ΟΛΕΣ ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ

Μίλησε για πολλά ο Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ενεργειακή Σύνοδο 2024 που λαμβάνει χώρα στην Μόσχα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η δημιουργία ενός πολυπολικού κόσμου και το τέλος του δολαρίου στις συναλλαγές μεταξύ των χωρών των BRICS.

Η απόφαση να θυσιασθεί κάποιος για το Έθνος – να γίνει δηλαδή Εθνομάρτυρας – δεν είναι καθόλου εύκολη. Απαιτεί πολύ καλή πνευματική κατάσταση, προκειμένου να μην προδώσει τα ιδανικά του και, χάριν αυτών, να είναι αποφασισμένος να θυσιάσει τα πάντα.

Μετὰ τὴν ἔξοδόν μου ἐκ τῆς Στρατιωτικῆς Σχολῆς τῶν Εὐελπίδων ὡς Ἀνθυπολοχαγὸς τὸ 1916, ἐκλήθην καὶ ἐφοίτησα εἰς τὴν Στρατιωτικὴν Σχολὴν τῆς Γαλλικῆς Στρατιωτικῆς Ἀποστολῆς μὲ τὸν σκοπὸν ὅπως καταρτισθῶ καὶ μετεκπαιδεύσω κατόπιν τοὺς ἀξιωματικούς του Συντάγματός μας (6ον Σ. Πέζ.), προκειμένου τοῦτο νὰ λάβη μέρος εἰς τὸν ἀγώνα τοῦ Μακεδονικοῦ Μετώπου.

Το 1827 η ελληνική επανάσταση έπνεε τα λοίσθια. Οι αβελτηρίες της ηγεσίας είχαν επιτρέψει την εγκατάσταση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Ο Μεσολόγγι είχε πέσει και τα αιγυπτιακά στρατεύματα ισοπέδωναν τον Μωριά. Την ίδια ώρα ο Κιουταχής έκαιγε την Ρούμελη. Ελάχιστα μέρη κρατούσαν ακόμα οι Έλληνες επαναστάτες.

Κάποτε κατηγορούσαν ότι η Ρωσία είναι χώρα πρατήριο καυσίμων... και οι ΗΠΑ έγιναν η κορυφαία χώρα πρατηρίων καυσίμων στον κόσμο

Ο Άγιος Γρηγόριος έζησε και μεγαλούργησε πνευματικά στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (περίπου το 290 μ.Χ.). Πατέρας του ήταν ο Ανάκ ο Πάρθος, ο οποίος καταγόταν από ευγενή οικογένεια αφού ήταν συγγενής του βασιλιά της Αρμενίας Κουσαρώ. Ο Ανάκ σκότωσε με δόλο τον Κουσαρώ και ως συνέπεια της πράξης του ήρθε η δολοφονία ολόκληρης της οικογένειάς του. Μόνο ο Γρηγόριος και ένας από τους αδελφούς του γλύτωσαν και φυγαδεύτηκαν σε περιοχή όπου κυρίαρχη ήταν η Ρώμη.

Στην Καισάρεια της Καππαδοκίας ο Γρηγόριος απέκτησε ταυτόχρονα με την θύραθεν παιδεία και την χριστιανική. Ακόμη, εκεί γνώρισε και συνδέθηκε με τον γιο του Κουσαρώ Τηριδάτη, τον οποίο οι Ρωμαίοι διόρισαν -στη θέση του δολοφονημένου πατέρα του- βασιλιά της Αρμενίας. Όταν ανέλαβε τα νέα του καθήκοντα, ο Τηριδάτης κάλεσε κοντά του τον Γρηγόριο και άρχισε να τον πιέζει αφόρητα να αρνηθεί τον χριστιανισμό και να ασπασθεί τη θρησκεία του. Ο Γρηγόριος όμως ήταν αμετακίνητος και σταθερός. Είχε τόσο βαθιά ριζωμένη την πίστη μέσα του που μπορούσε να ευαγγελιστεί ολόκληρο λαό, όπερ και εγένετο.

Ίσως την πίστη και το παράδειγμα του Γρηγορίου να είχε στο νου του ο Ιερός Χρυσόστομος όταν τόνιζε ότι: «Αρκεί είς άνθρωπος ζήλω πυρούμενος ολόκληρον αναμορφώσαι Δήμον». Η σταθερότητα του Γρηγορίου εξόργισε τον βασιλιά Τηριδάτη και λησμονώντας την ευγενική καταγωγή του διέταξε άμεσα τρομερά βασανιστήρια. Τι δεν υπέστη το σώμα του; Δεκάδες τρόπους μαρτυρίου που υπέμεινε ο Άγιος αναφέρει στον Συναξαριστή του ο Άγιος Νικόδημος. Τον κρέμασαν ανάποδα σε ένα παλούκι και τον έδερναν με μίσος, κατέσχισαν τα πλευρά του με σιδερένια νύχια, έχυσαν στο σώμα του βρασμένο μόλυβδο και άλλα πολλά. Κι έπειτα από όλα, για να έχει σίγουρο αλλά συνάμα και μαρτυρικό θάνατο, τον έριξαν σε έναν βαθύ λάκκο με φίδια κι άλλα ερπετά. Τα ζώα όμως σεβάστηκαν τα παθήματά του, λυπήθηκαν τον άνθρωπο και υπάκουσαν στην θεία εντολή να τον αφήσουν ανέπαφο, διότι το σχέδιο του Θεού για τον δούλο του και για το λαό της Αρμενίας δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί.

