Kατά πρῶτον εὐχαριστῶ τόν Ποιμενάρχην τῆς ἱερᾶς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, τόν Παναγιώτατον Μητροπολίτην Κύριον Κύριον Ἄνθιμον, διότι μοῦ παρέσχε τήν ἄδεια νά ἔλθω στήν Ἱερά Του Μητρόπολη, διά νά μετάσχω στό θεολογικό αὐτό Συνέδριο, τό ἀφιερωμένο στήν μεγάλη προσωπικότητα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τόν προφήτη Ἠλία· ἔπειτα δέ εὐχαριστῶ καί τήν ἐπιτροπή τοῦ Συνεδρίου, διότι προσεκάλεσε καί τήν ταπεινότητά μου διά νά ὁμιλήσει εἰς αὐτό.
Πρόλογος
Ἐπειδή ὁ χρόνος τῆς ὁμιλίας εἶναι σύντομος, εἰσέρχομαι κατ᾽ εὐθεῖαν εἰς τό θέμα, στήν παρουσίαση τῆς μεγάλης μορφῆς τοῦ προφήτου Ἠλία ἀπό τίς σχετικές διηγήσεις τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τίς ἀφιερωμένες σ᾽ αὐτόν. Εἶναι ἀνάγκη ὅμως, ἔστω καί μέ γοργότητα, νά πῶ μερικά προλογικά διαζωγραφίζοντας πρῶτα τό χρονολογικό πλαίσιο στό ὁποῖο ἐμφανίστηκε καί ἔδρασε ὁ προφήτης.
Ἄς ἀρχίσω τό θέμα ἀπό τήν ἀρχή μέ σύντομο λόγο: Ὅταν οἱ Ἰσραηλῖτες, ἐρχόμενοι ἀπό τήν ἔρημο, εἰσέβαλαν στήν γῆ Χαναάν, βρῆκαν σ᾽ αὐτήν ἀνώτερο μέν πολιτισμό, πού δέν ἐγνώριζαν, ἀλλά μαζί μέ τόν πολιτισμό γνώρισαν καί τήν θρησκεία τῶν Χαναναίων, ἡ ὁποία ἦταν πολυθεϊστική καί ὀργιαστική. Καί ὅπως οἱ Ἰσραηλῖτες μέ τήν ἀνάμειξή τους μέ τούς Χαναναίους ἔλαβαν τά ἀγαθά τοῦ πολιτισμοῦ τους, ἔτσι ἔλαβαν κατ᾽ ἀρχάς μέν τόν τρόπο λατρείας τῶν Χαναναίων, ἔπειτα δέ προχώρησαν ἀκόμη περισσότερο καί ἀνέμειξαν καί αὐτήν τήν λατρεία τοῦ Θεοῦ τους Γιαχβέ μέ τήν λατρεία τοῦ Βάαλ καί τῶν ἄλλων χαναανιτικῶν θεοτήτων.
Ἔτσι λοιπόν δημιουργήθηκε στόν λαό τοῦ Ἰσραήλ ἕνας τύπος λατρείας τοῦ Γιαχβέ μέ χαναανιτικά στοιχεῖα, τά ὁποῖα καί συνεχῶς ἐπληθύνοντο. Δημιουργήθηκε δηλαδή σ᾽ αὐτόν μιά θρησκεία ἐντελῶς ξένη ἀπό τήν καθαρή μωσαϊκή θρησκεία, πού εἶχε λάβει ὁ Μωυσῆς στό Σινᾶ καί ἔδωσε στόν λαό. Ἄς ὀνομάσουμε αὐτόν τόν τύπο τῆς θρησκείας «λαϊκή θρησκεία».
Ἐξ αἰτίας αὐτῆς τῆς πτώσης τῆς θρησκείας δημιουργήθηκε ζωηρή ἀντίδραση ἀπό τούς κύκλους τῶν προφητῶν, τήν ἐμφάνιση τῶν ὁποίων – κατά παρέκβαση λέγω –πρέπει νά τήν ἀποδώσουμε πολύ ἀρχαιότερον τῆς ἐποχῆς τοῦ Σαμουήλ.
Ὡς ἀντίδραση κατά τοῦ κακοῦ τῆς πτώσεως τῆς μωσαϊκῆς θρησκείας πρέπει νά χαρακτηρίσουμε καί τήν ἐνέργεια τοῦ Σαμουήλ γιά τήν ἀνάδειξη βασιλέως στό Ἰσραήλ, γιατί μέ τήν πράξη του αὐτή ὁ Σαμουήλ ἤθελε νά συσπειρώσει τόν λαό ὡς ἔθνος μέ ἰδικό του ἄρχοντα καί ἀσφαλῶς μέ ἰδική του θρησκεία, τήν θρησκεία τοῦ Γιαχβέ, ὥστε νά διαχωρίζεται ἀπό τά γείτονα εἰδωλολατρικά ἔθνη. Οἱ βασιλεῖς τοῦ Ἰσραήλ, παρά τήν καλή τους στήν ἀρχή πρόθεση νά κρατήσουν στήν χώρα καθαρή τήν θρησκεία τοῦ Γιαχβέ, ὅμως εἶδαν ἀπό τά πράγματα ὅτι δέν μποροῦν νά ἀντισταθοῦν στό ἰσχυρό ρεῦμα τοῦ λαοῦ, ὁ ὁποῖος εἶχε κλίνει ἐντελῶς πρός τήν χαναανιτική θρησκεία.
Γι᾽ αὐτό καί δημιούργησαν ἕναν ἄλλο τύπο θρησκείας, τόν ὁποῖο καί ἐκπροσωποῦσαν, τήν λεγομένη «θρησκεία τῶν ἐπισήμων». Ὁ τύπος αὐτός ἦταν κάτι τό μέσον μεταξύ τῆς μωσαϊκῆς καί τῆς λαϊκῆς θρησκείας, μέ ἀπόκλιση πρός τήν μωσαϊκή θρησκεία.
Ἀλλά ὅσο παρήρχοντο τά ἔτη οἱ βασιλεῖς τοῦ Ἰσραήλ, ὅπως καί τοῦ Ἰούδα, ἔκλιναν ὁριστικῶς πρός τήν «λαϊκή θρησκεία», ἡ ὁποία καί αὐτή συνεχῶς ἐκχαναανίζετο.
Ἐν τῷ μεταξύ δυνατοί ἦσαν καί οἱ ἀγῶνες τῶν προφητῶν γιά νά ἐπαναφέρουν στόν λαό τήν καθαρή θρησκεία τοῦ Γιαχβέ. Καί στούς ἀγῶνες τους αὐτούς οἱ διάφοροι κύκλοι τῶν προφητῶν δέν ἐδίσταζαν νά ἀναμειχθοῦν καί σέ κινήματα γιά τήν ἐκδίωξη ἀπό τόν θρόνο ἀσεβῶν βασιλέων καί τήν ἀναβίβαση στόν θρόνο ἄλλων, οἱ ὁποῖοι ἐφαίνοντο ὅτι ἦταν ὀπαδοί τῆς καθαρᾶς μωσαϊκῆς θρησκείας.
Ὁ προφήτης Ἠλίας γενικῶς
Τόν 9ο αἰώνα, κατά τά ἔτη 875-854 π.Χ., στό βόρειο Ἰσραηλιτικό κράτος ἔχουμε βασιλέα τόν Ἀχαάβ, ὁ ὁποῖος στήν θρησκευτική του πολιτική ταυτίστηκε μέ τήν λαϊκή χαναανιτική θρησκεία. Στά χρόνια μάλιστα τοῦ βασιλέως αὐτοῦ ἡ λαϊκή θρησκεία ἐκχαναανίστηκε ἀκόμη περισσότερο καί τό ρεῦμα τοῦ συγκρητισμοῦ ἔγινε ἀκόμη ἰσχυρότερο, γιατί ὁ βασιλεύς Ἀχαάβ γιά πολιτικούς σκοπούς νυμφεύθηκε τήν θυγατέρα τοῦ βασιλέως τῶν Φοινίκων Ἐθβάαλ, τήν Ἰεζάβελ, καί χάριν αὐτῆς ἵδρυσε στήν πρωτεύουσα Σαμάρεια ναό τοῦ Βάαλ τῆς Τύρου, μεγάλων διαστάσεων ναό (Δ´ Βασ. 10,19 ἑξ.) μέ τό ἀναγκαῖο βέβαια θυσιαστήριο σ᾽ αὐτόν (Γ´ Βασ. 16,32).
