήσεις τους».

Adémar de Chabannes

«Εκείνη την εποχή (σσ. 1022), δέκα από τους κληρικούς του Ναού του Τιμίου Σταυρού στην Ορλεάνη, που εμφανιζόταν πιο ευσεβείς από τους άλλους, αποδείχθηκε ότι ήταν Μανιχαίοι. Όταν φάνηκε ότι δεν επρόκειτο να επιστρέψουν στην πίστη, ο βασιλιάς Ροβέρτος διέταξε να καθαιρεθούν από τις ιερατικές τάξεις, μετά ν’ αφοριστούν και στο τέλος να εκτελεστούν στην πυρά. Διότι είχαν απατηθεί από κάποιον αγρότη από το Périgord, που ισχυριζόταν ότι έκανε θαύματα και έφερε μαζί του τις στάχτες νεκρών παιδιών, με τις οποίες σύντομα έκανε Μανιχαίο κάθε έναν στον οποίο τις έδινε. Λάτρευαν τον διάβολο, που εμφανιζόταν σ’ αυτούς πρώτα σαν Αιθίοπας, μετά σαν άγγελος φωτός, και τους έφερνε καθημερινά πολλά χρήματα. Υπακούοντας στο έργο του, κατ’ ιδίαν απέρριπταν εντελώς τον Χριστό και κρυφά έκαναν βδελυρά πράγματα και εγκλήματα για τα οποία είναι ντροπή ακόμα και να συζητιούνται, ενώ δημόσια εμφανιζόταν ως καλοί Χριστιανοί.

Δεν ήταν λιγότερο Μανιχαίοι αυτοί που ανακαλύφθηκαν κι εξοντώθηκαν στην Τουλούζη˙ και σε διάφορα μέρη στη Δύση, εμφανίστηκαν αγγελιοφόροι του Αντιχρίστου, μεταμφιεσμένοι επιμελώς, και παραπλάνησαν όσους άνδρες και γυναίκες μπορούσαν. Επίσης, κάποιος ψάλτης από τους αναγνώστες της Ορλεάνης, ονόματι Θεοδάτος, παρουσίαζε κάθε εμφάνιση ευσέβειας, όπως δήλωσαν αξιόπιστα άτομα, αλλά είχε πεθάνει τρία χρόνια νωρίτερα. Όταν αποδείχθηκε, το πτώμα του ξεθάφτηκε από το κοιμητήριο με εντολή του επισκόπου Οδάλριχου και πετάχτηκε σε απόμερο τόπο.

Τα δέκα άτομα που προαναφέρθηκαν καταδικάστηκαν να καούν, ανάμεσά τους και ο Lisouis, τον οποίο ο βασιλιάς αγαπούσε για την ιερότητα που πίστευε ότι είχε. Χωρίς να τους νοιάζει, δεν έδειξαν κανένα φόβο για την φωτιά, προβλέποντας ότι θα αναδυθούν ανέγγιχτοι από τις φλόγες, και γελούσαν καθώς δένονταν στην πυρά. Έγιναν αμέσως στάχτη, τόσο ολοκληρωτικά που δεν βρέθηκε ίχνος από τα κόκαλά τους.»

δ. Παρατηρήσεις:

i) Ξεκινώντας η μελέτη των αιρετικών σεκτών της εποχής και της περιοχής, αμέσως τίθενται ερμηνευτικά ζητήματα, τα οποία στην ουσία τους δεν έχουν να κάνουν με την φύση του αντικείμενου της μελέτης, αλλά με την ερμηνευτική τοποθέτηση του μελετητή. Και εδώ, ή μάλλον κυρίως εδώ, παρουσιάζονται οι τρεις ερμηνευτικές σχολές σε πλήρη δραστηριότητα. Από την μια οι θετικιστές, εμμένουν με ευλάβεια στις πληροφορίες των πηγών, σχεδόν άκριτα. Αλλά οι πηγές, όπως και οι θετικιστές ήταν συγκεκριμένης εκκλησιαστικής τοποθέτησης, με αποτέλεσμα οι ερμηνείες τους ν’ αναπαράγουν όσες απόψεις είχε προβάλει ο παπισμός και να συνεχίζουν μια προπαγάνδα, η οποία, όπου την έχουμε συναντήσει, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αυτό που ενδιαφέρει άμεσα στην περίπτωση των σεκτών της εποχής, είναι η ανίχνευση της διδασκαλίας τους, της προέλευσής τους και αν είναι δυνατόν η ταυτοποίησή τους. Και προτείνεται το «αν είναι δυνατόν», διότι για την εξαγωγή των συμπερασμάτων από τις πηγές πρέπει να γίνει όσο το δυνατόν σωστότερη εκτίμηση από τον ερευνητή, απαλλαγμένη όσο είναι δυνατόν από τις ιδεολογικές ή άλλες προκαταλήψεις.

Η σχολή των αποδομητών απορρίπτει ή απαξιεί σε μεγάλο βαθμό την χρήση των πηγών. Θεωρεί ότι εφόσον αυτές είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους εκκλησιαστικές, δεν μπορεί να είναι ακριβείς, αλλά προκατειλημμένες. Έτσι, προσπαθεί να φτάσει σε συμπεράσματα, μέσα από μια άρνηση της καταγεγραμμένης ιστορίας. Δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε ότι τα συμπεράσματα αυτά είναι κατά το μεγαλύτερο ποσοστό αυθαίρετα, στηριγμένα σε μια μεθοδολογία στοχασμού και πιθανολογίας, όχι σε απτά στοιχεία. Αποδομητές είναι σε μεγάλο ποσοστό οι Προτεστάντες. Έτσι, βλέπουν στα κινήματα της εποχής, μια λαϊκότητα και μια μεταρρυθμιστική προσπάθεια, ως αντίδραση στη καθεστηκυία εκκλησιαστική τάξη, αντίδραση, η οποία σε μεταγενέστερο χρόνο οδήγησε, πάντα κατ’ αυτούς στην Μεταρρύθμιση του Λούθηρου.

Η τρίτη σχολή είναι αυτή του ιστορικού υλισμού. Κατ’ αυτήν την σχολή, οι σέκτες είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, που εκφράζει την λαϊκή αντίδραση ενάντια στον εκφεουδαρχισμό της κοινωνίας και στους φορείς εξουσίας, ένας από τους οποίους είναι και η Εκκλησία.

Ξεπερνώντας της προκαταλήψεις της κάθε σχολής, θα εφαρμόσουμε και εδώ την μέχρι τώρα προσέγγιση, την εξέταση των πηγών, έχοντας πάντα υπόψη τα γενικά προβλήματα τους και τα ειδικά κατά πηγή, παραμερίζοντας της ερμηνευτικές προκαταλήψεις των παραπάνω σχολών, αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα των αιρέσεων με βάση τον θρησκευτικό του χαρακτήρα, και προσπαθώντας να κρατήσουμε αδιαμφισβήτητες σημειώσεις, για να τις χρησιμοποιήσουμε στην εξέταση του άλυτου προβλήματος της προέλευσης της δυαρχίας στη Δύση. Το πρόβλημα αυτό δεν θα εξεταστεί εδώ, αλλά στο επόμενο, ενταγμένο στην θεματολογία του Καθαρισμού, με τον οποίο έχει άμεση συνάφεια.

ii) Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να εκληφθεί η παραπάνω ιστορία ως φανταστική. Τόσο η ίδια η ιστορία, όσο και ο απόηχός της, είναι καταγεγραμμένη σε αρκετές πηγές. Εδώ παρατέθηκαν μόνο δύο. Κριτήρια επιλογής ήταν αξιοπιστία τους, αλλά κυρίως η ολοκληρωμένη περιγραφή των γεγονότων. Έπειτα, ο τρόπος της καταγραφής βοήθησε στη απόφαση. Για παράδειγμα ο Baldwin[1], επίσκοπος Thérouanne, προσεγγίζει ποιμαντικά το θέμα και δεν ενδιαφέρει. Τον Raoul Glaber[2] αν και τον χρησιμοποιήσαμε παλιότερα, θεωρείται αναξιόπιστος και οι πληροφορίες του βρίσκονται σε ευθεία αντίθεση με όσες συλλέγουμε από τους άλλους.

Ο Adémar θεωρείται επίσης αναξιόπιστος, και μάλιστα μεγάλος πλαστογράφος, καθότι πολλά από τα γεγονότα που περιγράφει δεν συνέβησαν ποτέ. Λόγω της εκπαίδευσής του ως αντιγραφέας, ήταν σε θέση να πλαστογραφήσει και να παρουσιάσει ως αυθεντικά κείμενα και έγγραφα που δεν ήταν τίποτα παραπάνω από χαλκεύματα[3]. Αλλά η πρόθεση του Adémar ήταν να παρουσιάσει την εκκλησία της Ακουϊτανίας ως αποστολική, και τον φερόμενο ιδρυτή της άγιο Μαρτιάλη, ως ένα των εβδομήκοντα αποστόλων. Ακολουθεί δηλαδή τα πρότυπα της εκκλησίας της Ρώμης, και όπως οι παπικοί παρουσίαζαν την ψευδο-κωνσταντίνια δωρεά και τις ψευδοϊσιδώριες διατάξεις για να στηρίξουν τις αξιώσεις τους για πρωτεία και αλάθητα, έτσι και άλλες εκκλησίες της Φραγκίας, ακολουθώντας το παράδειγμα της Ρώμης, εμφάνιζαν διάφορα χαλκεύματα για να στηρίξουν τις δικές τους αξιώσεις. Αλλά αυτή η πρακτική δεν επηρεάζει σε τίποτα τις αναφορές του συγγραφέα για τα γεγονότα τα σχετικά με την αίρεση. Απλώς οι αποδομητές θέλοντας να πλήξουν για άλλη μια φορά την αξιοπιστία των πηγών, απολυτοποιούν καταστάσεις εντοπισμένες και περιορισμένες σε συγκεκριμένα θέματα. Το γιατί θα γίνει κατανοητό παρακάτω. Ο Adémar μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πηγή με την δέουσα προσοχή.

Εγκυρότερη καταγραφή θεωρείται αυτή του Παύλου μοναχού. Για την ακρίβεια θεωρείται ότι ο Παύλος διέσωσε κάποιο είδος πρακτικών ή λίβελλο. Η αναφορά του προσφέρει πλήθος πληροφοριών για τις διδασκαλίες της αίρεσης, το σκεπτικό των αιρετικών, την επιχειρηματολογία τους και βέβαια, ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος ξεσκεπάσματος της αίρεσης και η ανάκριση. Τέλος στο πλήθος των πηγών συγκαταλέγεται και μια επιστολή του Ιωάννη, ενός μοναχού στο αβαείο του Fleury, προς τον αββά Ολιβά[4].

iii) Δύσκολο πρόβλημα παραμένει, για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, η ταυτοποίηση της αίρεσης. Ο Adémar τους ονομάζει «Μανιχαίους». Δεν είναι η πρώτη φορά, που η συγκεκριμένη πηγή αναφέρει «Μανιχαίους», ούτε βέβαια και η τελευταία. Η πρώτη καταγραφή «Μανιχαίων» στην ιστορία του Adémar χρονολογείται στα 1018:

«Λίγο αργότερα, Μανιχαίοι εμφανίστηκαν στην Ακουϊτανία, πλανώντας τον κόσμο. Αρνούνταν το βάπτισμα και τον Σταυρό και κάθε ασφαλές δόγμα. Απείχαν από τροφές και έμοιαζαν σαν μοναχοί˙ Προσποιούνταν αγνότητα, αλλά ανάμεσά τους εξασκούσαν κάθε διαφθορά. Ήταν απεσταλμένοι του Αντιχρίστου και απομάκρυναν πολλούς από την πίστη[5]».

Στην συνέχεια «Μανιχαίοι» εντοπίζονται στην Τουλούζη το 1022[6], και στην Carroux της Ακουϊτανίας[7]. Οπωσδήποτε η αναφορά σε «Μανιχαίους» δεν πρέπει να εκλαμβάνεται κυριολεκτικά. Πρόκειται για λεκτικό τόπο, κοινό στους συγγραφείς τις εποχής, όταν αναφέρονταν σε δυαρχικές αιρέσεις. Αυτό δηλαδή που μένει ως αναμφισβήτητο γεγονός από την αναγνώριση των αιρετικών ως «Μανιχαίων», είναι ότι πρόκειται για μια δυαρχική αίρεση, με ρίζες ίσως μανιχαϊκές, αλλά εξελιγμένη και προσαρμοσμένη στην συνθήκες και το περιβάλλον του Μεσαίωνα, όπως ακριβώς και στο Βυζάντιο.

Η αποδομητική σχολή, βέβαια, υποστηρίζει ότι δεν πρόκειται για «Μανιχαίους», διότι αυτοί δεν μπορεί να επέζησαν τόσους αιώνες σιωπής. Οι παπικοί από την πλευρά τους λένε ότι όχι μόνο οι δυαρχικές, αλλά καμιά αίρεση δεν επέζησε τον Μεσαίωνα στην Δύση. Αυτό απαντήθηκε και αναιρέθηκε σε προηγούμενο κείμενο. Για το πρόβλημα της δυαρχίας στη Δύση, θα γίνει αναφορά σε επόμενο. Ο λόγος που αναφέρονται αυτές οι απόψεις είναι για να κατανοήσει ο αναγνώστης, το λόγο απαξίωσης του Adémar ως πηγής, αλλά στην περίπτωση των αιρετικών της Ορλεάνης, είναι το πλήθος των πηγών και όχι η προσωπικότητα του Adémar που προσδίδει κύρος. Έχουμε, λοιπόν, ένα ιστορικό κρατούμενο περί της ύπαρξης δυαρχικής αίρεσης στις αρχές του ΙΑ’ αι. στην Δύση.

iv) Ακουϊτανία, Τουλούζη, Ωβέρνη! Η αίρεση εμφανίζεται σε διάφορα σημεία στο ίδιο χρονικό διάστημα. Παρακολουθώντας την παραπάνω διήγηση γίνεται κατανοητό ότι ο χρόνος ανακάλυψης της αίρεσης στην Ορλεάνη δεν ταυτίζεται με τον χρόνο διασποράς της. Αντίθετα, η οργανωμένη δράση των αιρετικών προϋποθέτει κάποιο ανάλογο χρόνο για την εμφάνιση της αίρεσης στην περιοχή, την διάδοσή της, την ανάπτυξή της μέχρι να φτάσει ο χρόνος της αποκάλυψης αυτής. Η πολύχρονη υπόγεια δράση των αιρετικών τρόμαξε τις αρχές σχεδόν όσο και η ίδια η κακοδοξία.

v) Είναι αναγκαίο να παρατηρηθεί ότι οι αιρετικοί, όχι μόνο δρούσαν στο σκοτάδι, παρασύροντας τα θύματά τους χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, αλλά δρούσαν μέσα στην εκκλησία. Ιερείς, αναγνώστες και μία καλόγρια. Αναφέρεται ο Θεοδάτος, τον οποίο ο κόσμος τιμούσε μετά θάνατον για την ευσέβειά του, ενώ στην πραγματικότητα ήταν αιρετικός.

Ο αριθμός τους ήταν μικρός. Ο Adémar αναφέρει δέκα άτομα, ενώ ο Raoul Glaber ανεβάζει τον αριθμό σε δεκατέσσερις[8]. Δεν ήταν όμως το πλήθος που τρόμαζε τις αρχές αλλά η ικανότητά τους να περνούν απαρατήρητοι για μεγάλο χρονικό διάστημα. Λίγο μετά τα γεγονότα στην Ορλεάνη, ο επίσκοπος Baldwin, ο οποίος συμμετείχε στην σύνοδο, έγραψε εγκύκλιο επιστολή στην επαρχία του και προειδοποιούσε για τον κίνδυνο της αίρεσης από τον Νότο. Φόβος του ήταν ότι ίσως η συγγένεια του κόμη της Ωβέρνης και του κόμη της Βουλώνης, μπορεί να άνοιγε τον δρόμο για τους αιρετικούς, επιτρέποντας να επεκτείνουν την δράση τους βορειότερα, εκεί που βρισκόταν η επισκοπή του. Αρωγούς στην προσπάθεια αναχαίτισης της αίρεσης βρήκε κάποιον διάκονο από το Παρίσι και τον αδερφό του κόμη Eustace, της Βουλώνης.

vi) Διαφωνίες παρουσιάζουν οι πηγές ως προς τις διδασκαλίες των αιρετικών. Ναι μεν ορισμένες πηγές μιλάν για «Μανιχαίους» και μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε την δυαρχία, αλλά αυτή δεν μαρτυρείται ξεκάθαρα. Ότι πιο κοντινό μπορεί να βρει κανείς είναι μια αναφορά στον Raoul Glaber, ότι η τριαδικότητα είναι παραλήρημα[9]. Αλλά αυτή είναι μόνο μια έμμεση αναφορά που δεν συνεπάγεται αναγκαστικά δυαρχία ειδικά όταν αμέσως παρακάτω αναφέρεται ότι θεωρούσαν τον ουρανό και την γη αδημιούργητα και αιώνια. Όπως ειπώθηκε και παραπάνω ο εν λόγω ιστορικός δεν εμπνέει εμπιστοσύνη για την ακρίβειά του, γι’ αυτό και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί περισσότερο[10].

Αξιόπιστες πληροφορίες θεωρούνται αυτές του Baldwin, εφόσον συμμετείχε στην σύνοδο που καταδίκασε τους αιρετικούς. Σ’ αυτόν αναφέρεται ότι απέρριπταν την λατρεία του Σταυρού, την μετάνοια, την αρμοδιότητα του επισκόπου, τον γάμο. Αναφέρεται στην ίδια πηγή ότι επιτρέπονταν η βρώση κρέατος, και σ’ αυτό το σημείο υπάρχει διαφωνία με τις άλλες πηγές.

Κατά την ανάκριση στην αφήγηση του Παύλου μοναχού, προέκυψαν στοιχεία, τα οποία μπορούν να θεωρούνται ασφαλή. Οι αιρετικοί απέρριπταν το μυστήριο του βαπτίσματος, της μετάνοιας, της Θείας Κοινωνίας. Θεωρούσαν ότι ο Χριστός δεν γεννήθηκε από Παρθένο, δεν ετάφη, δεν αναστήθηκε. Παρουσιάζουν, δηλαδή τα αναμενόμενα αντικληρικαλιστικά και αντιεκκλησιαστικά στοιχεία, όπως και το σύνολο των γνωστικών αιρέσεων, και επιπλέον εμφανίζουν δοκητισμό. Ταυτόχρονα, όπως προκύπτει από την διαδικασία μύησης του Άρεφαστ, είχαν εσωτερική διδασκαλία, η οποία δεν παρουσιάζονταν αμέσως στον κατηχούμενο, αλλά μόνο όταν αυτός είχε φτάσει στον απαραίτητο βαθμό, είχε αποδείξει την υποταγή του και είχε περάσει την απαραίτητη τελετή, μέσω της οποίας θα παρέδιδε την ελεύθερη βούλησή του στους πλάνους. Με λίγα λόγια, όταν είχε υποστεί πλήρη πλύση εγκεφάλου ώστε να εξασφαλιστεί ότι η αιρετική διδασκαλία δεν θ’ αποκαλύπτονταν, αλλά θα παρέμενε μυστική και οι διδάσκαλοι θα μπορούσαν να συνεχίσουν ανενόχλητα και συγκεκαλυμμένοι την διάδοση της πλάνης τους.

Ο Άρεφαστ προνόησε και ζήτησε τις συμβουλές της Εκκλησίας για την αντιμετώπιση των μεθόδων πλύσης εγκεφάλου των αιρετικών. Αυτό σημαίνει ότι αναγνώρισε την επικινδυνότητα του εγχειρήματος και δεν ενεπλάκη αμέριμνος. Η συμβουλή της Εκκλησίας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα μάγια και οι γητείες από τους Χριστιανούς. Πως μπορεί ο πιστός να θωρακίσει τον εαυτό του ενάντια στις επιθέσεις του διαβόλου και των οργάνων του. Είναι σημαντική η παρατήρηση αυτή. Πολύ συζήτηση γίνεται μεταξύ των ιστορικών για το αν η αίρεση αυτή, ή οι προηγούμενες που εξετάστηκαν είναι δαιμονολατρία. Για την εκκλησία κάθε αίρεση είναι δαιμονική διδασκαλία και οι τελετές που περιγράφηκαν στα προηγούμενα και είναι οι ίδιες ακριβώς και σ’ αυτήν την περίπτωση είναι ξεκάθαρη δαιμονολατρία. Για την προφύλαξη από την αίρεση, την διαδικασία πλύσης εγκεφάλου, τις μαγείες και τις γητείες, η Εκκλησία συνιστά το ίδιο αλεξιτήριο.

Η ύπαρξη εσωτερικής αποκαλυπτικής γνώσης, η οποία φωτίζει τον μυημένο και του ανοίγει την πύλη της σωτηρίας, είναι γνωστικό χαρακτηριστικό. Επιπροσθέτως, παρατηρούνται δύο χαρακτηριστικά δυαρχικών αιρέσεων. Ο λήπτης της αποκαλυμμένης γνώσης, μέσα από μια διαδικασία χειροθεσίας, «γεμίζει» από τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος και καθαρίζεται από τις αμαρτίες του. Αυτά πρωτοπαρατηρήθηκαν στους Μεσσαλιανούς και θα επιβιώσουν αργότερα στον Προτεσταντισμό.

Ως προς τις τελετές των αιρετικών της Ορλεάνης, δεν υπάρχει κάτι καινούργιο. Είναι ακριβώς οι ίδιες τελετές που καταγράφηκαν στους Μανιχαίους και στους Βογομίλους. Σεξουαλικά όργια και δαιμονολατρία. Στην διάρκεια των τελετών εμφανίζονταν ο διάβολος, αρχικά ως νέγρος ή μικρό τέρας και στη συνέχεια μετασχηματίζονταν σε άγγελο φωτός. Οι περιγραφές θυμίζουν το Περί δαιμόνων του Ψελλού. Μόνο που το Περί δαιμόνων γράφηκε πολύ αργότερα.

Το viaticum, το φιαλίδιο με τις στάχτες των θυσιασμένων στον Μολώχ βρεφών, απότοκων των ανεξέλεγκτων οργιαστικών πράξεων, από το οποίο μεταλάμβανε ο νεοφώτιστος, είτε εν γνώσει του, είτε εν αγνοία του – λέγεται ότι ζυμώνονταν σε πίτες και προσφέρονταν στον υποψήφιο χωρίς να γνωρίζει περί τίνος πρόκειται -, ώστε να «δεθεί» στην εξουσία του σατανά, δεν είναι επίσης καινοτομία. Πρώτη φορά απαντάται στην ιστορία του Λυκοπέτρου[11]. Το είχε ετοιμάσει ένας μάγος για τον Λυκοπέτρο λίγο πριν αναχωρήσει για την Μεγάλη Αρμενία και το χρησιμοποιούσε ο εν λόγω αιρεσιάρχης για να σαγηνεύει τα θύματά του. Η ιστορία του Λυκοπέτρου ήταν κοινή των δυαρχικών (Μεσσαλιανών-Παυλικιανών-Βογομίλων) του Μεσαίωνα στην Ανατολή. Την διέσωσε ο Ευθύμιος Ζιγαβηνός στην Πνευματική Πανοπλία του, αλλά το θέμα είναι ότι το έργο αυτό γράφηκε έναν αιώνα σχεδόν μετά.

Έτσι, λοιπόν, το αρνητικό επιχείρημα των αποδομητών περί κοινού λογοτεχνικού τόπου στις περιγραφές των τελετών των αιρετικών δεν ευσταθεί. Οι περιγραφές αναμφισβήτητα περιέχουν στοιχεία που συναντήθηκαν σε προηγούμενα αντιαιρετικά έργα, όπως αυτά του αγίου Επιφανίου και του αγίου Αυγουστίνου, αλλά περιέχουν και στοιχεία που θα εμφανιστούν στην γραμματεία της Ανατολής, πολύ αργότερα, ενώ στην Δύση επαναλαμβάνονται συνέχεια στις αναφορές και στα επίσημα δικαστικά έγγραφα των ιεροεξεταστών. Είναι λοιπόν, εύλογο, ότι πρόκειται για πραγματικά στοιχεία και όσα περιγράφονται συνέβαιναν στην πράξη, κατά την διάρκεια των σατανιστικών τελετών των αιρετικών, γι’ αυτό και αναφέρονται σε πλήθος πηγών, ανεξάρτητων μεταξύ τους, και με χρονική απόσταση.

Το δεύτερο που πρέπει να μείνει ως κρατούμενο, είναι ότι αν και δεν αναφέρεται η δυαρχία, αυτή δηλώνεται από την ονομασία «Μανιχαίοι» και επιβεβαιώνεται από τα χαρακτηριστικά της διδασκαλίας τους, εκ των οποίων κάποια είναι γενικά των γνωστικών αιρέσεων και κάποια ειδικά των δυαρχικών. Επίσης, οι τελετές τους ταιριάζουν με αυτές των δυαρχικών.

vii) Σημαντικό ερώτημα, ίσως το σημαντικότερο στην πρώτη αυτή αιρετική εκδήλωση του ΙΑ’ αι., είναι η προέλευση της αίρεσης. Το ερώτημα δεν προέρχεται από την πεποίθηση ότι οι αιρέσεις είχαν εκλείψει το προηγούμενο διάστημα. Αυτό αποδείχθηκε φενάκη. Προέρχεται από την πεποίθηση ότι δεν υπήρξαν εκδηλώσεις δυαρχικής αίρεσης. Δηλαδή, μετά την εξαφάνιση του Προσκιλλιανισμού από την καταγεγραμμένη ιστορία, μία μερίδα ιστορικών πίστεψε ότι η δυαρχία εξαφανίστηκε στη Δύση. Εύλογα, λοιπόν, γεννάται το ερώτημα, πως προέκυψε, από πού προήλθε η δυαρχική αυτή αίρεση. Το ερώτημα δεν θα εξεταστεί εδώ. Θα εξεταστεί στο επόμενο.

Εδώ θα σημειωθούν οι δύο απαντήσεις που δίδονται από τις πηγές. Η πρώτη προέρχεται από τον Raoul Glaber:

«Λέγεται ότι αυτή η παράφρονη αίρεση μεταφέρθηκε στη Γαλατία από μια γυναίκα από την Ιταλία, η οποία, ούσα δαιμονισμένη, παραπλανούσε όποιον μπορούσε, όχι μόνο απλούς ανθρώπους, αλλά και τους πιο μορφωμένους ανάμεσα στον κλήρο[12]».

Η δεύτερη απάντηση προέρχεται από τον κάλαμο του Adémar de Chabannes:

«Διότι είχαν απατηθεί από κάποιον αγρότη από το Périgord, που ισχυριζόταν ότι έκανε θαύματα και έφερε μαζί του τις στάχτες νεκρών παιδιών, με τις οποίες σύντομα έκανε Μανιχαίο κάθε έναν στον οποίο τις έδινε[13]».

Οι απαντήσεις αυτές εκπροσωπούν δύο διαφορετικές σχολές σκέψεις. Η μία θεωρεί την δυαρχία ξενόφερτη στην Δύση, συγκεκριμένα από την Ανατολή και στην Γαλατία μέσω της Ιταλίας. Η δεύτερη θεωρεί ότι υπήρχαν ιθαγενή δυαρχικά στοιχεία στη Δύση. Περισσότερα στον οικείο τόπο.

viii) Εντύπωση προκαλεί η αντίδραση του πλήθους. Ο κόσμος κατόρθωσε ν’ ανοίξει τις κλειστές πύλες του ναού, όπου γινόταν η σύνοδος και να εισβάλει με διάθεση να λυντσάρει τους αιρετικούς. Η αποφασιστική και τολμηρή αντίδραση της βασίλισσας έσωσε την κατάσταση. Αν ο λαός επιζητούσε το λυντσάρισμα των αιρετικών, εξοργισμένος, διότι τόσο καιρό εμπαίζονταν από την επίφαση της ευσέβειάς τους, ενώ πίσω από αυτήν κρύβονταν αρπακτικές διαθέσεις και παραπλανητικές μεθοδείες, τότε που βρίσκεται το λαϊκό έρεισμα αυτών των αιρέσεων, που τόσο προβάλλεται και διαφημίζεται από συγκεκριμένη ιστορική σχολή; Από την πλευρά των αιρετικών έχουμε συγκάλυψη των πραγματικών δεδομένων. Από την πλευρά του κόσμου έχουμε άγνοια της πραγματικής φύσης των αιρέσεων. H σχέση αίρεσης και λαού δεν είναι γνήσια, αλλά πλασματική. Όσοι παραπλανήθηκαν δεν γνώριζαν αλλά πίστευαν ότι πίσω από την φαινομενική ευσέβεια κρύβεται έντιμος βίος. Όταν ανακάλυπταν την αλήθεια είχαν ήδη πέσει θύματα της μαγικής επενέργειας και χαλιναγώγησης, του εγκλήματος δηλαδή που επέσυρε τότε την ποινή του δια πυρός θανάτου δια νόμου. Δεν υπάρχει λαϊκή βάση σε τέτοιου είδους αιρέσεις και κακώς ή παραπλανητικώς χρησιμοποιείται ο όρος «λαϊκές αιρέσεις». Πρόκειται για γνωστικές αιρέσεις μεσαιωνικού τύπου, όπου το μυθολογικό χαρακτηριστικό παίρνει στοιχεία από τον Χριστιανισμό και τα αλλοιώνει, ενώ τον πρώην ειδωλολατρικό χαρακτήρα των τελετών επέζησε η μαγεία. Αυτά εξηγήθηκαν στην εισαγωγή του κεφαλαίου Μεσαιωνικός γνωστικισμός.

Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από την οργισμένη αντίδραση του λαού, όταν αποκαλύφθηκαν οι μεθοδείες των αιρετικών. Από την άλλη, η συμμέτοχή του κόσμου στην καταδίκη της αίρεσης, όπως αυτή εκδηλώθηκε, δείχνει ότι το χριστιανικό αισθητήριο ήταν σε λειτουργία, όχι μόνο για να ξεχωρίσει το ορθό δόγμα από την αίρεση, αλλά κυρίως για να υπερασπίσει την πίστη του από την νοθεία. Πρόκειται για υγιή αντίδραση, η οποία δεν έχει αμβλυνθεί από συγκρητισμούς, οικουμενισμούς και άλλα.

ix) Ως υπερασπιστής της πίστης ήθελε να φαίνεται ο βασιλιάς Ροβέρτος. Ήδη στο προηγούμενο χρονικό διάστημα είχε προκαλέσει προβλήματα στην Εκκλησία με τον τρίτο του γάμο με την βασίλισσα Κωνσταντία. Επίσης η αίρεση είχε φτάσει μέσα στην αυλή, καθώς ο Στέφανος ήταν ο εξομολόγος της βασίλισσας. Έπρεπε, λοιπόν, ο βασιλιάς να επιδείξει ακραιφνώς εκκλησιαστικό φρόνημα και κύρος για να μετριάσει τις εντυπώσεις.

Η βασίλισσα από την πλευρά της ναι μεν, με μια εντυπωσιακή κίνηση, όρθωσε ανάστημα μπροστά στο πλήθος και ανέκοψε την εισβολή στην εκκλησία, αλλά ταυτόχρονα μπορούσε να της χρεωθεί ότι προστάτευε τους αιρετικούς. Γι’ αυτό μόλις ασφάλισε τις πύλες, χτύπησε με το σκήπτρο της και έβγαλε το μάτι του Στέφανου. Ήταν κίνηση με διπλωματική σκοπιμότητα και όχι εκδήλωση πάθους.

Ο Βασιλιάς Ροβέρτος έπρεπε να κάνει κάτι αντίστοιχο. Ο μαγικός χαρακτήρας του προσηλυτισμού και των τελετών των αιρετικών, του έδωσε την ευκαιρία να επιβάλει την θανατική ποινή και μάλιστα τον δια πυράς θάνατο. Η απόφαση του Ροβέρτου είχε πολιτικό χαρακτήρα, αλλά και στερεή νομική βάση. Εδώ, όμως, φαίνεται και η διαφορά νοοτροπίας Ανατολής και Δύσης, όπως και η διαφορά ορθόδοξης και φράγκικης εκκλησίας. Γνωρίζουμε ότι από τους ιεράρχες της Φραγκίας ήταν παρόντες οι Οδόλριχος (1021-1035) της Ορλεάννης, ο Λεοδέριχος (999-1032) αρχιεπίσκοπος Sens, o Guarin (1022-1030), επίσκοπος Beauvais. Δεν καταγράφηκε αντίδραση εκκλησιαστικού παράγοντα στην θανατική καταδίκη, όπως συνέβη σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο Βυζάντιο. Εκτός αυτού, η απόφαση του Ροβέρτου δημιούργησε το προηγούμενο για την επιβολή της ίδιας ποινής σε αντίστοιχες περιπτώσεις, ώστε τελικά καθιερώθηκε οι αιρετικοί να εκτελούνται, αρχικά από τις κοσμικές αρχές και στην συνέχεια από τις εκκλησιαστικές, όπως στην περίπτωση της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης.

x) Όλη η ιστορία της αίρεσης στην Ορλεάνη θυμίζει την αντίστοιχη με τους Βογομίλους και τον Βασίλειο στην Κωνσταντινούπολη, στις ημέρες του Αλέξιου Α’ του Κομνηνού. Υπάρχει, βέβαια, μια χρονική διαφορά, αλλά η δράση της αίρεσης, το ξεσκέπασμα, η ανάκριση, η καταδίκη, η εκτέλεση, ακόμη και ο τρόπος με τον οποίο οι αιρετικοί αντιμετώπισαν την εκτέλεση της ποινής είναι πανομοιότυποι. Οι δύο διαφορές που μπορούν να εντοπιστούν είναι η επιεικέστερη στάση του Αλέξιου Κομνηνού απέναντι στους καταδικασμένους. Ο Αλέξιος εκτέλεσε μόνο τον αρχηγό της αίρεσης, Βασίλειο, ενώ ο Ροβέρτος τους εκτέλεσε όλους. Ο Αλέξιος κατέβαλε πολυήμερες και πολύμοχθες προσπάθειες με την συνδρομή των εκκλησιαστικών αρχών για την ποιμαντική αντιμετώπιση και την μεταστροφή των αιρετικών. Στην Ορλεάνη η ποινή εκτελέστηκε αμέσως και με ελάχιστα περιθώρια μετανοίας.

Αρχικά οι αιρετικοί προσήλθαν στον τόπο εκτέλεσης γελώντας, όπως και ο Βασίλειος. Πίστευαν ότι θα παραμείνουν ανέγγιχτοι από την πυρά, όπως και ο Βασίλειος, ο οποίος μάλιστα πίστευε ότι θα αναληφθεί. Λέγεται ότι όταν κατάλαβαν ότι απατήθηκαν από τον διάβολο και ότι ο Αρχιαπατεώνας δεν μπορούσε να τους προστατεύσει από τις φλόγες, έκραξαν μετανοημένοι για βοήθεια. Το πλήθος, με τετρωμένη την καρδιά από τις εκκλήσεις για βοήθεια, κινήθηκε προς απελευθέρωση των μετανοημένων, αλλά ήταν πλέον αργά. Οι φλόγες είχαν υψωθεί κι έτρωγαν τις σάρκες των δύσμοιρων πεπλανημένων, εμποδίζοντας την παροχή οποιασδήποτε βοήθειας.

xi) Μέσα από τις ομοιότητες των δυτικών με τα αντίστοιχα ανατολικά περιστατικά, μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι την ίδια εποχή που ο Ευθύμιος της Μονής Περιβλέπτου ανακάλυπτε τους Βογομίλους στην Κωνσταντινούπολη, η Δύση ανακάλυπτε μια παρόμοια αίρεση ή ένα παρακλάδι του ίδιου αιρετικού κορμού, το οποίο μέχρι σήμερα αρνείται να ταυτοποιήσει για λόγους πουριτανικού στρουθοκαμηλισμού.

ε. Βιβλιογραφία.

- Ilarino da Milano, Le eresie popolari, Studi Gregoriani 2, 52-60.

- J.B. Russell, Dissent and Reform, University of California Press, pp. 27-35.

- Malcolm Lambert, Medieval Heresy, Oxford 32002, p.14-21.

- Arno Borst, Die Katharer, Stuttgart 1953, p. 74-76 κ.ε.

Αρράς 1025 μ.Χ.

α. Ιστορικό πλαίσιο.

Όταν ο επίσκοπος Arras-Cambrai, Γεράρδος Α’ (1013-1048), ανακάλυψε στην επαρχία του την δράση αιρετικών, συγκάλεσε σύνοδο στην Arras το 1025 μ.Χ., η οποία περιγράφεται στο παρακάτω απόσπασμα. Η επαρχίες Arras και Cambrai είχαν ενωθεί σε μια επισκοπή το 580 μ.Χ. και χωρίστηκαν το 1093. Ο Γεράρδος έστειλε αντίγραφο των πρακτικών σε κάποιο συνάδελφό του επίσκοπο, χωρίς να τον ονοματίζει. Αναφέρει μόνο το αρχικό του ονόματός του “R”.

Οι ιστορικοί έχουν κατά καιρούς προτείνει διάφορα πρόσωπα ως παραλήπτες της επιστολή του Γεράρδου. Ο J. M. Noirroux πιστεύει ότι πρόκειται για τον Ρογήρο Α’ (1018-1042) της Châlons-sur-Marne[14]. Ο Jeffrey Russell προτείνει τον Ρεγινάλδο (1024/5-1036) της Λιέγης και θεωρεί ότι οι αιρετικοί προήλθαν από εκείνη την περιοχή[15]. Ο λόγος της επιστολής του Γεράρδου είναι ότι κάποιοι από τους αιρετικούς είχαν θεωρηθεί ύποπτοι από τον “R”, είχαν ανακριθεί, αλλά δεν είχε προκύψει κάτι επιβαρυντικό, οπότε αφέθηκαν ελεύθεροι. Με την επιστολή του ο Γεράρδος ενημερώνει ότι επρόκειτο πράγματι για αιρετικούς.

β. Πηγές.

Τα χειρόγραφα των πρακτικών και της επιστολής δεν σώζονται σήμερα. Εκδόθηκαν πρώτη φορά από τον Luc D’ Achery το 1677[16]. Έκτοτε το έργο αυτό αποτελεί και την μοναδική πηγή. Λατινικό κείμενο στο Acta synodi Atrebatensi a Gerardo Cameracensi et Atrebatensi episcopo celebrate anno 1025, ed. Paul Fredericq, Corpus documentorum inquisitionis haereticae pravitatis Neerlandicae, Ghent 1899, vol. 1 pp. 2-5 & PL 142.1271-1312. Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 82-85. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 15-19. O R. I. Moore εξαιρεί από την μετάφραση τα χωρία, τα οποία ασχολούνται με την αναίρεση των λαθών των αιρετικών (στήλες 1269-72 & 1311-12 από PL).

γ. Κείμενα.