Χρόνια ολόκληρα έμεινε ο ομολογητής Γρηγόριος εγκλωβισμένος στο ξεροπήγαδο, ζώντας με ελάχιστη ποσότητα ψωμιού που του έριχνε κρυφά μια χήρα. Εν τω μεταξύ, ο Τηριδάτης τρελάθηκε, έτρωγε τις σάρκες του και έβοσκε με τους χοίρους του. Η αδελφή του είδε σε όνειρο πως μόνο ο Γρηγόριος μπορεί να τον κάνει καλά. Έτσι κι έγινε. Ο ανεξίκακος άγιος θεράπευσε τον βασανιστή και επίδοξο φονιά του.

Έπειτα από τα γεγονότα αυτά ο Γρηγόριος, με την συγκατάθεση και προτροπή του Τηριδάτη, χειροτονήθηκε επίσκοπος Αρμενίας και βάπτισε στον Ευφράτη ποταμό τον βασιλιά και όλο το λαό. Χειροτόνησε ο ίδιος επισκόπους, κήρυξε με τη ζωή και τα παθήματά του καθιστώντας τον εαυτό του ζωντανό λείψανο και αναχώρησε στα ψηλά βουνά της Αρμενίας για να συνεχίσει το ιεραποστολικό του έργο προσευχόμενος και ασκούμενος για το ποίμνιό του αδιάλειπτα.

Ο Άγιος Γρηγόριος, πρότυπο ιεραποστολής

Για να καταστεί φωτιστής της Αρμενίας ο Γρηγόριος πέρασε από δύο βασικά στάδια πνευματικών εμπειριών, απαραίτητα για το ιεραποστολικό έργο:

(1) Η ομολογία πίστεως. Είναι θεμελιώδες το να γνωρίζω, αρχικά, την πίστη μου, να γνωρίζω τι πρεσβεύει ο Χριστός κι η Εκκλησία Του, να γνωρίζω και να αποδέχομαι πως ο Χριστός είναι η Αλήθεια, ο Χριστός είναι η Ζωή, ο Χριστός είναι ο μοναδικός αληθινός Θεός και η Ορθόδοξη Εκκλησία Του είναι η μόνη, αγία, καθολική και αποστολική Εκκλησία.

(2) «Καθαρθῆναι δεῖ πρῶτον, εἴτα καθᾶραι». Ο Φωτιστής των Αρμενίων με τη ζωή και την αποστολική του διακονία απέδειξε πως είναι εφαρμόσιμο το ρητό του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Υπέστη μύρια βασανιστήρια και βίωσε την ασκητική ζωή στο λάκκο με τα φίδια για δεκαπέντε συναπτά έτη. Εκεί γνώρισε και βίωσε τον Θεό, πράγμα που φανερώνεται από τη θαυμαστή θεραπεία του βασιλιά. Απαραίτητη, λοιπόν, προϋπόθεση για το σπουδαίο έργο της διάδοσης του Ευαγγελίου ανά τον κόσμο είναι η πνευματική προετοιμασία.
Τελειώνοντας, πολλοί πιστεύουν πως ιεραποστολικό έργο επιτελείται μόνο από τους ανθρώπους που βρίσκονται στον τόπο της διακονίας τους. Όχι. Ιεραποστολικό έργο επιτελούν:

› όσοι το αγαπούν,

› όσοι το κηρύττουν από πόρτα σε πόρτα,

› όσοι το διακονούν με οποιονδήποτε τρόπο από τη χώρα μας,

› κυρίως όσοι προσεύχονται γι’ αυτό,

› ο καθένας που η καρδιά του αγαπά το έργο της ιεραποστολής στα έθνη, από όπου κι αν ετάχθη, από το κρεβάτι του πόνου μέχρι την οικογενειακή ζωή κι από την καθημερινότητα του σχολείου και της εργασίας μέχρι τη ζωή του συνταξιούχου.

Η Εκκλησία μας εορτάζει τη μνήμη του μεγάλου ομολογητή και ιεραποστόλου στις 30 Σεπτεμβρίου.

(Πηγή: «Ο άγιος Γρηγόριος φωτιστής της Αρμενίας», Κωνσταντίνος Μεταλλίδης, Αδελφότητα Ορθοδόξου Εξωτερικής Ιεραποστολής)

Διαβάζοντας κανείς τον βίο του αγίου Γρηγορίου, φωτιστή των Αρμενίων, δύο πράγματα έρχονται στον νου του για να κάνει: ή να κλείσει τα μάτια από ντροπή, μπροστά στη φοβερά μεγάλη προσωπικότητα και το τεράστιο σε βάθος και πλάτος έργο του Γρηγορίου, προσπαθώντας να το «απωθήσει» στο υποσυνείδητό του, ή να αρχίσει να κλαίει για τη δική του κατάντια. Διότι ο άγιος, ένας αυτός – και όχι χιλιάδες «χριστιανοί» όπως εμείς – αλλά «οίκον Τριάδος εαυτόν αποτελέσας» κατά τον υμνογράφο, δηλαδή κάνοντας τον εαυτό του οίκο της αγίας Τριάδος, κατόρθωσε με τη χάρη του Θεού να μεταστρέψει στη χριστιανική πίστη έναν ολόκληρο ειδωλολατρικό λαό, που καταδυναστευόταν από τον πονηρό διάβολο και τις μεθοδείες του. «Λυμαινόμενον αθέως τον εχθρόν χώραν άπασαν, την των Αρμενίων, θεία δυναστεία κατέβαλες∙ και ως πυρσός αναλάμψας κατεφώτισας τους εν σκότει κειμένους, σοφέ, ματαιότητος». Δηλαδή: Με τη δύναμη του Θεού νίκησες τον εχθρό διάβολο, ο οποίος κατέστρεφε με την αθεΐα όλη τη χώρα των Αρμενίων. Και αφού έλαμψες σαν πυρσός, φώτισες πολύ δυνατά, σοφέ, αυτούς που βρίσκονται στο σκοτάδι της ματαιότητας. Ο άγιος γι’  αυτό αντιπαραβάλλεται με τους αγίους αποστόλους, τους μαθητές του Κυρίου, παραλληλίζεται με τον άγιο Γρηγόριο τον Νεοκαισαρείας τον θαυματουργό, ο οποίος εξίσου με τον σημερινό Γρηγόριο, όταν πήγε στη Νεοκαισάρεια βρήκε ελάχιστους χριστιανούς και όταν έφυγε από τη ζωή αυτή άφησε ελάχιστους ειδωλολάτρες, παραπέμπει στους νεώτερους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο, φωτιστές των Σλαύων.