Ἡ ἐπίσημη θρησκεία τοῦ ἔθνους, πού πρῶτα ἔκλινε πρός τήν μωσαϊκή, τώρα ἔλαβε πιά καθαρά τόν τύπο τῆς λαϊκῆς θρησκείας καί ἐνίσχυε μάλιστα αὐτήν.
Σ᾽ αὐτήν τήν φοβερή ἀπό θρησκευτική ἄποψη ἐποχή τῆς μεγάλης ἀποστασίας τοῦ Ἰσραήλ ἀπό τόν Θεό παρουσιάζεται μία μεγάλη θρησκευτική προσωπικότητα, ὁ προφήτης Ἠλίας, καταγόμενος ἀπό τήν Θεσβών τῆς Γιλεάδ, χώρα πέραν τοῦ Ἰορδάνου.
Ὁ προφήτης αὐτός ἀνέλαβε σκληρό καί ἐπίμονο ἀγώνα γιά νά διαχωρίσει τόν Γιαχβέ ἀπό τόν μή ὑπάρχοντα Βάαλ καί νά ἀπαλλάξει τόν Ἰσραήλ ἀπό τόν φοβερό τότε συγκρητισμό.
Τήν λατρεία τοῦ Γιαχβέ καί τοῦ Βάαλ συγχρόνως ὁ Ἠλίας ἐθεώρει ὡς ἀκατανόητη. Τήν ψυχή του κατέκαιε ὁ ζῆλος του γιά τόν Γιαχβέ, ζοῦσε δέ καί ἀσκητική ζωή, γι᾽ αὐτό καί φοροῦσε σάκκο καί ζώνη δερματίνη περί τήν ὀσφύν του καί ἔτρεφε μακρά κόμη (Δ´ Βασ. 1,8).
Ἡ πύρινη μορφή του διατηρήθηκε στήν ἰσραηλιτική παράδοση. Ἔτσι στόν προφήτη Μαλαχία (4,4) διαβάζουμε γιά τήν ἔλευση τοῦ προφήτου αὐτοῦ πρίν ἀπό τήν μεγάλη ἡμέρα τῆς ἐπιφανείας τοῦ Κυρίου καί τήν παράδοση μάλιστα αὐτήν τήν βρίσκουμε καί στήν Καινή Διαθήκη (Ματθ. 11,14. 17,10. Λουκ. 1,17. Ἰωάν. 1,21.25). Κατά δέ τήν σκηνή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ μαζί μέ τόν Μωυσέα ἐμφανίζεται καί ὁ προφήτης Ἠλίας (Ματθ. 17,3).
Οἱ διηγήσεις περί τοῦ προφήτου Ἠλία
Γιά τόν προφήτη Ἠλία ἔχουμε πέντε αὐτοτελεῖς διηγήσεις. Τό ὕφος τῶν διηγήσεων αὐτῶν μαρτυρεῖ καθαρά ὅτι προέρχονται ἀπό τόν λαό, ὅτι εἶναι λαϊκές στοματικές παραδόσεις. Στήν Παλαιά Διαθήκη καί μάλιστα στό βιβλίο τῆς Γενέσεως ἀπαντοῦν πολλές λαϊκές διηγήσεις.
Φέρουν δέ οἱ διηγήσεις αὐτές αὐτά τά τρία χαρακτηριστικά: Εἶναι ἁπλές, διπλές καί αὐτοτελεῖς. Εἶναι ἁπλές καί διπλές, γιατί προέρχονται ἀπό τόν λαό, ὁ ὁποῖος μέ ἁπλότητα ἐκφράζει ἕνα συμβάν καί μάλιστα τό ποικίλλει, γι᾽ αὐτό καί εἶναι διπλές, ἀκόμη δέ καί τριπλές, οἱ διηγήσεις αὐτές.
Καί εἶναι καί αὐτοτελεῖς οἱ προφορικές βιβλικές διηγήσεις, γιατί εἶναι ἀπαρτισμένες μέ πρόλογο καί κατακλεῖδα καί, ἄν τίς ἀποκόψουμε ἀπό τό ὅλο τμῆμα τῆς Βίβλου, ὅπου εὑρίσκονται, συνδέεται ἡ πρίν ἀπό αὐτές καί μετά ἀπό αὐτές βιβλική περικοπή.
Οἱ διηγήσεις μας λοιπόν γιά τόν προφήτη Ἠλία εἶναι στοματικές παραδόσεις, ἀναφερόμενες σέ διάφορα περιστατικά τῆς ζωῆς του καί αὐτό ἑρμηνεύεται ἀπό τό ὅτι ὁ λαός δέν ἔχει τήν δύναμη νά συγκρατήσει τήν διδασκαλία ἑνός προφήτου, ἀλλά συγκρατεῖ περισσότερο συμβάντα τῆς ζωῆς του καί θαύματά του. Θά παραθέσω μέ πολλή συντομία τίς πέντε διηγήσεις τίς ἀναφερόμενες στόν προφήτη μας, σχολιάζοντας αὐτές ὅπου εἶναι δυνατόν.
Ἡ πρώτη διήγηση περί τοῦ προφήτου Ἠλία
Κατά τήν πρώτη διήγηση (Γ´ Βασ. κεφ. 17-18) ὁ Ἠλίας παρουσιάζεται στόν βασιλέα Ἀχαάβ καί τοῦ προαναγγέλλει μεγάλη ἀνομβρία, ὡς τιμωρία γιά τήν ἀποστασία ἀπό τόν Θεό. Ἡ ἀνομβρία αὐτή εἶναι ἱστορικό γεγονός καί μαρτυρεῖται καί ἀπό τόν Μένανδρο (βλ. Ἰωσ., Ἀρχ. 8,324).
Μέ τήν ἔναρξη τοῦ λιμοῦ ὁ προφήτης, κατά διαταγή τοῦ Θεοῦ, πηγαίνει νά κρυφτεῖ στόν χείμαρρο Κερείθ, ἀνατολικά τοῦ Ἰορδάνου, ὅπου τόν διατρέφει ἕνας κόρακας. Ἀλλά θά ρωτήσουμε μαζί μέ τόν Χρυσόστομο: Πῶς καταδέχεται ὁ προφήτης τοῦ Θεοῦ νά τρέφεται ἀπό ἀκάθαρτο ζῶο; Διότι ὁ κόρακας κατά τόν νόμο τοῦ Μωυσέως εἶναι ἀκάθαρτος (Λευιτ. 11,16).
Καί ἄρα ὁ τρεφόμενος ἀπό ἀκάθαρτο γίνεται καί αὐτός ἀκάθαρτος. Ἐδῶ φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ νόμος δέν εἶναι ἀλήθεια, ἀλλά σκιά. Φαίνεται ὅτι ὁ νόμος ἀνατρέπει τόν νόμο. Καί ὅπως λέγει χαριτωμένα ὁ Χρυσόστομος «οὔτε τό στάσιμον οὔτε τό ὄρθιον εἶχε»!
Γιατί; «Οὐ γάρ ἦν ἀλήθεια, ἀλλά σκιά». Ὁ προφήτης Ἠλίας ἔτρωγε τήν τροφή τοῦ κόρακος «οὐδέν ἀκάθαρτον τῶν ὑπό Κυρίου κτισθέντων νομίζων» (MPG 50,730)! Tό ὅτι δέ ὁ Ἠλίας ἔφυγε ἀπό τό κέντρο τοῦ Ἰσραήλ γιά νά κρυβεῖ στόν χείμαρρο Κερείθ, αὐτό μαρτυρεῖ διένεξη καί καταδίωξη τοῦ βασιλέως Ἀχαάβ ἤ τῆς βασιλίσσης Ἰεζάβελ κατά τοῦ προφήτου.