Η ΣΥΝΟΔΟΣ

«Το έτος του Κυρίου ημών 1025, της ογδόης Ινδικτιώνος, ενώ ο Γεράρδος ήταν προκαθήμενος της εκκλησίας της Cambrai και της πόλεως Arras, συνέβη μετά τον εορτασμό των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων, κατά το έθιμο που ακολουθούνταν κάθε χρόνο, αυτός να παρακάθηται στην έδρα της Arras. Εκεί, ενώ τελούσε εκκλησιαστικές ακολουθίες κατά το εορτολόγιο, ενημερώθηκε ότι κάποιοι άνθρωποι είχαν φτάσει στην περιοχή από την Ιταλία. Αυτοί οι άνθρωποι εισήγαγαν καινά αιρετικά δόγματα, με τα οποία προσπαθούσαν να ανατρέψουν διδασκαλίες εδραιωμένες στην ευαγγελική και αποστολική αυθεντία˙ διετύπωναν κάποιον τρόπο δικαίωσης και ισχυρίζονταν ότι ο άνθρωπος σώζεται μόνο με αυτόν και δεν υπήρχε άλλο μυστήριο στην εκκλησία με το οποίο θα μπορούσε να σωθεί.

Ακούγοντας αυτά ο επίσκοπος διέταξε να αναζητηθούν οι άνθρωποι και να παρουσιαστούν μπροστά του, όταν βρεθούν. Αυτοί ετοιμάστηκαν στα κρυφά για αναχώρηση μόλις άκουσαν τον λόγο της έρευνας, αλλά το σχέδιό τους ματαιώθηκε από τους μάγιστρους και σύρθηκαν μπροστά στον επίσκοπο. Επειδή τότε ήταν απασχολημένος και τελείωνε άλλα θέματα, προς στιγμή έκανε μερικές ερωτήσεις σχετικά με την πίστη τους, αντιλαμβανόμενος ότι βρίσκονταν παγιδευμένοι κάποιων λαθών εσφαλμένου δόγματος, διέταξε να κρατηθούν με φύλαξη μέχρι την τρίτη ημέρα. Και για την επομένη διέταξε νηστεία στους κληρικούς και μοναχούς με την ελπίδα η Θεία Χάρις να παράσχει στους κρατούμενους μετάνοια και κατανόηση της καθολικής πίστης.

Ύστερα, την τρίτη μέρα, η οποία έπεφτε Κυριακή, ο επίσκοπος φορώντας την αρχιερατική στολή του, μαζί με τους αρχιδιακόνους που φορούσαν σταυρούς και τα Ευαγγέλια και περιτριγυρισμένος από το πλήθος κλήρου και λαού, προχώρησε στον ναό της Παναγίας, για να κάνει σύνοδο. Μετά το Αντίφωνο Αναστήτω ο Θεός, ολοκλήρωσαν τον ψαλμό[17]. Τότε ο επίσκοπος παρακάθησε στο εκκλησιαστικό συμβούλιο μαζί με τους ηγουμένους, τους μοναχούς, τους αρχιδιακόνους και άλλους και από τις δυο πλευρές, ανάλογα του βαθμού τους και οι άνθρωποι μεταφερθήκαν από τον χώρο αναμονής και στάθηκαν ενώπιον του.

Για να ξεκινήσει η συζήτηση, ο επίσκοπος έκανε ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά μ’ αυτούς˙ μετά στράφηκε προς αυτούς και ρώτησε, “Ποια είναι η διδασκαλία σας, ο νόμος, ποια θρησκευτικά έθιμα τηρείται και ποιος ο εισηγητής του δόγματός σας;” Απάντησαν ότι ήταν ακόλουθοι κάποιου Gundulf, ενός Ιταλού, από τον οποίο είχαν διδαχθεί τις διδασκαλίες του Ευαγγελίου και των αποστόλων΄ δεν δέχονταν γραφή διαφορετική αλλά εμμέναν με λόγο και με πράξη.

Είχε πέσει στην προσοχή του επισκόπου ότι αποστρέφονταν εντελώς το μυστήριο του βαπτίσματος, απέρριπταν το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, αρνούνταν ότι η μετάνοια είχε κάποια αξία γι’ αυτούς που είχαν πέσει σε κάποιο αμάρτημα μετά το βάπτισμα, δεν λογάριαζαν την Εκκλησία, απέφευγαν τον νόμιμο γάμο, δεν αναγνώριζαν κανένα χάρισμα άφεσης αμαρτιών στους εξομολόγους, και νόμιζαν ότι μόνο οι απόστολοι και οι μάρτυρες πρέπει να τιμώνται.

Ο επίσκοπος τους ρώτησε σχετικά με τις πεποιθήσεις τους. “Πως”, ρώτησε, “είναι δυνατόν η πίστη σας στην ευαγγελική και αποστολική διδασκαλία να συμφωνεί με τις αντίθετες δικές σας; Διότι το κείμενο του Ευαγγελίου λέει ότι όταν ο Νικόδημος, προεστός των Ιουδαίων, ομολόγησε ότι μέσω σημείων και τεράτων πίστεψε ότι ο Χριστός προέρχονταν από τον Θεό, ο Κύριος αμέσως αποκρίθηκε ότι κανείς δεν μπορεί να εισέλθει στην Βασιλεία των Ουρανών από το χάρισμα της ομολογίας μόνο ‘εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος[18]’. Και πραγματικά, πρέπει είτε ν’ αποδεχθείτε πλήρως το μυστήριο της αναγεννήσεως[19], είτε ν’ αρνηθείτε τα λόγια του Ευαγγελίου εφόσον είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Ιησούς είπε αυτά τα λόγια”.

Σε αυτές τις παρατηρήσεις απάντησαν ως ακολούθως: “Οποιοσδήποτε επιλέγει να εξετάσει με προσοχή τον νόμο και το δόγμα μας, το οποίο μάθαμε από τους διδασκάλους μας, βλέπει ότι δεν είναι αντίθετο ούτε με τις ευαγγελικές αρχές ούτε με την αποστολική αυθεντία. Διότι είναι τέτοιου είδους: να εγκαταλείπουμε τον κόσμο, να απέχει η σάρκα μας από σαρκικές επιθυμίες, να κερδίζουμε το ψωμί μας με την εργασία των χεριών μας, να μην ευχόμαστε κακό σε κανένα, να επιδεικνύουμε αγάπη και καλοσύνη σε όλους όσοι έλκονται από τον τρόπο ζωής μας. Γι’ αυτό αν αυτός ο τρόπος δικαίωσης (στο κείμενο Justitia) ακολουθείται, δεν υπάρχει ανάγκη βαπτίσματος, αν παραβιάζεται το βάπτισμα δεν ωφελεί την σωτηρία. Αυτός είναι όλος ο τρόπος της δικαίωσής μας στον οποίο η πρακτική του βαπτίσματος δεν μπορεί να προσθέσει τίποτα, διότι μέσα στα όριά του (σσ. του τρόπου δικαίωσης των αιρετικών) περικλείει κάθε ευαγγελική και αποστολική διδαχή. Ακόμη περισσότερο, αν κάποιος λέει ότι κάθε μυστήριο ενυπάρχει στο βάπτισμα, αντικρούεται από τρεις λόγους, πρώτον, διότι από την ανήθικη ζωή των λειτουργών δεν μπορεί να προσφέρει σωστική κάθαρση σε αυτούς που βαπτίζονται˙ δεύτερον, όσες αμαρτίες εξαγνίζονται στην κολυμβήθρα επαναλαμβάνονται αργότερα στην ζωή˙ τρίτον, διότι η θέληση άλλου, η πίστη άλλου, η ομολογία άλλου, είναι φανερό ότι δεν επηρεάζει το παιδί που δεν έχει επιθυμία η θέληση να συνεργαστεί, που αγνοεί την πίστη, είναι απρόσεκτο ως προς την ασφάλεια και το όφελος, και μέσα στο οποίο δεν υπάρχει καμιά έκκληση για αναγέννηση, καμιά ομολογία πίστεως”.

[Στο σημείο αυτό το κείμενο δεν δίνεται από καμιά πηγή εκτός ίσως από την έκδοση του 1677. Ο εκδότης του λατινικού κειμένου Paul Fredericq, παραθέτει μόνο μια περίληψη των όσων καταγράφονται στο αυθεντικό κείμενο, οπότε και όλοι η μεταφραστές ακολουθούν αυτή την τακτική. Η περίληψη με πλάγια γραφή για να ξεχωρίζει από το κείμενο]

«Στο σημείο αυτό, το αρχείο δίνει τον διάλογο του επισκόπου για διάφορα θέματα. Ίσως οι πλάνες για τις οποίες μιλά να είχαν ανακαλυφθεί από προηγούμενη ανάκριση. Υπάρχει διάσταση μεταξύ αυτών που είχαν παραδεχθεί οι κατηγορούμενοι μέχρι τότε και της ευρύτερης γκάμας θεμάτων, τα οποία θίγει ο επίσκοπος, όπως επίσης μεταξύ του περιεχομένου της συζήτησης και της συνεπακόλουθης αποκήρυξης από την ομάδα. Ο επίσκοπος αναφέρθηκε σε: (1) άρνηση του βαπτίσματος με ύδωρ, αλλά χρήση εθίμου κατά το οποίο έπλεναν ο ένας τα πόδια του άλλου, (2) απόρριψη της Θείας Ευχαριστίας, (3) άρνηση ότι η εκκλησία είναι οίκος του Θεού, (4) απόρριψη του θυσιαστηρίου και της χρήσης θυμιάματος, (5) ένσταση για τις κωδωνοκρουσίες (signis, στο αγγλικό καμπάνες) στις εκκλησίες, (6) περιφρόνηση της ιεροσύνης, (7) κατάκριση της ταφής σε ιερό έδαφος επειδή οι ιερείς επέμεναν σ’ αυτό για δικό τους όφελος, (8) άρνηση της αποτελεσματικότητας της μετάνοιας, (9) αντίθεση στα μνημόσυνα, (10) αντίθεση στο γάμο, (11) μη εύρεση εγκυρότητας στην εξομολόγηση, (12) ένσταση για τις ψαλμωδίες στις εκκλησιαστικές ακολουθίες, (13) γιουχάισμα για την προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού, (14) απέχθεια για τις εικόνες του Χριστού και των αγίων ως δημιουργημάτων ανθρώπινων χειρών, (15) αντίδραση κατά της ιεραρχίας, (16) λάθος αντίληψη για την δικαίωση. Σε όλα αυτά ο επίσκοπος κατέγραψε την αναίρεσή του.

Η ημέρα έκλινε προς την δύση της και ο επίσκοπος είπε σε αυτούς που ήρθαν να παρακολουθήσουν τα τεκταινόμενα: “Υπάρχουν και άλλα, αδερφοί μου, τα οποία πρέπει να πω για να σας ενδυναμώσω στην πίστη, αλλά για να μην σας κουράσω με ατέλειωτα λόγια ας είναι αυτά αρκετά. Κρατήστε την πίστη σας ακλόνητη, και να θυμάστε τα λόγια του αποστόλου Παύλου˙ «ἐν ὑστέροις χρόνοις ἀποστήσονται τινες τῆς πίστεως, προσέχοντες πνεύμασι πλάνοις καί διδασκαλίες δαιμονίων, ἐν ὑποκρίσει ψευδολόγων, κεκαυτηριασμένων τήν ἰδίαν συνείδησιν, κωλυώντων γαμεῖν, απέχεσθαι βρωμάτων ἅ ὁ Θεός ἔκτισεν εἰς μετάληψιν μετά εὐχαριστίας τοῖς πιστοῖς καί ἐπεγνωκόσι την ἀλήθειαν[20]».

Όταν ο επίσκοπος τελείωσε τον λόγο του, αυτοί που λίγο πριν έδειχναν να είναι ανίκητοι στα επιχειρήματα και αδύνατο να εμποδιστούν από τις μεθόδους του λόγου, τώρα έστεκαν άναυδοι από την βαρύτητα της ομιλίας του επισκόπου και την εκδήλωση της δύναμης του Θεού και ωσάν να μην είχαν μάθει ποτέ κανένα επιχείρημα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για αντιλογία. Σιωπηλοί, μόνη τους απόκριση σε όλα τα σημεία ήταν η ομολογία ότι η σωτηρία των Χριστιανών τώρα τους φαίνονταν να συνίσταται στην εξήγηση που τους είχε μόλις δώσει ο επίσκοπος. Τότε ο επίσκοπος έγινε ιλαρός απέναντί τους: “Αν πιστεύετε ότι αυτά έτσι είναι, παραμερίστε την κακοπιστία τόσων κακοδοξιών και μαζί μας καταδικάστε και αναθεματίστε αυτή την αίρεση, μαζί με τους αιρεσιάρχες εκτός και αν συνέλθουν”.

Τότε ο επίσκοπος και όσοι βρίσκονταν εκεί – ηγούμενοι, αρχιδιάκονοι και όλος ο κλήρος – με την συναίνεση του πλήθους ξεκίνησαν να λένε αυτά: “Αυτή οι αίρεση και όσοι την υποστηρίζουν, η οποία σήμερα ανακαλύφθηκε ότι δολοπλοκεί ενάντια στην αγία και καθολική Εκκλησία – για να γίνει γνωστό, ότι υποστηρίζει ότι το βάπτισμα δεν συνεισφέρει στον καθαρισμό του στίγματος του προπατορικού αμαρτήματος, ή των αμαρτιών που διαπράχθηκαν˙ ότι οι αμαρτίες δεν συγχωρούνται με την μετάνοια˙ ότι η αγία Εκκλησία του Θεού, το πιο ιερό θυσιαστήριο, και το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας δεν είναι τίποτα παραπάνω από ό,τι τα σαρκικά μάτια αντιλαμβάνονται, και το απορρίπτει˙ που αποφεύγει τον νόμιμο γάμο – όλα αυτά εμείς τα καταδικάζουμε και τα αναθεματίζουμε μαζί με όλους όσοι τα υποστηρίζουν”.

Ομολογούμε σύμφωνα με την πίστη των Ευαγγελίων και την παράδοση των Αποστόλων ότι δεν υπάρχει σωτηρία παρά μόνο με το ύδωρ της αναγεννήσεως˙ όπως είπε ο Κύριος, ἐάν μή τις γεννηθῇ ἄνωθεν, οὐ δύναται ἰδεῖν τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ[21]. Ομολογούμε ότι οι αμαρτίες τις οποίες διαπράττουν οι άνθρωποι μετά το βάπτισμα με εντολή του διαβόλου και σύμφωνα με τα δικά τους θελήματα, όχι μόνο μετριάζονται με την μετάνοια, αλλά μπορεί να τους χορηγηθεί θεία χάρις, όπως βλέπουμε από στον εξαγνισμό της Μαρίας Μαγδαληνής, στην δικαίωση του Ζακχαίου, την αποκατάσταση του Πέτρου μετά την προδοσία του, και την αποδοχή του ληστή στον παράδεισο.

Πιστεύουμε ότι η αγία Εκκλησία είναι η κοινή μητέρα όλων των πιστών, και κανείς δεν μπορεί να γίνει μέλος της στον ουρανό, αν δεν ανήκει σ’ αυτήν πρώτα στη γη. Ομολογούμε ότι το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας είναι η προσφορά της λύτρωσής μας, για την οποία ο Κύριος είπε, «ἐάν μή φάγητε την σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί πίητε αὐτοῦ τό αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωήν ἐν ἑαυτοῖς, και, ἡ γάρ σάρξ μου ἀληθῶς ἐστι βρῶσις, καί τό αἷμα μου ἀληθῶς ἐστι πόσις[22]». Για την σάρκα και το αίμα του είπε επίσης, «Λάβετε φάγετε, τοῦτο ἐστί τό σῶμα μου, και, πίετε εξ αὐτοῦ πάντες΄ τοῦτο γάρ ἐστί τό αἷμα μου[23]». Αναγνωρίζουμε ανενδοίαστα ότι αυτός [ο άρτος] είναι το σώμα Του, που γεννήθηκε από Παρθένο, υπέφερε στο Σταυρό, αναστήθηκε από τον τάφο, αναλήφθηκε στους ουρανούς, και κάθεται στην Δόξα της μεγαλειότητας του Πατρός. Όποιος δεν πιστεύει αυτά, την γέννηση, το πάθος και την ταφή του Χριστού, δεν θα μοιραστεί με τον Χριστό την ευλογία της αναστάσεως. Αυτό το μυστήριο δεν τελείται παρά μόνο όπως ο Θεός διέταξε μέσω του Μωυσή, στο άγιο θυσιαστήριο. Ο Κύριος και οι μαθητές του και ο απόστολος των εθνών έδωσαν άδεια στους ανθρώπους να παντρεύονται και διέταξαν να τελείται σε όσους επιτρέπεται. Όποιος δεν εγκρίνει αυτό τον καθολικό κανόνα δεν μπορεί να έχει θέση ανάμεσα στους πιστούς.

Εφόσον αυτοί, οι οποίοι πριν λίγο ήταν πιασμένοι στα δίκτυα της αιρετικής απιστίας, δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι ειπώθηκε στα Λατινικά, άκουσαν μέσω ενός μεταφραστή στην καθομιλουμένη την απόφαση αφορισμού και έκαναν ομολογία της αγίας πίστης, μετά από την οποία, με παρόμοιο όρκο, ομολόγησαν ανοιχτά ότι αποκηρύσσουν ό,τι καταδικάστηκε και αποδέχονται ό,τι αποδέχονται και οι πιστοί. Ύστερα, για να επιβεβαιώσουν την ομολογία της πίστεως, καθένας από αυτούς έκανε ένα συγκεκριμένο σημάδι σε σχήμα σταυρού, σε αυτή την μορφή Ì, ώστε αν τηρούσαν την πίστη το σημάδι αυτό να παρουσιαστεί στην Τελική Κρίση για την σωτηρία τους, αλλά αν την καταπατήσουν, να προσκομιστεί για [να μαρτυρήσει] την σύγχυσή τους.

Κι έτσι, όλοι ενωμένοι, αποδίδοντας ευχαριστία στο Θεό και μετά που τους δόθηκε η ευλογία του επισκόπου, επέστρεψαν χαρούμενοι στα σπίτια τους.»

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

«Ακόμη και όταν ανακαλώ την θαυμαστή σας ευφυΐα και διορατικότητα, εξακολουθεί να με εκπλήσσει το ότι κακοί άνθρωποι, μαγεμένοι από πνεύμα πλάνης, απεργάστηκαν την διασπορά της τρέλας του δαιμονικού δόγματος, αλλά θαυμάζω ακόμη περισσότερο το γεγονός, ότι κατάφεραν να προσποιηθούν αποτελεσματικά για να σας εξαπατήσουν όταν τους εξετάσατε. Διότι, όπως γνωρίζετε, έχω αναφέρει στην αγιότητά σας ότι αυτοί οι άνθρωποι ζούσαν στις επαρχίες σας, και την στήριξα [την αναφορά] με ικανοποιητικά στοιχεία. Όταν προσποιήθηκαν την ευσεβίστικη εμφάνιση επειδή φοβήθηκαν ότι θα τιμωρηθούν, τους αφήσατε να φύγουν, χωρίς να τους καταδικάσετε και χωρίς να τους τιμωρήσετε. Είναι φανερό ότι αυτό θα κάνει τα πράγματα ευκολότερα γι’ αυτούς, το να πείθουν απλούς ανθρώπους, διότι αν έχουν ερευνηθεί κανονικά και δεν βρέθηκε κανένας λόγος για να τιμωρηθούν, τότε δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος για να μην εισακούγονται. Οπωσδήποτε, οι άνθρωποι που εστάλησαν στην περιοχή σας ως ιεραπόστολοι προέβαλαν ισχυρή αντίσταση και προσποιήθηκαν με επιμονή όταν πιάστηκαν. Δεν ήταν δυνατό να αναγκαστούν να ομολογήσουν με καμιά πειθώ εκτός και αν μερικοί από αυτούς που είχαν εμποτιστεί με την κακία της αίρεσης παίρνονταν και εξηγούσαν μερικώς τις διδασκαλίες τους σε μας. Μετά από αυτό, αυτοί που ψευδώς ισχυρίζονταν ότι ακολουθούν την διδασκαλία των Αποστόλων και του Ευαγγελίου, είπαν ότι το μυστήριο του Βαπτίσματος και της Θείας Ευχαριστίας δεν ήταν τίποτα, κι έπρεπε ν’ αποφεύγονται, εκτός και αν μετέχονταν χάριν απάτης˙ ότι η μετάνοια δεν μας βοηθά στη σωτηρία΄ ότι οι παντρεμένοι άνθρωποι δεν θα ανέβουν στον ουρανό, και άλλα τα οποία περιέχονται στη φυλλάδα. Σας την στέλνω ώστε να μην ακούτε την κίβδηλη θρησκεία τους και τα ψεύτικα λόγια τους».

δ. Παρατηρήσεις.

i) Αν γίνει αποδεκτή η πληροφορία ότι η αίρεση έφτασε στην Arras από την Ιταλία, τότε η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι ο αποδέκτης της επιστολής του Γεράρδου ήταν ο Ρογήρος Α’ (1018-1042) της Châlons-sur-Marne. Η Châlons βρίσκεται πάνω στην διαδρομή από την Ιταλία προς την Arras, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, η Λιέγη βρίσκεται δυτικότερα. Αυτή είναι η απλούστερη υπόθεση, χωρίς ωστόσο οι ενδείξεις να είναι τέτοιες ώστε να θέτουν εκτός συζήτηση την δεύτερη επιλογή.

ii) Σύμφωνα με μια άποψη οι αιρετικοί υπέστησαν βασανιστήρια κατά την διάρκεια της κράτησής τους. Η άποψη αυτή στηρίζεται στην φράση του Γεράρδου “adeo nullis suppliciis possent cogi ad confessionem[24]”, δηλ. ο Γεράρδος αναγνώριζε ότι ήταν αδύνατο οι αιρετικοί να ομολογήσουν χωρίς “πειθώ”, κατά τι μεταφράσεις. Η λέξη κλειδί είναι η supplicium. Στα νομικά λεξικά έχει την έννοια της σωματικής τιμωρίας, ακόμη και της θανατικής ποινής[25]. Αλλά η προέλευση του όρου αλλάζει την έννοια ακριβώς στο αντίθετο. Δηλαδή, την εποχή στην οποία αναφερόμαστε, ο κατάδικος μεταφέρονταν στον τόπο εκτέλεσης τη ποινής, σωματικής ή θανατικής, κι εκεί προσφέρονταν supplicia για να αμνηστευθεί, δηλ. ικεσίες. Μ’ αυτή την έννοια, της ικεσίας, έχει επιζήσει σήμερα στις λατινογενείς γλώσσες. Την έννοια της ποινής, των βασανιστηρίων, την απέκτησε εκ των υστέρων, ως νομικός όρος. Άρα είναι πιθανό στην επιστολή του Γεράρδου να μην σημαίνει τα βασανιστήρια. Το θέμα, λοιπόν, είναι ότι η άποψη περί βασανισμού των αιρετικών δεν στηρίζεται σε ακλόνητα στοιχεία αλλά σε υπόθεση.

iii) Φαινομενικά, υπάρχουν τρεις διαφορετικές εκδοχές στις πεποιθήσεις των αιρετικών. Πριν ξεκινήσει κάποιος την εξέταση της πίστης τους πρέπει να κατανοήσει τον λόγο της ασυμφωνίας. Πρώτη εκδοχή είναι αυτή, την οποία ομολογούν οι ίδιοι. Δεύτερη εκδοχή, αυτή που προκύπτει από την αναίρεση του επισκόπου. Η τρίτη προκύπτει από τα αναθέματα. Κάποια άποψη θέλει το περιστατικό να είναι φανταστικό και το όλο κείμενο ν’ αποτελεί πολεμικό έργο, βασισμένο σε παλαιότερα αντιαιρετικά κείμενα, όπως αυτά του αγ. Αυγουστίνου. Η άποψη αυτή δεν γίνεται δεκτή από την πλειοψηφία των ιστορικών. Η ύπαρξη της επιστολής επιβεβαιώνει την αυθεντικότητα του κείμενο και καθορίζει τον χαρακτήρα του. Πρόκειται για δικαστικό έγγραφο, στο οποίο καταγράφονται τα περιστατικά της δίκης των αιρετικών. Οι διάλογοι είναι αυθεντικοί, με μόνη, ίσως, επέμβαση στην ομιλία του Γεράρδου. Η ομιλία δεν περιλαμβάνεται στις μεταφράσεις, διότι καταλαμβάνει μια έκταση 20,000 περίπου λέξεων[26]. Στην ομιλία είναι πιθανό να έχει γίνει μια επεξεργασία εκ των υστέρων, αν και η αναφορά ότι τελείωσε να μιλά ο Γεράρδος κατά την δύση του ήλιου, δείχνει ότι εκφωνήθηκε επίσης, αν όχι η ίδια, πάντως μια εκτενής αγόρευση.

Με δεδομένη την ακρίβεια του κειμένου, κάποια άποψη θέλει τον επίσκοπο να σφάλει. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι ο Γεράρδος δεν έδωσε σημασία στις ομολογίες των ίδιων των αιρετικών, αλλά τους απέδωσε πεποιθήσεις των Μανιχαίων, διότι αυτές γνώριζε και υπέθεσε αυθαίρετα ότι πρόκειται για Μανιχαίους. Η άποψη αυτή δείχνει να αγνοεί το γεγονός, ότι οι κατηγορούμενοι είχαν συλληφθεί αρκετές μέρες νωρίτερα, είχαν οδηγηθεί και προηγουμένως ενώπιον του επισκόπου, είχαν ανακριθεί από τον ίδιο, είχαν τεθεί υπό κράτηση για τρεις μέρες, είχαν ανακριθεί επίσης στο κρατητήριο, είτε με βασανιστήρια, είτε χωρίς, οπότε όταν προσήλθαν ενώπιον της συνόδου είχε ήδη σχηματισθεί η δικογραφία, για να μιλήσουμε με σημερινούς όρους. Είναι απίθανο να μην γνώριζε ο επίσκοπος τις πεποιθήσεις τους.

Το κλειδί για την κατανόηση της ασυμφωνίας βρίσκεται στην επιστολή του Γεράρδου προς τον “R”. Εκεί εμμέσως πλην σαφώς τον μέμφεται διότι, αν και οξυδερκής, άφησε τον εαυτό του να πεισθεί από τα ψέματα και τις υποκρισίες των αιρετικών, οπότε δεν ερεύνησε το θέμα σε βάθος. Οι αιρετικοί δεν ομολογούσαν εύκολα τα δόγματά τους αλλά προσπαθούσαν να συγκαλυφθούν και να εμφανίζονται ως Χριστιανοί, πιστά μέλη της Εκκλησίας. Οπότε, η ομολογία τους ενώπιον της συνόδου, δεν αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα, επιχείρησαν να ξεγελάσουν και την σύνοδο, πράγμα που δεν επέτρεψε ο Γεράρδος, γι’ αυτό και διέκοψε την απολογία τους. Έτσι, αιτιολογείται η ασυμφωνία μεταξύ των όσων παρουσίασαν οι αιρετικοί ως πεποιθήσεις τους και των όσων αναιρούνται στην ομιλία.

Η ομολογία πίστεως, την οποία υπέγραψαν στο τέλος θα μπορούσε να είναι μια έτοιμη φόρμουλα αναθεμάτων. Παρόμοιες φόρμουλες έχουμε συναντήσει να εκδίδονται από συνόδους στην Ανατολή, όταν μελετήθηκαν τα εκεί γνωστικά κινήματα.

iv) Οι αποδομητές ιστορικοί και κυρίως οι Προτεστάντες, ενώ έχουν την απαξίωση των πηγών ως προσφιλή μεθοδολογία, εν τούτοις στην περίπτωση των αιρετικών του Arras, αφήνονται να πεισθούν από τα όσα οι ίδιοι οι αιρετικοί ομολογούν, πέφτοντας στην ίδια παγίδα με τον “R”. Έτσι, ακούγεται η άποψη ότι δεν επρόκειτο για «Μανιχαίους», για δυαρχικούς γνωστικούς, αλλά για απλούς και αγράμματους ανθρώπους, οι οποίοι έπεσαν θύματα της κακοβουλίας του επισκόπου. Πολλή αφελής άποψη, σχεδόν ρομαντική. Ας δούμε το γιατί ο Γεράρδος δεν τους άφησε να συνεχίσουν την απολογία τους.

Ο επίσκοπος για να δώσει το έναυσμα στους κατηγορούμενους, να εκθέσουν τις απόψεις τους, τούς έκανε την πολύ απλή ερώτηση:

«Πως είναι δυνατόν να λέτε ότι ακολουθείτε αποστολικές και ευαγγελικές διδασκαλίες, απορρίπτοντας την αξία του βαπτίσματος, όταν ο ίδιος ο Κύριος λέει στον Νικόδημο, ότι αν κάποιος δεν αναγεννηθεί με αυτό δεν μπορεί να μπει στην Βασιλεία των Ουρανών, μόνο με την ομολογία πίστεως».

Και οι αιρετικοί απαντάνε ότι οι αρχές τους είναι αποστολικές και ευαγγελικές, διότι αποτάσσονται τον κόσμο, απέχουν από τις σαρκικές επιθυμίες, κερδίζουν το ψωμί τους με την εργασία των χειρών τους, δεν εύχονται κακό σε κανέναν, αγαπάνε τους ομοίους τους. Και στην συνέχεια μιλάν για τον νηπιοβαπτισμό. Γενικολογίες, αοριστολογίες και προπάντων υπεκφυγές. Καμιά σχέση μεταξύ ερώτησης και απάντησης. Ούτε η απόρριψη του νηπιοβαπτισμού, η οποία έτσι κι αλλιώς είναι αίρεση, μπορεί να οδηγήσει αναγκαστικά σε γενική απόρριψη του βαπτίσματος και των μυστηρίων.

Οι αιρετικοί απέφυγαν ν’ απαντήσουν. Επειδή ήταν «απλοί και αγράμματοι» άνθρωποι, είχαν δασκαλευτεί σε μια στερεότυπη απάντηση, την οποία απήγγειλαν από στήθους, για να κατασιγάζουν τις υποψίες. Στην πραγματικότητα, δεν προχώρησαν σε ομολογία των δογμάτων τους ενώπιον της συνόδου, αλλά προσπάθησαν να ξεγελάσουν τους παρισταμένους, όπως είχαν πράξει και με τον “R”. Αλλά ο Γεράρδος ήταν υποψιασμένος και ενήμερος για τις μεθόδους τους και δεν τους άφησε να συνεχίσουν, όταν είδε ότι δεν είχαν γνήσιες και τίμιες διαθέσεις έναντι του επισκοπικού δικαστηρίου.

Το ερώτημα είναι, αν από την μικρή αυτή και συγκεκαλυμμένη απολογία μπορεί να προκύψει δυαρχική φύση πεποιθήσεων. Η απάντηση είναι καταφατική. Οι αιρετικοί δεν ήταν μοναχοί. Ήταν κοσμικοί άνθρωποι, οπότε η εμφανιζόμενη αποταγή του κόσμου δεν είναι εκκλησιαστικής φύσεως, αλλά μανιχαϊκής, διότι οι Μανιχαίοι δέχονταν τον κόσμο ως δημιούργημα του διαβόλου και κακό εκ φύσεως. Εάν δεν ήταν αιρετικοί δεν θα μιλούσαν περί αποταγής του κόσμου, αλλά του κοσμικού φρονήματος. Δεύτερον, όταν μιλούν περί αποχής των σαρκικών επιθυμιών, μέσα στην γενικόλογη αυτή έκφραση περιλαμβάνουν και την απόρριψη του νόμιμου γάμου. Και τα δύο είναι στοιχεία μανιχαϊκά. Τα υπόλοιπα, περί της εργασίας των χειρών και περί του ότι δεν εύχονται κακό σε κανέναν, είναι δηλώσεις νομιμοφροσύνης όχι στον εκκλησιαστικό αλλά τον κοσμικό νόμο. Ειδικά, η φράση για το ότι δεν εύχονται κακό σε κανέναν ήταν για να διασκεδάσουν υποψίες περί μαγείας. Μια τέτοια καταδίκη θα επέσυρε την θανατική ποινή, όπως είχε συμβεί λίγα χρόνια πριν στην Ορλεάνη. Η φράση περί αγάπης προς τους ομοίους τους είναι εκτός του χριστιανικού πνεύματος και δείχνει τον σεκταριστικό χαρακτήρα των πεποιθήσεών τους.

Οι απόψεις τους περί του νηπιοβαπτισμού μπορεί να πείθουν τους Προτεστάντες για την ορθότητα τους, αλλά εκκλησιαστικά οι κατηγορούμενοι στην Arras ήταν πράγματι αιρετικοί και μάλιστα η αίρεσή τους ήταν πράγματι μανιχαϊκή. Αν συνυπολογιστεί και το θέμα της δικαίωσης (Justitia) μέσω της ομολογίας πίστεως, βασική αρχή καθώς φαίνεται, διά της οποίας υποχρεούνταν να απορρίψουν τον νηπιοβαπτισμό, διότι το νήπιο δεν μπορούσε να κάνει ομολογία, τότε μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για προδρομική προτεσταντική αίρεση, ένα ενδιάμεσο στάδιο από τον Μανιχαϊσμό στον Προτεσταντισμό.

v) Πρόβλημα δημιουργεί στους ιστορικούς η έννοια της «δικαίωσης» (Justitia), την οποία επικαλούνται οι αιρετικοί. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι στην Δύση έχουν συνδέσει έννοια αυτή με την δικαίωση εξ έργων, που είναι παπική κακοδοξία. Αλλά οι αιρετικοί του Arras δεν την χρησιμοποιούν με αυτό τον τρόπο. Παρότι, έπεται των όσων λένε περί αποταγής του κόσμου, αποχής από τις σαρκικές επιθυμίες κτλ, οπότε θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος ότι ομιλούν πράγματι για δικαίωση εξ έργων, ωστόσο, η φράση προηγείται των απόψεων περί νηπιοβαπτισμού και ομολογίας πίστεως και πρέπει να συνδεθεί μ’ αυτές. Οδηγεί έτσι σε δικαίωση όχι εξ έργων αλλά εκ πίστεως. Βέβαια, με όποια έννοια και αν το εξέλαβε ο επίσκοπος Γεράρδος, ήταν γι’ αυτόν κακοδοξία, διότι το περιστατικό συνέβη σε μια εποχή που ο παπισμός δεν είχε εισάγει ακόμη την σωτηριολογία της εξ έργων δικαίωσης. Ο Γεράρδος, όπως και όλη η δυτική εκκλησία δεν δέχονταν τον ΙΑ’ αιώνα την συγκεκριμένη κακοδοξία.

Η εκ πίστεως δικαίωση (justitia) των αιρετικών του Arras είναι δόγμα γνωστικής προέλευσης. Προϋποθέτει την αποκεκαλυμένη γνώση της αλήθειας και την αποδοχή της από τον πιστό. Φυσικά, η δημόσια ομολογία δεν είναι απαραίτητη, όπως φαίνεται και από την στάση τους κατά την διάρκεια της δίκης. Δηλαδή, γι’ αυτούς δεν είναι η ομολογία που σώζει, διότι τότε θα ήταν όλοι καταδικασμένοι, ως ψεύτες και υποκριτές, αλλά η αποδοχή της πίστης που προκύπτει από την γνώση, οπότε η τρίτη αιτία της άρνησης του νηπιοβαπτισμού, δεν έχει να κάνει τόσο με την αδυναμία του νηπίου να ομολογήσει, αλλά με την αδυναμία του να γνωρίσει. Βέβαια, ενώπιον της συνόδου η έκφρασή τους ήταν ρετουσαρισμένη για να μην κινήσει τις υποψίες.

Εκτός των παραπάνω υιοθετούσαν και όλες τις απαραίτητες αντικληρικαλιστικές, και αντιεκκλησιαστικές πεποιθήσεις, όπως επίσης και τις δονατιστικές για την γέννηση, τα πάθη, την σταύρωση και την ανάσταση.

ε. Βιβλιογραφία.

Συζητήσεις για το περιστατικό στα:

- Ilarino da Milano, Le eresie popolari, Studi Gregoriani 2, 60-67.

- Edouard de Moreau, Hisotire de l’ église en Belgique, vol. 2 pp. 410-414.

- Jeffrey Burton Russell, Dissent and Reform, pp. 21-27.

- Malcolm Lambert, Medieval Heresy: Popular Movements from the Gregorian Reform to Reformation, pp. 28-30.

- Erik van Mingroot, Acta Synodi Atrebatensis (1025): problems de critique de provenance, Studia Gratiana 20 (1976), 202-230, αναιρεί τα επιχειρήματα του J. B. Rusell για την ταυτοποίηση του “R” με τον Ρογήρο της Λιέγης.

- Renate Gorre, Die Ketzer im 11. Jahrhundert: Religiöse Eiferer-soziale Rebellen, Kostanz 1981, ισχυρίζεται ότι δεν ήταν αιρετικοί.

- G. Lobrichon, Arras 1025, ou le vrai process d’ une fausse accusation, Inventer l’ Heresie?, ed. M. Zerner 1998, 67-85, αναλύει την ομιλία του Γεράρδου και απορρίπτει το περιστατικό ως φανταστικό.

-R. I. Moore, Literacy and the making of Heresy, στο συλλογικό Heresy and Literacy 1000-1530, Cambridge University Press 1994, 19-37, βλέπει το περιστατικό ως αντίδραση του Γεράρδου στο κίνημα Pax Dei.

- Heinrich Fichtenau, Heretics and Scholars in the High Middle Ages, 1000-1200, (trans. Denise A. Kaiser, τίτλος πρωτοτύπου Häresie und Vernunftglaube im Hochmittelalter, München 1992), The Pennsylvania State University 1998, pp. 20-25.

Monforte 1028 μ.Χ.

α. Ιστορικά.

Το Monforte πιστεύετε ότι βρισκόταν στην επαρχία Alba της Βόρειας Ιταλίας[27]. Ήταν ένα οχυρωμένο χωριό, ικανό να αντιστέκεται στις λεηλασίες των Σαρακηνών και των Νορμανδών, οι οποίοι λυμαίνονταν τότε την περιοχή, εξ ου και η ονομασία. Ανήκε στην επισκοπή του Τορίνο γι’ αυτό και οι αιρετικοί που ανακαλύφθηκαν εκεί, οδηγήθηκαν ενώπιον του επισκόπου αυτής της πόλης.

Το περιστατικό αφηγείται ο Landulf Senior ή Landulf του Μιλάνου. Ήταν έγγαμος ιερέας, ισχυρά αντίθετος στην Γρηγοριανή μεταρρύθμιση και αντίπαλος των Παταρηνών που την υποστήριζαν. Ο Landulf σπούδασε στην Ορλεάνη, το Παρίσι και την Λαόν, αλλά το χρονικό του είναι γραμμένο σε μια πιο καθομιλουμένη γλώσσα.

Η χρονολόγηση του περιστατικού τοποθετείται μεταξύ των ετών 1028 και 1040. Το έτος 1028 προτείνεται ως πιθανότερο από τον Ilarino de Milano.

β. Πηγές.