Η χάρη του Θεού ενήργησε σε όλες τις καλοπροαίρετες καρδιές των Αρμενίων, μέσω του εκλεκτού οργάνου της Γρηγορίου, μ’  έναν τριπλό τρόπο: με τη δύναμη του λόγου του, με τη δύναμη των θαυμάτων που επιτελούσε, με τα θαυμαστά μαρτύρια που πέρασε για την πίστη του. Ο λόγος του πράγματι, επιβεβαιούμενος  και με τα θαύματα που ο Θεός επέτρεπε να επιτελεί, ήταν γεμάτος από δύναμη Θεού και δεν ήταν ανθρώπινα επιχειρήματα, που συνήθως κτυπούν ως «κύμβαλον αλαλάζον» τα αυτιά των ανθρώπων. Με τον λόγο αυτό έπεφταν  οι ειδωλολατρικοί ναοί και φυγαδεύονταν οι κρυμμένοι σ’  αυτούς δαίμονες, ενώ στερεώνονταν οι καρδιές των ανθρώπων στον θεϊκό έρωτα, όπως σημειώνει έκθαμβος ο υμνογράφος. «Ρημάτων σου δυναστεία, ναοί κατερράγησαν και δαιμόνων κατεβλήθη ανίδρυτα ξόανα, και πιστών καρδίαι θεϊκώ ενιδρύθησαν έρωτι». Εκεί όμως που κατεξοχήν λειτούργησε ως φάρος που φώτισε τους ανθρώπους ήταν τα μαρτύρια που υπέστη. Τα μαρτύρια αυτά ήταν η δόξα του, κατά αντιστοιχία με το Πάθος και το μαρτύριο Κυρίου του Θεού του. Το σημειώνει ο θεολογικώτατος ποιητής της ακολουθίας του, για να δείξει ποιο είναι το στίγμα του χριστιανικού μαρτυρίου: «Εις περίβλεπτον σε ύψος μαρτυρίου ανήνεγκεν, υψηλός εν δόξη Κύριος Ύψιστος, ένδοξε∙ ου τα παθήματα χαίρων εξεικόνισας, ιερομάρτυς, δόξα βοών τη δυνάμει σου». Ο υψηλός στη δόξα Ύψιστος Κύριος, ένδοξε Γρηγόριε, σε ανέβασε σε περίβλεπτο ύψος μαρτυρίου. Τα παθήματα Αυτού (που ήταν η δόξα Του) εξεικόνισες με χαρά, ιερομάρτυς, φωνάζοντας δόξα στη δύναμή Σου.

Αυτού του είδους το χριστιανικό μαρτύριο, ως συμμετοχή στο μαρτύριο του Χριστού, φέρνει αποτελέσματα, τα οποία, ενώ είναι τρανταχτά, δεν φαίνονται με πρώτη ματιά. Το μαρτύριο των αγίων δηλαδή, όπως το Πάθος του Χριστού, περικλείει το μυστήριο της δύναμης του Θεού, πράγμα που σημαίνει ότι όπως σε εκείνο του Σταυρού νικήθηκε, χωρίς να φαίνεται εξωτερικά, η αμαρτία, ο θάνατος και ο διάβολος, έτσι και στων αγίων: συντρίβεται ο διάβολος και τα όργανά του. Θέλουμε να πούμε, ακολουθώντας τους ύμνους της εορτής, ότι κάθε κτύπημα ενός αγίου είναι και κτύπημα κατά της πονηρίας, κάθε πόνος και βάσανός του φέρνει και το βογγητό και την κόλαση του πονηρού. Ας δούμε πόσο ωραία μας το καταθέτει ο εκκλησιαστικός και πάλι ποιητής: «Ραπισμοίς σιαγόνων σου, μύλας συντρίβεις λεόντων, και οχετοίς αιμάτων, δαιμόνων λύθρον εκμειοίς, ειδωλικάς προρρίζους τε, καταστρέφεις στήλας, Αξιάγαστε». Δηλαδή: Με τα ραπίσματα των σιαγόνων σου συντρίβεις τα δόντια των λιονταριών, και με τους οχετούς των αιμάτων σου εξαφανίζεις τη βρωμιά των δαιμόνων και καταστρέφεις από τη ρίζα τις στήλες των ειδώλων, αξιοθαύμαστε Γρηγόριε.