Τά ὕδατα τοῦ χειμάρρου στέρεψαν καί ὁ Ἠλίας, πάλι κατά διαταγή τοῦ Θεοῦ, πορεύεται στήν πόλη Σαρεπτά, στόν νότο τῆς Σιδῶνος, ὅπου τόν φιλοξενεῖ μία χήρα γυναίκα στόν οἶκο της, ὅπου πολλαπλασιάζει τό ἀλεύρι καί τό ἔλαιον καί ἀνασταίνει τόν θανόντα υἱό της.
Ἀλλά τί θέλει ὁ προφήτης ἐκεῖ στήν Σιδώνα, τόσο μακρυά ἀπό τό Ἰσραήλ; Νομίζω ὅτι ἐδῶ πρέπει νά δοῦμε τήν πίστη τῶν προφητῶν στήν παγκοσμιότητα τοῦ Θεοῦ. Ὁ Ἰσραήλ καί στά χρόνια γιά τά ὁποῖα ὁμιλοῦμε, ἀλλά περισσότερο στά μετέπειτα χρόνια, ἔκλεινε τόν Θεό σέ στενά καί περιορισμένα ὅρια, τῆς Παλαιστίνης μόνον τά ὅρια, γιατί ἐθεώρει τόν Γιαχβέ ὡς τοῦ Ἰσραήλ μόνον Θεό.
Ἀλλά βλέπουμε ἤδη ἐπί προφήτου Ἠλία ἀγώνα τῶν προφητῶν νά παρουσιάσουν τόν Θεό ὡς παγκόσμιο, γιατί ἤθελαν νά διασώσουν τήν ἔννοια τῆς παγκοσμιότητας τοῦ Θεοῦ.
Γιατί εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἡ ἔννοια τῆς παγκοσμιότητας τοῦ Θεοῦ ἔσωσε τήν Ἰσραηλιτική θρησκεία, ἐπειδή ἡ πίστη ὅτι ὁ Θεός εἶναι Θεός τοῦ Ἰσραήλ μόνον, ἐσήμαινε ὅτι τοῦ Ἰσραήλ καταστρεφομένου, ἐχάνετο καί ἡ ἔννοια τοῦ Γιαχβέ.
Μέ τό κήρυγμα ὅμως τῶν προφητῶν περί παγκοσμιότητας τοῦ Θεοῦ, καταστρεφομένου τοῦ Ἰσραήλ, δέν ἐσήμαινε αὐτό ὅτι συγκαταστρέφεται καί ὁ Γιαχβέ, γιατί ὁ Γιαχβέ εἶναι Θεός παγ- κόσμιος. Ἡ ἔννοια τῆς παγκοσμιότητος τοῦ Θεοῦ ἀναφαίνεται ζωηρά καί ὡραῖα στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἰωνᾶ. Ὡς πορεία λοιπόν πρός τά ἔθνη πρέπει νά δοῦμε τόν ἐρχομό τοῦ Ἠλία στά Σαρεπτά τῆς Σιδωνίας, γιά νά γευθεῖ ἐκεῖ μακρυά τόν παγκόσμιο Θεό του, διότι, ὅπως δέχεται καί ὁ Χρυσόστομος, παγκόσμιος ἦταν ὁ λιμός, γι᾽ αὐτό καί τόν ὀνομάζει «οἰκουμενικόν ναυάγιον» (MPG 50,729).
Κατά τό τρίτο ἔτος τοῦ λιμοῦ ὁ προφήτης διατάσσεται ἀπό τόν Θεό νά παρουσιαστεῖ στόν βασιλέα Ἀχαάβ. Ἡ συνάντηση τῶν δύο ἀνδρῶν ὑπῆρξε ὁρμητική καί ἀπό τίς δύο πλευρές. Ταραγμένος ὁ βασιλεύς γιά τόν συμβάντα λιμό καί θεωρῶν ὑπαίτιον αὐτοῦ τόν Ἠλία, τοῦ εἶπε, ὅταν τόν εἶδε ἐνώπιόν του: «Καταστροφέα τοῦ Ἰσραήλ»!
Ἀλλά ὁ προφήτης Ἠλίας, πιστεύων τόν βασιλέα ὡς ὑπεύθυνον γιά τόν συμβάντα λιμό καί ἀνταποδίδων τά ἴσα, τόν ἀπεκάλεσε «διαφθορέα τοῦ Ἰσραήλ»! Τό ζήτημα πού ἀπασχολεῖ εἶναι τό ποιός εἶναι ὁ Θεός, ὁ Γιαχβέ ἤ ὁ Βάαλ; Γι᾽ αὐτό καί ὁ προφήτης Ἠλίας προτείνει τό ζήτημα αὐτό νά λυθεῖ διά θαύματος ἐπί τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους Καρμήλου.
Ἐγείρονται ἐκεῖ δύο θυσιαστήρια, τοῦ Βάαλ καί τοῦ Γιαχβέ. Σέ ὅποιο θυσιαστήριο πέσει φωτιά ἀπό τόν οὐρανό καί καταφάγει τά ἐπάνω αὐτῶν θύματα, ἐκείνου ὁ Θεός εἶναι ἀληθινός. Προσεύχονται οἱ ἱερεῖς τοῦ Βάαλ ἀπό τό πρωί μέχρι τό ἀπόγευμα, ἐπικαλοῦνται τό ὄνομά του, φωνάζουν, κάνουν ἐντομές στό σῶμα τους, γιά νά λυπηθεῖ ὁ Βάαλ τό χυνόμενο αἷμα τους, ἀλλά εἰς μάτην.
Δέν πίπτει πῦρ ἐξ οὐρανοῦ, διότι δέν ὑπῆρχε Βάαλ!... Τώρα θά πάρει τόν λόγο ὁ Ἠλίας, ἀλλά πρῶτα θά χύσει πολύ νερό στήν βάση τοῦ θυσιαστηρίου, γιά νά μή νομίσουν, ὅπως ἑρμηνεύει ὁ Χρυσόστομος (MPG 50,733), ὅτι εἶχε φωτιά ὁ προφήτης κάτω ἀπό τό θυσιαστήριο, ὅπως ἔκαναν οἱ εἰδωλολάτρες, καί ἀνεπήδησε λοιπόν φυσική φλόγα ἀπό ἐκεῖ.
Προσευχήθηκε ἔπειτα ὁ προφήτης Ἠλίας καί τότε κατέπεσε πῦρ ἐξ οὐρανοῦ στό θυσιαστήριο πού ἔστησε αὐτός, ὁ δέ λαός μέ ἐνθουσιασμό ἐφώναξε: «Ὁ Γιαχβέ εἶναι ὁ Θεός»! Καί στόν ἐνθουσιασμό του ὁ Ἠλίας συνέλαβε τούς ἱερεῖς καί τούς προφῆτες τοῦ Βάαλ καί τούς ἐφόνευσε παρά τόν χείμαρρο Κισών. Τό θαῦμα αὐτό τοῦ προφήτου στό Κάρμηλο ὄρος χρησιμοποιήθηκε ἀπό τούς λειτουργιολόγους ὅτι προτυπώνει τό ἱερό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος. Μέ τό θαῦμα αὐτό ὁ προφήτης Ἠλίας ἔβαλε φωτιά στό νερό! Καί κατά τό ἱερό Βάπτισμα ὁ ἱερεύς δέεται μέ εἰδικές εὐχές νά στείλει ὁ Κύριος ἐξ οὐρανοῦ τό Ἅγιό Του Πνεῦμα στό ὕδωρ τῆς κολυμβήθρας καί νά δώσει σ᾽ αὐτό τήν ἀναγεννητική Χάρη. Τό Ἅγιο Πνεῦμα ὅμως ἦλθε ὡς πῦρ ἐξ οὐρανοῦ.
