H θαυματουργή εικόνα της Παναγίας σύμφωνα με την παράδοση της Ορθοδόξου εκκλησίας είναι έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά. Το όνομα Σουμελά ετυμολογείται από το όρος μελά και του ποντιακού ιδιώματος σού, που σημαίνει «εις το» ή «εις του» και έγινε Σουμελά «εις του Μελά».

Ο άγιος Ματθίας ήταν ένας από τους εβδομήντα μαθητές του Χριστού, ο οποίος και συγκαταριθμήθηκε με τους ένδεκα αποστόλους, αντί του Ιούδα του Ισκαριώτη. Κήρυξε το ευαγγέλιο στην έξω Αιθιοπία κι αφού υπέστη πολλά μαρτύρια από αυτούς, παρέθεσε το πνεύμα του στον Θεό.

H Παναγία η Μυρτιδιώτισσα είναι εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε στα Κύθηρα κατά τον 14ο αιώνα. Έχει το προσωνύμιο Μυρτιδιώτισσα, γιατί αναφέρεται από την παράδοση ότι τη βρήκε ένας βοσκός σε μια τοποθεσία γεμάτη με μυρτιές.

Μια μεγάλη πλειάδα Νεομαρτύρων ήταν νεαρά παιδιά, αγόρια και κορίτσια, τα οποία, παρά το άγουρο της ηλικίας τους, ενέταξαν την εδραία πίστη τους στον αληθινό Τριαδικό Θεό, απέναντι στους αλλόθρησκους Οθωμανούς τυράννους, οι οποίοι ήθελαν να τους εξισλαμίσουν και αυτόματα να χάσουν και την ελληνική τους συνείδηση. Ένας από αυτούς υπήρξε και ο άγιος Νεομάρτυρας Τριαντάφυλλος.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου της Εικονομαχίας, όπου είχε ξεσπάσει έντονη θεολογική διαμάχη αναφορικά με την τιμητική προσκύνηση των ιερών εικόνων, διέλαμψαν αξιομνημόνευτες πνευματικές μορφές ιεραρχών που διακρίθηκαν για την αρετή, τη σοφία, το αγωνιστικό φρόνημα, τη σθεναρή ομολογία, τον ένθερμο ιεραποστολικό ζήλο και την ακλόνητη προσήλωση στην αμώμητο χριστιανική πίστη.

Η ιερά εικόνα της Παναγίας του Αμαράντου Ρόδου τιμάται στη Μόσχα, στο Βορονέζ και σε άλλες πόλεις της Ρωσίας, όπου φυλάσσονται αντίγραφα αυτής. Στην εικόνα η Υπεραγία Θεοτόκος κρατά το Θείο Βρέφος στο δεξί της χέρι και στο αριστερό της χέρι υπάρχει ένα μπουκέτο από κρίνους. Αυτό το μπουκέτο συμβολικά δηλώνει το αμάραντο άνθος της παρθενίας της Αειπαρθένου.

Όπως η Πορταΐτισσα έτσι και η Γλυκοφιλούσα είναι από τις εικόνες εκείνες που διασώθηκαν από την εικονομαχία και μεταφέρθηκαν θαυματουργικά στον Άθω.

Η θαυματουργική αυτή Εικόνα της Παναγίας ευρίσκεται σήμερα εις την Ιερά Μονή Ξενοφώντος, στο Άγιον Όρος. Μέχρι το 1730 βρισκόταν στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, το έτος όμως αυτό μυστηριωδώς εξαφανίστηκε από εκεί κεκλεισμένων των θυρών.

Τράχηλον Ἀστέριος ἐκκοπεὶς ξίφει, Χοροῖς ἀθλητῶν, οἷον ἀστὴρ ἐμπρέπει.

Στην Ιερά μονή Παντοκράτορος του Αγίου Όρους φυλάσσεται η Ιερά εικόνα της Παναγίας της «Γερόντισσας».