Ίσως θα πρέπει κάποτε να μάθουμε να βλέπουμε και τα δικά μας βάσανα, και τους δικούς μας πόνους σ’  αυτήν τη ζωή, με αυτό το «μάτι» της πίστεως: αν τα βάσανά μας τα υπομένουμε με πίστη, τότε και μέσα από εμάς θα λειτουργεί η δύναμη του Θεού, που συντρίβει το κακό και τον διάβολο. Και τότε θα αρχίσουμε να γινόμαστε κι εμείς, σε κάποιο βαθμό ίσως, φωτιστές και των άλλων συνανθρώπων μας, προκειμένου να βρίσκουν το αληθινό φως, τον Ιησού Χριστό.

(Πηγή: «Ο ΑΓΙΟΣ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΡΜΕΝΙΑΣ», παπά Γιώργης Δορμπαράκης, Ακολουθείν)

Πώς οι Ορθόδοξοι Αρμένιοι έγιναν Μονοφυσίτες
ΠΩΣ ΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΑΡΜΕΝΙΟΙ ΕΓΙΝΑΝ ΜΟΝΟΦΥΣΙΤΕΣ;

π. Ιερώνυμος Mayilyan, 
Εφημέριος Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου (Χατζηκώστα), 
(Παρεκκλήσιο Ι. Ν. Αγ. Ασωμάτων Θησείου), 

Πριν αρχίσω την παρουσία του θέματος θα ήθελα να ευχαριστήσω εκ  βαθέων τον σεβαστό και αγαπητό π. Βασίλειο Βολουδάκη τον οποίο έχω την χαρά και ευλογία να γνωρίσω τελευταία, ιδίως στο πλαίσιο του σεμιναρίου της Εξομολογητικής, που οργανώνει το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως της Ι. Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

Ο π. Βασίλειος από την πρώτη στιγμή της γνωριμίας μας μου έδειξε την αγάπη του και μόλις πληροφορήθηκε για το παρελθόν μου, ιδίως για την επιστροφή μου από τη πλάνη και αίρεση του Μονοφυσιτισμού στην Αλήθεια του Χριστού, την Ορθοδοξία, αμέσως μου έκανε την πρόταση να γράψω κάποιο κείμενο, παρουσιάζοντας μια συνοπτική ιστορία της πατρίδας μου της Αρμενίας και να αναφερθώ ιδίως στην πίστη των Αρμενίων.

Είναι η πρώτη φορά, που μου δίνεται αυτή η ευκαιρία να συμμετάσχω με αυτό το ειδικό θέμα στο επίκαιρο και πλούσιο περιεχόμενο του περιοδικού «Ενοριακή Ευλογία», του Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Πευκακίων.

Στο μικρό μου αυτό άρθρο δεν παρουσιάζω μια συστηματική ιστορία της Αρμενίας. Δεν είναι αυτός ο σκοπός μου. Θα αναφερθώ, όμως, σε τρεις κυρίως χρονολογίες (301, 406 και 451 μ.Χ.) και στα γεγονότα που συνδέονται με αυτές και είναι βαρυσήμαντες για την ιστορία της Αρμενίας και μας ενδιαφέρουν εδώ άμεσα.

Για να έχει ο αγαπητός μας αναγνώστης του Περιοδικού «Ενοριακή Ευλογία» μια γενική εικόνα του τόπου και της έκτασης της ιστορικής και σημερινής Αρμενίας, θα πούμε τα λίγα που ακολουθούν.

Στο Μηναίο του μηνός Σεπτεμβρίου διαβάζουμε: «Τη Λ΄  του αυτού μηνός μνήμη του αγίου ιερομάρτυρος Γρηγορίου της Μεγάλης Αρμενίας...». Σήμερα δεν υπάρχει η Μεγάλη Αρμενία, η οποία είχε γεωγραφική έκταση άνω των 300.000 m². Η τωρινή Δημοκρατία της Αρμενίας κυριαρχεί μόνο στα 29.800 m² γεωγραφικά εδάφη, τα οποία είναι λιγότερα από το 1/10 της ιστορικής Αρμενίας χωρίς το Ναγκόρνο (=Ορεινό) Καραμπάχ, στο οποίο θα αναφερθούμε σε μια άλλη ευκαιρία.

Η Μεγάλη Αρμενία, πριν να κατακτηθεί από τους Οθωμανούς, περιε­λάμβανε ένα σημαντικό μέρος των εκτάσεων της Μικράς Ασίας ή σημερινής ανατολικής Τουρκίας με κοινά σύνορα με την Καππαδοκία1, τον Πόντο, την Ασσυρία, την Γεωργία, την Αλβανία του Καυκάσου, την Περσία, την Μικρή Αρμενία και άλλες κατά καιρούς χώρες και εκτείνετο μέχρι την Κασπία θάλασσα. Ενώ η σημερινή Αρμενία περιορίζεται στο Νότιο Καύκασο, σ’ ένα πολύ μικρό κομμάτι της ιστορικής της έκτασης και συνορεύει ανατολικά με την Τουρκία, δυτικά με το Αζερμπαϊτζάν, βόρεια με την Γεωργία και νότια με το Ιράν.