Ἔτσι τό θαῦμα τοῦ προφήτου Ἠλία στό Κάρμηλο ὄρος θεωρεῖται ὡς προτύπωση τοῦ Μυστηρίου τοῦ Βαπτίσματος. Ἀπό τήν ὅλη πρώτη διήγηση ἀναδεικνύεται ἡ ἰσχυρή θρησκευτική προσωπικότητα τοῦ προφήτου Ἠλία. Παρουσιάζεται ἰσχυρός πρός τόν βασιλέα, τόν ὁποῖο ἄνευ φόβου καταγγέλλει ὡς «διαφθορέα τοῦ Ἰσραήλ», ὡς αἴτιον ἀποστασίας τοῦ λαοῦ ἀπό τόν Θεό.
Ὁμοίως ὁ προφήτης παρουσιάζεται ὁπλισμένος μέ ὑπερφυσική δύναμη καί φέρνει μέ τήν\προσευχή του πῦρ ἐξ οὐρανοῦ στή γῆ. Παρουσιάζεται ὡς μεγάλος θαυματουργός, γιατί πολλαπλασιάζει τό λάδι καί τό ἀλεύρι τῆς χήρας καί ἀνασταίνει τό νεκρό παιδί της. Τί ἔγινε μετά τήν αἱματηρή σκηνή τοῦ Καρμήλου δέν γνωρίζουμε γιατί ἡ διήγηση σταματᾶ ἀπότομα. Ἀπό τήν δευτέρα ὅμως διήγηση περί τοῦ προφήτου μας μποροῦμε νά συμπληρώσουμε τό κενό.
Ἡ δευτέρα διήγηση περί τοῦ προφήτου Ἠλία
Ἡ δευτέρα διήγηση, ἡ ὁποία εὑρίσκεται εἰς Γ´ Βασ. κεφ. 18-19, παρουσιάζει τόν προφήτη μας νά πορεύεται, μακράν ἀπό τό βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ, πρός τήν νοτιωτέρα πόλη τῆς Παλαιστίνη Βεερσεβά, ἐνῶ ὁ ἴδιος εἶναι κατάκοπος καί συντετριμμένος ψυχικά.
Ὁ πόνος του εἶναι ὅτι στό Ἰσραήλ κυριαρχεῖ ὁ Βάαλ, ὅτι τά ἱερά τοῦ Γιαχβέ εἶναι ἐρειπωμένα καί ὅτι οἱ προφῆτες Του καταδιώκονται. Κατάκοπος ἀπό τήν ὁδοιπορία καί ψυχικά ἐξαντλημένος ξαπλώνει κάτω ἀπό τήν σκιά ἑνός θάμνου.
Ἐκεῖ ἐξαπλωμένος λέγει τόν πόνο του στόν Θεό: «Ἀρκετά, Θεέ, πάρε τήν ψυχή μου, γιατί δέν εἶμαι ἰσχυρότερος τῶν Πατέρων μου» (Γ´ Βασ. 19,4). Ἕνας ἄγγελος τοῦ Κυρίου τόν ἐγείρει καί τόν διατάσσει νά φάγει καί νά πιεῖ, γιατί ἡ ὁδός του εἶναι ἀκόμη μακρά.
Ἀπό τήν τροφή ἐκείνη ἐνισχύεται ὁ προφήτης καί πορεύεται μόνος του διά τῆς ἐρήμου πρός τό Χωρήβ, τό ὄρος ἐκεῖνο μέ τό ὁποῖο συνεδέοντο οἱ ἀρχαῖες μωσαϊκές παραδόσεις καί στό ὁποῖο εἶχε ἀποκαλυφθεῖ τότε ὁ Γιαχβέ.
Ἡ πορεία πρός τό Χωρήβ εἶναι πορεία ἀπελπισμένου ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ζητεῖ, σάν ἄλλος Μωυσῆς, νά συναντήσει τόν Γιαχβέ, γιά νά τοῦ πεῖ τόν πόνο του, γιά νά λάβει ἐνίσχυση καί παρηγορία. Φθάνοντας λοιπόν στό ὄρος Χωρήβ ὁ Μωυσῆς εἰσέρχεται σέ ἕνα σπήλαιο καί ἀναμένει τήν ἐμφάνιση τοῦ Θεοῦ.
Ἐκσπᾶ μία τρομερή θύελλα, ἀλλά ὁ προφήτης πληροφορεῖται ὅτι «δέν εἶναι στήν θύελλα ὁ Θεός». Ἀκολουθεῖ ἕνας τρομερός σεισμός, ἀλλά καί πάλι ὁ προφήτης πληροφορεῖται ὅτι «δέν εἶναι στόν σεισμό ὁ Θεός». Πῦρ ἔπειτα παρουσιάζεται γιά νά ἀκούσει ὁ προφήτης μας πάλι τό ἴδιο, ὅτι «δέν εἶναι στό πῦρ ὁ Θεός».
Τέλος, μία ἐλαφρά αὔρα ἔπνευσε στό Χωρήβ καί πληροφορεῖται ὁ προφήτης τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ στήν αὔρα. Ὅταν τό ἄκουσε αὐτό ὁ προφήτης Ἠλίας, ἐκάλυψε τό πρόσωπό του καί στήν ἐρώτηση τοῦ Θεοῦ «τί ζητεῖς ἐδῶ Ἠλία;», ὁ προφήτης ἔσπευσε νά χύσει ὅλο τόν πόνο τῆς καρδιᾶς του καί εἶπε στόν Θεό: «Καίομαι, Γιαχβέ, Θεέ Σαβαώθ, ἀπό τόν ζῆλο σου, διότι οἱ Ἰσραηλῖτες Σέ ἐγκατέλειψαν, τά θυσιαστήριά σου τά συνέτριψαν καί φόνευσαν τούς προφῆτες σου μέ τό ξίφος· ἐγώ δέ μόνος παρέμεινα καί αὐτοί ζητοῦν τήν ψυχή μου» (Γ´ Βασ. 19,14).
Ὁ Θεός, ἀπαντώντας στόν πόνο τοῦ προφήτου, ἐπαγγέλλεται νά τιμωρήσει τούς ἐχθρούς του. Ἡ τιμωρία αὐτή τῶν ἐχθρῶν ἔγινε ἔξωθεν, γιατί ἐκ τῶν ἔσω, ἐκ τοῦ ἰδίου δηλαδή τοῦ Ἰσραήλ, δέν ἦταν δυνατόν νά γίνει, ἀφοῦ, ὅπως τό εἶπε ὁ προφήτης στήν προσευχή του, ὁ λαός εἶχε ἀποστατήσει. Ὁ Θεός διατάσσει τόν προφήτη Ἠλία νά πορευθεῖ καί νά χρίσει τόν Ἀζαήλ ὡς βασιλέα τῶν Ἀραμαίων, τόν Ἰού ὡς βασιλέα τοῦ Ἰσραήλ καί τόν Ἐλισσαῖο ὡς προφήτη.
Ἔτσι τελειώνει ἡ ὅλη διήγηση. Ὁ Ἀζαήλ ἐπέρχεται νικηφόρος κατά τοῦ Ἰσραήλ (Δ´ Βασ. 10,32) καί ὁ Ἰού, μέ τήν ὑποκίνηση καί σύμπραξη τοῦ προφήτου Ἐλισσαίου, ἐπαναστατεῖ κατά τοῦ βασιλέως τοῦ Ἰσραήλ Ἰωράμ, τοῦ ἐγγόνου τοῦ Ἀχαάβ, τόν φονεύει καί ἐξολοθρεύει ὁλόκληρο τόν οἶκο τοῦ Ἀχαάβ καί ἔτσι ἐκπληρώνεται ἡ ἐπαγγελία τοῦ Θεοῦ πού ἔδωσε στόν προφήτη Ἠλία.