Το λατινικό κείμενο έχει εκδοθεί στα Landulfi senioris Mediolanensis, Historiae libri quator, ed. Alessandro Cutolo, Rerum Italicarum Scriptores, (νέα έκδοση) Bologna 1900, vol. IV pt.2 pp. 67-69΄ ed. L. C. Bethmann-W. Wattenbach, MGH SS 8, Hannover 1848, pp. 65-66. Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 86-9. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 19-21. Ιταλική μετάφραση A. Visconti, La Cronica Milanese di landolfo Seniore, Milano 1928.

Μια δεύτερη αναφορά βρίσκεται στο Rodolfus Glaber, Historiarum Libri Quinque, III.26, ed J. France, Rodulfus Glaber, The Five Books of the Histories [cover title: Rodulfus Glaber, Opera], Oxford 1989, pp. 176-181 (κείμενο και παράλληλη μετάφραση).

γ. Κείμενο.

«Την ίδια εποχή, όταν ο επίσκοπος Αριβέρτος[28] είχε επισκεφθεί όλους τους βοηθούς επισκόπους του Αγίου Αμβροσίου, για χάρη του οποίου είχε διασχίσει την Ιταλία, παρακινώντας τους σε όλα τα καλά έργα, ήρθε τελικά στο Τορίνο, ακολουθούμενος από πλήθος αφοσιωμένων κληρικών και καπεταναίων (capitanei). Όταν εγκαταστάθηκε εκεί για μερικές μέρες, νουθετώντας τον επίσκοπο και τον κλήρο της πόλης με προφητικές και αποστολικές νουθεσίες, όπως ήταν πρέπον για έναν τέτοιο μεγάλο άνδρα, άκουσε για μια περίεργη αίρεση, η οποία είχε ριζώσει πρόσφατα στο καστέλο πάνω από την περιοχή του Monforte.

Όταν ο Αριβέρτος το έμαθε, διέταξε ένας από τους αιρετικούς του κάστρου να έρθει μπροστά του, ώστε ν’ αποκτήσει ακριβή γνώση του θέματος. Ο άνθρωπος (Γεράρδος) ήρθε ενώπιον του και στεκόταν πρόθυμος ν’ απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις, έτοιμος να υποφέρει και χαρούμενος αν επρόκειτο να τελειώσει την ζωή του με σκληρά βασανιστήρια. Τότε ο Αριβέρτος, βλέποντας τον τύπο να είναι αποφασισμένος, άρχισε να τον ρωτά με την σειρά, για την ζωή, τα έθιμα και την πίστη αυτών των ανθρώπων. Έτσι, όταν του δόθηκε η άδεια να μιλήσει, ο Γεράρδος σηκώθηκε και είπε:

«Ευχαριστώ τον παντοδύναμο Θεό, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, που μπήκατε στον κόπο να με εξετάσετε προσεκτικά. Και είθε Αυτός, ο οποίος σας γνωρίζει από την αρχή, όταν ακόμη βρισκόσασταν στους μηρούς του Αδάμ, να επιτρέψει να ζήσετε εις Αυτόν και να πεθάνετε εις Αυτόν και να δοξασθείτε, βασιλεύοντας μαζί του εις τους αιώνας των αιώνων. Θα σας παρουσιάσω ξεκάθαρα την ζωή μου και την πίστη των αδελφών μου στο ίδιο πνεύμα που ρωτάτε γι’ αυτά. Εκτιμούμε την παρθενία πάνω από όλα, αν και έχουμε γυναίκες. Εκείνος που είναι παρθένος κρατά την παρθενία, αλλά εκείνος που την έχασε μπορεί να φυλά την αγνότητα, αφού συμβουλευθεί τη γερουσία μας. Κανείς δεν γνωρίζει την γυναίκα του σαρκικά, αλλά της συμπεριφέρεται με προσοχή, ως αδελφή ή μητέρα του. Δεν τρώμε κρέας. Νηστεύουμε συνεχώς και προσευχόμαστε ασταμάτητα˙ οι προεστοί μας προσεύχονται συνεχώς, μέρα και νύχτα, με την σειρά, ώστε δεν περνά ώρα χωρίς προσευχή. Έχουμε τα πάντα κοινά με όλους τους ανθρώπους. Κανένας μας δεν τελειώνει την ζωή του χωρίς βάσανα, ώστε ν’ αποφύγουμε τα αιώνια βασανιστήρια. Πιστεύουμε και ομολογούμε τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Πιστεύουμε αληθινά ότι είμαστε δεμένοι και λελυμένοι από αυτούς που έχουν την εξουσία του δεσμείν και λύειν. Δεχόμαστε την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και τους αγίους Κανόνες, και τα διαβάζουμε καθημερινά.»

Όταν ο Γεράρδος είπε αυτά με εξαιρετική ευφυΐα, σε μερικούς φάνηκαν σωστά και σπουδαία. Ωστόσο, ο επίσκοπος Αριβέρτος, αναγνωρίζοντας την οξυδέρκειά του και την διαβολική ευφυΐα του από κάποιες φράσεις που είχε ξεστομίσει, διέταξε να ξεκαθαρίσει ακριβώς τι πίστευε αυτός και οι ομόφρονές του, και πιο συγκεκριμένα τι πίστευαν σχετικά με τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, και τον πρόσταξε να εξηγήσει κάθε σημείο ξεχωριστά.

Ακούγοντάς αυτά ο Γεράρδος ξεκίνησε ευχαρίστως:

«Αυτόν που αποκαλώ Πατέρα, είναι ο αιώνιος Θεός, που έφτιαξε τα πάντα από την αρχή και στον οποίο όλα οφείλουν την ύπαρξή τους. Αυτόν που αποκαλώ Υιό, είναι η ψυχή του ανθρώπου, του αγαπημένου του Θεού. Αυτόν που αποκαλώ Άγιο Πνεύμα, είναι η κατανόηση των θείων αληθειών, από την οποία κυβερνώνται όλα ξεχωριστά.»

Σε αυτές τις δηλώσεις ο Αριβέρτος απάντησε:

«Φίλε μου, τι λες για τον Κύριο Ιησού Χριστό, ο οποίος γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία, τον Λόγο του Πατρός;»

Απάντησε:

«Αυτός, τον οποίο αποκαλείται Ιησού Χριστό, είναι η ψυχή του ανθρώπου, γεννημένος εν σαρκί από την Παρθένο Μαρία, δηλαδή, γεννημένος από την Αγία Γραφή. Το Άγιο Πνεύμα είναι η ευσεβής κατανόηση των Ιερών Γραφών.»

Αριβέρτος:

«Γιατί παντρεύεστε, αν όχι για να κάνετε απογόνους, από όπου συντηρείται το ανθρώπινο γένος;»

Απάντησε:

«Αν όλη η ανθρωπότητα συμφωνούσε να μην λάβει πείρα της διαφθοράς, τότε όλοι οι άνθρωποι θα γεννιόνταν όπως οι μέλισσες χωρίς συνεύρεση[29].»

Αριβέρτος:

«Σε ποιον η άφεση των αμαρτιών μας, στον πάπα, στον επίσκοπο ή σε κάθε ιερέα;»

Απάντησε:

«Δεν έχουμε αυτόν τον Ρωμαίο ποντίφικα, αλλά κάποιον άλλο, ο οποίος επισκέπτεται καθημερινά τους αδελφούς, που είναι διασκορπισμένοι στον κόσμο, και όταν μας φέρνει τον Θεό, δίνεται άφεση αμαρτιών με την μεγαλύτερη ευσέβεια.»

Αριβέρτος:

«Πως τελειώνει η ζωή σας με βάσανα;»

Απάντησε:

«Αν τελειώσουμε με μαρτύρια από τους κακούς ανθρώπους χαιρόμαστε˙ αλλά αν πλησιάζει φυσικός θάνατος, τότε όποιος είναι πιο κοντά σε μας, μας σκοτώνει πριν παραδώσουμε την ψυχή μας.»

Όταν ο Αριβέρτος τα άκουσε όλα με τεντωμένα αυτιά, θαυμάζοντας σιωπηλά, ενώ οι άλλοι κουνούσαν το κεφάλι τους και αναρωτιόντουσαν, ζήτησε από τον Γεράρδο να του πει αν πίστευε στην καθολική πίστη και αν πίστευε ότι ο Χριστός είναι πράγματι ο Υιός του Θεού, που γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία κατά σάρκα, και αν είναι το πραγματικό Σώμα και Αίμα αυτό που ο ιερέας, αν και αμαρτωλός, καθαγιάζει σύμφωνα με τον λόγο του Θεού. Απάντησε:

«Δεν υπάρχει άλλος ποντίφικας, εκτός από τον δικό μας Ποντίφικα, αν και είναι χωρίς χειροτονία ή κάποιο άλλο ιερό μυστήριο.»

Αυτό το άκουσμα ξεκαθάρισε ότι η φήμη γι’ αυτούς ήταν αληθινή. Ο Αριβέρτος έστειλε μεγάλο αριθμό ιπποτών στο Monforte και συνέλαβε όλους όσους μπόρεσε να βρει εκεί, ανάμεσά τους και την κόμισσα του κάστρου, η οποία είχε μολυνθεί από την αίρεση. Όταν τους έφερε στο Μιλάνο, και με την βοήθεια των κληρικών ασχολήθηκε μαζί τους πολλές μέρες, επιθυμώντας σφόδρα να τους αποκαταστήσει στην καθολική πίστη, βασανίζονταν από τον φόβο ότι ο λαός αυτής της περιοχής της Ιταλίας μπορεί να είχε μολυνθεί από την αίρεση. Αλλά αυτοί οι απαίσιοι άνθρωποι, που είχαν έρθει στην Ιταλία από άγνωστα μέρη, καθημερινά, μολονότι μυστικά, εμφανιζόμενοι ως καλοί ιερείς φύτευαν πεπλανημένες αρχές, παρερμηνεύοντας τις Γραφές στους χωρικούς που είχαν μαζευτεί στην πόλη για να τους δουν. Όταν οι προεστοί της πόλης το έμαθαν, διέταξαν ν’ ανάψει μια μεγάλη πυρά, και να τεθεί ο Σταυρός του Κυρίου κοντά.

Τότε, παρά τις διαμαρτυρίες του Αριβέρτου, έσυραν έξω όλους εκείνους και τους πρόσφεραν την εξής επιλογή˙ αν εγκατέλειπαν την απιστία και επέλεγαν να προσκυνήσουν τον Σταυρό και να ομολογήσουν την πίστη, την οποία κρατά όλος ο κόσμος, θα μπορούσαν να γλιτώσουν˙ αν όχι, θα ρίχνονταν ζωντανοί στις φλόγες και θα καίγονταν. Αυτό που συνέβη ήταν ότι μερικοί ήρθαν στον Σταυρό του Κυρίου, ομολόγησαν την αληθινή καθολική πίστη και σώθηκαν˙ πολλοί, ωστόσο, καλύπτοντας το πρόσωπο με τα χέρια τους, πήδηξαν στις φλόγες, και πεθαίνοντας αξιοθρήνητα, έγιναν ελεεινές στάχτες.»

δ. Παρατηρήσεις.

Είναι αποδεκτό ότι η αναφορά του Raoul Glaber για τους αιρετικούς του Monforte της επαρχίας Asti, αφορά την ίδια ομάδα. Η διαπιστωμένη ανακρίβεια και το έντονο μυθολογικό στοιχείο της συγκεκριμένης αφήγησης, σε συνδυασμό με τον επηρεασμένο από τις προσωπικές του προτιμήσεις χαρακτήρα, την καθιστούν άχρηστη. Δεν έχει να προσφέρει κάποιο ουσιαστικό στοιχείο στην μελέτη, γι’ αυτό κι δεν παρατίθεται, ούτε λαμβάνεται υπόψη.

i) Η αίρεση, η οποία έδρασε στο Monforte, παρουσιάζει ιδιαίτερο και ιδιωματικό χαρακτήρα. Πολλές από τις δοξασίες της είναι αδύνατο να αποδοθούν σε προηγούμενες ή επόμενες αιρετικές διδασκαλίες, παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν και τις απόψεις που διατυπώθηκαν. Θα μπορούσε να εκληφθεί ως μοναδική περίπτωση, αν δεν υπήρχαν οι δύο φράσεις στο κείμενο, η μία ότι πολλοί αδελφοί τους είναι διασκορπισμένοι στον κόσμο, και η άλλη ότι η αίρεση είχε έρθει στην Ιταλία από αλλού, εκφράσεις που δείχνουν ότι η ομάδα του Monforte, ανήκε σε ένα ευρύτερο δίκτυο. Επίσης η φράση, «αν τελειώσουμε με μαρτύρια από τους κακούς ανθρώπους», δείχνει ότι μεμονωμένα άτομα της ομάδας ή άλλες αιρετικές ομάδες είχαν ανακαλυφθεί ξανά και είχαν εκτελεστεί. Αναγκαστικά, λοιπόν, η περίπτωση των αιρετικών αυτών πρέπει να τοποθετηθεί στο πλαίσιο της εξάπλωσης των αιρέσεων αυτής της περιόδου, που συνδέεται με τις προηγούμενες περιπτώσεις, αν και από τις πεποιθήσεις τους δεν προκύπτει κάποια χειροπιαστή απόδειξη.

ii) Είναι ενδεικτικό της θεολογίας της ομάδας του Monforte, το ότι αποδέχεται την Αγία Γραφή και τους κανόνες. Μπορεί, λοιπόν, να της αποδοθεί ευαγγελικός χαρακτήρας, με την συμπλήρωση ότι ακολουθεί την αλληγορική ερμηνεία, όπως και όλες οι αιρέσεις που θέλουν να προσαρμόσουν τα ευαγγελικά χωρία στις κακοδοξίες τους. Ταυτόχρονα, παρατηρείται η γνωστή διγλωσσία, απαραίτητη στις προσηλυτιστικές επιδιώξεις και στην περίπτωση της ανακάλυψης.

Έτσι, μολονότι ο Γεράρδος ομολογεί Πατέρα, Υιό, και Άγιο Πνεύμα, δεν αναγνωρίζει τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, αλλά στον μεν Υιό, την ανθρώπινη ψυχή, στο δε Άγιο Πνεύμα, την ανθρώπινη κατανόηση των Γραφών, κάτι που θα μπορούσε να υποδεικνύει αποδοχή της γνώσης. Μάλιστα, στην γνώση αποδίδει σωτηριολογικό χαρακτήρα, όταν ομολογεί ότι ο δικός τους Ποντίφικας, δηλ. το Άγιο Πνεύμα, τους φέρνει τον Θεό και τους δίδει άφεση αμαρτιών. Όλο η Τριαδολογία και ειδικά η άποψή τους για το Άγιο Πνεύμα, θυμίζει Μεσσαλιανισμό, γεγονός που ενισχύεται και από τον ασκητισμό τους, όπως και από την εφαρμοζόμενη αδιάλειπτη προσευχή.

Διάφορες απόψεις έχουν διατυπωθεί για τα χαρακτηριστικά της θεολογίας τους. Άλλοι μιλούν για Υιοθετισμό και άλλοι για κάποιο είδος Σαβελιανισμού. Επιρροές γίνονται δεκτές από τον νεοπλατωνισμό και την θεολογία του Ιωάννου Σκώτου Εριγένη. Αυτές, βέβαια, είναι κλισέ ερμηνείες και δεν μπορεί να ευσταθούν αν δεν περιγραφεί το πώς θα μπορούσαν ας πούμε να γνωρίζουν τον Εριγένη ή τον Πλωτίνο. Τον ΙΑ’ αι. μόλις μπορούμε να ανιχνεύσουμε ψήγματα γνώσεων επί του νεοπλατωνισμού στην Δύση, προερχόμενα κατά την διαβεβαίωση των δυτικών ιστορικών από την Ισπανία και τους Άραβες, κι αυτά σε ελάχιστους λόγιους. Είναι απίθανο οι χωρικοί (rustici κατά τις πηγές) να είχαν τέτοιου είδους μόρφωση. Η δε άποψη που θέλει επίδραση από τον Ιωάννη Σκώτο Εριγένη, εμμέσως πλην σαφώς υπονοεί επίδραση του νεοπλατωνισμού επί της μυστικής θεολογίας του αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, στου οποίου την θεολογία βασίστηκε ο πρώτος, άποψη που δείχνει απλώς την αδυναμία κατανόησης των έργων του Αρεοπαγίτη από τους δυτικούς. Εξαιτίας αυτής της αδυναμίας, λοιπόν, χρησιμοποιούν αυτήν την ερμηνευτική στην οποία κανείς από αυτούς δεν έχει την θεολογική μόρφωση να προσθέσει ή να αφαιρέσει κάτι.

Το διπλό ανάλογο του Εριγένη, λοιπόν, το οποίο βλέπει μια άποψη[30] στην απάντηση του Γεράρδου για το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, δεν είναι τίποτα παραπάνω από την άρνηση της ιστορικότητάς του Σωτήρα από τους αιρετικούς.

iii) Πρέπει να επισημανθεί ο προσωπικός χαρακτήρας της ερμηνευτικής του Γεράρδου. Όταν απαντά στις ερωτήσεις του επισκόπου, λέει: «Αυτόν που αποκαλώ Πατέρα, … Αυτόν που αποκαλώ Υιό,… Αυτόν που αποκαλώ Άγιο Πνεύμα…». Η σύνταξη αυτών των λόγων γίνεται σε πρώτο ενικό πρόσωπο και δηλώνει προσωπική ερμηνεία στην τριαδολογία από τον Γεράρδο, κάτι που με την σειρά του ενδέχεται να σημαίνει ότι δεν εκφράζει τις απόψεις όλης της ομάδας, ότι ο Γεράρδος δεν αποκάλυψε την πίστη της αίρεσης, κάτι που δεν θα ήταν παράξενο.

Από την άλλη, θα μπορούσε κάποιος να αντιτείνει ότι ο Γεράρδος ήταν διδάσκαλος της ομάδας, κάτι επίσης αναμενόμενο. Οι καπεταναίοι που εστάλησαν να συλλάβουν έναν από τους αιρετικούς, διάλεξαν κάποιον από τους «γεροντάδες» της αίρεσης. Αυτό, όμως θα σήμαινε ότι η προσωπική ερμηνεία του Γεράρδου αποτελούσε αίρεση μέσα στην αίρεση, κάτι που δεν είναι ξένο σε αυτές τις περιπτώσεις, απλώς δείχνει κάποια χαλαρότητα στην ιδεολογική συγγένεια των ομάδων μεταξύ τους. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί η ιδιαιτερότητα της ομάδας του Monforte.

Ταυτόχρονα, φανερώνει ότι η αίρεση ήταν ιλλουμινιστική. Ο «ποντίφικας» τους, το Άγιο Πνεύμα, όπως αυτοί το κατανοούσαν, «φώτιζε» τους πιστούς και τους οδηγούσε στην ερμηνεία των Γραφών. Δυστυχώς δεν αποκαλύπτεται ο τρόπος καθόδου του Αγίου Πνεύματος, ο τρόπος «φωτισμού», αν δηλαδή γίνονταν με χειροθεσία ή άλλη τελετή, όπως σε άλλες σέκτες.

iv) Διαπιστώθηκε ο γνωστικός χαρακτήρας της αίρεσης, βρέθηκε μια λύση για την ένταξη στο ευρύτερο αιρετικό κίνημα του ΙΑ’ αι., εκείνο που παραμένει ανεξιχνίαστο είναι το αν υπάρχει δυαρχικός χαρακτήρας στην αίρεση αυτή. Από την υπάρχουσα μαρτυρία δεν μπορεί να προκύψει κάτι τέτοιο. Ακόμη και αν οι αιρετικοί του Monforte ήταν δυαρχικοί, η σύντομη ακροαματική διαδικασία δεν μπόρεσε να το αποκαλύψει. Υπάρχει, βέβαια, η απόρριψη του γάμου στα πλαίσια μιας αγνώστου ταυτότητος ασκητικότητας που επικεντρώνεται στην εγκράτεια και την νηστεία, αλλά χωρίς κάποια θεολογική βάση δεν μπορούν να βγουν έγκυρα συμπεράσματα, μόνο από την βάση των πρακτικών τους.

Το μόνο που μπορεί να προστεθεί είναι η δυνατότητα μερίδας των πιστών να παντρεύονται, γεγονός που αναγκαστικά οδηγεί στην ύπαρξη δύο τάξεων μέσα σ’ αυτούς, εκ των οποίων οι ανύπαντροι ήταν πιο ασκητικοί. Αυτό με την σειρά του σηματοδοτεί ελιτισμό εντός της ομάδος, κάτι που επιβεβαιώνεται από την ύπαρξη γερουσίας, οι οποίοι στο λατινικό κείμενο ονομάζονται “majori”, μείζονες. Το ιδίωμα αυτό συναντάται κατά κύριο λόγο στους δυαρχικούς.

v) Ο ενθουσιασμός για το μαρτύριο είναι χαρακτηριστικό πολλών αιρέσεων. Ακόμη και αν σχετίζεται με την endura των Καθαρών είναι αντιδεοντολογικό να ταυτιστεί με τις πρακτικές μιας μόνο αίρεσης. Αυτή η πρακτική, η καταδικασμένη από την Εκκλησία, είναι τόσο παλιά, όσο και η πρώτη εκκλησία, οπότε δεν μπορεί να γίνει προσπάθεια σύνδεσης με κάποια ομάδα της εποχής. Από την άλλη, η πρακτική της δολοφονίας των ετοιμοθάνατων μελών είναι ιδιότυπη και δεν συναντήθηκε σε άλλη ομάδα. Δεν προκύπτει δυνατότητα σύγκρισης.

ε. Βιβλιογραφία.

Συζητήσεις για το περιστατικό στα:

- Ilarino da Milano, Le eresie popolari, Studi Gregoriani 2, 68-74.

- C. Violante, La società Milanese nell’ età precomunale, Bari 1953, pp. 176-186.

- Jeffrey Burton Russell, Dissent and Reform, pp. 35-38.

- Malcolm Lambert, Medieval Heresy: Popular Movements from the Gregorian Reform to Reformation, pp. 21-25.

- O. Kurth, Landulf der Aeltere von Mailand: Ein Beitrag zur Kritik italiänischer Geschichtsschreiber, Halle 1885, σύντομη βιογραφία του Landulf.

- Renate Gorre, Die Ketzer im 11. Jahrhundert: Religiöse Eiferer-soziale Rebellen, Kostanz 1981.

- Brian Stock, The Implications of Literacy: written language and models of interpretation in the 11th & 12th centuries, Princeton University Press 1983, pp. 139-144.

Châlons-sur-Marne (1043-1048)

α. Ιστορικά.

Ο Wazo ήταν επίσκοπος Λιέγης μεταξύ των ετών 1042-1048. Ήταν σε υψηλή εκτίμηση ακόμη και μεταξύ των ανταγωνιστών του και πολλές φορές ο αυτοκράτορας Ερρίκος ο Γ’ ζήτησε την συμβουλή του σε θέματα της αρμοδιότητάς του. Η αλληλογραφία του με τον Ρογήρο Β’ επίσκοπο της Châlons-sur-Marne (1043-1062) είναι αποκαλυπτική για την ύπαρξη «Μανιχαίων». Ο τελευταίος ρώτησε με επιστολή τον Wazo για το πώς θα έπρεπε να τους αντιμετωπίσει. Την απάντηση του επισκόπου της Λιέγης διέσωσε ο Άνσελμος στο Gesta Episcoporum Leodiensium.

Ο Άνσελμος ήταν αναγνώστης και στην συνέχεια διάκονος στον καθεδρικό της Λιέγης. Η ιστορία του αφηγείται την διαδοχή και τα έργα των επισκόπων της Λιέγης. Ξεκινά από τα μέσα του Ζ’ αι. και συνεχίζει την ιστορία του Heriger, ηγουμένου στην Lobbes († 1007).

β. Πηγές.

Το απόσπασμα βρίσκεται στο Herigeri et Anselmi, Gesta episcoporum Leodiensium ΙΙ.62-64, ed. Rudolph Koepke, MGH SS VII, 226-28. Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 89-93. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 21-24.

Η επιστολή του Wazo υπάρχει και σε άλλα έργα, όπως Aegidii Aureaevallensis, Gesta episcoporum Leodiensium, ed. I Heller, MGH SS XXV, 73. Εκδόσεις της επιστολής στο πλαίσιο των Gesta είναι οι εξής:

- ed. Joannis Chapeaville, Gesta Pontificum Leodiensium Scripserunt auctores praecipii, Leodii 1616, I 302-3.

- ed. E. Martène-U. Durand, Veterum Scriptorum et Monumentorum …Amplissima Collectio, Paris 1729, IV 898.

- ed. M. Bouquet, Rerum Gallicarum et Francicarum Scriptores, Paris 1760, XI 11.

- ed. Rudolph Koepke, MGH SS VII, 226-28.

- Migne Patrologia Latina CXLII, 751-753.

- ed. Paul Fredericq, Corpus Documentorum Inquisitionis, Ghent & Hague 1889, I 6-7.

Η έκδοση του P. Fredericq στηρίζεται σε αυτήν του R. Koepke, οπότε η έκδοση του τελευταίου είναι η πιο σύγχρονη, χωρίς όμως να έχει λάβει υπόψη του τρία χειρόγραφα.

γ. Κείμενο.

«Αφότου ο Wazo έγινε επίσκοπος, ελάμβανε πολλές επιστολές, τις οποίες δέχονταν με σεβασμό, και απαντούσε με ταπεινότητα, ο,τιδήποτε και αν τον ρωτούσαν. Διάφοροι άνθρωποι ζητούσαν την συμβουλή τού διακεκριμένου επισκόπου σε πολλά προβλήματα, και κανένας δεν αναγκάζονταν να περιμένει ούτε του αρνούνταν την σοφή απάντηση στην ερώτηση. Ένας από αυτούς ήταν ο επίσκοπος Châlons που σε μια περίπτωση συμβουλεύθηκε την αυθεντία του σχετικά με μια απειλή των ψυχών του ποιμνίου του, που περιγράφει σε αυτή την επιστολή. Είπε ότι σε μια περιοχή της επαρχίας του μερικοί χωρικοί, οι οποίοι ακολουθούσαν την διεστραμμένη διδασκαλία των Μανιχαίων, έκαναν μυστικές συναντήσεις. Δεν γνωρίζω τι εξωφρενικές αισχρότητες επαναλάμβαναν επίσημα.

Ισχυρίζονταν λαθεμένα ότι με την χειροθεσία τούς είχε δοθεί το Άγιο Πνεύμα, το οποίο υποστήριζαν (για να δυναμώνουν την πίστη στην αίρεση) ότι είχε σταλεί από τον Θεό μέσω του αιρεσιάρχη Μάνη, ωσάν ο Μάνης να ήταν ο ίδιος το Άγιο Πνεύμα˙ εξ ου έπεσαν στην βλασφημία, η οποία, σύμφωνα με την φωνή της αλήθειας, δεν μπορεί να συγχωρεθεί ούτε σ’ αυτή την ζωή ούτε στην επόμενη. Ο επίσκοπος Ρογήρος είπε ότι κάνουν όποιον ενταχθεί στην σέκτα τους, ν’ απεχθάνεται τον γάμο, ν’ αποφεύγει την κρεοφαγία, να θεωρεί βέβηλο το να σκοτώνει ζώα, τολμώντας να ταυτίσουν τα λόγια του Κυρίου στην εντολή που απαγορεύει τον φόνο.

Ισχυρίστηκε ότι αν άξεστοι και αμόρφωτοι άνθρωποι γίνουν μέλη αυτής της αίρεσης γίνονται πιο εύγλωττοι από τον πιο μορφωμένο πιστό, ώστε ακόμη και το πιο ξεκάθαρο επιχείρημα του σοφότερου να φαίνεται ότι νικιέται από την ευχέρειά τους. Πρόσθεσε ότι ανησυχούσε περισσότερο για την καθημερινή διαφθορά των άλλων από αυτούς, παρά για την δική τους καταδίκη. Ο ανήσυχος ιεράρχης, λοιπόν, ζητούσε την συμβουλή του σοφού μας επισκόπου σχετικά με το πώς θα έπρεπε ν’ αντιμετωπίσει αυτούς τους ανθρώπους και αν θα έπρεπε το ξίφος της κοσμικής εξουσίας να στραφεί εναντίον τους, εφόσον, εάν δεν εξολοθρεύονταν έτσι όπως κακοφόρμιζαν θα μόλυναν όλους τους ανθρώπους.

Αυτή είναι η απάντηση του επισκόπου μας:

Η αίρεση των ανθρώπων για την οποία γράφεις είναι ξεκάθαρη. Συζητήθηκε από παλιά από τους Πατέρες της Εκκλησίας, και αναιρέθηκε από τα λαμπρά τους επιχειρήματα. Ακόμη και αν αφήσουμε κατά μέρος την άφρονα βλασφημία του ισχυρισμού τους για το Άγιο Πνεύμα, η αυθεντία σου θα δει σε τι παγίδες πέφτουν με την παρερμηνεία της εντολής του Κυρίου, “Ου φονεύσεις”. Αν δεν το κατανοούν ως απαγόρευση μόνο του φόνου ανθρώπου, πως νομίζουν ότι μπορούν να φάνε νομίμως από όλα; Σύμφωνα με την ερμηνεία τους τέτοια πράγματα, όπως σιτάρι, λαχανικά και κρασί είναι απαγορευμένα: με το να είναι σπόροι που φυτεύτηκαν στο έδαφος αναλαμβάνουν την φύση της ζωής, και δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τις ανθρώπινες ανάγκες εκτός και αν φονευθούν με το ν’ αποκοπούν από την δύναμη της ανάπτυξης.

Χωρίς προσφυγή στην κοσμική παιδεία, μπορούμε να βρούμε να δηλώνεται από τον Ψαλμωδό, όταν λέει “Ἀπέκτεινεν ἐν χαλάζῃ τήν ἄμπελον αὐτῶν καί τούς συκαμίνους αὐτῶν ἐν τῇ πάχνῃ” (Ψαλμ. 77:47) και από τον απόστολο “ἄφρον, σύ ὅ σπείρεις, οὐ ζωοποιεῖται ἐάν μή ἀποθάνῃ” (Α’ Κορ. 15.36), και από τον Κύριο, “ἐάν μή ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσών εἰς τήν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτός μόνος μένει” (Ιωαν. 12.24). Συνεπάγεται ότι ο,τιδήποτε μπορεί να ειπωθεί ότι έχει σκοτωθεί από τυχαίες αιτίες πρέπει να ειπωθεί ότι έχει ζήσει. Δεν μπορούν να το έχουν και με τους δυο τρόπους: είτε το “ου φονεύσεις” πρέπει να εκλαμβάνεται με τον χριστιανικό τρόπο, ότι αναφέρεται μόνο στους ανθρώπους, οπότε μπορούμε να σκοτώνουμε ζώα νόμιμα, είτε, αν το αρνούνται αυτό, είμαστε ένοχοι σύμφωνα με αυτή την δοξασία της αίρεσης, αν πάρουμε ψωμί, λαχανικά και άλλα πράγματα, διότι δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανθρώπινες ανάγκες παρά μόνο αν σκοτωθούν με τον τρόπο τους.

Η χριστιανική πίστη αποστρέφεται αυτή την άποψη και βρίσκει αυτούς τους αιρετικούς ένοχους της ιεροσυλίας του Αρείου. Οπωσδήποτε πρέπει να μιμούμαστε τον Σωτήρα μας, ευγενικοί και ταπεινοί στην καρδιά, που ήρθε όχι για να ερίσει ή να κραυγάσει (Ησ. 42.2, Ματθ. 12.19), αλλά για ν’ ανεχθεί προσβολές και χτυπήματα, και στο τέλος θάνατο στο σταυρό΄ πρέπει ν’ αντισταθούμε σε ανθρώπους σαν κι αυτούς, διότι όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος, ο ΆΒελ δεν θα είχε βρει χάρη αλλά εξαιτίας της κακότητας του Κάιν, και ο χυμός των σταφυλιών δεν θα γίνουν κρασί αν δεν συνθλιβούν με τα πόδια (Moralia 75). Έτσι είναι ξεκάθαρο πως ο ελεήμον και παντοδύναμος Κύριος, που δεν κρίνει αμαρτωλούς αμέσως, αλλά μακροθυμεί και περιμένει να μετανοήσουν, θέλει να μεταχειριστούμε αυτούς τους ανθρώπους. Ακούμε στο Ευαγγέλιο, όταν αναπτύσσει την παραβολή των ζιζανίων στους μαθητές του – ή μάλλον διδάσκει εμάς μέσω αυτών – “ὁ σπείρων τό καλόν σπέρμα ἐστίν ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου΄ ὁ δέ ἀγρός ἐστιν ὁ κόσμος΄ τό δέ καλόν σπέρμα, οὗτοί εἰσιν οἱ υἱοί τῆς βασιλείας΄ τά δέ ζιζάνια εἰσιν οἱ υἱοί τοῦ πονηροῦ΄ ὁ δέ ἐχθρός ὁ σπείρας αὐτά ἐστίν ὁ διάβολος΄ ὁ δέ θερισμός συντελεία τοῦ αἰῶνός ἐστιν΄ οἱ δέ θερισταί ἄγγελοι εἰσιν΄”.

Τί δηλώνεται από τους υπηρέτες, οι οποίοι θέλουν να ξεριζώσουν τα ζιζάνια μόλις αναφαίνονται αν όχι η τάξη των κηρύκων; Δεν θέλουν αυτοί να ξεχωρίσουν το καλό και το κακό στην Εκκλησία ωσάν να ζητούν να ξεριζώσουν τα ζιζάνια από το στάρι στο χωράφι; Αλλά ο Κύριος χαλιναγωγεί τον ζήλο τους με την διάκριση της πατρικής εξουσίας και λέει, “οὔ μήποτε συλλέγοντες τά ζιζάνια ἐκριζώσητε ἅμα αὐτοῖς τόν σίτον΄ἄφετε συναυξάνεσθαι ἀμφότερα μέχρι τοῦ θερισμοῦ, καί ἐν καιρῷ τοῦ θερισμοῦ ἐρῶ τοῖς θερισταῖς΄συλλέξατε πρῶτον τά ζιζάνια καί δήσατε αὐτά εἰς δέσμας εἰς τό κατακαῦσαι αὐτά, τόν δέ σῖτον συναγάγετε εἰς τήν ἀποθήκην μου” (Ματθ. 1329-30). Τι άλλο σημαίνουν αυτά τα λόγια, παρά το ότι ο Θεός μακρύνει την υπομονή του προς αυτούς, τους οποίους οι κήρυκές του θέλουν να καταδικάσουν επειδή υπέπεσαν σε αίρεση, διότι αυτοί που σήμερα είναι ζιζάνια, αύριο μπορεί ν’ αλλάξουν και να γίνουν σίτος;

Η θέρμη του πνευματικού ζήλου, που καίει στο στήθος σου για τις ψυχές που πλανήθηκαν από την απάτη του διαβόλου, σε παρακινεί ότι είναι καθήκον σου, ως ένας από τους υπηρέτες Του, να προσπαθήσεις να καθαρίσεις το χωράφι από τα ζιζάνια με την σκαπάνη της δικαιοσύνης, μήπως και το καλό διαφθαρεί από το κακό. Ωστόσο δεν πρέπει να ενεργούμε πρόωρα, πριν από τον κατάλληλο καιρό. Πρέπει να υπακούμε στην εντολή του Θεού. Νομίζοντας ότι ακολουθούμε την δικαιοσύνη με το να τιμωρούμε όσους σφάλλουν, μπορεί να κρύβουμε ασέβεια ως είδος αυστηρότητας και να βιαζόμαστε να κρίνουμε πριν από Αυτόν που δεν θέλει τον θάνατο των αμαρτωλών, ούτε χαίρεται με την καταδίκη των υπόδικων, επειδή γνωρίζει πώς να τους οδηγεί σε μετάνοια με την υπομονή και την μακροθυμία. Ακούσαμε τους λόγους του δημιουργού: ας σταματήσει η κρίση στην αρένα. Δεν θα πρέπει να προσπαθούμε να τους αφαιρούμε την ζωή με την δύναμη του ξίφους, όταν γνωρίζουμε ότι ο Θεός, ο Δημιουργός και λυτρωτής, επιθυμεί να τους λυπηθούμε, ώστε ίσως μπορέσουν και γλιτώσουν από τις παγίδες του διαβόλου, στις οποίες έχουν πέσει, και επιστρέψουν στο θέλημά Του.

Έτσι, είναι πρέπον να τα αφήνουμε αυτά για τον τελικό θερισμό του νοικοκύρη του ίδιου, και ό,τι διατάζει τους θεριστές να κάνουν μ’ αυτούς, όπως πρέπει να κοιτάμε μπροστά με φόβο και τρόμο για την δική μας σωτηρία. Μερικοί από αυτούς που μοιάζουν να είναι ζιζάνια στο χωράφι αυτού του κόσμου, μπορεί ν’ αλλάξουν σε σίτο την ώρα του θερισμού, και είναι πιθανό ο Θεός να καταστήσει αυτούς που τώρα τους νομίζουμε ακολούθους στο μονοπάτι του, ανώτερους από εμάς στην ουράνια πατρίδα. Διαβάζουμε πως ο Παύλος ήταν ο πιο άγριος από αυτού που λιθοβόλησαν τον πρωτομάρτυρα Στέφανο, και πώς, γι’ αυτόν που πριν ήταν διώκτης, ο μάρτυρας απόστολος ευδόκησε να του δώσει την πρώτη θέση.

Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι εμείς που αποκαλούμαστε επίσκοποι, δεν λαμβάνουμε το ξίφος της κοσμικής εξουσίας στην χειροτονία, και είμαστε κεχρισμένοι για να φέρνουμε ζωή, όχι θάνατο. Φυσικά και πρέπει να αναλάβεις δράση κατά των αιρετικών˙ πρέπει να τους αποκόψεις, όπως καλά γνωρίζεις, από την καθολική κοινωνία, και να διακηρύξεις δημοσίως σε όλους, την συμβουλή του προφήτη, διό ἐξέλθατε ἐκ μέσου αὐτῶν καί ἀφορίσθητε, καί ἀκαθάρτου μή ἄπτεσθαι (Β’ Κορ. 6.17), διότι Ὁ ἀπόμενος πίσσης μολυνθήσεται (Σειράχ 13:1).

Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος του Θεού αγωνίζεται ν’ ακολουθήσει το παράδειγμα του αγίου Μαρτίνου της Τουρ, και να συγκρατήσει την συνηθισμένη βιαστική φρενίτιδα των Φράγκων να ξεσηκώνουν κάθε είδους σκληρότητα, διότι είχε ακούσει πως οι αιρετικοί αναγνωρίζονται μόνο από την χλωμάδα του προσώπου τους, λες και όποιος ήταν χλωμός ήταν αναμφίβολα αιρετικός, και πως πολλοί πιστοί είχαν σκοτωθεί εξαιτίας αυτού τους λάθους που οφείλονταν σε υστερία.»

(σσ. στο σημείο αυτό τελειώνει η επιστολή του Wazo και συνεχίζει η αφήγηση του Άνσελμου).