Ούτε λίγο ούτε πολύ, πρόκειται για την δεύτερη κοιτίδα της ανθρωπότη­τας, κατά την Βιβλική διήγηση, αφού μετά τον κατακλυσμό, που επέτρεψε ο Θεός για την αμαρτία του κόσμου, «...εκάθισεν η κιβωτός εν μηνί τω εβδόμη, εβδόμη και εικάδι του μηνός, επί τα όρη τα Αραράτ» (Γεν. 8,4), απ’ όπου και αρχίζει μια νέα ιστορία της ανθρωπότητας. Μέχρι σήμερα υπάρχουν γεωγραφι­κοί τόποι, των οποίων οι ονομασίες άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με τον ίδιο τον Νώε. Όπως π.χ. η πρώτη κατοικία της ευλογημένης οικογέ­νειας ονομάστηκε από τον Νώε Nakhijevan, δηλαδή «πρώτη κατοικία», ή το όνομα της σημερινής πρωτεύουσας της Αρμενίας Yeravan σημαίνει «τόπος εμφανίσεως».

Έτσι, μετά τον κατακλυσμό, ξαναρχίζει η ιστορία των εθνών από τους τρεις γιούς του Νώε, οι οποίοι διασκορπίστηκαν ανά την οικουμένη κυρίως μετά τον πύργο της Βαβέλ και την σύγχυση των γλωσσών.

Ένας από τους αρχαίους αρμενικούς θρύλους αναγνωρίζει ως προπάτορα των Αρμενίων τον Χάϊκ, ο οποίος ήταν ένας από τους γιούς του Torgom (=Θοργάμα), γιού του Γάμερ, γιού του Ιάφεθ. Ο Ιάφεθ ήταν τρί­τος γιός του Νώε (βλ. Γεν.10, 1-3).

Το κήρυγμα του Ευαγγελίου του Κυρίου μας Ιησού Χριστού στην Αρμενία συνδέεται αρχικά με τα ονόματα δύο Αποστόλων Του «εκ των Δώδεκα», του Θαδδαίου και του Βαρθολομαίου. Ο Θαδδαίος, αδελφός του Ιακώβου (Ματθ. 10.1-3, Μαρ. 3.13-19) μαρτυρείται ότι κήρυξε στην Αρμενία από το 43-66 μ.Χ και μαρτύρησε στην κωμόπολη Shavarshavan της επαρχίας Artaz (σήμερα στο βόρειο Ιράν). Ο Απόστολος Βαρθολομαίος κήρυξε στην Αρμενία από 60-68 μ.Χ. και μαρτύρησε στην πόλη Ourbanos (σήμερα στην Ανατολική Τουρκία). Οι Απόστολοι φυσικά ίδρυσαν τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες.

Αλλάζει εντελώς το σκηνικό στην Αρμενία στις αρχές του Δ΄  αι. με πρωταγωνιστή και Ισαπόστολο τον Γρηγόριο Πέρση (=άγ. Γρηγόριος ο Φωτιστής). Ο Αρμένιος βασιλιάς Tiridat ο Γ΄  (=Τιριδάτης (287- 330 πε­ρί­που)) το 287 είχε τιμωρήσει αυστηρά τον Γρηγόριο2, πρώτα, επειδή εκείνος δεν ήθελε να θυσιάσει στην θεά Anahit ως ένδειξη ευγνωμοσύνης μετά την νίκη του κατά των Περσών, και κατόπιν, όταν έμαθε ο Τιριδάτης την καταγωγή του, ότι ήταν δηλαδή ο γιός του Anak του Πέρση, φονιά του πατέρα του βασιλιά Xosrov Α΄  (211-259). Για να τον εκδικηθεί, ο Τιριδάτης έριξε στο πηγάδι του Xor Virap3, που ήταν προωρισμένο για τους καταδικασμένους σε θάνατο.

Στο πηγάδι αυτό παρέμεινε ο Γρηγόριος 13 (κατά μερικούς 15) ολόκληρα χρόνια! Φυσικά με θαυμαστό τρόπο και με θεϊκή παρηγοριά μπορούσε κανείς να παραμείνει ζωντανός σ’ ένα τέτοιο τόπο. Μια χήρα κρυφά του έριχνε ένα κομμάτι ψωμί καθημερινά και η παρουσία ενός Αγ­γέλου ενεθάρρυνε τον εκλεκτό μάρτυρα του Χριστού και τον ετοίμαζε για την μεγάλη αποστολή του να γίνει φωτιστής ενός λαού.

Στην αρχή της βασιλείας του ο Τιριδάτης ήταν φιλικά διατεθειμένος προς τους χριστιανούς υπηκόους του, αλλά μετά επηρεάστηκε από τον Διοκλη­τιανό στράφηκε εναντίον τους με διωγμούς και μαρτύρια. Έτσι εξηγείται και η στάση του απέναντι στους διωκομένους από τον Διοκλητιανό, όπως στην ομάδα παρθένων με επικεφαλής την Γαϊανή, που ήταν η καθηγουμένη και την Ριψιμία (μνήμη στις 30 Σεπ. με τον άγ. Γρηγόριο τον Φωτιστή). Μετά τον μαρτύριο των 32 παρθένων στην πόλη Vagarshapat, ο Τιριδάτης και οι αυλικοί συνεργάτες του αρρωσταίνουν και σε λίγες μέρες ουσιαστικά δαιμονίζονται. Η αδελφή του Τιριδάτη, η Xosrovidoukht (=θυγατέρα του Xosrov), η οποία δεν συμφωνούσε με την στάση του αδελφού της έναντι των χρι­στιανών, σ’ αυτό το διάστημα ακριβώς βλέπει ένα όραμα επαναλαμβα­νόμενο 5 φορές, σύμφωνα με το οποίο τους δαιμονιζόμενους μπορούσε να θεραπεύσει μόνον ο Γρηγόριος. Έτσι εξέρχεται ο Γρηγόριος από το πηγάδι και θεραπεύει όλους τους δαιμονιζόμενους!