Ἡ διήγηση εἶναι πολύ διδακτική καί μάλιστα διδάσκει εἰδικά κατά πρῶτον τόν προφήτη Ἠλία: Ἡ ἐμφάνιση τοῦ Θεοῦ ὄχι στήν θύελλα, οὔτε στόν σεισμό, καί οὔτε στήν φωτιά, ἀλλά στήν ἐλαφρά καί γλυκειά αὔρα, θέλει πιθανῶς νά διδάξει τόν Ἠλία νά εἶναι ἠπιώτερος στόν ἀγώνα του, γιατί ἡ θρησκεία δέν ἐπιβάλλεται μέ σκληρά μέσα, ἀλλά μέ ἤπια μέσα.
Ἀλλά τό μεγάλο πρόβλημα ἀπό τήν διήγησή μας εἶναι τό πῶς, ἐνῶ ἡ πρώτη διήγηση παρουσιάζει τόν προφήτη Ἠλία ὡς θριαμβευτή διά τοῦ θαύματος στό Κάρμηλο ὄρος καί τόν λαό ὡς ἀνακηρύξαντα τήν πίστη του στόν Γιαχβέ, πῶς τώρα στήν δευτέρα διήγηση βλέπουμε τόν προφήτη μας συντετριμμένο ψυχικά καί παραπονούμενο στόν Γιαχβέ ὅτι τά θυσιαστήριά του εἶναι ἐρειπωμένα καί ὅτι οἱ προφήτες του κατεσφάγησαν καί αὐτός ὁ ἴδιος κινδυνεύει;
Ἐδῶ, γιά νά δέσουμε τήν δεύτερη διήγηση μέ τήν πρώτη, πρέπει νά ὑποθέσουμε ὅτι στήν βιαία πράξη τοῦ προφήτου Ἠλία, τῆς σφαγῆς τῶν ἱερέων τοῦ Βάαλ, ἡ Ἰεζάβελ ἀπάντησε καί αὐτή μέ βιαία πολεμική ἐναντίον τοῦ Ἠλία καί ἐναντίον ὅλων τῶν προφητῶν τοῦ Γιαχβέ.
Ἀλλά, καί ἡ πρώτη διήγηση, ἡ ὁποία παρουσιάζει τόν Ἠλία θριαμβευτή, δέν παρουσιάζει τήν νίκη του γενική, οὔτε τήν παρουσιάζει ὡς νίκη διαρκείας, ἀλλά ὅτι μέρος μόνο τοῦ λαοῦ, μετά ἀπό τά δεινά τοῦ λιμοῦ, πίστεψε στό κήρυγμα τοῦ Ἠλία καί στόν ἐνθουσιασμό του ἐθανάτωσε μαζί μέ τόν Ἠλία τούς ἱερεῖς τοῦ Βάαλ.
Αὐτό, ὅπως ἦταν φυσικό, ἐξώργισε τήν ἀντίθετη μερίδα καί ἀνταπέδωσε τά ἴσα πρός τούς προφῆτες τοῦ Γιαχβέ. Ἔτσι λοιπόν παρουσιάζεται ὁ προφήτης Ἠλίας συντετριμμένος ψυχικά καί κατάκοπος, ὅπως μᾶς τόν παρουσιάζει ἡ δευτέρα διήγηση.
Ἡ τρίτη διήγηση περί τοῦ προφήτου Ἠλία
Μεταξύ τῶν γεγονότων πού διαλαμβάνουν οἱ δύο παραπάνω μεγάλες διηγήσεις (Γ´ Βασ. κεφ. 17-19), πρέπει νά τοποθετήσουμε τήν ἱστορία περί τοῦ θανάτου τοῦ Ναβουθαί (Γ´ Βασ. κεφ. 20), τόν ὁποῖον ἐφόνευσε ὁ Ἀχαάβ, παρακινηθείς ἀπό τήν σύζυγό του Ἰεζάβελ, γιά νά κληρονομήσει τόν ἀγρό του. Τό ἔγκλημα αὐτό τοῦ βασιλέως καί τῆς Ἰεζάβελ δέν ἦταν δυνατόν νά παραμείνει ἀπαρατήρητο ἀπό τόν Ἠλία, στήν ψυχή τοῦ ὁποίου ζεῖ ἡ καθαρά μωσαϊκή θρησκεία, κατά τήν ὁποία ὁ Θεός παριστάνεται ὡς τό ἀπόλυτο ἠθικό Ὄν.
Γι᾽ αὐτό καί ὁ προφήτης μας ἐλέγχει μέ πολλή παρρησία τόν βασιλέα, τόν ὁποῖο ἀποκαλεῖ καθαρά δολοφόνο καί τοῦ προφητεύει τήν τιμωρία: «Στόν τόπο ὅπου τά σκυλιά ἔγλειψαν τό αἷμα τοῦ Ναβουθαί, ἐκεῖ τά σκυλιά θά γλείψουν καί τό δικό σου αἷμα» (Γ´ Βασ. 20,19). Καί γιά τήν Ἰεζάβελ ὁμοίως λέγει: «Τά σκυλιά θά καταφάγουν τήν Ἰεζάβελ στήν πεδιάδα Γισραέλ» (Γ´ Βασ. 20,23), προφητεία ἡ ὁποία πλήρως ἐκπληρώθηκε ἀργότερα (Γ´ Βασ. 22,1 ἑξ. Δ´ Βασ. 9,30 ἑξ.).
Ἀλλά, γιά τήν βαθυτέρα ἑρμηνεία καί θεολογία τοῦ ἐπεισοδίου, τήν ὁποία παρατρέχουμε ἐδῶ, λόγω στενότητος χρόνου, παραπέμπουμε στήν ἰσχυρή μελέτη τοῦ παλαιοδιαθηκολόγου καθηγητοῦ κ. Μιλτιάδου Κωνσταντίνου στό ὡραῖο του θεολογικό βιβλίο «Ρῆμα Κυρίου κραταιόν», σελ. 224-238. Πάντως τήν ἱστορία τοῦ Ναβουθαί δέν πρέπει νά θέσουμε ἐντελῶς στήν ἀρχή τῆς δράσεως τοῦ Ἠλία, διότι στήν διήγηση αὐτή διαγράφεται ἤδη ἡ ἐχθρότης μεταξύ τοῦ βασιλέως καί αὐτοῦ (Γ´ Βασ. 20,20). Ἄλλες διηγήσεις περί τοῦ Ἠλία ἐπί τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἀχαάβ δέν ἔχουμε.
Ἡ τετάρτη καί ἡ πέμπτη διήγηση περί τοῦ προφήτου Ἠλία
Ἐπί τοῦ διαδόχου τοῦ Ἀχαάβ βασιλέως Ὀχοζίου (854-853 π.Χ.) συναντοῦμε τόν προφήτη ἔξω ἀπό τήν Σαμάρεια νά προλέγει στούς ἀπεσταλμένους τοῦ βασιλέως τόν θάνατό του (Δ´ Βασ. 1,2-17), διότι στήν ἀσθένειά του δέν κατέφυγε στόν Γιαχβέ, ἀλλά στόν Βάαλ.
Ἡ τελευταία διήγηση περί τοῦ προφήτου Ἠλία, ἡ πέμπτη (Δ´ Βασ. 2,1-12), περιέχει τήν γνωστή ἀνάληψή του στόν οὐρανούς ἐπί πυρίνου ἅρματος. Δέν γνωρίζουμε πότε ἔγινε αὐτή. Πρέπει ὅμως νά τήν τοποθετήσουμε πρίν ἀπό τό 842 π.Χ., γιατί στήν ἐπανάσταση τοῦ Γεχού κατά τοῦ Ἰωράμ, ἡ ὁποία ἔγινε τό ἔτος αὐτό, δέν ἀναφέρεται ὁ Ἠλίας, ἀλλά ὁ Ἐλισσαῖος.