«Με αυτό δεδομένο, όταν τέτοια ξεκάθαρα επιχειρήματα και βιβλικές αναφορές δεν μπορούν ν’ αντικρουστούν με λογικό και δίκαιο τρόπο, ο καθένας μπορεί να δει με πόση επίπληξη συμπεριφέρθηκαν στο Goslar, όταν μερικά μέλη αυτής της αίρεσης συνελήφθηκαν. Σωστά αφορίσθηκαν, μετά από πολύ συζήτηση για τις πεποιθήσεις τους, για την παράλογη επιμονή τους στην αίρεση, αλλά καταδικάσθηκαν να κρεμαστούν. Προσπάθησα επιμελώς να βρω τι συζητήθηκε και δεν μπόρεσα να βρω κάποιο δίκιο στην καταδικαστική απόφαση, εκτός του ότι αρνήθηκαν να υπακούσουν στην εντολή του επισκόπου, να σκοτώσουν μια κότα. Δεν μπορώ να μην τονίσω, ότι αν ο Wazo ήταν εκεί δεν θα είχε καταλήξει σε αυτήν την καταδίκη˙ θα είχε ακολουθήσει το παράδειγμα του αγίου Μαρτίνου, που μεσολάβησε για του Πρισκιλλιανούς, οι οποίοι καταδικάστηκαν με διάταγμα του αυτοκράτορα Μαξίμου, μετά που είχαν εκπροσωπηθεί με άσχημο τρόπο από ένα συμβούλιο δουλοπρεπών ιερέων, προτιμώντας με θάρρος (ο Μαρτίνος) να τιμωρηθεί ο ίδιος, παρά να σωπάσει για το ότι οι αιρετικοί έπρεπε να σωθούν. Δεν το λέω αυτό επειδή θέλω να καλύψω τα σφάλματα των αιρετικών, αλλά επειδή πρέπει να φανεί ότι μια τέτοια απόφαση πουθενά δεν εγκρίνεται από τον θείο νόμο.»

δ. Παρατηρήσεις.

Η μαρτυρία της αφήγησης είναι πολύ ξεκάθαρη, γι’ αυτό και δεν υπάρχουν ιδιαίτερες συζητήσεις για το περιστατικό, τουλάχιστον σε επίπεδο διαφωνίας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο Wazo γνώριζε πολύ καλά και τα δύο θέματα που διαπραγματεύεται, της ποιμαντικής αντιμετώπισης των αιρετικών και της θανατικής τους τιμωρίας.

i) Οι αιρετικοί χαρακτηρίζονται ως Μανιχαίοι, δηλ. ως δυαρχικοί. Αν ήταν πραγματικά Μανιχαίοι ή κάποιο μεταγενέστερο παρακλάδι δεν μπορεί να ξεκαθαρίσει λόγω της χρονικής απόστασης μεταξύ τους. Πάντως, η συγγένεια με τους Μανιχαίους φαίνεται από την πεποίθησή τους ότι ο Μάνης ήταν το Άγιο Πνεύμα. Εδώ μπορεί να παρατεθεί η αντίστοιχη αναφορά του αγίου Αυγουστίνου:

«Λένε ότι η υπόσχεση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού που αφορά τον Παράκλητο, το Άγιο Πνεύμα, πραγματοποιήθηκε στον αιρεσιάρχη Μάνη. Γι’ αυτό τον λόγο στα γραπτά του αυτοαποκαλείται απόστολος Ιησού Χριστού, στο ότι ο Χριστός υποσχέθηκε να τον πέμψει και έστειλε τον Άγιο Πνεύμα σ’ αυτόν[31].»

ii) Οι αιρετικοί ονομάζονται επίσης Αρειανοί. Αυτό δεν σημαίνει ότι πίστευαν στα δόγματα του Αρείου, εφόσον κάτι τέτοιο θα έρχονταν σε αντίθεση με την ονομασία «Μανιχαίοι», που τους δόθηκε παραπάνω. Ο Αρείος εδώ χρησιμοποιείται σαν αρχέτυπο, ως ο πρώτος αιρετικός, χωρίς αυτό βέβαια να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά μάλλον στην άποψη των θεολόγων του Μεσαίωνα. Ενδέχεται, όμως, η δυαρχική θεολογία των Μανιχαίων του Μεσαίωνα, να έδινε την εντύπωση στη Δύση ότι αρνείται την θεότητα του δευτέρου προσώπου της Αγίας τριάδος μέσα από την απόρριψη της θεότητας του Ιησού Χριστού.

Έχοντας υπόψη την διάκριση μεταξύ απολύτου και μετριοπαθούς δυαρχίας, την οποία συναντήσαμε στην εξέταση των Βογομίλων, ενδέχεται ως Μανιχαϊσμός να κατονομάζεται η απόλυτη δυαρχία, ενώ ως Αρειανισμός η μετριοπαθής. Αυτό θα επιβεβαίωνε την θέση που προβάλλαμε εκεί, ότι η μετριοπαθής δυαρχία και τα γραπτά που την παρουσιάζουν πρέπει να αναχρονολογηθούν σε πρώιμη περίοδο.

iii) Όπως προκύπτει από την αναιρετική επιχειρηματολογία του Wazo, οι Μανιχαίοι είχαν εγκαταλείψει την αρχική πεποίθησή τους, κατά την οποία δεν έπρεπε να καταστρέφουν ούτε τα φυτά[32]. Έχουμε μια εξέλιξη, δηλαδή στις πεποιθήσεις τους, κατά τα πρότυπα των ανατολικών (Μεσσαλιανών, Παυλικιανών, Βογομίλων). Αυτό δείχνει ότι η γελοία θεωρία τους περί εξαγνισμού των τροφών που δικαιολογούσε την κατανάλωσή τους, είχε εγκαταλειφθεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρόκειται για Μανιχαίους[33], όπως ισχυρίζεται μια άποψη. Σημαίνει ότι πρόκειται για μεσαιωνικούς Μανιχαίους. Αυτή η μεταβολή θα μπορούσε να έχει προκύψει εξ επιδράσεως των ανατολικών, στοιχείο που ενισχύει την άποψη για την βογομιλική προέλευση του Μανιχαϊσμού στην Δύση.

iv) Συζήτηση γίνεται για τον λόγο που συμβουλεύθηκε ο Ρογήρος τον Wazo. Οι δύο επισκοπές βρισκόταν σε διαφορετικές χώρες, με αρκετή απόσταση η μία από την άλλη, τα δύο πρόσωπα ήταν επίσκοποι διαφορετικής Αρχιεπισκοπής κτλ. Κατά τον εκδότη του κειμένου P. Fredericq, αυτοί οι λόγοι θα έπρεπε ν’ αποτρέψουν τον Ρογήρο ν’ απευθυνθεί στον Wazo, εκτός και αν ο τελευταίος είχε λογαριαστεί και παλιότερα με αυτό το είδος αιρετικών. Αυτή είναι μία αξιοπρόσεκτη υπόθεση, παρόλα αυτά υπόθεση. Μαρτυρείται πράγματι η ύπαρξη Μανιχαίων στην Λιέγη, δύο χρόνια μετά την συγγραφή της επιστολής. Δυστυχώς η απόδειξη δεν προεξοφλεί την παρουσία τους πριν την σύνταξή της επιστολής, αλλά δυο χρόνια νωρίτερα ή αργότερα δεν έχουν τόσο μεγάλη σημασία.

Ο Wazo ήταν λόγιος ιεράρχης, όπως φαίνεται και μέσα από την επιστολή, αφοσιωμένος στην ποίμανση των Χριστιανών της επισκοπής του, και η φήμη του είχε ξεπεράσει τα όρια της επαρχίας του. Ο αυτοκράτορας Ερρίκος ο Γ’ (1028-1056, αυτοκράτορας από το 1046), είχε ζητήσει την συμβουλή του σε δυο περιπτώσεις. Η πρώτη αφορούσε τον Wigger, επίσκοπο Κολονίας, τον οποίο ο Ερρίκος διόρισε αρχιεπίσκοπο Ραβέννας, αλλά ο πάπας δεν τον αναγνώρισε. Η δεύτερη αφορούσε την υποψηφιότητα για την Αγία Έδρα, την οποία διεκδικούσαν τρεις υποψήφιοι. Ο Ερρίκος συγκάλεσε σύνοδο στο Σουτρί το 1046 και αποφασίστηκε να μείνει η θέση κενή προς ώρας. Άρα, μπορεί να γίνει αποδεκτό ότι ο Ρογήρος συμβουλεύθηκε τον Wazo γιατί ήταν πεπεισμένος για την ορθότητα των συμβουλών του, άσχετα αν κανένας άλλος επίσκοπος δεν ακολούθησε το παράδειγμά του. Δεν ήταν αναγκαστικό.

v) Αξίζει να προσεχθεί ότι η στάση του Wazo απέναντι στην θανατική καταδίκη των αιρετικών ήταν ίδια με την στάση που ακολουθούσε η Ανατολή. Στηρίζει, μάλιστα την άποψή του στο ίδιο ευαγγελικό χωρίο, όπως και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο άγιος Θεόδωρος Στουδίτης. Αποδίδει την εφαρμογή της θανατικής καταδίκης στην θρησκευτική φρενίτιδα των Φράγκων, όχι σε εκκλησιαστική στάση. Είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό να αντέγραψε τους Φράγκους ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός, όταν καταδίκασε τον Βασίλειο σε θάνατο. Την νοοτροπία θα μπορούσε να την είχε αποκτήσει από επίδραση των Φράγκων της Α’ Σταυροφορίας.

vi) Ο διάδοχος του Wazo, επίσκοπος Thèoduin (1048-1075), κλήθηκε ν’ αντιμετωπίσει τους Μανιχαίους και στην επισκοπή της Λιέγης. Σε επιστολή του[34] προς τον βασιλιά των Φράγκων Ερρίκο Α’ (1031-1060), χρονολογημένη το 1050, τον συμβουλεύει να λάβει μέτρα κατά των αιρετικών. Κατονομάζει τον Μπρούνο της Angers και τον Βερεγγάριο της Τουρώνης, αλλά η ευχαριστιακή έριδα του Βερεγγάριου δεν είχε καμιά σχέση με Μανιχαϊσμό. Ωστόσο, υπήρχαν Μανιχαίοι στην Λιέγη, άσχετα αν ο Thèoduin τους συσχετίζει με τον Βερεγγάριο. Ο λόγος για το λάθος του επισκόπου είναι εμφανής. Ο Βερεγγάριος δεν πίστευε ότι τα Τίμια Δώρα καθαγιάζονται σε πραγματικό Σώμα και Αίμα Χριστού, αλλά απλώς ομοιάζουν. Έχουμε δηλαδή μια επιρροή του δοκητισμού στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.

Οι αιρετικοί της Λιέγης ήταν ακριβώς ίδιοι με αυτούς που περιέγραψε ο Ρογήρος στον Wazo. Η αίρεση έφθασε σ’ αυτή την πόλη από δύο χωρικούς του Montwimers. Αρνούνταν την ιεροσύνη και την εγκυρότητα των μυστηρίων της Εκκλησίας, έλεγαν ότι οι επίσκοποι δεν είχαν την δυνατότητα να μεταδίδουν την Θεία Χάρη με τις χειροτονίες, η Θεία Ευχαριστία δεν ωφελούσε, ο νηπιοβαπτισμός επίσης, και η Εκκλησία ήταν ένα συνηθισμένο εντευκτήριο και όχι ιερό καθίδρυμα. Χωρίζονταν σε δύο τάξεις, τους “auditores” και τους “credentes”, όπως οι Μανιχαίοι και αργότερα οι Καθαροί. Η Χριστολογία τους ήταν καθαρά δονατιστική.

vii) Ως συμπλήρωμα στα ιστορικά στοιχεία μπορεί να ειπωθεί το εξής. Η Λιέγη υπαγόταν διοικητικά στη Αρχιεπισκοπή της Rheims. Ένα χρόνο μετά, το 1049 μ.Χ., συγκλήθηκε σύνοδος στην Rheims, από τον πάπα Λέοντα Θ’, γνωστό στην Ανατολή από το Σχίσμα. Δεν είναι σίγουρο αν συμμετείχε ο ίδιος στην σύνοδο ή έστειλε λεγάτους, πάντως είναι γνωστό ότι εκείνο το χρονικό διάστημα περιόδευε στην Φραγκία. Στην σύνοδο ήταν παρόντες μεταξύ άλλων και οι Αδαλβέρτος της Metz, Θεοδώριχος της Verdun και φυσικά ο αρχιεπίσκοπος Guy της Rheims.

Η σύνοδος συγκλήθηκε για να ελέγξει τις πολλές παρανομίες (de multis illicitis) της εκκλησίας της Φραγκίας, καθώς και τις άλλες αιρέσεις που μόλυναν εκείνα τα μέρη (quibusdam haeresibus, quae in eisdem pollulaverant partibus[35]). Στις αποφάσεις της αναγράφεται και ο αφορισμός των νέων αιρετικών (novi haeretici), οι οποίοι δρουν στην Γαλατία[36]. Δεν δίνονται πληροφορίες από τα πρακτικά της συνόδου για τους αιρετικούς, αλλά η πιο πιθανή εκδοχή είναι να επρόκειτο για τους ίδιους που δρούσαν και στην Λιέγη.

viii) Από τον Άνσελμο αναφέρεται και η περίπτωση των αιρετικών του Goslar. Τα Χριστούγεννα του 1051 μ.Χ. ο γηραιός πλέον Ερρίκος ο Γ’, έφθασε στην πόλη αυτή της Κάτω Σαξονίας, η οποία είχε ιδρυθεί τον περασμένο αιώνα από τον πρόγονό του Ερρίκο τον Α’, εξαιτίας των μεταλλείων αργύρου που υπήρχαν στην περιοχή. Στο Goslar βρίσκονταν τα θερινά ανάκτορα των Γερμανών αυτοκρατόρων και έμελλε να γίνει η τελευταία του κατοικία. Συνοδεύονταν από πλήθος ιεραρχών, όπως ο Αρχιεπίσκοπος Λιουτπόλδος του Mainz (1051-1059) και ο Azelin του Hildesheim (1044-1054). Σκοπός του εκτός εποχής ταξιδιού (ο Ερρίκος προτιμούσε το Goslar το καλοκαίρι) ήταν να παραβρεθούν στην δίκη κάποιων αιρετικών που είχαν ανακαλυφθεί στην πόλη.

Τους αιρετικούς παρουσίασε ο δούκας Γοδεφρείδος Β’. Η μόνη πηγή που συνδέει τον Γοδεφρείδο με τους αιρετικούς είναι ο Lampertus Hersfeld στα Annales του. Η ακριβής καταγραφή είναι η εξής:

“Ibi [Glossariae] quoque Gotefridum ducem heretici deprehensi sunt et suspensi[37]”, δηλ. «Εδώ [στο Goslar] αιρετικοί ανακαλύφθηκαν από τον Γοδεφρείδο και κρεμάστηκαν».

Συζήτηση γίνεται για το τι ακριβώς σημαίνει το πού ανακάλυψε ο Γοδεφρείδος τους αιρετικούς. Οι δύο προτάσεις είναι εκ διαμέτρου αντίθετες. Η πρώτη θεωρεί ότι οι αιρετικοί ήταν αυτόχθονες της περιοχής και Γοδεφρείδος τους συνέλαβε και τους έφερε ενώπιον του δικαστηρίου. Η δεύτερη εκδοχή θεωρεί ότι ο Γοδεφρείδος ανακάλυψε και συνέλαβε τους αιρετικούς στο φέουδό του στην Άνω Λωρραίνη και τους μετέφερε στο Goslar για να δικαστούν από τον βασιλιά. Άρα η συζήτηση ουσιαστικά αφορά την προέλευση και την εξάπλωση της αίρεσης. Από όσους έχουν ασχοληθεί με το θέμα οι Arno Borst[38], Ilarino da Milano[39] και Raffaelo Morghen[40] πιστεύουν ότι πρόκειται για τους ίδιους αιρετικούς, οι οποίοι δρούσαν στην Φραγκία. Αυτή ήταν και η άποψη των παλαιότερων ιστορικών. Νεότεροι συνάδελφοί τους, όπως ο Jeffrey Russell και ο H. Fictenau (δες βιβλιογραφία στο τέλος της ενότητας) έδειξαν ότι τελικά οι αιρετικοί δεν μεταφέρθηκαν από αλλού, ειδικά από την Άνω Λωρραίνη. Το καταλυτικό τους επιχείρημα στηρίζονταν στο γεγονός της έκπτωσης του Γοδεφρείδου Β’ από την θέση του στην αριστοκρατία, εξαιτίας της συμμετοχής του σε μια αποτυχημένη εξέγερση εναντίον του Ερρίκου Γ’ το 1047 μ.Χ. Έκτοτε παρέμενε εξόριστος από το φέουδό του, συνεπώς δεν μπορεί να είχε ανακαλύψει και μεταφέρει τους αιρετικούς στο Goslar. Επρόκειτο για τοπική εστία.

Το επόμενο ερώτημα αφορά το πώς έφθασε η αίρεση στο Goslar. Αυτό, βέβαια, αφορά το γενικότερο θέμα της μετάδοσης, για το οποίο δεν έχουμε μιλήσει, αλλά είναι ευκαιρία να δώσουμε κάποια στοιχεία σε σχέση με το περιστατικό. Το 1050 έγιναν τα θυρανοίξια του καθεδρικού ναού της πόλης. Για το κτίσιμο του πολλοί εργάτες είχαν μετακινηθεί από διάφορες περιοχές της αυτοκρατορίας. Η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι οι τέκτονες (masons), οι κάτοχοι της τέχνης της ανέγερσης των μεγάλων οικοδομημάτων, είχαν φέρει την αίρεση από την Φραγκία, γι’ αυτό και η δογματική συγγένεια των αιρετικών του Goslar, με τους αντίστοιχους που είχαν ανακαλυφθεί σε άλλες περιοχές, ξεγέλασε κάποιους ιστορικούς να πιστεύουν ότι ο Γοδεφρείδος τους είχε μεταφέρει από αλλού. Οι τέκτονες, λοιπόν, ζούσαν την ζωή του πλανόδιου. Διέσχιζαν την δυτική Ευρώπη, αναζητώντας δουλεία σε εργοτάξια μεγάλων οικοδομημάτων, όπως οι καθεδρικοί ναοί, οι βασιλικές κατοικίες, τα επισκοπικά κτίρια, τα φεουδαρχικά κάστρα, τα αριστοκρατικά οικήματα. Ήταν περιζήτητοι ως κάτοχοι μιας αναγκαίας τέχνης και όταν προσλαμβάνονταν στην ανέγερση κάποιου τέτοιου κτιρίου ημι-εγκαθίσταντο, εφόσον μέχρι την περάτωσή του μπορεί να χρειαζόταν δεκαετίες.

Η ταξιδιωτική τους εμπειρία τους έφερνε σ επαφή και συναλλαγή με πολλούς ανθρώπους, από τους οποίους μπορούσαν να γνωρίσουν τις αιρετικές ιδέες. Ταυτόχρονα η θέση τους ως επιστάτες των μεγάλων έργων, τους επέτρεπαν να τις μεταδώσουν στο εργατικό δυναμικό τους, το οποίο τους είχε ανάγκη. Έτσι, μαζί με την τέχνη τους, την οποία μετέδιδαν συντεχνιακά σε μικρό κύκλο μαθητών, κυρίως στους απογόνους τους, πολλοί τέκτονες μετέδιδαν και την αίρεση στα φτωχά και πολλές φορές εξαθλιωμένα λαϊκά στρώματα, κατηγορώντας την Εκκλησία, ως αιτία της εξαθλίωσής τους και προβάλλοντας την ανέχεια ως αποστολικό τρόπο ζωής. Οι τέκτονες ήταν φορείς της μανιχαϊκής αίρεσης, και την είχαν μεταφέρει στο Goslar.

Εκτός από τους τέκτονες, φορείς μετάδοσης της αίρεσης θεωρούνται και οι έμποροι, λόγω της επαγγελματικής ταξιδιωτικής δραστηριότητας. Οι έμποροι εκείνης της εποχής ήταν πραματευτάδες, και περιδιάβαιναν τους μεσαιωνικούς δρόμους για να πουλήσουν την πραμάτεια τους. Μετέφεραν εκτός των εμπορευμάτων τους, ειδήσεις και άλλου είδους πληροφορίες. Φαίνεται ότι μετέφεραν και τις αιρετικές ιδέες, αν και κάποιος θα μπορούσε ν’ αντιλέξει, ότι οι έμποροι δεν έμεναν σε έναν τόπο χρόνο αρκετό για να κάνουν προσηλυτισμό, σε αντίθεση με τους τέκτονες. Έμεναν σε μια εμποροπανήγυρη όσες μέρες αυτή διαρκούσε και μετά πιέζονταν να μεταβούν στην επόμενη για να πουλήσουν.

Τρίτη επαγγελματική τάξη, η οποία συνέβαλε με τον τρόπο της στην διάδοση των αιρέσεων ήταν οι τροβαδούροι. Αυτοί μέσω των τραγουδιών τους είχαν την δυνατότητα να προβάλλουν τις αιρετικές ιδέες με τρόπο συγκεκαλυμμένο και ωραιοποιημένο, σε ένα κοινό κατάλληλα προετοιμασμένο από το πιοτό και την ερωτική λαχτάρα. Η διαδικασία δεν άλλαξε και πολύ από τότε μέχρι τώρα, μόνο τα μέσα. Δεν είναι λοιπόν, ν’ απορεί κανείς από την πυκνότητα της αντιεκκλησιαστικής και αντικληρικαλιστικής θεματολογίας της λυρικής ποίησης της εποχής. Το μόνο που θα πρέπει να διευκρινιστεί είναι η ακριβής έννοια της «Αυλής του Έρωτα», και όχι του «αυλικού έρωτα», όπως εκλαμβάνεται συνήθως, θέμα που συναντάται συχνά στα τραγούδια των Τροβαδούρων.

Οι αιρετικοί του Goslar καταδικάστηκαν, ως Μανιχαίοι και κρεμάστηκαν. Μανιχαίους τους ονομάζει ο Γερμανός του Reichenau[41]. Η αποδομητική σχολή, όπως ήταν αναμενόμενο, διαφωνεί επί τη βάση ότι η μόνη διαθέσιμη πληροφορία είναι ότι αρνήθηκαν να σκοτώσουν μια κότα. Η σύνοδος έφερε ενώπιον των αιρετικών μια κότα και ζήτησε να την πνίξουν. Αφού κανείς δεν εκτέλεσε την διαταγή κρίθηκαν όλοι αιρετικοί κι εκτελέστηκαν. Πράγματι, αν η περίπτωση ειδωθεί αποκομμένη από τον υπόλοιπο ιστορικό περίγυρο, δεν υπάρχει κάτι παραπάνω για την ταυτοποίηση της υπό εξέταση περίπτωσης. Αν όμως το περιστατικό εξεταστεί ως γεγονός μίας εξέλιξης σε δυτικοευρωπαϊκή κλίμακα, τότε αθροιστικά, προκύπτουν όλα εκείνα τα στοιχεία που καταδεικνύουν Μανιχαϊσμό, ή νέο-μανιχαϊσμό, ή Καθαρισμό ή δυαρχία, ανάλογα το πόσο θέλουν οι αποδομητές να παίζουν με τις λέξεις.

Εκτός αυτού, αν κάποιος θέλει ν’ απομονώσει την περίπτωση από τα όσα συνέβαιναν την εποχή εκείνη, θα πρέπει να μπορεί να παρουσιάσει μια πρόταση για το ποιοι ήταν τέλος πάντων αυτοί, αν δεν ήταν Μανιχαίοι. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται από τους αποδομητές, οι οποίοι με γενικολογίες μιλάν για μεταρρυθμιστές, για intellectual, για ενθουσιαστές, μια θολούρα δηλαδή που κάνει τον αναγνώστη ν’ αναρωτιέται τι σκοπιμότητα έχει. Αν θέλουμε να είμαστε συνεπείς με την ιστορία, αλλά και με την ανάγνωσή της, οφείλουμε να πούμε ότι, όπως και αν ονομάσουμε τους αιρετικούς που συναντάμε στα διάφορα περιστατικά του ΙΑ’ αι. αυτοί είχαν τις ίδιες ιδέες με τους Μανιχαίους.

Για την ιστορία, φαίνεται ότι μετά το Goslar, το κλίμα στην αυλή άρχισε ν’ αλλάζει υπέρ του Γοδεφρείδου. Κατάφερε ν’ αποκατασταθεί την αριστοκρατική τάξη το 1054, όταν παντρεύτηκε την χήρα του Βονιφάτιου της Κανόσσα, Margrave της Τοσκάνης.

Πηγές για το περιστατικό στο Goslar:

- Lampert Hersfeld, Annales anno 1053, MGH SS 5, 155.

- Herimanni Augiensis, Chronicοn anno 1052, MGH SS 5, 130.

- Anselm, Gesta…, MGH SS VII, 228.

- Bernoldi, Chronicon , MGH SS 5, 426.

- Annales Mellicenses, Auctarium Zwetlense, MGH SS 9, 539.

- Annalista Saxo, MGH SS 6, 689.

- Manegold Lauterbacensis, Liber ad Gebehardum, MGH Libelli de lite 1, 378.

ε. Βιβλιογραφία.

- Ilarino da Milano, Le eresie popolari, Studi Gregoriani 2, 74-76.

- Jeffrey Burton Russell, Dissent and Reform, pp. 38-42.

- Heinrich Fichtenau, Heretics and Scholars in the High Middle Ages, 1000-1200, (trans. Denise A. Kaiser, τίτλος πρωτοτύπου Häresie und Vernunftglaube im Hochmittelalter, München 1992), The Pennsylvania State University 1998, pp. 25-29.

- Brian Stock, The Implications of Literacy: written language and models of interpretation in the 11th & 12th centuries, Princeton University Press 1983, pp. 145-150.

- Rudolf Huysman, Wazo van Luik in den ideënstrijd zijner dagen, Nijmegen 1932, προσωπογραφία του Wazo.

Cambrai 1077μ.Χ.

Η περίπτωση του Ραμίρδου της Καμπραί είναι ένα έξοχο παράδειγμα της τραγικής κατάστασης που δημιουργήθηκε στην Δύση με τις «μεταρρυθμίσεις» του Γρηγορίου Ζ’. Είναι επίσης ενδεικτικό του πώς γίνεται ένας αιρετικός πάπας, όπως ο Γρηγόριος Ζ’, να δίνει πιστοποιητικό ορθοφροσύνης σε έναν άλλο αιρετικό, όπως ο Ραμίρδος, αρκεί να συμπίπτουν τα συμφέροντα. Είναι αποτέλεσμα της παπικής πολιτικής, η οποία όρισε ως θεολογικό κριτήριο την συμφωνία με την Ρώμη.

α. Ιστορικά.

Ο επίσκοπος Γεράρδος Β’ της Καμπραί αντικατέστησε τον εκλιπόντα προκάτοχό του το 1076. Έλαβε την Περιβολή από τον αυτοκράτορα Ερρίκο Δ’ αντίθετα με την πολιτική του Γρηγορίου Ζ, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να μην εγκρίνει τον διορισμό του. Το ζήτημα λύθηκε τον επόμενο χρόνο, όταν ο Γεράρδος Β’ έστειλε επιστολή στον πάπα, στην οποία επικαλούνταν άγνοια της παπικής απόφασης για την Περιβολή[42].

Την ίδια χρονιά συνέβη στην πόλη αυτή μια εξέγερση, ενάντια στην εξουσία του επισκόπου, στην οποία πρωτοστατούσαν οι υφαντές. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ραμίρδος. Οι πηγές δεν συνδέουν το περιστατικό με την κοινωνική αναταραχή άμεσα, αλλά και μόνο η αναφορά της επαγγελματικής ιδιότητάς του δείχνει υπαινιγμό. Η συσχέτιση του επεισοδίου με την «γρηγοριανή μεταρρύθμιση» έγινε από τον ίδιο τον πάπα και όχι από τους συμμετέχοντες.

Μετά την καταδίκη του Ραμίρδου ο Γρηγόριος Ζ’ έστειλε επιστολή στον Γοδεφρείδο, επίσκοπο Παρισιού, για να διενεργήσει έρευνα για τα όσα είχαν συμβεί στην Καμπραί. Δεν διέφευγε της προσοχής του το γεγονός ότι η πόλη αυτή ήταν αντίθετη με την πολιτική του, όπως προκύπτει από επιστολή του κλήρου της Καμπραί προς τον κλήρο της Rheims. Στην επιστολή αυτή οι κληρικοί της Καμπραί πρότειναν στους συναδέλφους τους τον σχηματισμό κοινού μετώπου για την υπεράσπιση των μακροχρόνιων εθίμων της Εκκλησίας, που καταπατούνταν από τις καινοτομίες του Γρηγορίου Ζ’. Κύριος στόχος της επιστολής του Γρηγορίου Ζ’ ήταν ο αρχιεπίσκοπος Μανασσής του Παρισιού, αντίθετος και αυτός της παπικής πολιτικής. Η έρευνα αρχικά κατευθύνονταν προς αυτόν και ευκαιρίας δοθείσης θα ασχολούνταν και με τα γεγονότα της Καμπραί. Δυστυχώς οι πηγές αποσιωπούν τα αποτελέσματά της.

β. Πηγές.

Το επεισόδιο αναφέρεται σε ένα ανώνυμο χρονικό, γραμμένο κατά πάσα πιθανότητα το 1133 μ.Χ. Το τρίτο βιβλίο του Χρονικού είναι αφιερωμένο στον βίο του επισκόπου Γεράρδου Β’. Το λατινικό κείμενο στο Chronicon S. Andreae Casti-Cameracesii III.3, ed. L. C. Bethmann, εν Monumenta Germaniae Historica, Scriptores VII, 540. Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 95-6. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 24-5.

Η επιστολή του πάπα Γρηγορίου Ζ΄ προς τον Γοδεφρείδο επίσκοπο Παρισιού στο Erich Caspar, Das Register Gregors VII, εν Monumenta Germaniae Historica, Epistolae II, 1, 328-9. Αγγλική μετάφραση Ephraim Emerton, The correspondence of Pope Gregory VII: Selected letters from the Registrum. New York: Columbia University Press. 1932, pp. 116-8. Το τμήμα της επιστολής που αφορά τον Ραμίρδο επίσης μεταφρασμένο στα αγγλικά στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 26.

Η επιστολή του κλήρου της Cambrai προς τον κλήρο της Rheims έχει εκδοθεί στο Martin Bouquet, Rerum Gallicarum et Francicarum Scriptores, Paris 1806, XIV 779-80.

γ. Κείμενα.

Chronicon S. Andreae Casti-Cameracesii III.3:

«Συνέβη μετά απ’ αυτό να σταματήσει ο επίσκοπος στο χωριό Lambres, το οποίο ήταν υπό την δικαιοδοσία του, και παρέμεινε εκεί για λίγο διάστημα. Του αναφέρθηκε από κάποιους πληροφοριοδότες, ότι κάποιος άνδρας με το όνομα Ραμίρδος, ο οποίος ζούσε στο κοντινό χωριό Schere, δίδασκε δόγματα αντίθετα με την πίστη και με την διδασκαλία του είχε συγκεντρώσει ήδη γύρω του αρκετούς μαθητές και μια ομάδα αρκετών ανθρώπων και των δύο φύλων που συμφωνούσαν μαζί του. Ο άνθρωπος κλήθηκε άμεσα για εξέταση των όσων αφορούσαν την ζωή και την διδασκαλία του. Ο επίσκοπος άκουσε την απάντησή του στις κατηγορίες, και μετά διέταξε να μεταφερθεί στο δικαστήριο της Cambrai, όπου θα μπορούσε να γίνει επιμελέστερη εξέταση του θέματος.

Και έτσι, την καθορισμένη μέρα, ο άνδρας οδηγήθηκε ενώπιον των ηγουμένων και του μορφωμένου κλήρου που είχαν κληθεί και ερωτήθηκε σχετικά με την καθολική πίστη, αλλά σε όλα παραδέχθηκε τα διδάγματα της αληθινής πίστης. Όταν, όμως, καθοδηγήθηκε από τον επίσκοπο να συμμετάσχει στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας για να το επιβεβαιώσει, αρνήθηκε, ισχυριζόμενος ότι δεν θα το δέχονταν από κανέναν ηγούμενο ή ιερέα, ούτε από τον επίσκοπο τον ίδιο, επειδή όλοι τους ήταν βαθειά μπλεγμένοι στο έγκλημα της σιμωνίας και άλλες πρακτικές απληστίας. Όλοι εξοργίστηκαν από αυτά τα λόγια και διακήρυξαν ότι πρέπει να θεωρείται αιρεσιάρχης˙ κι εκεί έληξε το θέμα.

Ωστόσο, μερικοί από τους ακολούθους του επισκόπου και κάποια άλλα πρόσωπα τράβηξαν τον άνθρωπο και τον πέταξαν σε έναν αχυρώνα. Βάζοντας έναν πυρσό στον αχυρώνα, τον έκαψαν, χωρίς να προβάλει αντίσταση, ατρόμητο και – όπως λέγεται – γονυπετή σε στάση προσευχής. Τέτοιο ήταν το τέλος του ανθρώπου που είχε κάνει και είχε διδάξει πολλά πράγματα. Αλλά πολλοί από τους πιστούς του συνέλεξαν μερικά από τα οστά και τις στάχτες του, για τον εαυτό τους. Σε μερικές πόλεις, αρκετά μέλη αυτής της ομάδας υπάρχουν ακόμη, και ανάμεσά τους συγκαταλέγονται και πολλοί από αυτούς που ασκούν την τέχνη της ύφανσης.»

Gregorius episcopus servus servorum Dei, ad Iosfredo Parisiacensi episcopo:

«Ακούσαμε επίσης ότι οι κάτοικοι της Cambrai έκαψαν κάποιον επειδή τόλμησε να πει ότι οι σιμωνιακοί και άσεμνοι ιερείς δεν πρέπει να επιτελούν την Θεία Λειτουργία, και ότι οι ακολουθίες τους πρέπει ν’ αποφεύγονται. Μας φαίνεται τρομερό, και αν είναι αλήθεια πρέπει να λάβει εκδίκηση με όλη τη δύναμη της αυστηρότητας των κανόνων, και σε διατάζουμε ως αδελφό μας να ερευνήσεις προσεκτικά την αλήθεια του θέματος. Αν βρεις ότι το έχουν διαπράξει ασεβώς θα πρέπει να τους αποκόψεις από την είσοδο στην εκκλησία και την κοινωνία, χωρίς να διακρίνεις μεταξύ των υπαιτίων του εγκλήματος και αυτών που το διέπραξαν. Φρόντισε να μας ενημερώσεις με επιστολή όσο το δυνατόν συντομότερα, για το τι κατάφερες να ανακαλύψεις σχετικά με την αλήθεια του θέματος.

Ακόμη περισσότερο, σού ζητάμε, και σε παροτρύνουμε, να ενημερώσεις με αποστολική εξουσιοδότηση όλους τους συναδέλφους και φίλους επισκόπους της Φραγκίας, ότι πρέπει να απαγορεύσουν στους ιερείς που δεν θα σταματήσουν την συνεύρεση, να τελούν τις ακολουθίες στο ιερό θυσιαστήριο, και να διδάσκεις το ίδιο κι εσύ σε κάθε τόπο ή συνάθροιση. Αν βρεις τους επισκόπους οκνηρούς σε αυτό το θέμα, ή αν αυτοί που αναξίως τολμούν να σφετερίζονται το όνομα και το αξίωμα της τάξεως του κλήρου είναι αδιάλλακτοι εξαιτίας των εγκλημάτων τους, πρέπει να απαγορεύσεις στον κόσμο να παραβρίσκεται στις ακολουθίες τους πλέον, στο όνομα του αγίου Πέτρου, και με την αποστολική μας εξουσία, έτσι ώστε να νικηθούν μ’ αυτόν τον τρόπο και ν’ αναγκαστούν να αλλάξουν τρόπο ζωής και να επιστρέψουν στην καθαρότητα της θρησκευτικής αγνότητας. Πράξε αυτά έτσι, ώστε με την βοήθεια του Θεού, η Αγία και Καθολική Μητέρα Εκκλησία να γνωρίζει ότι είσαι πιστός λειτουργός της, συνεργαζόμενος με μας στην αποστολική ευθύνη μας, και επέτρεψε μας, καθώς σφόδρα το επιθυμούμε, να αναγαλλιάσουμε στην ελευθερία και καρποφορία του ιερατικού μας αξιώματος τώρα, και να προσβλέπουμε με εμπιστοσύνη ότι το ίδιο θα γίνεται και στο μέλλον, με το έλεος του Θεού.»

δ. Παρατηρήσεις.