Από εδώ και στο εξής ο ήδη θεραπευμένος βασιλιάς σταματάει τους διωγμούς, ένα μεγάλο κομμάτι του λαού του ευαγγελίζεται από τον ίδιο τον Γρηγόριο και βαπτίζεται. Και όχι μόνο αυτό$ ο Τιριδάτης ανακηρύσσει τον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία της βασιλείας του4 το 301μ.Χ5 και με την άμεση συμπαράστασή του, ο άγ. Γρηγόριος αναδιοργανώνει την επίση­μη πλέον Εκκλησία της Αρμενίας, της οποίας και καθίσταται πρώτος επίσκοπος (=καθολικός). Επειδή ο Γρηγόριος δεν ήταν ιερεύς, με τιμές και βασιλική πομπή οδηγείται στην Καισάρεια, όπου και χειροτονήθηκε επίσκοπος από τον αρχιεπίσκοπο Καισαρείας άγ. Λεόντιο και πλέον ως επίσκοπος εγκαθί­σταται στο Vagarshapat (σήμερα Echmiadzin) ως συνεχιστής του έργου των αγίων Αποστόλων Θαδδαίου και Βαρθολομαίου.

Εδώ πρέπει να τονίσω ότι η λατρεία στην Εκκλησία της Αρμενίας μέχρι στις αρχές του Ε΄  αι. γινόταν ως επί το πλείστον στα Ελληνικά αλλά και στα Συριακά, κυρίως στις ανατολικές της περιοχές. Η ανάγκη της κατανόησης της λατρείας και, κυρίως, της Αγίας Γραφής, από τον απλό λαό οδήγησαν τον βασιλιά Vramshapuh και τον Καθολικό άγ. Sahak (=Ισαάκ) να σκεφθούν λύσεις του προβλήματος. Έπρεπε να μεταφρασθούν τα ιερά κείμενα στην γλώσσα του λαού.

Η Αρμενική γλώσσα ως προφορική παράδοση υπήρξε από πολύ νωρίς, αλλά δεν είχε γραπτή μορφή. Το ποθητό και δύσκολο έργο της δημιουργίας του αρμενικού αλφαβήτου ετέθη στους ώμους του Mesrop Mashtoc, ενός λογίου ασκητού κληρικού, με άριστη ελληνική παιδεία. Έτσι, μετά από πολλές περιοδείες στα γνωστά κέντρα της εποχής (Αμίντ, Έδεσσα της Συρίας, Σαμόσατα) ο Mesrop Mashtoc με κάποιους μαθητές του, μετά από θεία αποκάλυψη, το έτος 406 δημιούργησε το αρμενικό αλφάβητο με 36 γράμματα6. Η πρώτη φράση, που μεταφράστηκε στα αρμενικά, ήταν το «Γνώναι σοφίαν και παιδείαν, νοήσαι τε λόγους φρονήσεως (Παροιμ. 1.2)». Αμέσως μεταφράζεται η Αγία Γραφή, πρώτα από τα συριακά και μετά ολοκληρώνεται από τα ελληνικά. Κατόπιν μεταφράζονται τα λατρευτικά βιβλία, έργα των Ελλήνων Πατέρων (Αποστολικοί Πατέρες, Μέγας Αθανασιος, Καππαδόκες κ.ο.κ ) και των φιλοσόφων (Πλάτωνος, Αριστοτέλη κ.λ.π). Ο Ε΄  αι. για τον αρμενικό πολιτισμό θεωρείται ο «χρυσούς αιών».

Φθάνουμε στο 451 μ.Χ. Για την Αρμενία και το λαό της μια πολύ σημαντική χρονολογία. Οι Αρμένιοι καλούνται να υπερασπισθούν την πίστη τους στον Χριστό ενώπιον των αλλοθρήσκων. Οι Πέρσες με επικεφαλής τον βασιλιά τους Ισδιγέρδη Β΄ (438-457) θέλουν να επιβάλλουν τον Ζωρο­αστρισμό (=πυρολατρεία) στην Αρμενία7. Οι Αρμένιοι ήδη είχαν αρνηθεί μια τέτοια πρόταση του Πέρση βασιλιά Σαπώρ του Β΄  (310-378) νωρίτερα και είχαν υπερασπισθεί με μάχη την πίστη τους το 339 με επικεφαλής τον στρατάρχη Vache Mamikonyan. Η δεύτερη μάχη υπέρ της πίστεως παίρνει πιο μεγάλες διαστάσεις το Μάϊο του 451. Αυτή τη φορά στο Avarayr, με επικεφαλής το στρατάρχη Bardan Mamikonyan, οι Αρμένιοι απέδειξαν στον αλλόθρησκο κατακτητή, ότι η πίστη του Χριστού είναι η ζωή τους και δεν μπορεί κανείς να τους την αφαιρέσει, όσο δυνατός και αν είναι. Η μνήμη των ηρωϊκώς πεσόντων μαρτύρων (1036) υπέρ της Πίστεως καθιερώθηκε αργότερα ως εορτή στην Εκκλησία της Αρμενίας.