Σπουδαία καί τολμηρή ἑρμηνεία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου περί τοῦ προφήτου Ἠλία*
Ὑπάρχει μία σπουδαία ὅσο καί τολμηρή ὁμιλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου περί τοῦ προφήτου Ἠλία. Τήν παραθέτω συντόμως.
Κατά τήν ὁμιλία αὐτή ὁ Θεός προσπάθησε πολύ νά κάνει τόν ζηλωτή προφήτη του ἐπιεικῆ καί φιλάνθρωπο, χωρίς ὅμως... νά τό πετύχει. Ἡ ὁμιλία παρουσιάζει τόν Ἠλία νά ἀπορεῖ γιά τήν ἀγάπη καί τήν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ στούς ἀποστάτες Ἰσραηλῖτες, γιατί ἔβλεπε ὅτι μέ αὐτήν δέν ἐπέρχεται ἡ διόρθωσή τους.
Πίστευε δέ ὅτι ἡ διόρθωση αὐτή τοῦ λαοῦ θά ἔλθει μέ μία τιμωρία, αὐστηρή τιμωρία ἐναντίον του. Γι᾽ αὐτό – ὅπως τό παρουσιάζει ἡ ὁμιλία τοῦ ἱεροῦ Πατρός – τόλμησε νά παρουσιαστεῖ στόν Θεό καί νά τόν «δέσει» μέ ὅρκο νά δώσει τιμωρία στούς Ἰσραηλῖτες, ὅπως τήν σκεπτόταν αὐτός, καί νά μή λύσει τήν τιμωρία αὐτή, ἄν δέν τό πεῖ ὁ ἴδιος!...
«Εἰ μή διά στόματός μου», εἶπε! Ὁ προφήτης Ἠλίας ζήτησε ἀπό τόν Θεό νά δώσει ἀνομβρία στήν γῆ γιά τρία ἔτη καί ἕξι μῆνες. Ἡ ὁμιλία παρουσιάζει τόν Θεό νά «συνέχεται», νά συμπιέζεται· ἀπό τήν μιά μεριά ἤθελε νά ἀκούσει τόν ζηλωτή του προφήτη Ἠλία, ἀλλά καί ἀπό τήν ἄλλη μεριά εὐσπλαγχνιζόταν τόν λαό γιά τό κακό τῆς ἀνομβρίας καί τῆς πείνας, πού θά τοῦ συνέβαινε.
Γι᾽ αὐτό καί κάνει μέν τό θέλημα τοῦ Ἠλία, ἀλλά καί τόν βοηθεῖ νά γίνει φιλάνθρωπος, ὥστε σύντομα αὐτός νά τόν παρακαλέσει γιά τήν λύση τῆς τιμωρίας. Πρῶτα-πρῶτα ὁ Θεός «συγκολάζει τῷ λαῷ τόν προφήτην»!
Ἀφοῦ ὁ Ἠλίας ζήτησε ἀνομβρία γιά τόν λαό, θά ὑπαχθεῖ καί ὁ ἴδιος στήν τιμωρία αὐτή!... Φροντίζει ὅμως ἰδιαίτερα ὁ Θεός γιά τόν προφήτη του, γι᾽ αὐτό καί τόν τρέφει μυστικά καί θαυμαστά. Καί λέγομε «θαυμαστά», γιατί τόν τρέφει μέ ἕναν κόρακα, πού τοῦ πήγαινε κρέας.
Ὁ κόρακας ὅμως, σχολιάζει ὁ Χρυσόστομος, εἶναι ζῶο «μισότεκνον», γιατί δέν ἀγαπᾶ τά νεογνά του, ἀφοῦ δέν τά τρέφει.
Γι᾽ αὐτό καί ὁ ψαλμωδός Δαυΐδ παριστάνει τά μικρά τῶν κοράκων νά ἐπικαλοῦνται τόν Θεό γιά τροφή, ἀφοῦ ὁ πατέρας τους δέν τούς τήν δίνει: «Τοῖς νεοσσοῖς τῶν κοράκων τοῖς ἐπικαλουμένοις αὐτόν (τόν Θεόν)» (Ψαλμ. 146,9).
Ὅπως ὁ κόρακας εἶναι μισότεκνος, ἔτσι καί ὁ Ἠλίας ἦταν μισότεκνος πρός τούς Ἰουδαίους ἕνεκα τῆς ἀποστασίας τους.
Ἀλλά νά τώρα πού ὁ κόρακας μεταβάλλεται καί γίνεται φιλάνθρωπος καί πηγαίνει τροφή στόν Ἠλία. Αὐτό ἦταν τό μυστικό μάθημα, πού ἤθελε ὁ Θεός νά δώσει στόν προφήτη του: Νά γίνει μεσίτης γιά τούς Ἰουδαίους, ὅπως ὁ κόρακας μετέβαλε τήν φύση του καί γίνεται μεσίτης τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ πρός αὐτόν (τόν Ἠλία) καί τοῦ πηγαίνει τροφή στόν καιρό τῆς πείνας.
Ὁ προφήτης Ἠλίας ὅμως δέν διδάχθηκε ἀπό τό μάθημα αὐτό ἤ μᾶλλον δέν θά τό ἐνόησε καί καθόλου, γι᾽ αὐτό καί ὁ Θεός τοῦ ἀφαιρεῖ τώρα τήν διατροφή του ἀπό τόν κόρακα, ὥστε νά πιεστεῖ ἀπό τήν πείνα καί νά πρεσβεύσει στόν Θεό νά λυθεῖ ἡ τιμωρία.
Ἀλλά ὁ Ἠλίας ἦταν τόσο πολύ χολωμένος γιά τήν ἀποστασία τοῦ Ἰσραήλ ἀπό τόν Θεό, ὥστε, ὄχι! Δέν ἤθελε νά παρακαλέσει γι᾽ αὐτούς πού ζοῦσαν ἀκόμη στήν ἀποστασία τους. Ἀφοῦ, λοιπόν, ὁ προφήτης Ἠλίας δέν διδάχθηκε ἀπό τό μάθημα τοῦ κόρακα, ἔφερε ὁ Θεός ἔτσι τά πράγματα νά διδαχθεῖ ἀπό μιά εἰδωλολάτρισσα χήρα γυναίκα.
Ἀκοῦστε: Ἡ πείνα ἔθλιβε τόν Ἠλία καί ὁ Θεός τοῦ εἶπε: «Φύγε ἀπ᾽ ἐδῶ καί πήγαινε ἔξω ἀπό τό Ἰσραήλ, στά Σαρεφθά τῆς Σιδωνίας καί ἐκεῖ θά πῶ σέ μιά χήρα ἐθνική γυναίκα νά σέ διαθρέψει». Ἀπαγορευόταν τότε ἡ ἐπικοινωνία τῶν Ἰουδαίων μέ τούς Ἐθνικούς καί γι᾽ αὐτό ὁ Θεός, ἑρμηνεύει ὁ Χρυσόστομος, εἶπε στόν Ἠλία νά πάει σέ ἐθνική γυναίκα νά τόν διαθρέψει, ὥστε νά σιχαθεῖ τήν τροφή ἀπό εἰδωλολάτρισσα καί νά μεσιτεύσει στόν Θεό νά στείλει βροχή καί νά πάψει ἡ τιμωρία τῆς πείνας. Οὔτε ὅμως καί ἀπό αὐτό ὁ Ἠλίας κάμφθηκε σέ φιλανθρωπία ὑπέρ τοῦ Ἰσραήλ, ἀλλά πῆγε μακρυά στά Σαρεφθά τῆς Σιδωνίας γιά νά τραφεῖ ἐκεῖ.