Σύσσωμοι οι ιστορικοί χειροκροτούν την απόφαση του πάπα να απαλλάξει των κατηγοριών τον Ραμίρδο, οι ίδιοι που σε αντίθετη περίπτωση θα τον καταδίκαζαν στο πουργατόριο της Ιστορίας. Αλλά η απόφαση του πάπα δεν μπορεί να είναι σωστή διότι δεν στηρίζεται σε προσωπική η συνοδική εξέταση του θέματος. Ο πάπας έφθασε σε αυτήν την απόφαση δίνοντας βάση στις φήμες (relatum nobis est) και κυρίως στο ότι ο Ραμίρδος χρησιμοποιούσε τα ίδια επιχειρήματα με τον Γρηγόριο Ζ’ όσον αφορά την αναξιότητα των ιερέων. Βλέπουμε, λοιπόν, μέσα από το περιστατικό, ένα άριστο παράδειγμα του τρόπου, με τον οποίο ο παπισμός οδήγησε τον κόσμο στην αίρεση, την ίδια διαδικασία που περιγράψαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ο Γρηγόριος Ζ’ παρείχε στους αιρετικούς την απαραίτητη ρητορεία για να πολεμήσουν την Εκκλησία.

i) Ήταν ο Ραμίρδος αιρετικός; Και μόνο το γεγονός ότι ασπαζόταν την πεποίθηση, ότι τα μυστήρια των ανάξιων ιερέων είναι άκυρα, καθίσταται αιρετικός. Το κριτήριο της συμφωνίας με την Ρώμη είναι παπικό εφεύρημα και δεν έχει αντίκρισμα. Αλλά και μέσα από την παπική οπτική αν ήθελε κάποιος να το εξετάσει θα παρατηρούσε ότι ενώ ο Γρηγόριος διαχωρίζει τους ιερείς σε άξιους και ανάξιους, ανάλογα με την σύνταξή τους στην πολιτική του, ο Ραμίρδος τους κατακρίνει όλους. Δεν κάνει διάκριση. Το ότι εμφανίστηκε αρχικά σύμφωνος με την καθολική πίστη δεν ξεγέλασε κανέναν τότε, ενώ τώρα ξεγελά όσους θέλουν να ξεγελαστούν. Το έχουμε συναντήσει πολλές φορές και φαίνεται ότι οι συμμετέχοντες στην σύνοδο είχαν την ανάλογη εμπειρία. Όταν του ζήτησαν να επισφραγίσει τα λεγόμενά του με την συμμετοχή στο Άγιο Ποτήριο, τότε ο Ραμίρδος έδειξε τις ίδιες αντιεκκλησιαστικές και αντικληρικαλιστικές θέσεις με τους προηγούμενους αιρετικούς. Η διαφορά είναι ότι τώρα οι αιρετικοί είχαν νέα επιχειρηματολογία με παπική σφραγίδα.

ii) Μόνο από την στάση του Ραμίρδου δεν μπορεί να βγει συμπέρασμα για το είδος της αίρεσης το οποίο ασπάζονταν. Ωστόσο, δεν υπάρχει κάποια ένδειξη που να απαγορεύει να υποθέσουμε ότι ήταν διαφορετικοί από αυτούς που καταγράφηκαν στην επαρχία Arras-Cambrai πενήντα χρόνια πριν.

iii) Η πληροφορία ότι πολλοί από τους αιρετικούς ήταν υφαντές σε συνδυασμό με την εξέγερση της ίδιας συντεχνίας λίγο χρόνο πριν, έδωσε επιτέλους το έναυσμα στους οπαδούς του ιστορικού υλισμού να αρθρώσουν λόγο περί κοινωνικών αιτίων των αιρέσεων. Είδαμε στο προηγούμενο περιστατικό, πώς μπορεί να λειτουργήσει μία επαγγελματική συντεχνία στην διάδοση των αιρέσεων. Ο ρόλος της δεν έχει κοινωνικά αίτια, αλλά πρακτική ωφέλεια ως προς την απόδοση. Ειδάλλως θα έπρεπε να παραδεχθούμε ένα είδος αυτοματισμού στο φαινόμενο. Δεν είναι όμως έτσι, όπως για παράδειγμα επί του ιδίου θέματος, η αίρεση δεν εξαπλώνεται αυτόματα σε μια αναπτυσσόμενη πόλη, ως αποτέλεσμα κάποιας ακατανόητης κοινωνικής διεργασίας, όπως ισχυρίζεται η ίδια σχολή. Η αίρεση χρησιμοποιεί την μεγάλη πόλη για να κρυφθεί και να δραστηριοποιηθεί με μεγαλύτερη άνεση, ασφαλισμένη στην ανωνυμία του πλήθους, σε αντίθεση με τις μικρές κοινότητες, όπου λίγο-πολύ όλοι οι κάτοικοι γνωρίζονται μεταξύ τους και η παρουσία ενός άγνωστου προκαλεί την καχυποψία και την περιέργεια, οπωσδήποτε δεν περνά απαρατήρητη.

Επί του προκειμένου, καμιά πηγή δεν συνδέει τα δύο περιστατικά, και βέβαια, το να υποθέσουμε ότι δύο περιστατικά που συμβαίνουν είτε ταυτόχρονα είτε με μικρή χρονική διαφορά, σχετίζονται, είναι λογική πλάνη. Πέραν τούτου η εξέγερση των υφαντών στόχευε το πρόσωπο του Γεράρδου Β’ και δεν μπορεί να θεωρηθεί κοινωνική αναταραχή, εκτός ίσως και να υπολογίσει κάποιος μόνο το ότι συμμετείχαν κάτοικοι της πόλης. Η αντίδραση, όμως, προς τον Γεράρδο θα μπορούσε να εκληφθεί περισσότερο ως αντίδραση εκκλησιαστικής φύσεως και όχι κοινωνικής[43].

iv) Δεν υπάρχει λόγος ή τρόπος να γενικευτεί η σύνδεση αίρεσης-υφαντουργών. Η φύση του επαγγέλματος δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο. Μέχρι τον Ι’ αι. η υφαντουργία ήταν οικοτεχνία και ασκούνταν στους τόπους παραγωγής της πρώτης ύλης (μαλλί, λινάρι, βαμβάκι), δηλ. στα αγροκτήματα. Με την χρήση του οριζόντιου αργαλειού τον ΙΑ’ αι. εξελίσσεται σε βιοτεχνία, μετακομίζει στα αστικά κέντρα, όπου μπορεί να απασχολήσει εργατικό δυναμικό, αλλά πάλι παραμένει κοντά στους τόπους παραγωγής της πρώτης ύλης. Δημιουργούνται οι πρώτες συντεχνίες, όπου ο αρχιυφαντής είναι ο κάτοχος της τέχνης για την παραγωγή καλύτερου ποιοτικά υφάσματος. Με τα προνόμια που αποδίδονται στις συντεχνίες, κάποιες πόλεις αναπτύσσονται σε υφαντουργικά κέντρα, όπως η Bruges, η Duai και η Γάνδη, στις περιοχές της Καμπανίας και της Φλάνδρας.

Οι υφαντουργοί δεν ήταν ταξιδευτές. Τα προϊόντα τους έφθαναν στον καταναλωτή μέσω των εμπόρων. Συνεπώς δεν ήταν φορείς διάδοσης της αίρεσης. Γι’ αυτό και η περίπτωση των υφαντουργών της Cambrai έχει τοπικό χαρακτήρα. Δεν εντοπίζεται εξάπλωση σε αδελφές συντεχνίες άλλων πόλεων.

Αν και η φύση του επαγγέλματος δεν βοηθά στην γενικότερη σύνδεση αίρεσης-υφαντουργών, δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τον συντεχνιακό χαρακτήρα, ο οποίος με την μυστικότητά του για την διαφύλαξη της τέχνης παρείχε και την κάλυψη για την επιβίωση των αιρετικών, δεδομένης της αντίδρασης των αρχών. Ταυτόχρονα, η τοποθέτηση των υφαντουργείων κατά την πολεοδομική οργάνωση του Μεσαίωνα, στα περίχωρα της πόλης, μακριά από την διέλευση του ύδατος (κανάλια, ποτάμια) – σε αντίθεση με συναφείς βιοτεχνίες, όπως των βυρσοδεψών και των βαφέων, που χρειαζόταν το νερό για να λειτουργήσουν - μακριά δηλαδή από τις υδάτινες οδούς, επέτρεπε την δράση της αίρεσης σε απόσταση από το σφρίγος της αστικής ζωής, στο ημίφως του περιθωρίου[44].

Ο συντεχνιακός τρόπος λειτουργίας και δράσης υιοθετήθηκε αργότερα από τις σέκτες όταν αυτές έγιναν underground μυστικές εταιρείες.

ε.Βιβλιογραφία.

Το θέμα συζητείται στα:

- Ilarino da Milano, Le eresie popolari, pp.80-82.

- J.B. Russell, Dissent and Reform, pp. 43-44.

- A. Evans, Soscial Aspects of Medieval Heresy, στο συλλογικό Persecution and Liberty: Essays in Humor of George Lincoln Burr, New York 1931, pp. 101-103, εξέταση της κοινωνικής διάστασης του θέματος με πολύ βιβλιογραφία.

- Alfred Cauchie, La Querelle des investitures dans les diocèses de Liège et de Cambrai, vol. 1 : Les réformes grégoriennes et les agitations réactionnaires (1075-1092), Louvain 1890, 1/2 pp. 8-9.

- Herbert Grundmann, Religiöse Bewegungen des Mittelalters, Leipzig 1933, 31-33.

- Arno Borst, Die Katharer, 247-248.

Tanchelm, αρχές ΙΒ’ αι.

Ο Tanchelm (ή Tanchelin) ήταν ένας αιρετικός διδάσκαλος και κήρυκας, ο οποίος έδρασε στις Κάτω Χώρες και κυρίως στην Antwerp, στην Φλάνδρα και στη Zeeland στα τέλη του ΙΑ’ και αρχές του ΙΒ’ αι. Δεν είναι γνωστός ο τόπος και ο χρόνος γέννησής του. Η διδασκαλία του είχε ως κεντρική γραμμή την γνωστή αντιεκκλησιαστική και αντικληρικαλιστική στάση, εμπλουτισμένη με την νέα επιχειρηματολογία που εισήγαγε ο Γρηγόριος Ζ’, με αποτέλεσμα οι ρεβιζιονιστές ιστορικοί σήμερα να προσπαθούν να τού αφαιρέσουν την κατηγορία του αιρετικού. Αλλά το σημείο που τον διαχώριζε από την εκκλησιαστική πολιτική του πάπα ήταν η προτροπή στους πιστούς του να μην πληρώνουν την δεκάτη. Κατάφερε να συγκεντρώσει ομάδες πιστών, οι οποίοι τον θεωρούσαν άγιο και προφήτη.

Ταξίδεψε στη Ρώμη το 1112-3 μ.Χ. με σκοπό να πείσει τον πάπα να μεταφέρει την δικαιοδοσία από κάποιες περιοχές που υπαγόταν στην επισκοπή της Ουτρέχτης, στον επίσκοπο της Thérouanne. Η επισκοπή της Ουτρέχτης χήρευε εκείνη την περίοδο. Η κίνηση αυτή είχε και την πολιτική της σκοπιμότητα. Η Ουτρέχτη ήταν πιστή στον Γερμανό αυτοκράτορα Ερρίκο τον Ε’ (1086-1125), αλλά την διεκδικούσε και ο Λουδοβίκος Στ’ ο Παχύς της Φραγκίας (1081-1137). Ο Λουδοβίκος ήλπιζε ότι με την φιλοπαπική πολιτική του θα κατάφερνε ν’ αποσπάσει εδάφη από τον Ερρίκο, ο οποίος είχε έντονες διαμάχες με την Ρώμη, ακολουθώντας τους προκατόχους του. Η αποστολή του Tanchelm ήταν πρόταση του κόμη της Φλάνδρας Ροβέρτου του Β’ (1093-111), γεγονός που κάνει πολλούς να πιστεύουν ότι ο Tanchelm ήταν μοναχός από τον κύκλο του Ροβέρτου. Τελικά ο πάπας Πασχάλης Β’ (1099-1118) αρνήθηκε την μεταφορά της δικαιοδοσίας.

Μετά την επιστροφή του ο Tanchelm είχε ν’ αντιμετωπίσει την δικαιολογημένη εχθρότητα του κλήρου της Ουτρέχτης. Παρακάτω παρατίθεται κείμενο από επιστολή των κληρικών αυτής της πόλης προς τον Αρχιεπίσκοπο Κολονίας Φρειδερίκο ( 1100-1131), στην οποία ενημερώνουν για την αίρεση του Tanchelm. Η επιστολή έφερε αποτέλεσμα καθώς ο κατηγορούμενος συνελήφθη στη Κολονία το 1113/1114 αλλά αφέθηκε ελεύθερος. Έναν χρόνο μετά αυτοανακηρύχθηκε θεός στην Antwerp, οπότε ένας ιερέας του έσπασε το κεφάλι και πέταξε το πτώμα του στο ποτάμι.

β. Πηγές.

Η επιστολή του κλήρου τη Ουτρέχτης προς τον αρχιεπίσκοπο Φρειδερίκο Α’ της Κολονίας βρίσκεται στην συλλογή του Paul Fredericq, Corpus Documentorum Inquisitionis Haereticae Pravitatis Neerlandicae, vol. 1 (Gravehage 1889), 15-18. Επίσης υπάρχει στο Monumenta Bambergensis, ed. P. Jaffé, Bibliotheca Rerum Germanicarum V (Berlin 1869), 296-300. Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 97-100. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 29-31.

Το δεύτερο κείμενο είναι σχετικό απόσπασμα από την Συνέχεια του Χρονικού του Sigebert του Gembloux, γραμμένο από τον Robert de Monte (ή Torigny). Χρονολογείται από τον Fredericq μεταξύ των ετών 1155-1157, ενώ από τον Philippen μεταξύ 1146-1155. Εφόσον ο Robert de Monte δανείζεται από την δεύτερη εκδοχή του Βίου του Νορβέρτου της Ζαντέν, η μεταγενέστερη χρονολόγηση είναι η πιθανότερη. Λατινικό κείμενο MGH SS 6, 449. Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 101.

Ένα απόσπασμα από τον βίο του αγίου (για τους παπικούς) Νορβέρτου της Ζαντέν (εκδοχή Α), ο οποίος ασχολήθηκε με την ποιμαντική αντιμετώπιση των αιρέσεων και η δράση του τοποθετείται μετά τον θάνατο του Tanchelm, ασχολείται με τον εν λόγω αιρεσιάρχη. Επειδή το δεύτερο κείμενο είναι σχεδόν ίδιο με αυτό, εμπλουτισμένο μόνο ως προς την παραβατική συμπεριφορά των οπαδών του, δεν παρατίθεται. Λατινικό κείμενο Vita Norberti, MGH SS 6, 690-1 & Paul Fredericq, Corpus Documentorum Inquisitionis Haereticae Pravitatis Neerlandicae, vol. 1 (Gravehage 1889), 23-24. Αγγλική μετάφραση R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 31-32.

Πληροφορίες για τον Tanchelm υπάρχουν και στις εξής πηγές:

- Petrus Abelardus, Introduction ad Theologiam, PL 178.1056΄ Fredericq, Corpus…, I 26΄ Victor Cousin, Petri Abelardi opera omnia, Paris 1849, II 83-84΄ Γράφτηκε μετά τον θάνατο του Tanchelm μεταξύ των ετών 1115-1121.

- Ένα δίπλωμα του Hildolf, κοσμήτορα σε παρεκκλήσιο της Antwerp, ed. Fredericq, Corpus…, II 5. Χρονολογείται το 1124.

- Ένα δίπλωμα του Bouchard, επισκόπου της Cambrai, ed. Fredericq, Corpus…, II 3, χρονολογείται το 1124.

- Ένα δίπλωμα του Νικόλαου, επισκόπου Cambrai, ed. P. J. Goetschalckx, Oorkondenboek der Witheerenabdij van Sint-Michiel te Antwerpen, I 15΄ L.Z.M. Philippen, De Heilige Norbertus en de strijd tegen het Tanchelmisme te Antwerpen, εν Bijdragen tot de Geschiedenis XXV (1934), 251΄ χρονολογείται το 1148.

- Sigebertus Geblacencis, Continuatio Valcellensis, MGH SS VI, 458΄ Fredericq, Corpus…, I 26-27΄ χρονολογείται από τον Philippen μεταξύ 1114-1163.

Μεταγενέστερη δευτερεύουσα πηγή:

- Johannes Trithemius, Annales Hirsaugenses I.387-7, ed. Fredericq, Corpus…, I 27. Ο Trithemius πέθανε το 1516.

γ. Κείμενα.

Α. Traiectenses Fridericum I archiepiscopum Coloniensem hortantus, quod ceperit Tanchelmum haereticum eiusque socios, Manassen et Everwacherum, ne eos dimittat.

«Προς τον εξοχώτατο και σεβασμιότατο πατέρα Φρειδερίκο, Αρχιεπίσκοπο Κολονίας, η ταπεινή εκκλησία της Ουτρέχτης, ειλικρινέστατες ευχές με πραγματική αφοσίωση και ομολογία της δέουσας υπακοής.

Αναπέμπουμε τις ευχαριστίες μας, σεβάσμιε πατέρα, διότι λυπηθήκατε για μας με πατρική θλίψη, και ελέγξατε τις επιθέσεις του Αντιχρίστου, ο οποίος ανατάραξε και βλασφήμησε την Εκκλησία του Χριστού. Ύψωσε την φωνή του στους ουρανούς και ενάντια στα μυστήρια της Εκκλησίας και τόλμησε να αναβιώσει μια αίρεση που κάποτε είχε σιωπήσει με τις αποφάσεις των Αγίων Πατέρων. Διότι, φουσκωμένος από πνεύμα υπερηφάνειας, το οποίο είναι η ρίζα κάθε αίρεσης και κάθε αποστασίας, ότι ο πάπας είναι τίποτα, οι αρχιεπίσκοποι είναι τίποτα, οι επίσκοποι τίποτα, οι ιερείς και οι κληρικοί τίποτα. Συγκλόνισε εκ θεμελίων την Εκκλησία του Θεού˙ τόλμησε να διαιρέσει τον βράχο της πίστεως μας, δηλαδή τον Χριστό, υποστηρίζοντας ότι η εκκλησία αποτελείται μόνο από αυτόν και τους ακολούθους του˙ όπως οι Δονατιστές αιρετικοί που ισχυρίζονταν ότι η εκκλησία είναι μόνο στην Αφρική, αποζητούσε να περιορίσει την Εκκλησία – την ίδια Εκκλησία που ο Χριστός έλαβε από τον Πατέρα κατά το “Αἴτησαι παρ’ ἐμοῦ, καί δώσω σοι ἔθνη τήν κληρονομίαν σου[45]”- μόνο στους Τανχελμίτες.

Πραγματικά, Άγιε Πατέρα, κλίνε ευήκοον ους στις παρακλήσεις μας και να είσαι σε εγρήγορση για τον πρόδρομο του Αντιχρίστου, που τώρα βαδίζει το ίδιο μονοπάτι που θ’ ακολουθήσει και ο Αντίχριστος. Πρώτα στις παραθαλάσσιες επαρχίες έχυσε το δηλητήριο της κακίας του σε αμόρφωτους ανθρώπους αδύναμης πίστης. Βαθμιαία, άρχισε να διαδίδει τις πλάνες του μέσω ματρόνων και πορνών, των οποίων τις σαρκικές επαφές, τις μυστικές συζητήσεις και τις ιδιωτικές ανακλίσεις απόλαυσε πρόθυμα. Μέσω αυτών επίσης έμπλεξε και τους συζύγους τους στην παγίδα της κακίας του. Μετά, δεν κήρυττε πλέον σε κρυφά μέρη και στις κρεβατοκάμαρες αλλά στις απλωτές και παρέδιδε τις ομιλίες του στα χωράφια σε πλήθος που τον περιστοίχιζε από όλες τις πλευρές. Φορούσε την μεγαλοπρέπεια ενός μονάρχη που πάει να δημηγορήσει στο λαό, συνοδευόμενος από ακολούθους που έφεραν εμβλήματα και ξίφη μπροστά από αυτόν λες και βάδιζε ανάμεσα σε βασιλικά διάσημα. Οι άνθρωποι κρέμονταν από τα λόγια του σαν να ήταν άγγελος Κυρίου.

Αλλά αυτός, όντας στην πραγματικότητα άγγελος του Σατανά, διακήρυξε ότι οι εκκλησίες του Θεού έπρεπε να θεωρούνται οίκοι κακόφημοι, ότι η λειτουργία των ιερέων στην τράπεζα του Κυρίου ήταν ανάξια, και της ταίριαζε να ονομάζεται μόλυνση παρά μυστήριο, ότι η αποτελεσματικότητα των μυστηρίων εξαρτάται από την διαγωγή και την ιερότητα των λειτουργών. Αλλά ακούστε τα λόγια του αγ. Αυγουστίνου: “Ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός έστειλε τον προδότη Του, τον οποίο αποκάλεσε διάβολο – κάποιον που πριν προδώσει τον Κύριο, δεν μπορούσε να κρατήσει με πίστη το ταμείο του Κυρίου – με τους άλλους αποστόλους για να κηρύξουν την Βασιλεία των Ουρανών, με σκοπό να δείξει ότι τα δώρα του Θεού έρχονται σε αυτούς που τα λαμβάνουν με πίστη, ακόμη και αν αυτοί μέσω των οποίων τα λαμβάνουν είναι σαν τον Ιούδα[46]”. Και πάλι ο αγ. Αυγουστίνος: “Αν, λειτουργώντας τα μυστήρια, πρέπει να ληφθεί υπόψη η αξία του δότη και του λήπτη, ας είναι η αξία του Θεού που δίνει και της συνείδησής μου που λαμβάνει΄ διότι αυτά τα δύο πράγματα, Η καλοσύνη Του και η πίστη μου, δεν αμφισβητούνται από μένα. Γιατί παρεμβαίνεις εσύ, για τον οποίο δεν γνωρίζω τίποτα; Επίτρεψέ μου να πω, Εμπιστεύομαι τον Θεό. Διότι αν εμπιστευτώ εσένα, πώς είμαι βέβαιος ότι δεν έκανες κάτι κακό αυτή την νύχτα[47];”

Μιλώντας με στόμφο γι’ αυτά και τα παρόμοια, αυτός ο άνθρωπος [ο Tanchelm] προειδοποίησε τον κόσμο ενάντια στην συμμετοχή του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας και απαγόρεψε την πληρωμή δεκάτης στους λειτουργούς της Εκκλησίας. Σ’ αυτό έπεισε εύκολα όσους ήταν ήδη πρόθυμοι, διότι κήρυττε μόνο αυτά που γνώριζε ότι θα ευχαριστήσουν, είτε με την καινοτομία τους είτε εξαιτίας της προκατάληψης του κόσμου.

Είχε μεγάλη επιτυχία στο ανοσιούργημα και έφθασε πολύ μακριά στην κακία ώστε ο άθλιος αυτοανακηρύχθηκε Θεός˙ διότι ισχυρίστηκε ότι αν ο Χριστός είναι Θεός επειδή έλαβε το Άγιο Πνεύμα, τότε και αυτός δεν είναι λιγότερο Θεός κατά τον ίδιο τρόπο, στο μέτρο που έλαβε και αυτός την πληρότητα του Αγίου Πνεύματος. Πήγε αυτή την ανοησία τόσο μακριά στην αυθάδειά του και κάποιοι λάτρευαν την θεότητα σ’ αυτόν ώστε κυκλοφορούσε τα απόνερα από το λουτρό του σ’ αυτούς τους ανόητους, για να το πίνουν σαν ευλογία, ως μυστήριο που μπορούσε να συμβάλει στην υγεία του σώματος και την σωτηρία της ψυχής με ιερό και δραστικό τρόπο.

Την ίδια εποχή, ψάχνοντας κάποια καινούργια μέθοδο για να καινοτομήσει, διέταξε να μεταφερθεί κάποιο άγαλμα της Παρθένου (πως συγκλονίζεται ο νους και μόνο στην αναφορά!) εν μέσω του πλήθους. Τότε άπλωσε το χέρι του στο χέρι του αγάλματος και με τον συμβολισμό αυτής της κίνησης μνηστεύθηκε την Παρθένο, απαγγέλλοντας με βλάσφημο τρόπο τους όρκους και όλα εκείνα τα δεσμευτικά λόγια του αρραβώνα κατά το κοινό έθιμο. “Ιδού”, είπε, “αγαπητοί, αρραβωνιάστηκα την Παρθένο. Παραθέστε το γλέντι του αρραβώνα και τα έξοδα του γάμου”. Έφτιαξε δυο κιβώτια και τοποθέτησε το ένα στα δεξιά και το άλλο στα αριστερά του αγάλματος. “Ας τοποθετήσουν οι άνδρες τις προσφορές τους σ’ αυτό και οι γυναίκες στο άλλο. Θα δω τότε σε ποιο φύλο καίει περισσότερο η αγάπη για μένα και την μνηστή μου”. Και ιδού! οι παράφρονες όρμησαν με δώρα και προσφορές. Οι γυναίκες έδωσαν σκουλαρίκια και κολιέ κι έτσι, με ασυγκράτητη βλασφημία συγκέντρωσε ένα τεράστιο ποσό χρημάτων.

Υπάρχει κάποιος σιδεράς, Μανασσής το όνομα, που αναφέρεται ότι είχε συλληφθεί από σας πριν καιρό μαζί με αυτό τον μοχθηρό άνθρωπο. Αυτός κατ’ απομίμηση του διαβολικού αφέντη του, ίδρυσε κάποια αδελφότητα, από αυτές που κοινώς λέγονται συντεχνίες, στην οποία ενέγραψε δώδεκα τύπους να παριστάνουν τους αποστόλους και μια γυναίκα να παριστάνει την Παρθένο Μαρία. Αυτήν, όπως λένε, την πήραν και οι δώδεκα, για να επιβεβαιωθεί η αδελφότητά τους˙ προς προσβολή της Παναγίας, είχε σαρκική επαφή με καθέναν από τους δώδεκα κατά τον χειρότερο τρόπο.

Επίσης, κάποιος ιερέας, Everwacher το όνομα, αποστάτησε από την ιεροσύνη και ακολούθησε την διδασκαλία αυτού του μιαρού ανθρώπου. Τον ακολούθησε στην Ρώμη, όπου ζήτησε από τον πάπα να μεταφερθούν οι παραθαλάσσιες επαρχίες – δηλ. το ένα τέταρτο της επαρχίας μας – στην επισκοπή της Thérouanne στο βασίλειο της Φραγκίας. Αυτός ο άνδρας, επίσης, - και χαρήκαμε που το ακούσαμε - συνελήφθη από την Αγιότητά σας. Ο ίδιος ιερέας, πιστός υποστηρικτής του Tanchelm, σφετερίστηκε τις δεκάτες που ανήκαν στους αδελφούς της εκκλησίας του Απ. Πέτρου και με την δύναμη των όπλων έδιωξε τους ιερείς από το θυσιαστήριο και τον ναό.

Ατέλειωτα, κύριέ μας, είναι τα εγκλήματα αυτών των ανθρώπων. Τα περισσότερα τα παραλείψαμε για χάρη της συντομίας που αρμόζει σε μια επιστολή. Ας είναι αρκετό να ειπωθεί εν συντομία ότι τα θεία πράγματα χειρίζονται με τόση περιφρόνηση, ώστε όσο πιο άγια φήμη έχει μια εκκλησία, τόσο πιο κατάπτυστη την θέλουν να είναι.

Καθόσον, Άγιε Πατέρα, το θείο έλεος παρέδωσε αυτούς τους ανθρώπους στα χέρια σας, επειδή δεν μπορεί ν’ ανεχθεί περισσότερους κινδύνους στην Εκκλησία Του, σάς εκλιπαρούμε, σας ικετεύουμε στο όνομα του Κυρίου, μην τους αφήσετε να ξεφύγουν. Αν ξεφύγουν, σας το τονίζουμε και φέρουμε μαρτυρία χωρίς δισταγμό, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα ανεπανόρθωτη ζημιά στην Εκκλησία μας και ερείπια ψυχών αμέτρητα. Κύριέ μας, η Εκκλησία μας θα υποφέρει σίγουρα την πιο επικίνδυνη κακοτυχία αν τύχει και δραπετεύσουν, διότι ο λόγος τους εξαπλώνεται σαν καρκίνος, κατά τα λόγια του Αποστόλου[48] και με την κολακεία φέρνει την καταστροφή στην ψυχή του απλού ανθρώπου. Και τώρα, γι’ αυτό τον σκοπό ο αντίχριστός μεταμφιέστηκε σε μοναχό, ακολουθώντας το παράδειγμα του αρχηγού του, του οποίου έγινε όργανο, και μετασχηματίστηκε σε άγγελο φωτός, για να μπορεί να κοροϊδεύει με ασφάλεια, και να εκλάβει με πονηριά εμφάνιση ψεύτικης αγιότητας. Ζητάμε, Κύριέ μας, να κινηθείτε με δίκαιη αγανάκτηση ενάντια στους υπονομευτές της Εκκλησίας…

Προσευχόμαστε στον Θεό, να κάνει κάτι η Αγιότητά σας γι’ αυτά ώστε ν’ ανακουφιστεί η Εκκλησία, η οποία δοκιμάζεται τόσο καιρό.»

B. Continuatio Praemonstratensis

«Οι κάτοικοι της πόλεως [Antwerp] υπό την επήρεια κάποιου αιρετικού, του Tanchelm, είχαν ξεκόψει σταδιακά από την πίστη και την ηθική, επειδή αυτός, με αξιοσημείωτη λεπτότητα (παρά την θέση του ως λαϊκού, ήταν πιο ικανός στον λόγο από πολλούς εύγλωττους κληρικούς) δίδασκε ότι οι κατώτερες βαθμίδες της ιεροσύνης, όπως και οι επίσκοποι και οι ιερείς, δεν είχαν καμιά αξία, και αρνούνταν ότι η μετάληψη του Σώματος και του Αίματος του Χριστού συνεισέφερε στην σωτηρία αυτών που κοινωνούν. Κυκλοφορούσε ντυμένος πολυτελή ενδύματα και στολίδια, περιποιούνταν τους βοστρύχους με πολύχρωμες κορδέλες. Με πειστικά λόγια και επιδεικτικές γιορτές κέρδιζε την υποστήριξη των ακολούθων του, που έφθαναν στον αριθμό τους τρεις χιλιάδες οπλοφόρους, στους οποίους ανέθετε την ικανοποίηση της δολοφονικής μανίας του σε αυτούς που του αντιτίθονταν. Οι ακόλουθοί του πίστευαν σ’ αυτόν και τον λάτρευαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε έπιναν τα απόνερα του λουτρού του και τα είχαν σαν ιερά κειμήλια. Ήταν τόσο ακρατής και θηριώδης που βίαζε κορίτσια παρουσία των μητέρων τους και συζύγους υπό των βλέμμα των συζύγων τους, ισχυριζόμενος ότι ήταν ιεροπραξία.

Στο τέλος, ύστερα από τόση κακία και πολλούς φόνους, σκοτώθηκε με χτύπημα στο κεφάλι, που του έδωσε κάποιος ιερέας ενώ ήταν πάνω σε βάρκα. Αλλά ακόμη και μετά τον θάνατό του, οι διαβολικές διδασκαλίες του δεν μπορούσαν να εκριζωθούν εύκολα. Γι’ αυτό, με τις καλές ενέργειες του επισκόπου, δόθηκε ένας ναός με όλα τα σκεύη του από τον κλήρο της περιοχής για να λειτουργεί ο Νορβέρτος, με την ελπίδα ότι το σωτήριο κήρυγμά του θα έβγαζε την αίρεση από την μέση. Κι έτσι έγινε. Διότι μόνο με το κήρυγμά του, άνδρες και γυναίκες κατανύγονταν από τις τύψεις˙ έβγαλαν το Σώμα του Κυρίου, το οποίο για δέκα χρόνια κρατούσαν στα κιβώτια και στις σχισμάδες, και μέσω της διδασκαλίας του επέστρεψαν στην αγία πίστη.»

δ. Παρατηρήσεις.

Το 1927 ο Henri Pirenne[49] συνέθεσε ένα σενάριο για την περιγραφή της πολιτικής καριέρας του Tanchelm στην αυλή του Ροβέρτου της Φλάνδρας. Η υπόθεση του Pirenne δεν ενδιαφέρει άμεσα το θέμα της αιρετικής του δράσης, οπότε δεν χρειάζεται ν’ ασχοληθούμε. Δύο σημεία που θα μπορούσαν ν’ αναφερθούν είναι τα εξής. Ο Pirenne θεωρεί ότι η επιδίωξη του Ροβέρτου δεν ήταν η μεταφορά αρμοδιοτήτων στην επισκοπή της Thérouanne, αλλά της Tournai και ότι έγινε λάθος μεταγραφή του ονόματος της πόλης. Η συζήτηση είναι του άμεσου ενδιαφέροντος των Βέλγων και Ολλανδών ιστορικών. Η άποψη δεν γίνεται δεκτή[50].

Το δεύτερο σημείο τείνει να ερμηνεύσει την αλλαγή της συμπεριφοράς του Tanchelm και την στροφή του στην αίρεση, ως αποτέλεσμα της αποτυχημένης αποστολής του στη Ρώμη και της δυσαρέσκειας του Ροβέρτου. Αυτό με την προϋπόθεση ότι ισχύει το όλο σενάριο.

i) Ο Walter Mohr[51] συμφωνεί με την θεωρία του Pirenne και συμπληρώνει ότι ο Tanchelm ήταν οπαδός της Γρηγοριανής «μεταρρύθμισης». Σε συνδυασμό με την αντι-αυτοκρατορική πολιτική και την υποστήριξη της πολιτικής του Λουδοβίκου, μέσω των ενεργειών του Ροβέρτου, έγινε στόχος του κλήρου της Ουτρέχτης, ο οποίος έμμενε πιστός στην παραδοσιακή θέση της Εκκλησίας. Ταυτόχρονα πιστεύει ότι όσα του αποδίδονται στην επιστολή είναι κακόβουλες συκοφαντίες των κληρικών, παρμένες από την διήγηση του Γρηγορίου της Τουρώνης.

ii) Κάποια στοιχεία είναι αναντίρρητα και κοινά αποδεκτά. Ο Tanchelm ήταν αιρετικός. Η δράση του ξεκινά μετά το ταξίδι στην Ρώμη κατά πάσα πιθανότητα, γεγονός που ορίζει τον χρόνο δράσης του στα τρία χρόνια. Είναι εξαιρετικά απίθανο ο Ροβέρτος να έστειλε κάποιον αιρετικό να συνεννοηθεί με τον πάπα, γι’ αυτό δεν μπορεί να γίνει δεκτή οποιαδήποτε άποψη που θέλει τον Tanchelm να εμφανίζει αιρετικές πεποιθήσεις πριν από αυτό το ταξίδι. Η επιτυχία της διδασκαλίας του και τα εντυπωσιακά αποτελέσματά της σε τόσο σύντομο χρόνο δείχνουν ότι ο Tanchelm ήταν δεινός ρήτορας με ικανότητα στην αυτοπροβολή και τον χειρισμό των άλλων. Ταυτόχρονα, ήταν μεγαλομανής με αχαλίνωτα πάθη και ελάχιστο αυτοέλεγχο. Ένας τέτοιος τύπος τείνει να εμφανίζει ακραίες συμπεριφορές, όταν αποκτά απόλυτη εξουσία στην ζωή των συνανθρώπων του. Δεν είναι περίεργο. Αν η εξουσία φθείρει, τότε η απόλυτη εξουσία φθείρει απόλυτα. Και ο Tanchelm κατείχε την απόλυτη εξουσία στην ζωή των οπαδών του. Ακόμη και αν θέλουμε να παραδεχθούμε ότι οι αναφορές του κλήρου της Ουτρέχτης είναι κακεντρεχείς και υπερβολικές, υπάρχουν τα ιστορικά παραδείγματα που δείχνουν ότι μπορεί να είναι αληθινές.

Σημείο αντιλεγόμενο είναι η αναφορά στην διάθεση των απόνερων του λουτρού του. Ωστόσο, υπάρχουν ιστορικά ανάλογα που δείχνουν ότι κάτι τέτοιο συνέβη ξανά και μάλιστα σε ποιο «φωτισμένες» εποχές, όχι μόνο στον σκοταδισμό του Μεσαίωνα. Αν ο υπηρέτης του Γαριβάλδι έβρισκε αγοραστικό κοινό για τα απόνερα του λουτρού του επαναστάτη, και παρόμοια πρακτική εφάρμοσαν αρχηγοί καταστροφικών λατρειών στον εκλογικευμένο εικοστό αιώνα, δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι καινοτόμησαν.

iii) Όντας μεγαλομανής και παράφρων είναι απίθανο ότι μπορούσε να παραμείνει πιστός σε οποιονδήποτε επικυρίαρχο κόμη ή μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Η δυσαρέσκεια του Ροβέρτου ήταν απλώς το έναυσμα για την αποστασία του Tanchelm, ο οποίος θα αυτονομούνταν έτσι κι αλλιώς. Είτε ήταν οπαδός της γρηγοριανής «μεταρρύθμισης», είτε όχι, παρέλαβε την ρητορεία του από αυτήν, αλλά δεν περιορίστηκε, εφόσον απέρριπτε τα μυστήρια όλων των ιερέων και θεωρούσε ολόκληρη την Εκκλησία κακόφημο οίκο˙ όχι μόνο κάποιο τμήμα αυτής. Έχουμε, λοιπόν, άλλο ένα παράδειγμα της γρηγοριανής επιχειρηματολογίας για την δικαίωση μιας αίρεσης.

Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από το γεγονός, ότι ο Tanchelm δεν ακολούθησε κάποια άλλη αίρεση, δεν εντάχθηκε στο ευρύτερο αιρετικό σχήμα που δρούσε εκείνη την εποχή, αλλά ίδρυσε δικιά του σέκτα. Η λατρεία σε αυτήν ήταν καθαρά προσωποπαγής. Ακόμη και αν συμμεριστεί κάποιος την άποψη του Mohr, ότι το περιστατικό με το άγαλμα της Παρθένου είναι παρμένο από την διήγηση του Γρηγορίου της Τουρώνης, η λατρεία της ομάδας προς το πρόσωπο του αρχηγού μένει αδιαμφισβήτητη. Συνάγεται, λοιπόν, το συμπέρασμα ότι η αίρεση του Tanchelm ήταν φτιαγμένη κατά τα πρότυπα των πρώτων γνωστικών σεκτών, και ο ίδιος από την στόφα των παλαιότερων αιρεσιαρχών, όπως ο Σίμων ο Μάγος, για παράδειγμα. Για να το θέσουμε καλύτερα, είχαν τον ίδιο δαιμονισμό. Με όλα αυτά κατά νου, είναι δύσκολο να θεωρεί αναμορφωτής, μεταρρυθμιστής ή ο,τιδήποτε παρόμοιο. Ενδιαφέρονταν μόνο για τον εαυτό του και δεν χρειάζεται να του αποδοθούν οραματισμοί για μια καλύτερη Εκκλησία. Η αντιεκκλησιαστική και αντικληρικαλιστική ιδεολογία του είχε ως κίνητρο την θεώρηση του κόσμου ως κινουμένου γύρω από τον ίδιο.

iv) Πρέπει, λοιπόν, η περίπτωση του Tanchelm να εξετάζεται μεμονωμένα και έξω από τα εκκλησιαστικά δρώμενα της εποχής. Οπωσδήποτε, όταν ξεκίνησε να κηρύττει το έπραξε χωρίς την άδεια του επισκόπου, συνεπώς η σύγκρουσή του με την Εκκλησία ήταν αναμενόμενη. Αυτή η σύγκρουση οφείλονταν σε ιδιοτελή κίνητρα και δεν πρέπει να εντάσσεται, καλή τη πίστη, στο πλαίσιο των ενδοεκκλησιαστικών διενέξεων του παπισμού. Κινήθηκε στα σύνορα των δύο εκκλησιαστικών τάσεων των παραδοσιακών και των παπικών, αλλά κατάλληλες συνθήκες για την εδραίωση της αίρεσής του βρήκε σε επαρχία της αρχιεπισκοπής της Κολονίας.

Πέρασε από την Φλάνδρα, όπου δίδαξε στην Μπρυζ (Bruges), χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Τα ίδια στην Brabant, όπου δοκίμασε την τύχη του στην Louvain[52]. Τελικά, πρόσφορο έδαφος για την αποδοχή της διδασκαλίας του βρήκε στην Antwerp. Εκεί ο τοπικός πάστορας της Εκκλησίας του Αρχ. Μιχαήλ είχε την κακή φήμη ότι κοιμόταν με την ανιψιά του. Το ποίμνιο αηδιασμένο από την ηθική του ιερέα ήταν έτοιμο να δεχθεί οποιονδήποτε πουριτανό κήρυκα θα χάιδευε τ’ αφτιά του. Και ο Tanchelm είχε εξαιρετική επίδοση σ’ αυτό. Δεδομένων, λοιπόν, των συνθηκών της πόλης, το αντικληρικαλιστικό κήρυγμα ήταν μονόδρομος επιτυχίας. Αλλά και καταδίκης. Κάποια μέρα του 1115, ταξιδεύοντας με μια βάρκα βρήκε την ευκαιρία να ξεκινήσει το γνωστό αντικληρικαλιστικό τροπάριο με κοινό τους συνταξιδιώτες του. Μεταξύ τους βρίσκονταν και κάποιος ιερέας, ο οποίος εξοργισμένος από τις γενικευμένες κατηγορίες του αιρεσιάρχη του άνοιξε το κεφάλι. Η παράσταση έλαβε τέλος.