Το δεύτερο σημαντικό γεγονός το 451 συνδέεται με την Δ' Οικουμενική Σύνοδο. Να πούμε επιγραμματικά ότι η Σύνοδος συγκλήθηκε για να αντιμετωπίσει τον Μονοφυσιτισμό, την αίρεση του Ευτυχούς, ο οποίος πίστευε, ότι ο Χριστός μετά την ενανθρώπηση δεν έχει πλέον δύο φύσεις, αλλά μόνο μια, την Θεία, μέσα στην οποία διαλύθηκε η ανθρώπινη φύση και απορροφήθηκε από την θεότητα Του, σαν σταγόνα στον ωκεανό. Η διδασκαλία αυτή του Ευτυχούς ήταν επικίνδυνη για την σωτηρία του ανθρώπου και έπρεπε να αντιμετωπισθεί συνοδικώς.

Στον Μονοφυσιτισμό κατάντησε ο Ευτυχής από μια ακραία ερμηνεία της Χριστολογίας του αγ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, του οποίου ήταν συνεργάτης στον αγώνα του εναντίον του Νεστοριανισμού. Η διδασκαλία του Νεστορίου καταδικάστηκε από την Γ΄Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431) με πρωτα­γωνιστή και πρόεδρο της Συνόδου τον άγιο Κύριλλο Αλεξαν­δρείας. Ο Νεστόριος πίστευε, ότι υπάρχουν δύο διαφορετικά πρόσωπα στο Χριστό, εφ’ όσον έκανε διαχωρισμό των δύο φύσεων του Κυρίου (της θείας και της ανθρωπίνης) και δεχόταν, ότι οι φύσεις έχουν ενωθεί «ηθικώς» μόνο. Κατά τον Νεστόριο υπάρχουν δύο Χριστοί, ο Υιός και Λόγος του Θεού και ο Υιός του ανθρώπου, ο Ιησούς, και ότι η Μαρία γέννησε μόνο τον άνθρωπο Χριστό και οπωσδήποτε όχι τον Θεό Λόγο. Άρα, έλεγε ο Νεστόριος, δεν μπορούμε να αποκαλούμε την Μαρία Θεοτόκο, αλλά «ανθρωποτόκο» ή «Χριστοτόκο». Η Δ' Οικοιμενική Σύνοδος με το Χριστολογικό της Όρο ουσιαστικά αντιμετώπισε όχι μόνο τον Μονοφυσιτισμό, αλλά απέκλεισε και τον Νεστοριανισμό. Έτσι ο Χριστός, κατά την Σύνοδο της Χαλκηδόνας, έχει δύο φύσεις, οι οποίες «ασυγ­χύ­τως», «ατρέπτως» αχωρίστως και «αδιαιρέτως» έχουν ενωθεί στην υ­πό­στα­ση του Θεού Λόγου (καθ’ υπόστασιν ένωσις).

Συνήθως υποστηρίζεται από μια σημαντική μερίδα των Αρμενίων μελετητών, κυρίως ιστορικών, ότι στη Σύνοδο της Χαλκηδόνας δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν οι Αρμένιοι λόγω της μεταπολεμικής κατάστασης, που είχε επέλθει στην χώρα μετά από τον σφοδρό αγώνα τους κατά της περσικής εισβολής. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα8. Δεν αποτελεί άλλωστε αυτό δικαιολογία για τη μη αποδοχή της Συνόδου. Είναι γεγονός, ότι οι Αρμένιοι δεν συμμετείχαν ουσιαστικά ούτε στις δύο προηγούμενες Οικουμενικές Συνόδους της Κωνσταντινουπόλεως (381) και της Εφέσου (431), αλλά αποδέχθηκαν τις Αποφάσεις των, επειδή, όπως αναφέρουν οι πηγές, δεν βρήκαν τίποτε, που να αντίκειται στην πίστη τους.

Οι Αρμένιοι παραμένουν στην ορθή πίστη των Πατέρων και των Οικουμενικών Συνόδων μέχρι να αρνηθούν οριστικά, στην δεύτερη σύνοδο του Ντβίν9 (553-555), το Χριστολογικό δόγμα της Χαλκηδόνας και έτσι να αποκοπούν από το Σώμα της Εκκλησίας του Χριστού. Και εδώ σταματάει η Ορθοδοξία της Αρμενικής Εκκλησίας10.

Βασικά, παρερμηνεύουν την διδασκαλία του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας και τη φράση του «μια φύσις του Λόγου σεσαρκωμένη» και υποστηρίζουν ότι μετά την ένωση των δύο φύσεων υπάρχει μια ενωμένη φύση στο Χριστό και έτσι καταλήγουν σε μια «σύνθετη φύση». Αυτό δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από τους Πατέρες της Εκκλησίας, επειδή ο όρος «σύνθετος φύσις» σημαίνει ότι χάνουν τα ιδιώματα οι δύο φύσεις που ενώνονται. Ακόμα και σήμερα οι Αρμένιοι θεολόγοι υποστηρίζουν ότι, λέγοντας «μια φύση», η Αρμενική ‘‘εκκλησία’’ εννοεί την «άρρηκτη ένωση των δύο φύσεων».

Γιατί όμως το μεγαλύτερο μέρος της Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’ δεν δέχθηκε την Δ΄Οικουμενική Σύνοδο; Επειδή:

α. κατ’ επίδρασιν των ήδη μονοφυσιτών Σύρων πίστευαν, ότι με την Σύνοδο της Χαλκηδόνας αναβίωσε ο Νεστοριανισμός.

β. ερμήνευσαν –και ακόμα δυστυχώς συνεχίζουν να ερμηνεύουν– λανθασμένα την Χριστολογία του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας και ιδίως την γνωστή του φράση «μια φύσις του Λόγου σεσαρκωμένη»11.