Ὁ Θεός ὅμως ἔκανε ἐκεῖ τήν χήρα γυναίκα νά τοῦ μιλήσει σκληρά, ἐνῶ μάλιστα αὐτός βρισκόταν σέ μεγάλη πείνα· καί αὐτό τό ἔκανε γιά νά πονέσει καί νά γίνει φιλάνθρωπος. Στόν πεινασμένο, λοιπόν, προφήτη ἡ χήρα ἐθνική γυναίκα τοῦ εἶπε: «Δέν ἔχω καθόλου ψωμί παρά μόνο μιά χούφτα ἀλεύρι στό πιθάρι καί λίγο λάδι στό δοχεῖο.
Θά τά ἑτοιμάσω γιά μένα καί γιά τά παιδιά μου, θά τά φᾶμε καί μετά θά πεθάνουμε» (Γ´ Βασ. 17,22). Αὐτά τά λόγια τῆς χήρας γυναίκας πρέπει νά πόνεσαν τόν Ἠλία. «Αὐτή ἡ γυναίκα – θά σκέφθηκε – ὑποφέρει περισσότερο ἀπό μένα, γιατί ἐγώ ὑποφέρω μόνος, ἐνῶ αὐτή ὑποφέρει καί μέ τά παιδιά της. Ἄς μή γίνω λοιπόν πρόξενος θανάτου στήν χήρα γυναίκα πού μέ δέχθηκε σπίτι της».
Ὅπως φαίνεται, τώρα γιά πρώτη φορά ὁ Ἠλίας ὁμιλεῖ φιλάνθρωπα. Ὅπως λέγει ὁ Χρυσόστομος «χαυνοῦται πρός τήν φωνήν (τῆς χήρας), ἄρχεται λοιπόν φιλανθρωπίας ἐν ἑαυτῷ περιφέρειν μελέτην». Τώρα ὁ Ἠλίας εὐλογεῖ τήν τροφή τῆς γυναίκας νά μή λείψει ἀπό τό σπίτι της καί τώρα γιά πρώτη φορά μιλάει γιά λύση τῆς τιμωρίας καί ὅτι ὁ Θεός θά στείλει βροχή στήν γῆ.
Εἶπε, λοιπόν, στήν ἀπελπισμένη χήρα γυναίκα: «Τό πιθάρι μέ τό ἀλεύρι δέν θ᾽ ἀδειάσει καί τό λάδι στό δοχεῖο δέν θά λιγοστέψει, μέχρι τήν ἡμέρα πού ὁ Κύριος θά στείλει βροχή στήν γῆ» (Γ´ Βασ. 17,14).
Ἄς παρατηρήσουμε ὅμως μαζί μέ τόν Χρυσόστομο, ὅτι ἀκοῦμε μέν τόν προφήτη Ἠλία νά λέει στήν χήρα ὅτι θά ἔρθει κάποτε βροχή στή γῆ, δέν τόν ἀκοῦμε ὅμως νά προσεύχεται γι᾽ αὐτό, ὥστε νά σταματήσει γρήγορα ἡ ἀνομβρία.
Γι᾽ αὐτό ὁ Θεός βοηθεῖ τόν προφήτη του νά προοδεύσει στήν φιλανθρωπία, πού τώρα ἄρχισε νά τοῦ ἐμφανίζεται, καί κάνει νά πεθάνει τό παιδί τῆς χήρας! Αὐτό πόνεσε πολύ τήν χήρα, ἡ ὁποία καί πα- ραπονέθηκε στόν προφήτη.
Ὁ Ἠλίας τῆς ἔδωσε τήν εὐλογία στό σπίτι της νά μή λείψει ἡ τροφή ἀπ᾽ αὐτό, ἀλλά γιά τήν χήρα –ὅπως τήν παρουσιάζει νά λέει ὁ Χρυσόστομος – θά ἦταν καλύτερα νά πέθαινε μέ τό παιδί της ἀπό τήν πείνα, ὅπως τό εἶπε ἀπό τήν ἀρχή στόν προφήτη, παρά νά ζεῖ τώρα αὐτή καί νά βλέπει νεκρό τό παιδί της.
Καί ὁ προφήτης τοῦ Θεοῦ ὄχι ἁπλῶς λυπόταν, ἀλλά καί ντρεπόταν γιά τό θέαμα, ὅπως τό ὑποθέτει ὁ Χρυσόστομος. Θά σκεπτόταν: «Προτοῦ νά ἔρθω καί νά φιλοξενηθῶ ἀπό τήν γυναίκα, αὐτή ἦταν εὔτεκνος. Τώρα μέ τήν φιλοξενία μου τῆς πέθανε τό ἀγαπητό της παιδί καί αὐτή ὀδύρεται. Αὐτόν τόν μισθό ἔδωσα στήν γυναίκα γιά τήν καλή της φιλοξενία;» Σκεπτόμενος, λοιπόν, τό συμβάν καί ντρεπόμενος γι᾽ αὐτό ἄρχισε νά ἐννοεῖ ὅτι τό συμβάν δέν εἶναι φυσικό, ἀλλά προέρχεται ἀπό τόν Θεό καί ὅτι κάτι θέλει νά τοῦ πεῖ ὁ Θεός μέ αὐτό.
Ἀλλά κατάλαβε ὁ Ἠλίας τήν τέχνη καί τόν σκοπό τοῦ Θεοῦ: Ἤθελε νά τόν κάνει σπλαγχνικό πρός τόν Ἰσραήλ. Ἄς μεταφράσω τήν σχετική περικοπή ἀπό τήν ὁμιλία τοῦ Χρυσοστόμου. Ὁ ἱερός πατήρ παριστάνει τόν Ἠλία νά λέγει: «Δέν εἶναι τό συμβάν φυσικός θάνατος· εἶναι, Θεέ, ἀπό τήν δική σου τέχνη καί κατ᾽ ἀνάγκην μέ κάνεις φιλάνθρωπο.
Ὥστε, ὅταν σοῦ πῶ, “Ἐλέησε Κύριε τό νεκρό παιδί τῆς χήρας”, θά μοῦ πεῖς καί σύ – “Ἐλέησε τό παιδί μου τόν Ἰσραήλ”. Μέ ὠθεῖς γιά φιλανθρωπία, Θεέ. Καταλαβαίνω τά τεχνάσματά σου Κύριε, γιατί ὅταν θά σοῦ πῶ ἐγώ, “Σῶσε τόπαιδί τῆς χήρας τό νεκρό”, θά μοῦ πεῖς: “Οἰκτείρησε καί σύ τόν Ἰσραήλ τόν νεκρό ἀπό τήν πείνα.
Μοῦ ζητᾶς χάρη, ἀλλά κάνε καί σύ χάρη. Λύσε τήν ἀπόφαση τοῦ λιμοῦ καί λύνω καί ἐγώ τόν θάνατο τοῦ υἱοῦ τῆς χήρας”». Τότε, λοιπόν, ὅταν εἶδε ὁ Θεός ὅτι ὁ Ἠλίας ἔγινε φιλανθρωπότερος, τότε τόν στέλνει στόν Ἀχαάβ νά τοῦ ἀναγγείλει ὅτι θά λυθεῖ ἡ τιμωρία: «Πορεύθητι – τοῦ εἶπε – καί ὄφθητι τῷ Ἀχαάβ καί δώσω ὑετόν ἐπί πρόσωπον τῆς γῆς» (Γ´ Βασ. 18,1).
Ἄς παρατηρήσουμε ὅμως ὅτι ὁ Θεός ἔδωσε στόν προφήτη νά πεῖ αὐτά τά λόγια φιλανθρωπίας γιά τήν λύση τοῦ λιμοῦ, ὅταν καί ὁ ἴδιος ὁ προφήτης ἔγινε φιλανθρωπότερος. Καί ἄς παρατηρήσουμε ἀκόμη ὅτι δέν ἔλυσε ὁ Θεός μόνος του τόν λιμό χωρίς πρῶτα νά τό ἀναγγείλει ὁ προφήτης του, ὁ ὁποῖος καί προανήγγειλε τήν ἔναρξη τοῦ λιμοῦ.