ε. Βιβλιογραφία.

Το θέμα συζητείται στα:

- Arno Borst, Die Katharer, Stuttgart 1953, p. 84 κ.ε.

- Norman Cohn, The Pursuit of the Millenium, London 1957, p. 53 κ.ε.

- Henri Pirenne, Tanchelin et le projet de démembrement du diocese d’ Utrecht vers 1100, Académie royale de Belgique, εν Bulletin de la classe des letters et de sciences morales et politiques XIII (1927, 5th ser.), 112-119.

- Joseph-M. De Smet, De monnik Tanchelm en de Utrechtse bissopszetel in 1112-1114, Scrinium Lovaniense, Mélanges historiques Etiene van Cauwenbergh, Louvain 1961.

- Walter Mohr, Tanchelm von Antwerpen: Eine nochmalige Überprüfung der Quellenlage, εν Annales universitatis Saraviensis III (1954), 234-247.

- G. Madelaine, Histoire de Saint Norbert, Tongerlo 1928, εξετάζει την ιστορία στον Βίου του Νορβέρτου.

- P. Lefèvre, L’ Episode de la conversion de Saint Norbert et la tradition hagiographique de la Vita Norberti, RHE 56 (1961), με κριτική της συγκεκριμένης πηγής.

- H. Q. Janssen, Tanchelijn, Annales de l’ Académie royale d’ archeology de Belgique, 3 (1867, 2nd ser.), pp. 347-350.

- J.B. Russell, Dissent and Reform, pp. 60-68.

Soissons, 1114 μ.Χ.

α. Ιστορικά.

Η διήγηση προέρχεται από την πένα του Guibert de Nogent (1055-1124), Βενεδικτίνου μοναχού, ιστορικού και θεολόγου. Καταγόταν από την Clairmont-en-Beauvisis και ήταν γόνος της κατώτερης αριστοκρατίας. Το 1104 έγινε ηγούμενος στο αβαείο του Nogent-sous-Coucy, ένα μικρό και άσημο μοναστήρι.

Έγραψε την Αυτοβιογραφία του (De vita sua sive monodiarum suarum libri tres), γνωστό και ως Monodiae[53] το 1115 μ.Χ. Είναι αξιόλογο ανάγνωσμα διότι αντικατοπτρίζει τον μεσαιωνικό κόσμο της εποχής του, αν μπορεί κάποιος να ξεπεράσει το πρόσκομμα της στριφνής γλώσσας του και να συνηθίσει την διήθηση της διήγησης μέσα από τα προσωπικά του συμπλέγματα.

β. Πηγές.

Λατινικό κείμενο, Guibert de Nogent: Histoire de sa vie (1053-1124) III.17, ed. Georges Bourguin, Collection de texts pour server à l’ etude et à l’ enseignement de l’ histoire 40, Paris 1907, XI 212-215. Επίσης Guibert de Nogent: Autobiographie III.17, ed. E.- R. Labande, Les Classiques de l’ Histoire de France au Moyen Age 34, Les Belles Lettres, Paris 1981, 428-432. Παλαιότερες εκδόσεις, Luc d’ Achery, Venerabilis Cuiberti abbatis B. Mariae de Novigento Opera Omnia, Paris 1651, 456-525. Ανατυπώθηκε στο PL 156.837-962.

Η Αυτοβιογραφία έχει μεταφραστεί στα αγγλικά από τον Swinton Bland, The Autobiography of Guibert, Abbot of Nogent-sous-Coucy, London 1925. Το απόσπασμα υπάρχει στα W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 102-104.

γ. Κείμενο.

«Μια και μιλάμε για αιρετικούς, με τους οποίους αυτός ο σιχαμερός[54] ξεμωράθηκε, υπήρχε κάποιος τύπος, Κλήμης το όνομα, που ζούσε στην εξοχή μαζί με τον αδερφό του Evrard στο Bucy, ένα αγρόκτημα κοντά στην Soissons. Ο Κλήμης αναγνωρίζονταν ως αρχηγός αυτής της αίρεσης. Αυτός ο μοχθηρός κόμης συνήθιζε να λέει γι’ αυτόν ότι δεν είχε γνωρίσει σοφότερο άνθρωπο. Η αίρεση, ωστόσο, δεν είναι από αυτές που υπερασπίζεται την διδασκαλία της με ειλικρίνεια, αλλά μετά την καταδίκη της εξαπλώνεται μυστικά και προφορικά.

Η ουσία της αναφέρεται ότι είναι η εξής: υποστηρίζουν ότι η γέννηση του Υιού από την Παρθένο είναι φαινομενική. Θεωρούν ότι τα βάπτισμα των παιδιών πριν φτάσουν σε ηλικία να καταλαβαίνουν δεν έχει αξία, άσχετα από τους αναδόχους˙ αποκαλούν το δικό τους [βάπτισμα] που γίνεται, κι εγώ δεν ξέρω με τι σχοινοτενείς περιφράσεις, Λόγο του Θεού. Τόσο πολύ αποστρέφονται το μυστήριο που γίνεται στο θυσιαστήριο, που αποκαλούν τα στόματα των ιερέων, στόμα της κολάσεως. Και αν κάπου-κάπου συμμετέχουν με άλλους στο μυστήριό μας, ως κάλυψη της αιρέσεώς τους, το θεωρούν απλό γεύμα και δεν τρων τίποτα άλλο όλη μέρα. Δεν κάνουν καμιά διάκριση μεταξύ αγιασμένων κοιμητηρίων και άλλων τόπων. Καταδικάζουν τον γάμο και την γέννηση απογόνων μέσω συνεύρεσης. Και σίγουρα, όπου είναι διασκορπισμένοι στον λατινικό κόσμο, μπορείς να δεις άνδρες να συμβιώνουν με γυναίκες χωρίς να φέρουν την ονομασία των συζύγων, και με τέτοιο τρόπο που άνδρας δεν κατοικεί με γυναίκα, αρσενικό με θηλυκό, αλλά είναι γνωστό ότι άνδρες ξαπλώνουν με άνδρες και γυναίκες με γυναικες˙ διότι μεταξύ τους είναι παράνομο οι άνδρες να πλησιάζουν τις γυναίκες. Απορρίπτουν τις τροφές και όλα τα είδη που είναι προϊόντα συνουσίας.

Κάνουν συγκεντρώσεις σε κελάρια και μυστικούς τόπους, κι εκεί τα φύλα συνευρίσκονται ελεύθερα. Όταν οι κανδήλες ανάβουν, υπό το βλέμμα όλων, γυναίκες ελαφρών ηθών προσφέρουν τον εαυτό τους σε όποιον βρίσκεται πίσω τους. Αμέσως οι κανδήλες σβήνουν, όλοι μαζί φωνάζουν ΧΑΟΣ και ο καθένας ξαπλώνει με όποια βρίσκεται δίπλα του.

Αν συμβεί κάποια γυναίκα να μείνει έγκυος, μόλις γεννηθεί το βρέφος, το πάνε στο ίδιο μέρος. Ανάβουν μια μεγάλη φωτιά και πετάνε το βρέφος ο ένας στον άλλο πάνω από τις φλόγες, καθώς κάθονται γύρω από την φωτιά, μέχρι να πεθάνει. Μετά το κάνουν στάχτη˙ από τις στάχτες φτιάχνουν ψωμί, από το οποίο παίρνει ο καθένας μια μπουκιά σαν μετάληψη. Μόλις το φάνε, είναι αμφίβολο ότι μπορεί κάποιος να ξαναβρεί τα λογικά του από την αίρεση.

Αν ξαναδιαβάσεις τις διάφορες αναφορές στις αιρέσεις του Αυγουστίνου, θα δεις ότι αυτή ομοιάζει σε όλα με εκείνη των Μανιχαίων. Αν και αυτή η αίρεση ανάγει την καταγωγή της σε παλιότερες εποχές μεταξύ των μορφωμένων, τα απομεινάρια της κατάντησαν μεταξύ των αγροίκων, οι οποίοι καυχώνται ότι κρατούν τον τρόπο ζωής των αποστόλων και επιλέγουν να διαβάζουν μόνο τις πράξεις.

Οι δύο άνδρες που κατονομάστηκαν παραπάνω, οδηγήθηκαν σε ανάκριση από τον εξοχότατο επίσκοπο της Soissons, Lisiard[55]. Όταν ο επίσκοπος τους κατηγόρησε ότι κάνουν συγκεντρώσεις εκτός εκκλησίας και ότι υπάρχουν αναφορές από τους γείτονες ότι είναι αιρετικοί, ο Κλήμης απάντησε: “Δεν διαβάσατε το Ευαγγέλιο, κύριέ μου, που γράφει Ευλογημένοι οι αιρετικοί (beati eritis, στο κείμενο)[56];” - επειδή ήταν αμόρφωτος νόμιζε ότι eritis σημαίνει αιρετικοί. Επίσης νόμιζε ότι οι αιρετικοί ονομάζονται έτσι επειδή ήταν κληρονόμοι (hereditarii) του Θεού. Αλλά όταν ερωτήθηκαν τι πίστευαν, απάντησαν με εντελώς χριστιανικό τρόπο˙ ωστόσο δεν αρνήθηκαν τις συναθροίσεις. Επειδή είναι στη φύση αυτών των ανθρώπων η άρνηση, ενώ μυστικά πλανούν τις καρδιές των κουτεντέδων, καταδικάστηκαν στην δοκιμασία του εξορκισμένου ύδατος.

Καθώς αυτό ετοιμάζονταν, ο επίσκοπος μου ζήτησε να μάθω τις πεποιθήσεις τους κατ’ ιδίαν˙ και όταν τους ρώτησα για τον νηπιοβαπτισμό, είπαν: “Ο πιστεύων και βαπτισθείς σωθήσεται[57]”. Αφού είδα πόση ανομία κρύβεται πίσω από λόγους δικαιοσύνης, ρώτησα την άποψή τους γι’ αυτούς που βαπτίζονται στην πίστη άλλων. Η απάντησή τους ήταν: “Για όνομα του θεού, παρακαλούμε, μην μας ζητάς τόσο βαθιά εξέταση”, και με παρόμοιο τρόπο [απάντησαν] σε κάθε θέμα ξεχωριστά, “πιστεύουμε ότι λες”. Έπειτα μου ήρθε στο μυαλό αυτό στο οποίο συμφωνούσαν κάποτε οι Πρισκιλλιανοί: “Να ορκίζεστε, αληθινά ή ψεύτικα, αλλά μην προδίδετε το μυστικό[58]”. Είπα στον επίσκοπο: “Ας οδηγηθούν στην δοκιμασία, διότι οι μάρτυρες που τους άκουσαν να διδάσκουν αυτά δεν είναι παρόντες”. Διότι υπήρχε κάποια οικοδέσποινα, την οποία ο Κλήμης είχε ξεγελάσει μέσα στην χρονιά, και κάποιος διάκονος που είχε ακούσει αυτά τα διαβολικά πράγματα από την γλώσσα του συγκεκριμένου ατόμου.

Κι έτσι ο επίσκοπος έκανε την Θεία Λειτουργία εκείνη την ημέρα και από τα χέρια του έλαβαν τα καθαγιασμένα Δώρα με αυτά τα λόγια: “Το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου, είθε να σας δοκιμάσουν σήμερα”. Όταν έγινε αυτό, ο αφοσιωμένος επίσκοπος και ο διάκονος Πέτρος, άνδρας στέρεης πίστης, ο οποίος είχε αδιαφορήσει στις υποσχέσεις που έδωσαν για να μην περάσουν την δοκιμασία, ετοιμάστηκαν για τον αγιασμό του ύδατος. Με πολλά δάκρυα ο επίσκοπος έψαλε την ακολουθία και μετά έκανε τον εξορκισμό. Μετά οι άνθρωποι ορκίστηκαν ότι ποτέ δεν πίστεψαν ή δίδαξαν κάτι αντίθετο με την πίστη. Ο Κλήμης όταν έπεσε στην δεξαμενή επέπλευσε σαν κούτσουρο. Στο θέαμα όλο το εκκλησίασμα αναγάλλιασε με χαρά. Η αναγγελία του γεγονότος είχε συγκεντρώσει πλήθος ανθρώπων και των δύο φύλων, τόσο που κανένας από τους παρισταμένους δεν θυμόταν να έχει ξαναδεί. Ο άλλος, ομολογώντας την πλάνη του, αλλά ακόμη αμετανόητος, κρατήθηκε δέσμιος με τον καταδικασμένο αδελφό του. Δύο ακόμη, οι οποίοι ήταν φανερά αιρετικοί, ήρθαν στην συγκέντρωση από την Dormans και συνελήφθησαν επίσης.

Στο μεταξύ προχωρήσαμε σε σύνοδο στην Beauvais, για να συμβουλευθούμε τους επισκόπους, τι να κάνουμε σ’ αυτή την περίπτωση. Αλλά κατά την διάρκειά της, οι πιστοί, επειδή φοβούνταν την επιείκεια των ιερέων, όρμησαν στη φυλακή, άρπαξαν τους αιρετικούς, και ανάβοντας φωτιά τους έκαψαν όλους έξω από την πόλη. Ο λαός του Θεού ήταν δίκαια οργισμένος εναντίον τους, μήπως και εξαπλωθεί ο καρκίνος.»

δ. Παρατηρήσεις.

Οι κάτοικοι της Soissons έδειχναν ανέκαθεν μια ιδιαίτερη ευαισθησία στα εκκλησιαστικά θέματα. Τον Θ’ αι. δεν δίστασαν να τα βάλουν με τον βασιλικό εγκάθετο επίσκοπο και να διορίσουν κάποιον δικό τους. Κατά την διάρκεια του ΙΑ’ & ΙΒ’ αι. η πόλη αυτή του Βορρά είχε το δικό της μερίδιο στις κοινωνικο-οικονομικές μεταλλάξεις, οι οποίες συνέβαιναν εκείνη την εποχή στην Δύση. Οι αλλαγές αυτές δεν αναγνωρίστηκαν αμέσως από την διοικούσα άρχουσα τάξη με αποτέλεσμα τις κοινωνικές ανησυχίες. Δίνοντας τον δικό τους αγώνα, οι κάτοικοι της Soissons κατάφεραν να λάβουν από τον επίσκοπο την δική του Χάρτα για της ελευθερίες της πόλης τους το 1115 μ.Χ. την εποχή δηλαδή που συνέβη το περιστατικό με τους αιρετικούς.

Η ίδρυση της κομμούνας της Soissons συνέπεσε με την δίκη των Κλήμη και του Εβράρδου και η αντίδραση της κοινότητας (όχι του όχλου, όπως υποτιμητικά θέλουν να τους αποκαλούν οι αποδομητές) δείχνει πόσο μακριά από την βούληση του κόσμου βρίσκονταν αιρέσεις, στερημένες οποιασδήποτε λαϊκής βάσης. Οι κάτοικοι της Soissons εκτίμησαν ότι η δράση των Κλήμη και Εβράρδου ήταν ενάντια στα συμφέροντα της κοινωνίας, όπως ακριβώς και η δράση των μάγων. Στο περιστατικό του λυντσαρίσματος των δύο αιρεσιαρχών αντικατοπτρίζεται η αντίδραση της πόλης, η οποία έχει βγει μόλις από μια αναταραχή μόνο και μόνο για ν’ ανακαλύψει ότι στα σκοτεινά υπόγειά της διαπράττονται ανείπωτες ανομίες. Η Soissons την περίοδο αυτή αποζητούσε την ειρήνη και δεν ήταν διατεθειμένη να επιτρέψει στα περιθωριακά στοιχεία της να την διαταράξουν πάλι. Οι ενέργειες του πλήθους φαντάζουν φρικιαστικές στα μάτια του ιστορικού του εικοστού πρώτου αιώνα, ο οποίος έχει τόσο αμβλυμμένο έως ανύπαρκτο το θρησκευτικό αισθητήριο, ώστε να νομίζει ότι οι αναφερόμενοι δεν ήταν αιρετικοί αλλά αναμορφωτές, ότι οι πηγές κάνουν λάθος από φανατισμό. Αλλά η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στην τιμωρία, ενάντια στην επιεική στάση της εκκλησίας, αποδεικνύει ότι σφάλλει και του υπενθυμίζει ότι πρέπει να κρίνει τα ιστορικά γεγονότα μέσα στο κλίμα και το πλαίσιο στο οποίο συμβαίνουν.

Οι αιρετικοί ήταν Μανιχαίοι. Ο Guibert de Nogent, γνώστης του έργου του Αγ. Αυγουστίνου, δεν έσφαλε. Ακόμη και αν θέλει κάποιος να θεωρήσει τις αναφορές του υπερβολικές, ο πυρήνας των δογμάτων τους είναι ξεκάθαρος. O J. B. Russell θεωρεί ότι η αποστροφή τους προς τα γεννήματα της σεξουαλικής επαφής έχει θεολογικά ερείσματα. Προς επίρρωση της γνώμης του φέρει την ερμηνεία του Συμβόλου της Πίστεως από τον επίσκοπο της Soissons, Joscelin το 1130[59]. Συγκεκριμένα επικαλείται την φράση: «ότι έχει συλληφθεί ως αποτέλεσμα της επαφής αρσενικού και θηλυκού, έχει συλληφθεί εν αμαρτία». Εκείνο που δεν καταλαβαίνει ο J. B. Russell στην ερμηνεία του επισκόπου είναι ότι ο τρόπος σύλληψης ως αποτέλεσμα του προπατορικού αμαρτήματος είναι και φορέας του προπατορικού αμαρτήματος[60] σε αντιδιαστολή με την ίδια την γενετήσια πράξη, η οποία είναι αμαρτία εκτός του γάμου. Άρα σε καμιά περίπτωση ο επίσκοπος Joscelin, όπως και η Εκκλησία δεν δέχεται τον ευλογημένο από αυτήν γάμο, ως αμαρτία, όπως υποστήριζαν οι Μανιχαίοι. Πρόκειται για ερμηνεία του Joscelin στο «και σαρκωθέντα εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου και ενανθρωπήσαντα», όπου αναφέρει ότι η σύλληψη του Κυρίου δεν έγινε όπως γίνεται η σύλληψη των άλλων ανθρώπων, οι οποίοι φέρουν την προπατορική αμαρτία και καθαρίζονται από αυτήν με το βάπτισμα. Ο Κύριος ήταν απαλλαγμένος από το προπατορικό αμάρτημα.

Σε αντίθεση οι Μανιχαίοι ήταν κατά του γάμου και κατά της σύλληψης και της γέννησης, διότι πίστευαν ότι κάθε άνθρωπος που γεννιέται φέρει εγκλωβισμένο στο υλικό σώμα του κάποιον θεϊκό σπινθήρα, εν είδει φυλακής. Για να μην φυλακίζεται ο θεϊκός σπινθήρας στο δημιουργημένο από τον κακό θεό σώμα, δεν έπρεπε κατ’ αυτούς να γεννιούνται άνθρωποι. Δεν ήταν, λοιπόν, αντίθετοι με την σαρκική ένωση αλλά με το αποτέλεσμα αυτής. Δεν ήταν αντίθετοι με την ηδονή, αλλά με την γέννηση. Αυτό καμιά σχέση δεν έχει με την χριστιανική θεολογία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ερμηνεία του Joscelin αντικατοπτρίζεται η άποψη του αγ. Αυγουστίνου[61] περί της επιθυμίας της σαρκός (concupiscentia). Ο αγ. Αυγουστίνος καθόρισε την επιθυμία αυτή κατά την εκπλήρωσή της μέσα στην γενετήσια λειτουργία, ως το μέσο δια του οποίου μεταβιβάζεται το προπατορικό αμάρτημα από τον Αδάμ στα γεννημένα νήπια[62]. Επειδή, λοιπόν, κατ’ αυτή την άποψη ο Κύριος δεν γεννήθηκε από την γενετήσια πράξη ανδρός και γυναικός, αλλά εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου, δεν ήταν φορέας του προπατορικού αμαρτήματος. Αργότερα ο Θωμάς Ακινάτης[63] απέρριψε την θέση του αγ. Αυγουστίνου, και στην εν Τριδέντω Σύνοδο διατυπώθηκε ότι η επιθυμία την οποία ο Απόστολος καλεί αμαρτία, η Εκκλησία ουδέποτε γνώρισε να καλείται αμαρτία, ως αληθινή αμαρτία, αλλά ως εξ αμαρτίας προελθούσα και προς αμαρτία κλίνουσα[64].

Βρετάνη, 1145 μ.Χ.

α. Ιστορικά.

Στην χορεία των τρελλών γνωστικών διδασκάλων του ΙΒ’ αι. συγκαταλέγεται και ο Εύδος (Eon de Stella)[65]. Ήταν αυτόχθων της Βρετάνης και η δράση του περιορίστηκε σ’ αυτή την περιοχή. Η καριέρα του κράτησε τρία χρόνια. Συγκέντρωσε γύρω του τον απαραίτητο αριθμό οπαδών, οι οποίοι τον λάτρευαν κι επιδίδονταν σε επιθέσεις σε εκκλησίες και μοναστήρια[66]. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να τον συνδέουν με τα αιρετικά κινήματα της εποχής, ούτε μπορεί να βγει κάτι από την διδασκαλία του. Η δράση του ήταν αυτόνομη με καθαρή γνωστική αντιστοίχηση.

β. Πηγές.

Παρατίθενται δύο κείμενα. Το πρώτο είναι απόσπασμα από την Συνέχεια του Χρονικού του Sigebert του Gembloux, γραμμένο από τον Robert de Monte[67]. Λατινικό κείμενο MGH SS 6, 389-90. Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 142-143˙ R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 62-63.

Το δεύτερο κείμενο είναι απόσπασμα από την Ιστορία των βασιλέων της Αγγλίας ( Historia rerum anglicarum I.19) του William του Newburgh (ή William Parvus). Το έργο γράφτηκε μεταξύ των ετών 1199 και 1201. Αν και αποστασιοποιείται χρονικά από τα γεγονότα o Wiiliam γνώρισε προσωπικά οπαδούς του Εύδου κι έλαβε πληροφορίες από πρώτο χέρι. O William ήταν εκκλησιαστικός στο Bridlington του Yorkshire. Λατινικό κείμενο, Willelmi Parvi canonici de Novoburgo, Historia rerum anglicarum, ed. Richard Howlett στην σειρά Chronicles of the Reigns of Stephen, Henry II, and Richard I, (4 vols) London 1884, vol.1. Αγγλική μετάφραση Joseph Stevenson, στην σειρά The Church Historians of England vol. IV pt.2, London 1861. Αγγλική μετάφραση αποσπάσματος W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 143-146˙ R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 63-66.

Η επίδοση των Εονιστών στην λεηλασία ναών και μοναστηριών προκάλεσε το ενδιαφέρον των ιστορικών και χρονογράφων, οπότε έχουμε μια μακρά λίστα δευτερευουσών πηγών.

- Continuatio Praemostratensis, MGH SS 4,454.

- Annales Parchenses anno 1149, MGH SS 16,605.

- Annales Cameracenses, MGH SS 16,517.

- Annales Magdeburgenses, MGH SS 16,190.

- Annales Casinenses, MGH SS 19,310.

- Concilium Remenense (a. 1148), Mansi 21,720.

- Otto Frisigensis, Gesta Friderici, MGH SS rerum Germanicarum 45.1,54-56.

- Chronicon Brittanicum, ed. Martin Bouquet, Recueil…, XII 558.

- Balduini Ninovensis, Chronicon, ed. J.-J. de Smet, Recueil de chroniques des Flendres, Brussels 1847, II 706˙ MGH SS 25.532.

- Hugo Rothomagensis, Contra Haereticos sui temporis, PL 192.1255-1298.

γ. Κείμενο.

A.

«1146. Η αίρεση των Εονιτών διαδόθηκε ανάμεσα στους Βρετόνους. Ο αρχηγός τους ήταν κάποιος άνθρωπος με διαβολικό χαρακτήρα, με το όνομα Εόν. Παρόλο που ήταν αμόρφωτος και μόλις ήξερε ακόμη και τα γράμματα του αλφαβήτου, συζητούσε και κήρυττε για το Άγιο Πνεύμα με βρώμικο στόμα. Αν και δεν ανήκε σε κάποια ιερατική τάξη, λειτουργούσε με ασεβή τόλμη, προς παραπλάνηση και καταστροφή των διεφθαρμένων ανθρώπων˙ διόριζε ακόμη και επισκόπους και αρχιεπισκόπους από τους οπαδούς του˙ κι έπραττε πολλές περισσότερες παραβάσεις του θείου νόμου. Στο τέλος, γεμάτος διαβολική έμπνευση, σε μια έκρηξη μεγάλης τρέλας, ανακοίνωσε – και απαίτησε να το πιστέψουν – ότι είναι ο Υιός του Θεού και ότι στο δικό του όνομα οι ιερείς κάνουν κατά το τυπικό απόλυσή του, όταν λένε “Δι’ Αυτού του Κυρίου ημών”. Είναι καλό να αποκαλύπτουμε αυτά τα βλάσφημα και μιαρά πράγματα, όπως αυτά που οι αιρετικοί που λέγονται Εονίτες – δηλαδή, οπαδοί του Εόν – κάνουν στα κρυφά, μήπως και προκαλέσουν τρόμο ή ίσως προξενήσουν βλάβη στους ελαφρόμυαλους.

1148. Ο πάπας Ευγένιος συγκάλεσε σύνοδο στην Rheims…[68] . Σε αυτή την σύνοδο ο αιρετικός Εόν μεταφέρθηκε από έναν καθολικό επίσκοπο της Βρετάνης, για να εμφανιστεί ενώπιον του πάπα. Σε μια δημόσια ακρόαση εξετάστηκε αμέσως για την κακή του αίρεση και βρέθηκε ένοχος. Γλίτωσε, αλήθεια, τον θάνατο και τον ακρωτηριασμό, αλλά με παπική εντολή και παρά τις διαμαρτυρίες του επισκόπου που τον προσήγαγε, τέθηκε υπό κράτηση, όπου και πέθανε σε σύντομο χρονικό διάστημα.»

Β. Historia rerum anglicarum I.13

«Την ίδια εποχή ο πάπας Ρώμης, Ευγένιος, αναδείχθηκε κεφαλή της Αποστολικής Έδρας εξαιτίας της ακρίβειας του μοναχικού του βίου και ήρθε στην Φραγκία για να προωθήσει την εκκλησιαστική πειθαρχία και να συγκαλέσει σύνοδο στην Rheims. Όσο καιρό ήταν εκεί με πλήρη συνοδεία επισκόπων και αριστοκρατών, προσήχθη ενώπιον του κάποιος ολέθριος τύπος, ο οποίος, πλήρης διαβολικού πνεύματος, είχε παραπλανήσει πολλούς με την πονηριά και τα τεχνάσματά του, ώστε, στηριζόμενος στον αριθμό των οπαδών του, περιπλανήθηκε σε διάφορα μέρη, προκαλώντας τρόμο και καταστρέφοντας εκκλησίες και μοναστήρια, συγκεκριμένα. Τελικά, αφού λυσσομάνησε επί μακρόν και παντού, η σοφία υπέταξε το κακό˙ συνελήφθη από τον Αρχιεπίσκοπο της Rheims και σύρθηκε στη αγία σύνοδο. Ονομαζόταν Εύδος, με επίθετο de Stella˙ γεννημένος στην Βρετάνη, αμόρφωτος και αδαής, τόσο λυσσασμένος από τις απάτες του δαίμονα, ώστε, επειδή το όνομά του προφέρεται Εόν στα γαλλικά, πίστευε ότι η φράση που βρίσκεται σε εκκλησιαστικό εξορκισμό, “Δι’ αυτού (eum) που θα έρθει να κρίνει ζώντας και νεκρούς, και τον κόσμο με φωτιά”, αναφέρεται στον ίδιο. Ήταν τόσο βλάκας που δεν ήξερε την διαφορά του Εum και του Eon˙ και ακόμη περισσότερο, με απίστευτη τυφλότητα, πίστευε ότι ήταν αρχηγός και κριτής ζώντων και νεκρών. Ήταν τόσο επιδέξιος σε διαβολικά τεχνάσματα για να παγιδεύει τις ψυχές των απλών ανθρώπων, ώστε συγκέντρωσε γύρω του ένα εξαπατημένο πλήθος σαν μύγες πιασμένες στον ιστό της αράχνης˙ όλοι τους τον δέχονταν ως τον κύριο των κυρίων. Μερικές φορές, πράγματι, περιόδευε σε διάφορες περιοχές με καταπληκτική ταχύτητα˙ άλλες φορές παρέμενε για λίγο στις ερημιές και τα απρόσιτα μέρη, και από κει, με παρότρυνση διαβολική, εμφανίζονταν απρόσμενα, καταστρέφοντας εκκλησίες και μοναστήρια ιδιαίτερα.

Μαζεύτηκαν γύρω του πολλοί από τους φίλους και τους συγγενείς του (διότι δεν ήταν από λαϊκή καταγωγή), είτε γιατί ήθελαν να τον συνετίσουν σε μια οικογενειακή προσπάθεια ή για να επιβεβαιώσουν περιστασιακά πως είχαν τα πράγματα. Φαίνεται ότι είχε αξιοσημείωτη ακτινοβολία, βασιλική πολυτέλεια και αλαζονεία˙ αυτοί που τον περιποιούνταν, ελεύθεροι από φροντίδα και μόχθο, ακριβά στολισμένοι, επιδεικτικά τρεφόμενοι, έμοιαζαν να ζουν σε μεγάλη τρυφηλότητα, ώστε πολλοί που ήρθαν να του επιτεθούν άλλαξαν γνώμη, όχι εξαιτίας της άποψης, αλλά της ψευδαίσθησης μεγαλείου. Αυτές οι απατηλές εμφανίσεις οφείλονταν στους δαίμονες, από όπου αυτό το άθλιο πλήθος τρέφονταν στις ερημιές, όχι με πραγματική υλική τροφή, αλλά μάλλον με αιθέρια – παρεχόμενη με αόρατο τρόπο από πνεύματα του αέρα για να δελεάσουν και όχι να θρέψουν ψυχές – και αυτό γίνεται φανερό από το γεγονός, ότι στο τελευταίο ρέψιμο αδυναμία αντικαθιστούσε τον κορεσμό αυτών των τροφών και συνεπώς η πείνα θα εξασφάλιζε ότι θα αναζητούσαν ξανά την ίδια τροφή. Όποιος τύχαινε να είναι μαζί τους και δοκίμαζε την τροφή τους προσβάλλονταν πνευματικά καθώς είχε μοιραστεί το διαβολικό γεύμα κι έκτοτε συμμετείχε στο ίδιο βρωμερό πλήθος˙ και όποιος λάμβανε ο,τιδήποτε απ’ αυτούς διέτρεχε κίνδυνο. Αναφέρεται ότι κάποιος ιππότης, συγγενής αυτού του κακού ανθρώπου, ήρθε και τον προειδοποίησε ανοικτά να παρατήσει αυτή την σέκτα και να επιστρέψει στους δικούς του και την κοινωνία της χριστιανικής χάρης. Κρατώντας τον άνθρωπο σε αναμονή με πονηράδα, ο Εόν του έκανε μια πολυτελή επίδειξη θαυμάτων διαφόρων ειδών, ώστε να τον παγιδεύσει με την παραπλανητική γητεία αυτών που είδε. “Είσαι συγγενής μας”, είπε. “Πάρε ότι θέλεις και όσα θέλεις από τα δικά μας”. Αλλά αυτός ο συνετός άνθρωπος σηκώθηκε κι έφυγε, επειδή είχε πει την προειδοποίησή του στον αέρα. Ωστόσο, ο ακόλουθός του, βλέποντας ένα γεράκι εξαιρετικής ομορφιάς, το επιθύμησε προς καταστροφή του. Ζήτησε και το έλαβε και χαρούμενος ακολούθησε τον κύριό του που αναχωρούσε. Ο τελευταίος του είπε, “Διώξε αμέσως αυτό που κουβαλάς, διότι δεν είναι το πουλί που φαίνεται, αλλά δαίμονας μεταμφιεσμένος”. Γρήγορα αποδείχτηκε η αλήθεια των λόγων του. Διότι αμέσως μόλις ο άφρων τύπος αρνήθηκε ν’ ακολουθήσει την συμβουλή, πρώτα παραπονέθηκε ότι το γεράκι του νύχιασε την παλάμη πολύ σφιχτά με τα γαμψά του νύχια˙ μετά τον σήκωσε στον αέρα από το χέρι και δεν τον ξαναείδαν από τότε.

Αυτός ο κακοπραγής, σεληνιασμένος από την δαιμονική επιρροή, αναφέρεται ότι στέλνονταν συχνά οπλισμένες δυνάμεις από τις αρχές για να τον κυνηγήσουν, όμως εις μάτην˙ τον αναζητούσαν αλλά δεν τον εύρισκαν. Τελικά, έχασε την βοήθεια των δαιμόνων, όταν δεν μπορούσαν άλλο να δρουν μέσω αυτού, διότι δεν μπορούν να κάνουν κάτι περισσότερο από αυτό που τους είναι επιτρεπτό από τις άνω δυνάμεις κατά την δίκαιη κρίση του Θεού. Συνελήφθη από τον αρχιεπίσκοπο της Rheims εύκολα. Το πλήθος της ακολουθίας του διαλύθηκε αλλά οι οπαδοί που ήταν προσκολλημένοι σ’ αυτόν και συνεργάτες του πιάστηκαν επίσης.

Όταν στάθηκε μπροστά στο συμβούλιο και ρωτήθηκε από τον ποντίφικα ποιος ήταν, απάντησε: “Είμαι ο Αιών που θα έρθω να κρίνω ζώντας και νεκρούς και τον κόσμο με φωτιά”. Επίσης, είχε ένα ραβδί με κάποιο παράξενο σχέδιο, ήταν διχαλωτό στο επάνω άκρο. Ρωτήθηκε τι σήμαινε το ραβδί γι’ αυτόν. Είπε, “Πρόκειται για άλυτο μυστήριο, διότι όπως κοιτά τον ουρανό με το δικράνι του, όπως το παρατηρείτε, ο Θεός έχει τα δύο τρίτα του κόσμου και το ένα τρίτο το έδωσε σε μένα. Από την άλλη, αν γυρίσω τις δύο κορυφές του ραβδιού προς τη γη και υψώσω το κάτω άκρο, που είναι μονό, προς τον ουρανό, κρατώντας τα δύο τρίτα του κόσμου για τον εαυτό μου, αφήνω μόνο το ένα τρίτο στον Θεό”. Σ’ αυτά η σύνοδος γέλασε και τον ειρωνεύτηκε γιατί ήταν αξιοκατάκριτος.

Εν τέλει, έζησε για λίγο χρονικό διάστημα, μετά την καταδικαστική απόφαση της συνόδου να τεθεί υπό περιορισμό, ώστε να μην διαδοθεί η αρρώστια του. Οι οπαδοί του – στους οποίους είχε δώσει βαρύγδουπα ονόματα, ονομάζοντας τον ένα Σοφία, τον άλλο Γνώση, κάποιον άλλο Κρίση και τους υπόλοιπους με τον ίδιο τρόπο – οδηγήθηκαν πρώτα στο δικαστήριο και μετά στην πυρά, προτίμησαν να πεθάνουν παρά ν’ αλλάξουν τις ζωές τους, διότι δεν δέχονταν με κανένα τρόπο τα ορθά δόγματα, αλλά πεισματικά επαίρονταν στα ψευδώνυμα, τόσο πολύ ώστε αυτός που λεγόταν Κρίση, με κακώς νοούμενη πίστη απείλησε με εκδικητική τιμωρία τους φύλακές του. Έμαθα από κάποιο σεβάσμιο πρόσωπο που ήταν παρόν όταν συνέβησαν αυτά κι έτυχε ν’ ακούσει αυτόν, που λεγόταν Κρίση, να επαναλαμβάνει, όπως οδηγούνταν στην τιμωρία, “Γη, άνοιξε!”, λες και η γη όφειλε να υπακούσει την εντολή του και να καταπιεί τους εχθρούς του, όπως τον Δαθάν και τον Αβειρών. Πόσο μεγάλη είναι η δύναμη της πλάνης, όταν βρει τόπο στην καρδιά!»

δ. Παρατηρήσεις.

Αν κάποιος ανατρέξει τα πρακτικά της συνόδου της Rheims του 1148 (Mansi 21.711-735), δεν βρίσκει καμιά αναφορά στον Εύδο. Στην σύνοδο ο Βερνάρδος του Κλαιρβώ κατηγόρησε τον Gilbert de la Porée, επίσκοπο Poitiers (1142-1154) για τριαδολογικές κακοδοξίες, αλλά δεν πέτυχε καταδίκη του. Επίσης στον 18ο κανόνα απαγορεύεται να προσφέρεται υποστήριξη ή καταφύγιο στους αιρεσιάρχες της Γασκώνης, της Προβηγκίας ή αλλού επί ποινή αφορισμού. Η περίπτωση του Εύδου δεν αναφέρεται. Ωστόσο, οι πηγές συμφωνούν ότι καταδικάστηκε από αυτή την σύνοδο, οπότε πληροφορία δεν μπορεί να παραβλεφθεί. Είναι πιθανόν η δίκη του να έγινε στο περιθώριο της συνόδου επειδή ήταν κατανοητό ότι ο τύπος ήταν παρανοϊκός. Έτσι δεν χρειαζόταν να γίνει μνεία στα πρακτικά.

i) Ο Otto του Freising[69] αναφέρει ότι ο Εύδος συνελήφθη από τον Suger (1081-1151, ηγούμενος από το 1127) ηγούμενο της μονής του αγίου Διονυσίου και αντιβασιλέα του Λουδοβίκου Ζ’ (1137-1180). Όλες οι άλλες πηγές συμφωνούν ότι τον συνέλαβε ο Αρχιεπίσκοπος της Rheims Σαμψών (1140-1161). Στα Annales Parchenses αναφέρεται ότι φυλακίστηκε στην porta Martis, μια από τις τέσσερις κύριες πύλες της πόλης[70].

ii) Όλες οι πηγές αναφέρουν ότι ο Εόν ήταν αμόρφωτος, ωστόσο ήξερε γράμματα. Το περίεργο θα ήταν να μην ξέρει, δεδομένης της αριστοκρατικής καταγωγής του. Όσο αμόρφωτος και να ήταν, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι αδυνατούσε ν’ αντιληφθεί την σημασία της αντωνυμίας «eum», που βρίσκεται στην φράση “per Eum qui venturus est judicare vivos et mortuos, et speculum per ignem”. Τα λατινικά δεν ήταν νεκρή γλώσσα τον ΙΒ’ αι. και ο Εόν δεν ήταν κάποιος αμόρφωτος χωριάτης. Επίσης είναι αδύνατο να πιστέψουμε ότι δεν γνώρισε την προφορά του ονόματός του στα γαλλικά, όπως ισχυρίζεται ο William. Μάλλον πρέπει ν’ αναζητηθεί αλλού η προέλευση του ονόματος Εόν. Αν προσέξει κάποιος τα ονόματα που έδωσε στους συνεργάτες του, Σοφία, Γνώση, Κρίση, (Sapientam, Scientiam, Judicium) διαπιστώνει ότι είναι τρεις από τους Αιώνες του γνωστικού Πληρώματος. Αμέσως, γίνεται κατανοητό ότι το όνομά του δεν ήταν Εόν, αλλά Αιών, και αυτό συμφωνεί με την ψευδαίσθηση της ανωτερότητάς του.

Οι λατινόφωνοι ιστορικοί και χρονογράφοι του Μεσαίωνα μπορεί να γνώριζαν καλά το έργο του Αυγουστίνου, αλλά είναι απίθανο να μπορούσαν να διαβάσουν τον άγιο Επιφάνιο. Έτσι στάθηκε αδύνατο ν’ αντιληφθούν τι σήμαινε η λέξη Αιών, οπότε το σύνδεσαν με το πραγματικό του όνομα, Εύδος. Οπωσδήποτε, ούτε ο Εύδος θα μπορούσε να διαβάσει τον άγιο Επιφάνιο. Από πού, λοιπόν, γνώρισε την γνωστική μυθολογία; Μία λύση υπάρχει. Φαίνεται ότι στον Μεσαίωνα είχε διατηρηθεί κάποιο είδος αφανούς προφορικής γνωστικής παράδοσης. Και αυτό το συμπέρασμα κάνει την περίπτωση του Εύδου σημαντικό αντικείμενο μελέτης, διότι δείχνει ότι οι Γνωστικοί είχαν επιβιώσει στην Δύση κατά την περίοδο των Σκοτεινών Χρόνων, κρυμμένοι φυσικά, ύστερα από τις θανατικές καταδίκες των Πρισκιλλιανών τον Στ’ αι[71].

Από πού έλαβε ο Εύδος την γνωστική προφορική παράδοση; Ποιος ήταν ο φορέας της; Αυτή η ερώτηση είναι δύσκολο ν’ απαντηθεί με συγκεκριμένο τρόπο. Σε μια ιστορική αναδρομή εντοπίζουμε την Θεούδα, τον Αδελβέρτο παλιότερα, τον Tnachelm και τον Εύδο τώρα, όλοι τους παρανοϊκοί ρήτορες που δημιούργησαν προσωποπαγείς σέκτες, χωρίς παρελθόν και χωρίς μέλλον. Έτσι, δεν μπορεί να εντοπιστεί η συνέχεια κάποιας γνωστικής σέκτας, πέρα από τα παραδείγματα. Αλλά τα παραδείγματα δείχνουν την επιβίωση του γνωστικισμού και την μετάδοσή του χρονικά, όχι μέσα από μια οργανωμένη αίρεση, αλλά δια μέσου ονομαστών αιρεσιαρχών, οι οποίοι με την δράση τους τράβηξαν την προσοχή των αρχών, πολιτικών και εκκλησιαστικών. Ίσως και αυτοί, αν ήταν λιγότερο μεγαλομανείς και παρανοϊκοί, αν απέφευγαν να συγκρουστούν με την εκκλησία, να διέλαθαν της προσοχής. Είναι, λοιπόν, πιθανό, αναγνωρίζοντας από τα ίχνη τον λέοντα, πολλοί ακόμη αιρεσιάρχες, με λιγότερο επιδεικτική δράση, να δίδαξαν κατά την διάρκεια των Σκοτεινών Χρόνων, χωρίς ν’ αφήσουν το στίγμα τους, μεταδίδοντας, όμως, την γνωστική διδασκαλία, διατηρώντας αυτόχθον υλικό, ώστε φθάνοντας οι απεσταλμένοι της Ανατολής, βρήκαν έτοιμο φύραμα.

iii) Η σύγχυση των χρονογράφων για την ετυμολογία του ονόματος προκύπτει από την αυτο-ανακήρυξη του Εύδου σε Ιησού Χριστού. Έτσι οι φράσεις «per eudem» και «per eum», «δι’ αυτού», χρησιμοποιήθηκαν από τους οπαδούς του με την μορφή «per Eudum», «διά του Εύδου», και αυτές οι φράσεις με την σειρά τους χρησιμοποιήθηκαν για την προβολή του Εύδου ως Μεσσία.

ε. Βιβλιογραφία.

- Norman Cohn, The Pursuit of the Millenium, London 1957, pp. 38-40 κ.ε.

- J.B. Russell, Dissent and Reform, University of California Press, pp. 118-124.

- Malcolm Lambert, Medieval Heresy, Oxford 32002, p.61.

- Steven Runciman, The Medieval Manichee, Cambridge University Press 1947, pp.120-121.

- Arno Borst, Die Katharer, Stuttgart 1953, p. 87 κ.ε.

- H. C. Lea, History of the Inquisition, New York 1887, vol. I p. 66.

Κολονία, 1144 μ.Χ.

α. Ιστορικά.

Ο Eberwin ήταν ηγούμενος στο πραιμονστρατενσιανό αβαείο του Steinfeld το 1143-4. Σε επιστολή του απευθύνεται στον Βερνάρδο, του αναφέρει την ύπαρξη δύο αιρετικών ομάδων στην Κολονία και ζητά την βοήθειά του στην θεολογική αντιμετώπιση των κακοδοξιών τους.

Από τις δύο ομάδες, η πρώτη είναι ολοφάνερα Καθαροί. Αναφέρονται όλες οι διδασκαλίες του Καθαρισμού εκτός από την δυαρχία. Αυτή φαίνεται παρέμενε εσωτερική γνώση και δεν κηρύττονταν δημόσια. Η δεύτερη ομάδα έχει σχέση με την αίρεση την οποία διέδιδε ο Ερρίκος της Le Mans. Η αίρεση αυτή μαζί με την αντίστοιχη του Πέτρου της Bruys θα αποτελέσουν αντικείμενο επόμενης μελέτης, γι’ αυτό και το απόσπασμα θα περιοριστεί σε όσα γράφει ο Eberwin για τους πρώτους.

Ο Βερνάρδος δεν απάντησε άμεσα στον Eberwin αλλά έλαβε υπόψη του τις πληροφορίες που του παρέθεσε στην σύνθεση των αντιαιρετικών ομιλιών του. τις οποίες ενέταξε στα σχόλια στο Άσμα Ασμάτων. Οι ομιλίες αυτές (Sermones) χρονολογούνται στο 1144, λίγο πριν το ταξίδι του στην Languedoc[72]. Από το απόσπασμα που θα παρατεθεί φαίνεται ότι ο Βερνάρδος αντιμετωπίζει μανιχαϊκές διδασκαλίες.

β. Πηγές.

Η επιστολή βρίσκεται στο Sancti Bernardi Epistolae (no 472, Everwini Steinfeldensis praepositi ad S. Bernardum) PL 182.676-680 (λατινικό κείμενο). Αγγλική μετάφραση W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 127-32˙ R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), pp. 74-78.

Η Ομιλία του Βερνάρδου (Sermon 65) που αποτελεί αντιμετώπιση της αναφερόμενης στην επιστολή αίρεσης, βρίσκεται στο Sancti Bernardi Sermones super Cantica canticorum, ed. J. Leclercq, C.H. Talbot, H. M. Rochais, στη σειρά Sancti Bernardi Opera I-II, Rome 1957-1957, vol. II 172-77.

γ. Κείμενα.

Α.

«Προς τον σεβαστό Κύριο και Πατέρα, Βερνάρδο, ηγούμενο του Κλαιρβώ,

Εβεργίνος, ταπεινός υπηρέτης του αβαείου του Steinfeld, στέλνει ευχές υπέρ υγείας εν Κυρίω, ώστε να ενδυναμώνει την Εκκλησία του Χριστού.

1. Ἀγαλλιάσομαι ἐγώ ἐπί τά λόγιά σου ὡς ὁ εὑρίσκων σκῦλα πολλά[73]. Είναι συνήθειά σου σε όσα λες και γράφεις για να μας στείλεις να κάνεις Μνήμη τοῦ πλήθους τῆς χρησότητός Του[74], ειδικά στο Άσμα της αγάπης του Νυμφίου και της Νύμφης, το οποίο είναι του Χριστού και της Εκκλησίας, ώστε να μπορέσουμε αληθινά να πούμε στον Νυμφίο, Σύ τετήρηκας τόν καλόν οἶνον ἕως ἄρτι[75]. Σε ανέδειξε σε αρχιτρίκλινό μας σε αυτό, το κρασί πολύτιμο: είθε να μην παύσης ποτέ να μας το προσφέρεις και ούτε να διστάσεις. [Διότι] δεν θ’ αδειάσουν ποτέ οι λίθινες υδρίες. Ούτε η αναπηρία θα σε δικαιολογήσει, διότι στην εκπλήρωση του καθήκοντος, η ευσέβεια προσφέρει περισσότερα από την άσκηση φυσικής δύναμης. Ούτε μπορείς να επικαλεστείς ότι είσαι απασχολημένος. Δεν γνωρίζω κάτι που θα μπορούσε να έχει προτεραιότητα από αυτόν τον σκοπό, τόσο ζωτικό για το κοινό καλό.

Από τις λίθινες υδρίες, Αγιότατε Πατέρα, πόσο πολύ μας έχεις δώσει να γευθούμε ήδη! Αρκετό έχει ξεχειλίσει από την πρώτη για να δώσει σοφία και δύναμη ενάντια στις επιθέσεις των Γραμματέων και των Φαρισαίων˙ από την δεύτερη, ενάντια στα επιχειρήματα και τις λοιδορίες των ειδωλολατρών˙ από την τρίτη, ενάντια στις λεπτές απάτες των αιρετικών˙ από την τέταρτη, ενάντια στους ψευδο-Χριστιανούς˙ από την πέμπτη, ενάντια στους αιρετικούς που θα εμφανιστούν προς το τέλος του κόσμου, για τους οποίους μιλώντας ο Απόστολος, Τό Πνεῦμα ῥητῶς λέγει ὅτι ἐν ὑστέροις καιροῖς ἀποστήσονταί τινες τῆς πίστεως, προσέχοντες πνεύμασι πλάνοις καί διδασκαλίαις δαιμονίων, ἐν ὑποκρίσει ψευδολόγων, κεκαυστηριασμένων τήν ἰδίαν συνείδησιν, κωλυόντων γαμεῖν, ἀπέχεσθαι βρωμάτων ἅ ὁ Θεός ἔκτισεν εἰς μετάληψιν μετά εὐχαριστίας τοῖς πιστοῖς καί ἐπεγνωκόσι τήν ἀλήθειαν[76]. Από την έκτη λίθινη υδρία θα πιουν οι πιστοί μέχρι κορεσμού, ενδυναμούμενοι ενάντια σ’ αυτόν, ο οποίος θα ξεπροβάλει αδιαμφισβήτητα μέσα από την τοιαύτη αποστασία από την πίστη, για να εξαπατήσει, αυτός ο άνθρωπος της αμαρτίας, ο υιός της απωλείας[77], ὁ ἀντικείμενος καί ὑπεραιρόμενος ἐπί πάντα λεγόμενον Θεόν ἤ σέβασμα… οὗ ἐστιν ἡ παρουσία κατ’ ἐνέργειαν τοῦ σατανᾶ ἐν πάσει δυνάμει καί σημείοις καί τέρασι ψεύδους καί ἐν πάσῃ ἀπάτῃ τῆς ἀδικίας ἐν τοῖς ἀπολλυμένοις[78]. Μετά απ’ αυτήν, μια έβδομη υδρία θα είναι αχρείαστη, όταν οἱ υἱοί τῶν ἀνθρώπων μεθυσθήσονται από πιότητος τοῦ οἴκου τοῦ Θεοῦ, καί τοῦ χειμάρρου τῆς τρυφῆς Του[79].

Ω καλέ πατέρα, έδωσες ήδη άφθονο ποτό από την τέταρτη υδρία για να μας διορθώσεις, να μας οικοδομήσεις, να μας τελειοποιήσεις κατά μέτρο καθώς ξεκινάμε προς, προοδεύομε εις, ή ερχόμαστε κοντά στην τελειότητα. Στο τέλος του χρόνου η διδασκαλία σου θα προμηθεύσει ισχυρή άμυνα ενάντια στην αδιαφορία και την διαστροφή των ψευδο-αδελφών.

Είναι καιρός τώρα να αντλήσεις από την πέμπτη υδρία και ν’ αντιμετωπίσεις δημόσια τους νέους αιρετικούς, οι οποίοι παντού σε όλες τις εκκλησίες αναθυμιάζουνε από τον λάκκο της κολάσεως, ωσάν ο πρίγκιπας τους να πρόκειται κιόλας να ξαμολυθεί, και η μέρα του Κυρίου να βρίσκεται προ των πυλών[80]. Και αυτό το εδάφιο στο Άσμα Ασμάτων, για το οποίο μου μίλησες, Πατέρα, ότι πρόκειται να σχολιάσεις, δηλ. Πιάσατε ἡμῖν ἀλώπεκας μικρούς ἀφανίζοντας ἀμπελώνας[81], εφαρμόζεται σ’ αυτό το μυστήριο και σ’ έφερε με φυσικότητα στην πέμπτη υδρία. Γι’ αυτό, Πατέρα, σε ικετεύω να αναλύσεις όλα τα άρθρα της αίρεσης αυτών των ανθρώπων, που έπεσαν στην αντίληψή μας, θέσε εναντίον τους τα επιχειρήματα και τα αρμόδια κείμενα της πίστεώς μας, κι έτσι εξαφάνισέ τους.

2. Εδώ, στην γειτονιά της Κολονίας, ανακαλύφθηκαν πρόσφατα κάποιοι αιρετικοί, από τους οποίους μερικοί επέστρεψαν στην Εκκλησία μετά την απαιτούμενη μετάνοια. Δύο, ωστόσο – ένας άνδρας που τον είχαν για επίσκοπο και ο βοηθός του – κρατάνε την θέση τους εναντίον μας σε μια συνάθροιση κληρικών και λαϊκών, παρουσία του ιδίου του Αρχιεπισκόπου και μερικών αριστοκρατών, υπερασπιζόμενοι την αίρεσή τους με τα λόγια του Χριστού και του Αποστόλου. Αλλά όταν αντιλήφθηκαν ότι δεν μπορούν ν’ αποδείξουν τις θέσεις τους, ζήτησαν μια μέρα να ετοιμαστούν και να μπορέσουν να παρουσιάσουν μερικούς από τους βοηθούς τους, άνδρες μορφωμένους στην πίστη τους, υποσχόμενοι ότι θα εξιλεώνονταν στην Εκκλησία αν βρίσκονταν οι διδάσκαλοί τους ανήμποροι να προσφέρουν ικανοποιητική απόκριση˙ αλλιώς προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να ταλαντεύονται στην πίστη τους. Αφού συμφωνήθηκε αυτό έγινε προσπάθεια να λογικευθούν που κράτησε τρεις μέρες αλλά δεν ήταν δυνατόν να μετανοήσουν. Αποτέλεσμα, παρά την θέλησή μας, να τους αρπάξει το πλήθος, που υποκινούνταν από υπερβολικό ζήλο, και να τους πετάξει στην φωτιά όπου κάηκαν. Είναι θαυμαστό το ότι υπέμειναν την πυρά όχι μόνο με υπομονή, αλλά και με χαρά. Σ’ αυτό το σημείο, Άγιε Πατέρα, θα ήθελα από σένα, να εξηγήσεις από πού προέρχεται σ’ αυτά τα μέλη του σατανά, σταθερότητα τέτοια, που δεν συναντιέται παρά σπάνια ακόμη και σε αφοσιωμένους στην πίστη του Χριστού.

3. Αυτή είναι η αίρεση αυτών των ανθρώπων. Λένε ότι μόνο η δικιά τους είναι η Εκκλησία, στο σημείο που αυτοί μόνοι ακολουθούν τα βήματα του Χριστού. Συνεχίζουν να είναι οι πραγματικοί μιμητές της αποστολικής ζωής, ζητώντας όχι αυτά τα του κόσμου, χωρίς να κατέχουν σπίτια, ή γαίες, ή ο,τιδήποτε δικό τους, όπως και ο Χριστός δεν είχε κάτι δικό του ούτε επέτρεψε στους ακολούθους του το δικαίωμα της ιδιοκτησίας.

“Εσείς, όμως”, λένε, “προσθέτετε σπίτια στα σπίτια, χωράφια στα χωράφια, και ζητάτε όσα είναι του κόσμου. Το κάνετε σε τέτοιο βαθμό, ώστε αυτοί που θεωρούνται τέλειοι ανάμεσά σας, όπως οι μοναχοί και οι απλοί εκκλησιαστικοί, αν και δεν έχουν τίποτα δικό τους και τα έχουν όλα κοινά, παρόλα αυτά κατέχουν όλα αυτά τα πράγματα”.

Για τον εαυτό τους λένε: “Εμείς, οι φτωχούληδες του Θεού, που δεν έχουμε μόνιμη κατοικία και ταξιδεύουμε από πόλη σε πόλη σαν πρόβατα εν μέσω λύκων, διωκόμαστε όπως οι Απόστολοι και οι Μάρτυρες, παρά το γεγονός ότι ζούμε αυστηρή και αγία ζωή, επιμένοντας μέρα και νύχτα στην νηστεία και στην εγκράτεια, στις προσευχές, και στην εργασία, από την οποία ζητάμε μόνο τα απαραίτητα για την επιβίωση. Τα υποφέρουμε διότι δεν είμαστε εκ του κόσμου τούτου. Αλλά εσείς εραστές του κόσμου, έχετε ειρήνη με αυτά διότι είστε εκ του κόσμου τούτου. Ψευδαπόστολοι που μολύνουν τον λόγο του Χριστού, που ενδιαφέρονται για το συμφέρον τους, οδήγησαν εσάς και τους πατέρες σας μακριά από την αληθινή οδό. Εμείς και οι πατέρες μας, που είμαστε της αποστολικής διαδοχής, συνεχίζουμε με την χάρη του Χριστού και θα παραμείνουμε έτσι μέχρι το τέλος του κόσμου. Για να διαχωρίσει εμάς από σας ο Χριστός είπε, Ἀπό τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθαι αὐτούς[82]. Οι καρποί μας συνίστανται στο ότι ακολουθούμε τα βήματα του Χριστού”.

Στην διατροφή τους απαγορεύουν κάθε είδους γάλα και ότι φτιάχνεται από αυτό και ότι προκύπτει από συνουσία. Σε αυτό το θέμα διαφέρουν από μας στον τρόπο της ζωής τους. Σχετικά με τις ιερουργίες τους κρατάν μυστικότητα. Ωστόσο, έχουν ομολογήσει δημοσίως σε μας ότι στα καθημερινά τους γεύματα, κατά τον τρόπο του Χριστού και των Αποστόλων, με την προσευχή του Κυρίου καθαγιάζουν την τροφή και το νερό τους, κι έτσι το μεταβάλλουν σε σώμα και αίμα Χριστού, κι έτσι θρέφουν τον εαυτό τους ως μέλη του σώματος του Χριστού. Εμείς, λένε, δεν κρατάμε την αλήθεια με τα μυστήρια, αλλά κάποιο είδος σκιάς, ανθρώπινη παράδοση.

Επίσης, έχουν ομολογήσει δημοσίως, ότι εκτός από [το βάπτισμα εις] το νερό, βαπτίζουν και έχουν βαπτισθεί με φωτιά και Πνεύμα, προβάλλοντας την μαρτυρία του Ιωάννου του Βαπτιστού, ο οποίος, ενώ βάπτιζε με νερό, είπε για τον Χριστό, Αὐτός ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ και πυρί[83]˙ και αλλού, Ἐγώ μέν βαπτίζω ἐν ὕδατι˙ μέσος δέ ὑμῶν ἕστηκεν ὅν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε[84], ωσάν να επρόκειτο να προσθέσει: “Αυτός θα σας βαπτίσει με άλλο βάπτισμα εκτός αυτό του ύδατος”. Ότι αυτό το βάπτισμα γίνεται με την επίθεση των χειρών, ζήτησαν να το αποδείξουν με την μαρτυρία του Λουκά στις Πράξεις των Αποστόλων, ο οποίος περιγράφοντας το βάπτισμα που έλαβε ο Παύλος από τον Ανανία κατ’ εντολή του Χριστού, δεν κάνει αναφορά σε ύδωρ αλλά μόνο στην επίθεση των χειρών[85]. Ό,τι άλλο βρουν για την επίθεση των χειρών, είτε στις Πράξεις είτε στις Επιστολές του Παύλου, το ερμηνεύουν ότι αναφέρεται στο βάπτισμα. Όποιον βαπτίζεται έτσι από αυτούς, τον ονομάζουν “Εκλεκτό”, και λένε ότι έχει την δύναμη να βαπτίζει άλλους, όσους βρίσκονται άξιοι, και να λειτουργεί το σώμα και το αίμα του Χριστού στο τραπέζι. Με την επίθεση των χειρών, κάποιος που βρίσκεται στις τάξεις αυτών που ονομάζουν “Ακροατές” συγκαταριθμείτε με τους “πιστούς”˙ έτσι κερδίζει την άδεια να παρίσταται στις προσευχές τους, μέχρι την στιγμή που τον εκτιμούν αρκετά δοκιμασμένο να γίνει “Εκλεκτός”. Δεν δίνουν αξία στο δικό μας βάπτισμα. Καταδικάζουν τον γάμο, αλλά δεν μπόρεσα να μάθω απ’ αυτούς τον λόγο, είτε επειδή δεν τόλμησαν να τον αποκαλύψουν ή, περισσότερο πιθανό, επειδή δεν γνωρίζουν.

(Οι παράγραφοι 4 & 5 αναφέρονται σε μια δεύτερη ομάδα αιρετικών και θα εξεταστεί αργότερα)

«6. Άγιε Πατέρα, αιτούμεθα το άγρυπνο ενδιαφέρον σου γι’ αυτό το πολύμορφο κακό, και παροτρύνουμε να κατευθύνεις την μύτη από το ακόντιό σου κατά των άγριων θηρίων. Μην μας απαντήσεις ότι “ὁ πύργος τοῦ Δαυίδ”, στον οποίο καταφεύγουμε ζητώντας καταφύγιο είναι επαρκώς ᾠκοδομημένος εἰς θαλπιώθ˙ χίλιοι θυρεοί κρέμανται ἐπ’ αὐτόν, πᾶσαι βολίδες τῶν δυνατῶν[86]. Διότι είμαστε άπειροι και ασύνετοι˙ θα θέλαμε, λοιπόν, Πατέρα, από τον ζήλο σου ν’ αρματωθεί ο οπλισμός σε ένα μέρος, απ’ όπου θα είναι άμεσα διαθέσιμος, να τον χρησιμοποιήσουμε ενάντια στα αμέτρητα τέρατα, και να είναι πιο αποτελεσματικός στο να αντισταθεί σ’ αυτά.

Θα πρέπει επίσης να γνωρίζετε, Κύριέ μου, ότι όσοι έχουν επιστρέψει στην Εκκλησία μας έχουν πει, ότι αυτοί οι αιρετικοί έχουν πλήθος ακολούθων σκορπισμένους σε όλο τον κόσμο, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται πολλοί από τους κληρικούς μας και τους μοναχούς. Πράγματι, αυτοί που κάηκαν μας είπαν κατά την διάρκεια της ανάκρισης, ότι αυτή η αίρεση παραμένει κρυμμένη από τον καιρό των μαρτύρων μέχρι τις μέρες μας, κι έχει επιζήσει έτσι στο Βυζάντιο και κάποιες άλλες χώρες. Είναι αυτοί οι αιρετικοί που αποκαλούνται απόστολοι κι έχουν τον δικό τους πάπα. Είναι άλλοι που δεν δέχονται τον δικό μας πάπα, ούτε αναγνωρίζουν άλλον στην θέση του. Αυτοί οι απόστολοι του σατανά έχουν ανάμεσά τους γυναίκες ορκισμένες στην εγκράτεια (έτσι λένε): χήρες, παρθένες και τις συζύγους τους, μερικές ανάμεσα στους Εκλεκτούς, μερικές ανάμεσα στους πιστούς. Ισχυρίζονται ότι σ’ αυτό ακολουθούν το παράδειγμα των αποστόλων, στους οποίους επιτρέπονταν το δικαίωμα να έχουν γυναίκες γύρω τους.

Χαίρε εν Κυρίω.»

Β. Ομιλία Βερνάρδου του Κλαιρβώ.

«Σας κήρυξα ήδη δύο ομιλίες[87] σε έναν στίχο˙ είμαι έτοιμος να σας παραδώσω και μια τρίτη, αν πραγματικά δεν σας κουράζει να την ακούσετε. Και πιστεύω ότι είναι αναγκαίο. Διότι, αλήθεια, ό,τι ενδιαφέρει τον οικιακό μας αμπελώνα – και μ’ αυτό αναφέρομαι σε σας – έχει, νομίζω, καλυφθεί αρκετά καλά στις δύο προηγούμενες ομιλίες, ώστε να μπορεί να προστατεύει τον αμπελώνα από τις κακίες των τριών ειδών αλεπούδων: κόλακες, συκοφάντες, και κάποια πνεύματα πλάνης, ικανά και εκπαιδευμένα να παρουσιάζουν το κακό κάτω από το κάλυμμα του καλού.

Αλλά δεν έχω χειριστεί επαρκώς τον αμπελώνα του Κυρίου, από τον οποίο εννοώ έχει καλυφθεί η γη και του οποίου κι εμείς είμαστε κομμάτι – έναν εκτεταμένο αμπελώνα, φυτεμένο από το χέρι του Κυρίου, εξαγορασμένο με το αίμα Του, ποτισμένο με τον λόγο του, πολλαπλασιασμένο με την χάρη Του, καρποφορούμενο από το πνεύμα Του. Το αποτέλεσμα της πιότερης φροντίδας για τον δικό μας αμπελώνα είναι ότι ήμουν λιγότερο χρήσιμος για το κοινό καλό. Τώρα, ωστόσο, ο μεγάλος αριθμός αυτών που τον γκρεμίζουν, ο μικρός αριθμός αυτών που τον υπερασπίζονται, και η δυσκολία της άμυνας με κάνουν να δραστηριοποιηθώ για χάρη του.

Η κάλυψη προκαλεί την δυσκολία. Αν και η Εκκλησία από την αρχή είχε πάντα τις αλεπούδες της, όλες ανακαλύφθηκαν γρήγορα και απομακρύνθηκαν˙ ο αιρετικός πολεμούσε ανοικτά (εξαιτίας του ότι ήταν αιρετικός κυρίως για τον λόγο ότι επιθυμούσε να κατακτήσει φανερά) και κατατροπώνονταν. Κι έτσι, αυτές οι αλεπούδες πιάστηκαν εύκολα. Διότι, τί σημασία είχε, αν ένας αιρετικός παρέμενε στο σκοτάδι της ισχυρογνωμοσύνης του αφότου η αλήθεια είχε ξεκαθαριστεί και διακηρυχθεί, και σαν εξόριστος στα δεσμά θα μαραίνονταν μόνος του; Η αλεπού ήταν γνωστό ότι πιάστηκε, η ασέβειά της καταδικάστηκε, και ο ασεβής είχε έρθει στο προσκήνιο, για ν’ αποτελέσει, βεβαίως, ένα επίφοβο παράδειγμα, χωρίς καρπούς, άγονος. Έκτοτε, κατά τα λόγια του προφήτη ο τοιούτος θα είχε μήτραν ἀτεκνοῦσαν καί μαστούς ξηρούς[88], διότι πλάνες που έχουν αντιμετωπιστεί ανοικτά δεν αναβλαστάνουν, και το εκδηλωμένο ψεύδος δεν αναφύεται.

2. Τι θα πρέπει να κάνουμε για να πιάσουμε αυτές τις πανούργες αλεπούδες, αυτές που προτιμούν να κάνουν ζημιά παρά να επικρατούν και που δεν προτιμούν να αποκαλυφθούν, αλλά να ξεγλιστρούν στο σκοτάδι; Για όλους τους προηγούμενους αιρετικούς η μόνιμη επιθυμία ήταν να κερδίσουν φήμη μέσω της επίδειξης ασυνήθους γνώσης. Μόνο αυτή η αίρεση, πιο μοχθηρή και επιδέξια από τις άλλες, τρέφεται από τις πληγές των άλλων, αδιάφορη για την δική της φήμη. Προειδοποιημένη, πιστεύω, από τα παραδείγματα των προηγούμενων αιρέσεων (οι οποίες, όταν αποκαλύφθηκαν, δεν μπόρεσαν να ξεφύγουν, αλλά καθυποτάχθηκαν γρήγορα), με νέο είδος πανουργίας, εργάσθηκε προσεκτικά το μυστήριο της ανομίας[89], πράττοντας αυτό πιο ελεύθερα, καθώς είναι πιο φευγαλέα. Τελικά, τα μέλη της, έχει αναφερθεί, ότι έχουν τακτοποιηθεί σε κρυφά μέρη˙ ἐκραταίωσαν ἑαυτοῖς λόγον πονηρόν[90], “ορκιστείτε αλήθεια ή ψέμματα, μόνο μην προδίδετε το μυστικό[91]”. Λένε, για να είναι σίγουροι, ότι δεν συγκατατίθενται αλλιώς, υπό καμία συνθήκη, να ορκιστούν, εξαιτίας του ευαγγελικού χωρίου, Ἐγώ δέ λέγω ὑμῖν, μή ὀμόσαι ὅλως[92]. Ὦ ἀνόητοι καί βραδεῖς τῇ καρδίᾳ[93], γεμάτοι φανερά με το πνεύμα των Φαρισαίων, οἱ διυλίζοντες τόν κώνωπα, τήν δέ κάμηλον καταπίνοντες[94]! Είναι παράνομο να ορκίζεστε, αλλά νόμιμο να ορκίζεστε ψέματα; Επιτρέπεται μόνο στην μια περίπτωση και όχι στην άλλη; Από πιο εδάφιο του Ευαγγελίου, παρακαλώ, αντλείτε αυτή την εξαίρεση, εσείς, οι οποίοι δεν παραλείπετε ούτε ένα γιώτα με τις καυχησιολογίες σας; Είναι αποδεδειγμένο ότι είστε προληπτικά προσεκτικοί σχετικά με τον όρκο και αδιάντροπα έτοιμοι για ψευδορκία. Ω τι διαστροφή! Αυτό που δόθηκε ως προσεκτική συμβουλή, δηλαδή, να μην ορκίζονται ψευδώς, το παρατρέχουν με δική τους επιλογή, ως θέμα σπουδαιότητας. Λένε: “Όχι, αλλά δεν μας επιτρέπεται ν’ αποκαλύψουμε το μυστήριό μας”, λες και δεν ισχύει Δόξα Θεοῦ αποκαλύπτει λόγον[95]. Ζηλεύουν την δόξα του Θεού; Πιστεύω περισσότερο, ότι επειδή έχουν επίγνωση του γεμάτου ντροπή μυστηρίου τους, κοκκινίζουν να το γνωστοποιήσουν. Διότι υπάρχουν αναφορές ότι εμπλέκονται μυστικά σε μιαρές και ασεμνες πρακτικές, όπως τα απόκρυφα των αλεπούδων έχουν μια δυσοσμία.

3. Αλλά προσπερνώ ό,τι θα αρνούνταν. Ας απαντήσουν σε αποδεδειγμένα γεγονότα. Είναι αλήθεια, ότι σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, θα απέφευγαν να δώσουν το άγιο στα σκυλιά, τους μαργαρίτες στους χοίρους[96]; Αλλά αυτό είναι σαν να ομολογούν δημόσια, ότι αυτοί που θεωρούν όσους είναι μέλη της Εκκλησίας, ως σκυλιά και χοίρους, δεν είναι μέλη της Εκκλησίας. Νομίζουν ότι το μυστικό τους, όποιο κι αν είναι, πρέπει να κρατιέται κρυφό από όλους ανεξαιρέτως, όσους δεν ανήκουν στην σέκτα τους. Σε συνδυασμό με αυτήν την καταδίκη, δεν θα απαντήσουν σε ερωτήσεις, από φόβο της έκθεσης, κάτι το οποίο επιζητούν να αποφύγουν με κάθε τρόπο. Αλλά δεν θα το αποφύγουν! Δώστε μου ξεκάθαρη απάντηση, καλοί μου, εσείς που είστε πιο σοφοί απ’ όσο επιβάλλεται και ανόητοι πέρα από κάθε έκφραση: αυτό το μυστήριο που κρύβεται, είναι από τον Θεό ή όχι; Αν ναι, τότε γιατί δεν το κάνετε γνωστό προς δόξαν Αυτού; Διότι, η δόξα του Θεού αποκαλύπτει λόγο. Εάν όχι, τότε γιατί πιστεύετε αυτό που δεν είναι από τον Θεό, εκτός κι αν είστε αιρετικοί; Γι’ αυτό, ας αποκαλύψουν είτε το μυστικό του Θεού, προς δόξαν Αυτού, είτε ας αρνηθούν ότι το μυστικό είναι από τον Θεό και να παραδεχθούν ότι είναι αιρετικοί. Ή τουλάχιστον, ας ομολογήσουν ανοικτά ότι είναι εχθροί της δόξας του Θεού, εφόσον είναι απρόθυμοι ν’ αποκαλύψουν αυτό το οποίο ξέρουν ότι είναι προς δόξαν Αυτού. Η αλήθεια της Γραφής μιλά χωρίς αμφιβολία, Δόξα βασιλέως κρύπτει λόγον, δόξα δέ Θεού τιμᾷ πράγματα[97]. Είστε απρόθυμοι να το αποκαλύψετε; Τότε είστε απρόθυμοι να δοξάσετε τον Θεό.

Αλλά ίσως να μην δέχεστε αυτό το βιβλίο. Ας είναι. Ωστόσο, μόνο από το Ευαγγέλιο πρεσβεύουν ότι είναι μοναδικοί αυτοί ζηλωτές ακόλουθοι. Ας απαντήσουν, τότε, σε αυτό το εδάφιο από το Ευαγγέλιο, που λέει, ὅ λέγω ὑμῖν ἐν τῇ σκοτίᾳ, εἴπατε ἐν τῷ φωτί, καί ὅ εἰς τό οὖς ἀκούετε, κηρύξατε ἐπί τῶν δωμάτων[98]. Η σιωπή δεν επιτρέπεται πλέον. Είναι για να κρατιέται μυστικό αυτό που ο Θεός διέταξε να γίνει γνωστό; Πρέπει το ευαγγέλιό σας να παραμένει πάντα κρυφό; Υποψιάζομαι ότι το δικό σας δεν είναι ίδιο με του Παύλου, διότι αυτός επιβεβαιώνει ότι δεν είναι κρυφό˙ λέει εἰ δέ καί ἔστι κεκαλυμμένον τό εὐαγγέλιον ἡμῶν, ἐν τοῖς ἀπολλυμένοις ἐστί κεκαλυμμένον[99]. Σκεφτείτε μήπως μιλάει για σας, ανάμεσα στους οποίους το Ευαγγέλιο βρίσκεται κεκαλυμμένο. Τι φανερότερο από το ότι θα χαθείτε; Ή μήπως δεν δέχεστε ούτε τον Παύλο; Το άκουσα κι αυτό για κάποια άτομα[100]. Διότι, όλοι εσείς δεν συμφωνείτε μεταξύ σας σε όλα, εκτός στο ότι διαφωνείτε μαζί μας.

4. Αλλά σε κάθε περίπτωση, Αν δεν κάνω λάθος, όλοι δέχεστε αδιακρίτως, σαν να έχουν την ίδια αυθεντία με το Ευαγγέλιο, όλα τα λόγια, τα γραπτά και τις παραδόσεις αυτών που ήταν σωματικά παρόντες με τον Σωτήρα. Κράτησαν το Ευαγγέλιό τους κρυφό; Παρέμειναν σιωπηλοί σχετικά με την αδυναμία της σάρκας στον Χριστό[101], τα φοβερά γεγονότα του θανάτου Του, την ατίμωση του Σταυρού; Που είναι το αποστολικό μοντέλο ζωής για το οποία καυχάστε; Αυτοί κηρύττουν δυνατά, εσείς ψιθυρίζετε. Αυτοί κηρύττουν δημόσια, εσείς στις γωνίες. Αυτοί ὡς νεφέλαι πέτανται[102] εσείς ενεδρεύετε στα σπίτια σας, στα σκοτεινά και στα κελάρια. Τι όμοιο έχετε εσείς μ’ αυτούς; Το ότι δεν παίρνετε μαζί γυναίκες στα ταξίδια σας, αλλά ζείτε μαζί τους στο σπίτι; Το να πηγαίνετε μαζί τους στα φανερά δεν είναι τόσο ύποπτο, όσο το να ζείτε μαζί. Αλλά ποιος θα υποψιάζονταν αυτούς που ανασταίνουν νεκρούς; Κάντε το, και θα πιστέψω στην συνεύρεση ανδρός και γυναικός! Αλλιώς, τολμάτε να σφετερίζεστε το προνόμιο αυτών, των οποίων την αγιότητα δεν έχετε. Το να είναι κανείς πάντα με μια γυναίκα και να μην την γνωρίζει σαρκικά, δεν είναι μεγαλύτερο από το ν’ ανασταίνει νεκρούς; Το έλαττον δεν μπορείτε να πράξετε, πώς να πιστέψω ότι πράττετε το μείζον; Κάθεστε καθημερινά με μια παρθένο στο τραπέζι, η κλίνη σας είναι δίπλα στην δική της στο δωμάτιο, τα μάτια σας συναντούνται σε συζητήσεις, τα χέρια σας αγγίζουν τα δικά της στις εργασίες – και θέλετε να θεωρείστε εγκρατείς; Ίσως να είστε, αλλά αμφιβάλλω. Για μένα είστε σκάνδαλο. Αφαιρέστε το αίτιο του σκανδάλου˙ Ίσως έτσι αποδείξετε ότι είστε πραγματικά ακόλουθοι του Ευαγγελίου, όπως καυχάστε. Δεν ρίχνει το φταίξιμο στο Ευαγγέλιο αυτός που υπήρξε αίτιος σκανδάλου σε μέλος της Εκκλησίας; Είστε αίτιο σκανδάλου για όλη την Εκκλησία. Είστε αλεπούδες που καταστρέφουν τον αμπελώνα. Βοηθείστε με, σύντροφοι, να τις πιάσω! Ή καλύτερα πιάστε τες για μας, ω άγιοι άγγελοι! Είναι εξαιρετικά πανούργες, περιεβάλοντο ἀδικίαν καί ἀσέβειαν ἑαυτῶν[103]. Βέβαια, κάτι τόσο μικρό και πανούργο μπορεί εύκολα να εξαπατήσει τα ανθρώπινα μάτια. Είναι άραγε αυτό αλήθεια και για σας; Σε σας [άγιοι άγγελοι], λοιπόν, ως συντρόφους του Νυμφίου, απευθύνονται τα λόγια, πιάσατε ἡμῖν ἀλώπεκας μικρούς[104]. Γι’ αυτό εκτελέστε την εντολή˙ πιάστε μας αυτές τις μικρές και πονηρές αλεπούδες, τις οποίες μέχρι τώρα καταδιώξαμε, αλλά, δυστυχώς, μάταια! Καθοδηγείστε και συμβουλεύστε μας πώς να εντοπίσουμε την απάτη. Διότι αν το κάνουμε είναι σαν να πιάσαμε την αλεπού, επειδή κάνει περισσότερη ζημιά υποκρινόμενη τον πιστό παρά ως αληθινός αιρετικός. Αλλά κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει, τι βρίσκεται στο μυαλό κάποιου άλλου, εκτός εάν συμβεί να φωτιστεί από το Πνεύμα του Θεού ή να εμπνευσθεί από την φροντίδα των αγγέλων. Τι σημάδι θα μας παραχωρήσετε, ώστε αυτή κάκιστη η αίρεση, τόσο επιτήδεια στην υποκρισία όχι μόνο του λόγου αλλά και της ζωής, να μπορέσει να εκτεθεί;

5. Πρόσφατη ζημιά στον αμπελώνα, αλήθεια, δείχνει ότι η αλεπού εργάζεται, αλλά δεν ξέρω με ποιο απατηλό κόλπο το πανούργο ζώο καλύπτει τα ίχνη του και δεν είναι εύκολο, με κανέναν τρόπο, για κάποιον ν’ ανακαλύψει τα σημεία εισόδου και αναχώρησης. Αν και το κακό είναι ξεκάθαρο, ο δράστης παραμένει άφαντος, τόσο περίτεχνα καλύπτει κάθε ίχνος του, σε αυτά που παραμένουν στη θέα.