Τρέχει, λοιπόν, τώρα ὁ προφήτης Ἠλίας σέ ὅλη τήν χώρα καί κηρύττει τήν λύση τῆς τιμωρίας, ὅτι θά ἔρθει βροχή στήν γῆ. Ἀλλά ἐκεῖ πού πήγαινε νά κηρύξει αὐτό τό χαρμόσυνο μήνυμα, ἔβλεπε πάλι ἀσέβειες καί παραβάσεις τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ καί σκεπτόταν νέα τιμωρία κατά τοῦ λαοῦ. «Πάλιν τήν αὐτῶν ἀσέβειαν θεασάμενος, ἐμελέτα τινά τιμωρίαν κατ᾽ αὐτῶν ἀπόφασιν λυπηράν». Βλέποντας, λοιπόν ὁ Θεός τόν Ἠλία, λέει ὁ Χρυσόστομος, ὅτι δέν εἶναι συμπαθητικός στά ἁμαρτήματα τῶν ἀνθρώπων, τόν χωρίζει ἀπ᾽ αὐτούς, δέν τόν ἀφήνει νά κατοικήσει μαζί τους!
Σάν νά τοῦ λέει, ὅπως τό φαντάζεται ὁ Χρυσόστομος: «Ἐγώ, ὦ Ἠλία, γνωρίζω τόν ζῆλο σου καί ἀναγνωρίζω τήν πολιτεία σου. Ὅμως, εὐσπλαγχνίζομαι τούς ἁμαρτωλούς ὅταν τιμωροῦνται πολύ. Ἀλλά ἐσύ ἐκδικεῖσαι πολύ τήν ἀσέβεια, οἱ ἄνθρωποι ὅμως συνεχῶς ἁμαρτάνουν. Σᾶς χωρίζω ἀπό τό νά συγκατοικεῖτε. Ἐσύ, ἀφοῦ δέν μπορεῖς νά ὑπομένεις τούς ἁμαρτωλούς, πήγαινε μέχρι τόν οὐρανό. Στήν γῆ θά κατέβω Ἐγώ. Ἄν ἐσύ, Ἠλία, μείνεις γιά πολύ στήν γῆ θά χαθεῖ τό ἀνθρώπινο γένος, γιατί συνεχῶς θά τούς τιμωρεῖς. Τί θά γίνει, λοιπόν; Πήγαινε, Ἠλία, μέχρι στόν οὐρανό. Δέν μπορεῖ ἡ φωτιά νά εἶναι μαζί μέ τά καλάμια! Σοῦ δίνω τήν χαρά νά συγκατοικεῖς μέ ἀναμάρτητους· μεῖνε μαζί μέ τούς χορούς τῶν ἀγγέλων. Πήγαινε, λοιπόν, πρός τόν οὐρανό. Μέ τούς ἁμαρτωλούς θά κατοικήσω ἐγώ. Ἐγώ, πού θέλω νά φέρω στόν ὦμο μου τό πλανεμένο πρόβατο. Ἐγώ πού θά πῶ σέ ὅλους τούς ἁμαρτωλούς: “Ἐλᾶτε σέ μένα ὅλοι οἱ βεβαρυμένοι”· δέν θά σᾶς κολάσω, ἀλλά “θά σᾶς ἀναπαύσω”».
Tά ἴδια περίπου γιά τόν προφήτη Ἠλία λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος καί σέ μία του ἄλλη ὁμιλία ἀφιερωμένη σ᾽ αὐτόν (MPG 50,725-736). Λέγει δηλαδή ὅτι ὁ Θεός εἶναι φιλάνθρωπος καί ὄχι ἀπάνθρωπος καί ἤθελε ἔτσι νά κάνει καί τόν προφήτη του Ἠλία. Γι᾽ αὐτό ὁ Θεός, λέγει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, ἔδωσε τό «δεσμεῖν» καί «λύειν» στόν ἄνθρωπο ἱερέα καί ὄχι σέ ἄγγελο, διότι ὁ ἱερεύς, σάν ἄνθρωπος μέ σάρκα, θά κατανοεῖ τόν πειρασμό καί τό ἁμάρτημα τοῦ ἐξομολογουμένου πιστοῦ, ἐνῶ ὁ ἄγγελος θά τοῦ ἀπέκοπτε τήν κεφαλήν! «Εἰ γάρ ἦν ἄγγελος ἱερεύς καί ἔλαβε τινά πορνεύσαντα, εὐθύς ἀνῄρει αὐτόν, αὐτός τῷ πάθει τοῦτο οὐ συμπεπλεγμένος. Διά τοῦτο, εἰ ἔλαβε ἄγγελος τήν ἐξουσίαν τοῦ ἱερατεύειν, οὐκ ἐδίδασκεν, ἀλλ᾽ εὐθέως ἀνῄρει διά τό ἐκεῖνον μή εἶναι τοιοῦτον, εἰς ὀργήν αὐτόν ἔφερε κατά τοῦ τοιούτου. Ἀλλά διά τοῦτο ἄνθρωπος ἐπιστεύθη, εἰδώς τά πλημμελήματα ἑαυτοῦ καί ἐκ πείρας ἔχων, ἵνα συγγινώσκῃ τοῖς ἁμαρτάνουσι, καί μή κινῆται διά τῆς ὀργῆς καί μή κενῶται διά τῆς ὀργῆς ἡ Ἐκκλησία» (MPG 50,728)!
Καί γι᾽ αὐτό μάλιστα, λέγει ὁ Χρυσόστομος, ὁ Χριστός ἐπέτρεψε ὁ Πέτρος, στόν ὁποῖο ἔδωσε τό «δεσμεῖν» καί «λύειν», νά ἁμαρτήσει μέ τήν ἄρνησή του, φοβηθείς μία ὑπηρέτρια, γιά νά εἶναι ὁ ἴδιος ἐπιεικής στούς χριστιανούς.
Καί γι᾽ αὐτό ἀκριβῶς, συνεχίζει λέγοντας ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, ἐπέτρεψε ὁ Θεός καί ὁ Ἠλίας, πρίν ἀπό τόν Πέτρο, νά πέσει στό ἴδιο ἁμάρτημα μέ αὐτόν, στό ἁμάρτημα τῆς δειλίας σέ μία γυναίκα, γιά νά γίνει καί φιλάνθρωπος ὁ ζηλωτής προφήτης του.
Πραγματικά, ὁ Ἠλίας ἐφοβήθη τήν Ἰεζάβελ καί γι᾽ αὐτό ἔφυγε πολύ μακράν τοῦ Ἰσραήλ, στά Σαρεφθά τῆς Σιδωνίας. Καί λέγει ὡραῖα ὁ Χρυσόστομος: «Αἱ δύο ἀκροπόλεις (Ἠλίας καί Πέτρος) ὑπό γυναικός ἠλέγχθησαν· Πέτρος κόρην ἐφοβήθη καί Ἠλίας τήν Ἰεζάβελ· τοῖς αὐτοῖς περιέπεσον ἁμαρτήμασι...
Νῦν δέ ἐδείχθη Ἠλίας καί αὐτός ἁμαρτίᾳ ὑπεπτωκώς, τοῦ Θεοῦ συγχωρήσαντος καί ἐπινοοῦντος, ἵνα ἐξ ὧν αὐτός φιλανθρωπίας ἔτυχε, καί αὐτός ᾖ πρός τούς ἄλλους μή ἀπάνθρωπος» (MPG 50,734)!
Συγγνώμη διά τήν ἀργοπορία μου καί Σᾶς εὐχαριστῶ πού μέ ἀκούσατε.
* Tήν ὁμιλία τοῦ ἱεροῦ πατρός θά βρεῖ ὁ ἐνδιαφερόμενος εἰς MPG 56,583-586
Ὁμιλία εἰς τό Συνεδριακόν Κέντρον
τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ καί Πολιτιστικοῦ Ἱδρύματος
τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης
«ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ»
τήν 7ην Ἰουνίου 2012