Τελικά, αν ρωτήσεις τον αιρετικό για την πίστη του, δεν θα βρεις καλύτερο Χριστιανό˙ εάν [ρωτήσεις] για την καθημερινή του φροντίδα, τίποτα πιο άπταιστο˙ και ό,τι λέει το αποδεικνύει με πράξεις. Ως μάρτυρας της πίστης του, θα τον δεις να πηγαίνει συχνά στην εκκλησία, να δείχνει σεβασμό στους ιερείς, να προσφέρει δώρα, να εξομολογείται, να συμμετέχει στα μυστήρια. Τι θα μπορούσε να είναι περισσότερο ορθόδοξο; Σχετικά με την ζωή και τα πάρε-δώσε του, δεν κλέβει κανέναν, δεν προωθείτε μπροστά από κανέναν, δεν ασκεί βία σε κανέναν. Ακόμη περισσότερο, τα μάγουλά του είναι χλωμά από την νηστεία˙ δεν τρώει τον άρτο της απραξίας˙ εργάζεται χειρωνακτικά και βγάζει τα προς το ζειν.

Που είναι, λοιπόν, η αλεπού; Την είχαμε˙ πως ξεγλίστρησε από τα χέρια μας; Πως εξαφανίστηκε έτσι ξαφνικά; Ας την καταδιώξουμε. Ας την αναζητήσουμε˙ από τους καρπούς θα την αναγνωρίσουμε. Και σίγουρα η καταστροφή του αμπελώνα είναι απόδειξη αλεπούς. Γυναίκες που εγκαταλείπουν τους άνδρες τους, άνδρες που παραμερίζουν τις γυναίκες τους, και όλοι αυτοί ποίμνιο αυτών των αιρετικών! Κληρικοί και ιερείς, νέοι και ενήλικες ανάμεσά τους, που αφήνουν τις συνάξεις και τις εκκλησίες τους και που βρίσκονται συχνά στην παρέα των υφαντήδων και των δύο φύλων. Δεν είναι αυτό σοβαρή ζημιά; Δεν είναι αυτό έργο αλεπούδων;

6. Αλλά ίσως αυτές οι εκτροπές να μην εμφανίζονται τόσο καθαρά από όλους αυτούς˙ και αν εμφανίζονταν, δεν υπάρχει τρόπος ν’ αποδειχθεί το γεγονός. Πως μπορούμε να τους συλλάβουμε; Ας ξανασκεφτούμε τον συσχετισμό και την συμβίωσή τους με γυναίκες, διότι δεν υπάρχει κανείς ανάμεσά τους που να μην διάγει τέτοιο τρόπο ζωής. Ρωτώ τον οποιονδήποτε απ’ αυτούς τυχαία:

“Καλέ μου άνθρωπε! Ποια είναι αυτή η γυναίκα και ποια η σχέση της μαζί σου; Είναι σύζυγός σου;”

“Όχι,” απαντά, “διότι αυτό δεν είναι συνεπές με τον όρκο μου”.

“Η κόρη σου, τότε;”

“Όχι”.

“Τι, λοιπόν; Είναι αδερφή ή ανιψιά σου, ή τουλάχιστον συνδέεται μαζί σου με κάποια συγγένεια εξ αίματος ή αγχιστείας;”

“Απολύτως καμία.”

“Πως, λοιπόν, καταφέρνεις και τηρείς την εγκράτεια; Σίγουρα αυτό δεν σου επιτρέπεται. Αν τυχαίνει να μην το ξέρεις, η Εκκλησία απαγορεύει σε άνδρες και γυναίκες που έχουν πάρει όρκο αγνείας να ζουν μαζί. Αν δεν επιθυμείς να προσβάλεις την Εκκλησία, δίωξε αυτή την γυναίκα. Αλλιώς, από αυτήν την αμαρτία θα θεωρηθούν αναμφίβολα πιθανές άλλες, αν και όχι στην παρούσα εκδήλωση”.

7. “Αλλά”, λέει, “μπορείς να μου δείξεις σε ποιο κείμενο του Ευαγγελίου είναι αυτό απαγορευμένο;”

“Αναφέρθηκες στο Ευαγγέλιο; Στο Ευαγγέλιο θα πρέπει να πας! Αν υπακούς το Ευαγγέλιο δεν θα προκαλέσεις σκάνδαλο, διότι το Ευαγγέλιο απαγορεύει σαφώς την πρόκληση σκανδάλου. Κι όμως εσύ προκαλείς με το να μην διώχνεις αυτή την γυναίκα, σύμφωνα με τον νόμο της Εκκλησίας. Έχεις προκαλέσει υποψία και τώρα έχεις επιδικαστεί ως περιφρονητής του Ευαγγελίου και εχθρός της Εκκλησίας”.

Ποια είναι η κρίση σας, αδερφοί; Αν υπήρξε ισχυρογνώμων στο να μην υπακούει στο Ευαγγέλιο ή να μην υποτάσσεται στην Εκκλησία, πως μπορεί να υπάρξει αβεβαιότητα; Δεν σας φαίνεται ξεκάθαρο ότι έχει αποκαλυφθεί η πονηριά και πιάστηκε η αλεπού; Αν δεν διώχνει την γυναίκα, δεν αποσείει το σκάνδαλο˙ και αν δεν αποσείει το σκάνδαλο όταν μπορεί, τότε πρέπει να θεωρηθεί καταπατητής του Ευαγγελίου. Τι άλλο μπορεί να κάνει η Εκκλησία, παρά να αποκόψει τον απρόθυμο να αφαιρέσει το σκάνδαλο, αν δεν θέλει να φανεί και η ίδια [η Εκκλησία] ανυπάκουη; Διότι εντέλλεται το ίδιο ευαγγελικό εδάφιο, να μην λυπάται κανείς έναν οφθαλμό, ένα χέρι, ένα πόδι, σε περίπτωση σκανδάλου, αλλά να το βγάζει, να το αποκόπτει, να το απομακρύνει[105]. Ἐάν δέ καί τῆς Ἐκκλησίας παρακούσῃ, ἔστω σοι ὥσπερ ὁ ἐθνικός καί ο τελώνης[106].

Καταφέραμε κάτι; Νομίζω ναι. Πιάσαμε την αλεπού, αφού ανακαλύψαμε την απάτη. Οι ψευδο-πιστοί που κρύβονται ξεσκεπάστηκαν ως πραγματικοί λεηλατείς του αμπελώνα της γης. Για λίγο εσείς [οι ψευδο-πιστοί] ὅς ἐπί τό αὐτό ἐγλυκάνθητέ μοι ἐδέσματα (μιλώ για το Σώμα και το Αίμα του Χριστού), όσο καιρό ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ ἐπορεύθημεν ἐν ὁμονοίᾳ[107], υπήρχε χώρος για πειθώ, ή καλύτερα, ευκαιρία για αποπλάνηση, σύμφωνα με το εδάφιο του Βιβλίου της Σοφίας, ἐν στόματι ἀσεβῶν παγίς πολίταις[108]. Αλλά τώρα μπορώ εύκολα ν’ αποφύγω ἄνθρωπο αἰρετικό, μετά μίαν καί δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ, εἰδώς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καί ἁμαρτάνει ὤν αὐτοκατάκριτος[109], όπως παρατηρεί με σοφία ο Παύλος. Και θα φροντίσω να είμαι σε εγρήγορση για να μην με υποτάξει.

Ως εκ τούτου, δεν είναι μικρό πράγμα αυτό, για να παραθέσω από το Βιβλίο της Σοφίας, τῇ δέ ἀπωλείᾳ αὐτῶν ἁλίσκονται παράνομοι[110], ειδικά αυτοί οι κακοί που επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν παγίδες αντί για όπλα. Έτσι έχασαν εντελώς τα μέσα της επίθεσης και της άμυνας. Στην πραγματικότητα είναι απλοί αγρότες, αμόρφωτοι και εντελώς στερημένοι πολεμικών ικανοτήτων˙ πραγματικές αλεπούδες και μάλιστα μικροκαμωμένες. Και ούτε σ’ αυτά τα θέματα που τους αποδίδονται ότι κρατάν εσφαλμένες πεποιθήσεις, μπορούν να προβάλουν άμυνα˙ δεν είναι ούτε καν διεισδυτικοί ή πειστικοί, εκτός ίσως στο μυαλό των γυναικών της εξοχής και στους αμαθείς, και τέτοιοι, σίγουρα, είναι όλοι όσοι βρέθηκαν μπλεγμένοι σ’ αυτήν την αίρεση.

Διότι δεν θυμάμαι ν’ άκουσα κάτι καινούργιο ή παράξενο σε όσα εκστομίζουν, πολλά καθώς είναι, αλλά όσα είναι τετριμμένα από την χρήση και αναμενόμενα από τους αιρετικούς από παλιά, και τα οποία τα έχουν αλωνίσει και ανεμίσει οι θεολόγοι μας. Ωστόσο, πρέπει να ειπωθεί, τι είναι αυτές οι εξωφρενικότητες κι εγώ θα πρέπει να τις απαριθμήσω πάλι: κάποιες από αυτές τις ομολόγησαν απρόσεκτα στους πιστούς που τοaυς ανέκριναν˙ κάποια άλλα τα πρόδωσαν από καιρού εις καιρόν, όταν μάχονταν μεταξύ τους˙ και κάποια έχουν αποκαλυφθεί από αυτούς που επέστρεψαν στην Εκκλησία. Όχι ότι θα απαντήσω σε όλα, διότι δεν είναι αναγκαίο, αλλά έτσι για να γίνουν γνωστά. Γι’ αυτό τον σκοπό θα χρειαστεί μια άλλη ομιλία.

Προς δόξα του ονόματος του Νυμφίου της Εκκλησίας, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, του Θεού των πάντων, του ευλογημένου εις τους αιώνας. Αμήν.»

Με την πρώτη αυτή εμφάνιση των Καθαρών κλείνει το μέρος της ενότητας. Όσα τους αφορούν θα εκτεθούν σε άλλη εργασία. Στο επόμενο μέρος θα εξεταστούν κάποιες ακόμη περιπτώσεις αιρετικών διδασκάλων με ξεχωριστό ενδιαφέρον.

[1] Έγραψε επιστολή και αναφέρει μερικά από τα γεγονότα, αλλά κυρίως εκφράζει την ανησυχία του για την δράση της αίρεσης. Περιέχεται στο Chronicon Morinense, ed. O. Bled, Régestes des évêques de Thérouanne, Saint-Omer 1904, no 190.

[2] Rodolfus Glaber, Historiarum Libri Quinque, III.26, ed J. France, Rodulfus Glaber, The Five Books of the Histories [cover title: Rodulfus Glaber, Opera], Oxford 1989, pp. 138-141 (κείμενο και παράλληλη μετάφραση). Μόνο λατινικό κείμενο στο Raoul Glaber, Les Cinq Livres de ses Histoires, ed. Maurice Prou, Collection de texts pour server a l’ etude et a l’ escrignement de l’ Histoire, Paris 1886, 74-75.

[3] Βλ. σχ. Anna Trumbore Jones, Discovering the Aquitanian Church in the Corpus of Ademar of Chabannes, Studies in Medieval History 19 (2007), pp. 82-98.

[4] Johannis Monachi Floriacensis, Ad Olibam Abbatem, sanctae Ausonensis Ecclesiae Episcopum, De Haereticis Aurelianensis, et eorum erroribus. ed. Martin-Boquet, Recueil X 498.

[5] Adémar de Chabannes, Chronique, ed. Jules Chavanon, εν Collection de texts pour server à l’ etude et à l’ enseignement de l’ histoire, Paris 1897, vol. XX p 173. Αγγλική μετάφραση στο W. Wakefield-A. Evans, Heresies in the High Middle Ages, Columbia University Press 1969, pp. 74. Επίσης στο R. I. Moore, Birth of Popular Heresy, Medieval Academy of America 1995 (1st ed. 1975), 9.

[6] Adémar de Chabannes, Chronicon III.59, p. 184.

[7] Adémar de Chabannes, Chronicon III.69, p. 194.

[8] Rodolfus Glaber, Historiarum Libri Quinque, III.26, ed J. France…, p. 126.

[9] Rodolfus Glaber, Historiarum Libri Quinque, III.27, ed J. France…, p. 143.

[10] Jeffrey Burton Russel, Dissent and Reform, p. 32.

[11] Βλ. παράρτημα Ε’ μέρους.

[12] Rodolfus Glaber, Historiarum Libri Quinque, III.26, ed J. France…, p. 139. “Fertur namque a muliere quadam ex Italia procedente haec insanissima heresies in Galliis abuisse exordium, quae, ut erat diabolo plena, seducebat quoscumque valebat, non solum idiotas ac simplices verum etiam plerosque qui videbantur doctiores in clericcorum ordine”.

[13] Ademari Cabanensis, Chronicon III.59: “Nam ipsi decepti a quodam rustic, qui se dicebat facere virtutes, et pulverem ex mortuis pueris secum ferebat, de quo si quem posset communicare, mox manicheum faciebat”, p. 184.

[14] J. M. Noiroux, Les Deux Premiers Documents, εν RHE 49 (1954), 842-855.

[15] J. B. Russel, A propos du synode d’ Arras, εν RHE 57 (1962), 66-87.

[16] Veterum aliquot scriptorium qui in Galliae bibliothecis maxime Benedictorum delituerant Spicilegium, Paris 1677, t. XIII 1-63. Νέα έκδοση από L. F. J. de la Barre, Paris 1723, t.I 607-624.

[17] Ψαλμ. 67.

[18] Ιωάν. 3.5.

[19] Στο κείμενο “regenerationis nupterium” και αλλού “regenerationis mysterium”.

[20] Α’ Τιμ. 4.1.

[21] Ιωάν. 3.3.

[22] Ιωαν. 6.53 &55.

[23] Ματθ. 26. 26-27.

[24] Luc d’ Achery, Veterum aliquot scriptorium…, t. XIII 2.

[25] J. J. S. Wharton, Law Lexicon or Dictionary of Jurisprudence, explanatory as well as literal Translatio of the Latin Maxims, Philadelphia 1860, λήμμα supplicium, p. 720.

[26] Εκτίμηση R. I. Moore, Birth of …, p. 15.

[27] Ilarino da Milano, Le eresie popolari, Studi Gregoriani 2, p.68 n.35. Ίσως να υπήρξε και άλλο Monforte στην επαρχία Asti, όπως φαίνεται από την διήγηση του Raoul Glaber, Histoires IV.2, ed. J. France, p.176-7.

[28] Αρχιεπίσκοπος του Μιλάνου, 1018-1045.

[29] Για την μεσαιωνική δοξασία περί παρθενογένεσης των μελισσών, Isidorus Hispalensis, Etymologiarum libri XX XII8.2, PL 82.469-70.

[30] Η άποψη στο Renate Gorre, Die Ketzer im 11. Jahrhundert…, pp. 198-199. Κριτική της άποψης στο H. Taviani, Naissance d’ une hérésie en Italie du nord au xie siècle, Annales 29 (1974), pp. 124-152.

[31] De Haeresibus XLVII.16: “Promissionem Domini Iesu Christi de Paracleto Spiritu Sancto 7 in suo haeresiarcha Manichaeo dicunt esse completam. Unde seipse in suis litteris Iesu Christi apostolum dicit, eo quod Iesus Christus se missurum esse promiserit, atque in illo miserit Spiritum Sanctum”.

[32] Αγ. Αυγουστίνου, De Civitate Dei XX, ed. E. Hofmann, CSEL 40/1 , Vienna 1899, 38.

[33] H. Fichtenau, Heretics and Scholars…, p. 26.

[34] Deoduini Leodiensis, Ad enricum Regem Contra Brunonem et Berengarium Epistola, PL 146.1439-42.

[35] Concilium Remense a. 1049, Mansi 19.737.

[36] Concilium Remense a. 1049, Mansi 19.742: “ Et quia novi haeretici in Gallicanis partibus emerserant, eos excommunicavit, illis additis qui ab eis aliquod munus vel fervitium acciperent, aut quodlibet defencionis patrocinium illis impenterent”.

[37] Lamperti Hersfeld, Annales anno 1053, MGH SS 5, 155.

[38] Arno Borst, Die Katharer, Stuttgart 1953, p.84.

[39] Ilarino da Milano, Le eresie popolari, Studi Gregoriani 2, p.76.

[40] Raffaelo Morghen, Medioveo cristiano, Bari 1951, p.238.

[41] Herimanni Augiensis, Chronicon anno 1052: “Imperator natalem Domini Goslare egit, ibique quosdam hereticos, inter alia pravi erroris dogmata Manichea secta omnis esum animalis execrantes, consensus cunctorum, ne heretca scabies latius serpens plures inficeret, in patibulo suspendi iussit”.

[42] Alfred Cauchie, La Querelle des investitures dans les diocèses de Liège et de Cambrai, vol. 1 : Les réformes grégoriennes et les agitations réactionnaires (1075-1092), Louvain 1890, 1/2 pp. 8-9.

[43] Συζήτηση για την αναταραχή στην Cambrai στο W. Reincke, Geschichte der Stadt Cambrai, Marburg 1896, 106-110. Πηγές:

- Gesta Pontificum Cameracensium, MGH SS 7, 498

- Balderic, Chronicon, ed. A. J. G. Le Glay, Chronique d’ Arras et de Cambrai par Balderic, Chartre de Térouanne au XIe siècle, Paris 1834

[44] Για την εξέλιξη της υφαντουργίας τον ΙΑ’ αι. David Nicolas, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, ΜΙΕΤ 2007 (δ’ ανατ), 437-439.

[45] Ψαλμ. 2.8

[46] Ennarationes in Psalmos X.6: “Christus quid vobis fecit, qui traditorem suum tanta patientia pertulit, ut ei prim Eucharistiam confectam minibus suis et ore suo commendatam, sicut caeteris Apostolis traderet (Λουκ. 22.19-21)? Quid vobis fecit Christus, qui eumdem traditorem suum, quem diabolum nominavit (Ιωάν. 6.71), qui ante tradtionem Domini nec loculis dominicis fidem potuit exhibere (Ιωάν. 12.6), cum caeteris discipulis ad praedicandum regnum coelorum misit (Ματθ. 10.5); ut demonstraret dona Dei pervenire ad eos qui cum fide accipiunt, etiamsi talis sit per quem accipiunt, quails Judas fuit?” (PL 36.135)

[47] Ennarationes in Psalmos X.5: “Nam si et dantis et accipientis est meritum, sit dantis Dei, et accipientis consientiae meae: Haec enim duo non mihi incerta sunt, bonitos illius, et fides mea. Quid te interponis, de quo certum scire nihil possum? Sine me dicere, In Domino confide. Nam si in te confide, unde confide si nihil mali ista nocte fecisti?”. (PL 36.134)

[48] Β’ Τιμ. 2.17

[49] Henri Pirenne, Tanchelin et le projet de démembrement du diocese d’ Utrecht vers 1100, Académie royale de Belgique, εν Bulletin de la classe des letters et de sciences morales et politiques XIII (1927, 5th ser.), 112-119.

[50] Jeffrey B. Russell, Dissent andReform, p. 58.

[51] Walter Mohr, Tanchelm von Antwerpen: Eine nochmalige Überprüfung der Quellenlage, εν Annales universitatis Saraviensis III (1954), 234-247.

[52] Η δράση του Tanchelm σε αυτές τις περιοχές αναφέρεται σε πηγή του ΙΣΤ’ αι. και όχι στις σύγχρονες, οπότε πρέπει να εξετάζεται με σκεπτικισμό.

[53] O Guibert de Nogent θεωρεί ότι ο καλύτερος τίτλος για το έργο του είναι Monodiae, όπως αναφέρει στο De pignoribus sanctorum I.3: “Reliquae Manichaeorum pridem Suessionis zelo dei plebis arserunt, sed extores a iusta causa, solummodo addematis corporibus sibi damno fuerunt, super quibus in libris Monodiarum mearum laciniosus dixi”, PL 156.622B.

[54] Μιλά για τον Ιωάννη, δούκα της Soissons και αναφέρει κάποια περιστατικά ,στα οποία ενήργησε προς χάρη των αιρετικών και των Εβραίων.

[55] Επίσκοπος της Soissons, 1108-1126.

[56] Λουκ. 6.22

[57] Μαρκ. 16.16

[58] St. Augustine, De Haeresibus LXXI.1: “iura, periura, secretum prodere noli”, ed. Vander Plaetse-C. Beukers, Aurelii Augustini Opera, Pars XIII.2, CCSL 46, Turnhout 1969, p.333. Για την χρήση του αγ. Αυγουστίνου από τον Guibert, R. I. Moore, Guibert de Nogent and his World, εν Studies in Medieval History presented to R.H.C. Davis, London 1985, pp. 107-118. Εξέταση της ανάκρισης από Constant J. Mews, Guibert of Nogent ‘s Monodiae (III,17) in an appendage to the De haeresibus of Augustine, εν Revue des Études Augustinienses 33 (1987), 113-127. Η φράση υπάρχει και στην Επιστολή 237 του Αυγουστίνου προς τον Ceretius, που αφορά τους Πρισκιλλιανούς (PL 33.1035).

[59] Incipit expositio D. Josleni Suessionensis episcope, in Symbolo, ed. Theodore Gousset, Les actes de la province ecclésiastique de Reims, Reims 1843, 239-247.

[60] “Ipsa enim volputas quae in coitu sentitur, nec in primis parentibus, nec in eorum sobole umquam esset, si illi priores non peccasent: quia ubi peccaverunt, in poenam peccati volputas ista propagate est, unde fit ut qui ea concipiuntur, ita inficiantur originali peccato, cujus ipsa voluptas poena est, ut perpetuo damnentur, nisi prius sacramento baptimatis eis subveniatur…” ο.π. 243.

[61] De nuptiis et concupiscentia libri II I.18-19: “Propter hanc [concupiscentiam] ergo fit ut etiam de justis et legitimis nuptiis filiorum Dei, non Dei sed filii saecyli generator… Ex hac igitur concupiscentia carnis quod nascitur, utique mundo non Deo nascitur “.

[62] Π. Τρεμπέλα, Δογματική της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, Αθήνα 21978, τομ. Α’ σελ. 551.

[63] Summa Theologica I.2.82 3-4.

[64] "Hanc concupiscentiam, quam aliquando Apostolus peccatum appellat, sancta Synodus declarat, Ecclesiam catholicam numquam intellexisse peccatum appellari, quod vere et proprie in renatis peccatum sit, sed quia ex peccato est et ad peccatum inclinat (Sessio V, Decretum d peccato originali).

[65] Στις πηγές είναι γνωστός με διάφορα ονόματα, Eudes, Eudo, Eus. Η Continuatio Geblacensis και τα Annales Parchenses τον αναφέρουν ως Eunus, Eons. Στα σύγχρονα έργα έχει επικρατήσει η άποψη του H. C. Lea και αποκαλείται Eon. Υπάρχει βέβαια η άποψη ότι το Eon είναι ψευδώνυμο, διότι ο ίδιος, κατά την αναφορά του William του Newburgh προβάλλονταν ως ο Υιός του Θεού, οπότε και την γνωστική παράδοση ήταν Αιών. Βλ. σχετ. J. B. Russell, Dissent…, p.289 n. 24.

[66] Chronicon Britannicum, ed. Bouquet, Recueil, XIII 558.

[67] Το έργο χρησιμοποιήθηκε και στο 6.2.12, οπότε ο αναγνώστης παραπέμπεται εκεί για τις σχετικές πληροφορίες.

[68] Πρόκειται για τον πάπα Ευγένιο τον Γ’ (1145-1153).

[69] Otto of Freising, The Deeds of Frederick Barbarossa, trans. Charles Cristopher Mierow, στη σειρά Transactions and Proceedings of the American Philological Association 80 (1st ed. 1949), Columbia University Press, p.94.

[70] MGH SS 16, 605.

[71] Με αυτή την άποψη συμφωνεί και ο Paul Alphandéry, Le Gnosticisme, Revue d’ histoire et philosophie religiieuse 7 (1927), 394-411, ειδικά οι σελίδες 398-401. Ο Norman Zacour , History of the Crusades, II The Later Crusades, pp 328-9, αρνείται οποιαδήποτε γνωστική επίδραση και θεωρεί τον Εύδο απλά τρελό. Ο J.B. Russell, Dissent .., p. 121, διαφωνεί επί τη βάσει ότι αν ο Εύδος άλλαζε το όνομά του θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει κάποιο προερχόμενο από την διάλεκτο των Βρεττόνων. Αυτή η υπόθεση δεν είναι αναγκαστική το αντίθετο μάλιστα. Εφόσον η παραφθορά έγινε σε λατινικές φράσεις τότε ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιήσει λατινική λέξη για να τις συμπληρώσει. Χρησιμοποίησε λοιπόν, την λέξη Eon, για το Αιών.

[72] Vancard, Les Origines de l’ héresie, RQH 55 (1894), 51 n.1˙ Jean Leclerq, Reserches sur les Sermons sur les Cantiques de Saint Bernard, IV: Les Etapes de la redaction, Revue bénédictine 65 (1955), 246.

[73] Ψαλμ. 118.162.

[74] Ψαλμ. 14.7

[75] Ιωαν. 2.10

[76] Α’ Τιμ. 4.1-3.

[77] Β’ Θεσ. 2.3

[78] Β’Θεσ. 2.4 & 2.9-10.

[79] Διασκευή του Ψαλμ. 35.8-9.

[80] Αποκ. 20.7.

[81] Άσμα Ασμάτων 2.15.

[82] Ματθ. 7.16.

[83] Ματθ. 3.11.

[84] Ιωαν. 1.26.

[85] Πραξ. 9.17.

[86] Άσμα 4.4.

[87] Πρόκειται για τις ομιλίες υπ. αριθμ. 63 & 64, οι οποίες αναφέρονται στον στίχο 2.15 από το Άσμα Ασμάτων: «Πιάσατε ἡμῖν ἀλώπεκας μικρούς ἀφανίζοντας ἀμπελώνας». Σ’ αυτές ο Βερνάρδος ερμηνεύει την συμβολική ερμηνεία των αλεπούδων και των αμπελώνων, σε παραλληλισμό με την μοναχική ζωή.

[88] Ωσηέ 9.14.

[89] Β’ Θεσ. 2.7

[90] Ψαλμ. 63.6: «ἐκραταίωσαν ἑαυτοῖς λόγον πονηρόν, διηγήσαντο τοῦ κρύψαι παγίδας, εἶπαν τίς ὄψεται αὐτούς;»

[91] Βλ. σημ. 58.

[92] Ματθ. 5.34.

[93] Λουκ. 24.25.

[94] Ματθ. 23.24.

[95] Παροιμ. 25.2. Ο κανονικός στίχος είναι «Δόξα Θεοῦ ἀποκαλύπτει λόγον». Ο Βερνάρδος παραλλάσσει τον στίχο αντικαθιστώντας το celare με το revelare.

[96] Ματθ. 7.6.

[97] Για άλλη μια φορά ο Βερνάρδος παραφράζει τον στίχο «Δόξα θεοῦ κρύπτει λόγον, δόξα δέ βασιλέως τιμᾷ πράγματα» (Παρ. 25.2).

[98] Ματθ. 10.27.

[99] Β’ Κορ. 4.3.

[100] Αναφέρεται στο Πέτρο de Bruys (PL 189.730) και τουw πετροβουσιανούς, τους οποίους θα εξετάσουμε στο τρίτο μέρος της ενότητας.

[101] Εδώ ο Βερνάρδος χρησιμοποιεί δοτική (Deum) και όχι γενική κτητική όπως θα ήταν αναμενόμενο. Η μετάφραση ακολουθεί το κείμενο.

[102] Ησ. 60.8

[103] Ψαλμ. 72.6. Στο κείμενο χρησιμοποιεί ενικό για την αλεπού και αναγκαστικά αλλάζει και σε ενικό τον ψαλμό. Στην μετάφραση προτιμήθηκε να τροποποιηθεί ελαφρά η ομιλία και να παραμείνει ο ψαλμός ως έχει.

[104] Άσμα 2.15.

[105] Ματθ. 18.8-9, Μαρκ. 9.44-46.

[106] Ματθ. 18.17.

[107] Ψαλμ. 54.15 ελαφρώς παραφρασμένος από τον Βερνάρδο για να ταιριάζει η σύνταξη.

[108] Παρ. 11.9.

[109] Τιτ. 3.10-11.

[110] Παρ. 11.6.

Πηγή: Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου

Σαν σήμερα 11 Φεβρουαρίου 2016 το μοιραίο Agusta Bell 212 ΠΝ-28 που βρισκόταν σε προγραμματισμένη νυχτερινή αποστολή στο πλαίσιο της άσκησης «ΑΣΤΡΑΠΗ 2/16», προσέκρουσε σε βράχο ύψους 200 μέτρων στη νήσο Κίναρο.

Ήταν λίγο πριν τις 8 το πρωί όταν εντοπίστηκαν από ελικόπτερο S-70 και Super Puma τα συντρίμμια του ελικοπτέρου που κατέπεσε στις 2:45 τα ξημερώματα στην περιοχή του νησιού Κίναρος. Στην περιοχή έσπευσε για επιβεβαίωση η φρεγάτα ΥΔΡΑ.

Υποπλοίαρχος Τουλίτσης Αναστάσιος


Το αδικοχαμένο πλήρωμα του ελικοπτέρου αποτελούσαν οι:

Υποπλοίαρχοι Πανανάς Κωνσταντίνος, Τουλίτσης Αναστάσιος και ο μηχανικός ανθυπασπιστής Ευαγγέλου Ελευθέριος.

Το ελικόπτερο είχε απονηωθεί από τη φρεγάτα "Νικηφόρος Φωκάς" προκειμένου να εκτελέσει άσκηση εντοπισμού στόχων επιφανείας, κατά τη διάρκεια της άσκησης.

Υποπλοίαρχος Πανανάς Κωνσταντίνος

Στις 2:45 το ίχνος του ελικοπτέρου έσβησε από τα ραντάρ και αμέσως σήμανε συναγερμός. Όλα τα πλοία και τα ελικόπτερα που συμμετείχαν στην άσκηση, μαζί με ένα C-130 και ελικόπτερο SUPER PUMA της Πολεμικής Αεροπορίας σάρωσαν την περιοχή για τον εντοπισμό του ελικοπτέρου.

Ανθυπασπιστής Ευαγγέλου Ελευθέριος

Το χρονικό της τραγωδίας

Το στίγμα του ελικοπτέρου (απώλεια σήματος και επικοινωνιών) χάθηκε από τα ραντάρ περίπου στις 2.45 τα ξημερώματα της 11ης Φεβρουαρίου 2016, ενώ πετούσε πάνω από τη νήσο Κίναρο στο Κεντρικό Αιγαίο. Το AB-212ASW είχε προηγουμένως απονηωθεί από τη φρεγάτα «Νικηφόρος Φωκάς» και εκτελούσε νυχτερινή πτήση εντοπισμού πυραυλακάτου (ΤΠΚ) της ΔΤΣ που βρισκόταν σε «αγκίστρωση» σε απόμερο κολπίσκο, προκειμένου να εξομοιώσει απειλή για ομάδα μάχης επιφανείας, στο πλαίσιο τακτικού σεναρίου της άσκησης «ΑΣΤΡΑΠΗ».

Το ΠΝ-28 σύμφωνα με όλες τις διαθέσιμες ενδείξεις πετούσε σε χαμηλό ύψος. Σύμφωνα με την ενημέρωση που είχε γίνει από ΓΕΝ:“Aναφέρθηκε απώλεια επικοινωνίας, γεγονός που σήμανε αμέσως συναγερμό με ταυτόχρονη έναρξη επιχείρησης Έρευνας και Διάσωσης”. Στην επιχείρηση συμμετείχαν από την πρώτη στιγμή φρεγάτες του ΠΝ με τα οργανικά τους ανθυποβρυχιακά ελικόπτερα, ε/π έρευνας διάσωσης (SAR) τύπου Super Puma της ΠΑ, ένα μεταγωγικό C-130H που εκτέλεσε έρευνα στην ευρύτερη περιοχή, ενώ κλήθηκαν να συνδράμουν άνδρες της 31ης Μοίρας Έρευνας και Διάσωσης της ΠΑ και βατραχάνθρωποι της Διοίκησης Υποβρυχίων Καταστροφών.

Τελικά στις 4:40 π.μ. ελικόπτερο Aegean Hawk εντόπισε θερμικό ίχνος σε απόκρημνη περιοχή στη νήσο Κίναρο, ενώ στις 7:01 υπήρξε και οπτικός εντοπισμός. Η περιοχή στην οποία εντοπίστηκαν τα συντρίμμια ήταν πάρα πολύ απόκρημνη, γεγονός που δυσκόλεψε την επιχείρηση εντοπισμού τυχόν επιζώντων...

Οι χειρότεροι φόβοι όλων επαληθεύτηκαν λίγες ώρες αργότερα, όταν εντοπίστηκαν οι σωροί του υποπλοίαρχου Κωνσταντίνου Πανανά και του ανθυπασπιστή Ελευθέριου Ευαγγέλου. Λόγω του απόκρημνου της περιοχής, η σορός του τρίτου αξιωματικού, του κυβερνήτη του μοιραίου ελικοπτέρου ΑΒ-212, υποπλοιάρχου Αναστάσιου Τουλίτση, βρέθηκε μετά από έρευνες μίας μέρας, επισφραγίζοντας τον τραγικό επίλογο που επεφύλαξε η μοίρα για τους τρεις ιπτάμενους του Πολεμικού μας Ναυτικού.

Οι αρχικές εκτιμήσεις

Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε το υπουργείο Εθνικής Άμυνας αναφέρθηκε ότι το ελικόπτερο προσέκρουσε στην κορυφή του λόφου της νησίδας, ύψους 295 μέτρων. Η ουρά του ελικοπτέρου που αποκολλήθηκε βίαια, βρέθηκε στην κορυφή απόκρημνης χαράδρας στο βορειοδυτικό άκρο της Κινάρου, ενώ τα υπόλοιπα τμήματα έπεσαν σε χαράδρα και στη θάλασσα σε δύσκολα προσβάσιμη περιοχή της νησίδας.

Όλα φαίνεται ότι o οδήγησαν στην τραγική αυτή κατάληξη, όταν το πλήρωμα προσπάθησε να πετάξει πάνω από το λόφο ύψους τριακοσίων μέτρων, στη βορειοδυτική πλευρά της Κινάρου, με κατεύθυνση την ανατολική πλευρά, προκειμένου το Ε/Π να «προσβάλει» ή να αναγνωρίσει «εχθρικό» πλοίο και τελικά προσέκρουσε με σφοδρότητα στο ύψωμα.

Αρχικώς, δεν αποκλείστηκε η μηχανική βλάβη, αιτία που εν συνεχεία διαψεύστηκε καθώς επιβεβαιώθηκε ότι την ώρα του ατυχήματος, φαίνεται πως υπήρχε χαμηλή ορατότητα - τόσο λόγω της νύχτας - όσο και λόγω της ομίχλης από την υγρασία στην ευρύτερη περιοχή. Αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού υπογράμμισαν ότι το συγκεκριμένο ελικόπτερο δεν αντιμετώπιζε τεχνικά προβλήματα, και ορθά επεσήμαναν ότι είχαν γίνει όλες οι απαραίτητες εργασίες.

Με βάση τα στοιχεία που έγιναν γνωστά το μοιραίο ελικόπτερο πετούσε σε ύψος μικρότερο των 200 ποδών, κάτι σύνηθες για τέτοιου είδους πτήσεις. Είναι δεδομένο ότι σε πάρα πολλά αεροσκάφη και ελικόπτερα παλαιάς τεχνολογίας έχει γίνει στο παρελθόν (και εξακολουθεί να γίνεται), από πάρα πολλές αεροπορικές δυνάμεις, χρήση διοπτρών νυχτερινής όρασης, σε συνδυασμό με τον κατάλληλο συμβατό φωτισμό για την διεξαγωγή νυχτερινών πτήσεων.

Το κατά πόσον η παρουσία NVGs( διοπτρών νυχτερινής όρασης) θα μπορούσε - εφόσον ήταν διαθέσιμα – να αποτρέψει την μοιραία κατάληξη του ΠΝ-28 στα βράχια της Κινάρου, αποτελεί (με δεδομένη την απουσία περαιτέρω στοιχείων) υπόθεση εργασίας.

Πάντως τόσο τα Aegean Hawk όσο και τα AB-212ASW είναι εφοδιασμένα με εξοπλισμό για πτήσεις IFR, ενώ ο εξοπλισμός αποστολής με την χρήση ραντάρ επιφανείας και συστήματα ναυτιλίας GPS/INS, αρκεί για την απολύτως αξιόπιστη πτήση σε συνθήκες σκότους.

Τέλος, σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειώσουμε ότι η κ. Άννα Μαχαίρα, σύζυγος του ήρωα Υποπλοιάρχου Αναστάσιου Τουλίτση, έχει κάνει δύο πολύ σημαντικές δωρεές στο Πολεμικό Ναυτικό. Υπενθυμίζεται ότι η μία δωρεά πρόκειται για έναν προσομοιωτή ναυτιλίας ελικοπτέρων. Η δεύτερη δωρεά πρόκειται για μία αίθουσα διδασκαλίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων η οποία έχει το όνομα Υποπλοίαρχος Αναστάσιος Τουλίτσης ΠΝ», σε ένδειξη τιμής προς τον ηρωικώς πεσόντα.

Πηγή: Onalert