γ. αγνόησαν τον «Όρο των Διαλλαγών» (433) μεταξύ του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας και Ιωάννη Αντιοχείας. Αυτό το τελευταίο έχει τεράστια σημασία για όλη την μετέπειτα αντιχαλκηδόνια-μονοφυσιτική πορεία της Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’.

Λεπτομερή ανάλυση δεν θα κάνω εδώ. Αν χρειασθεί θα δούμε στο μέλλον. Να τονίσω όμως, ότι οι μονοφυσίτες Αρμένιοι έχουν μια ιδιάζουσα μορφή Χριστολογίας, επειδή αρνήθηκαν να δεχθούν την διδασκαλία του Σεβήρου Αντιοχείας και τον καταδίκασαν ως αιρεσιάρχη στην αρμενο-συριακή ενωμένη σύνοδο του Manazkert (726). Επίσης δεν αναγνωρίζουν τον Διόσκορο ως «άγιο».

Όλες οι άλλες θεωρίες, που στηρίζονται στις πολιτικές σκοπιμότητες12 της μη αποδοχής της Χαλκηδόνας από τους Αρμενίους, ναί μεν μαρτυρούνται στις πηγές, αλλά δεν συνέβαλαν στην οριστική απόφαση.

Οι προσπάθειες των βυζαντινών για την ένωση της αποκομμένης ήδη Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’ με την Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έφεραν καρπούς, όπως και οι ανεπίσημοι (1964, 1967,1970 και 1971) και οι επίσημοι διάλογοι (1985, 1989, 1990 και 1993) του 20ου αι. μεταξύ Ορθοδόξων και Αντι­χαλκηδονίων.

Πρώτη φορά γραπτώς σημειώνω και τονίζω την προσωπική μου άποψη και –γιατί όχι– και την εμπειρία μου για τα θέματα της πίστεως, κατ’ ακρίβειαν του δόγματος της Ορθοδόξου Εκκλησίας και της εν γένει Παραδόσεως Αυτής ως δόγματος Αληθείας και τρόπου ζωής, σε σχέση με την πίστη της Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’.

Όποιος αμερόληπτα, απροϋπόθετα και αντικειμενικά μελετήσει τα κεί­μενα (δογματικά και μη) της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας και της Αρμενικής παραδόσεως, από το σχίσμα (ουσιαστικά και οριστικά μετά το 553-555 μ.Χ. της συνόδου του Ντβίν) έως και σήμερα, δεν μπορεί να μην αντιληφθεί που βρίσκεται η αλήθεια και τι ουσιαστικά πρεσβεύει κάθε πλευρά. Δεν μπορεί να μην αντιληφθεί το χάσμα ερμηνείας του Χριστολογικού δόγματος μεταξύ Ορθοδοξίας και Αρμενικής παραδόσεως. Το γράφω και τονίζω αυτό με υπευθυνότητα γνωρίζοντας καλά την ζωή και την θεολογία της Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’.

Τελειώνοντας αυτό το μικρό μου άρθρο θα ήθελα να καταθέσω τη γνώμη μου επί του θεολογικού διαλόγου μεταξύ Ορθοδόξων και Αντιχαλ­κηδονίων Μονοφυσιτών, ότι όχι μόνο οι Ορθόδοξοι, με συνεχείς, δυστυχώς, υποχωρήσεις στην πίστη, όχι μόνο δεν βοήθησαν τους αδελφούς μας να καταλάβουν την βασική και οντολογικώς αληθινή και αμετάκλητη Χριστολογία των Οικουμενικών Συνόδων, της Δ΄  και ΣΤ΄, αλλά και της συνόλου Παραδόσεως και ζωής της Εκκλησίας, η οποία απορρέει φυσικά από τα σωτήρια δόγματα, αλλά μάλλον τους οδήγησαν στο μεγάλο αδιέξοδο της λεπτής και πολλές φορές ανεπανόρθωτης εκ δεξιών πλάνης.

Κλείνοντας, θέτω μερικές παρατηρήσεις και προβληματισμούς.

1. Μήπως είναι τυχαίο, ότι μετά την οριστική άρνηση της Δ΄και των λοιπών Οικουμενικών Συνόδων (=άρνηση Ορθοδοξίας και κατ’ επέκτασιν ορθοπραξίας) σταδιακά έπαυσε να υφίσταται στην Ανατολική κυρίως Αρμενία13 ο ασκητικός και κυρίως ο ησυχαστικός μοναχισμός, που έχει σκοπό τον αγιασμό και τη θέωση, όπως παρατηρούμε από την αρχή της οργανωμένης Μοναχικής Πολιτείας (Δ΄  αι.) έως και σήμερα στην Ορθόδοξη Εκκλησία;

Σημειωτέον ότι η Ανατολική Αρμενία, σχεδόν πάντοτε μετά την άλωση της βασιλείας των Bagratouni (885-1045), εξ’ ολοκλήρου βρισκόταν υπό τον έλεγχο αλλοθρήσκων (Οθωμανών και Περσών) από την μια και αυστηρών αντιχαλκηδονίων14 μονοφυσιτών από την άλλη. Η στάση αυτή είναι αντίθετη από αυτήν των δυτικών περιοχών της Αρμενίας, οι οποίες άμεσα και έμμεσα επικοινωνούσαν με τους βυζαντινούς και έτσι είχαμε όχι μόνο Ορθόδοξες επαρχίες με αρμενικό πληθυσμό κατά το πλείστον (π.χ. στη Θεοδοσούπολη) και μοναστικές αδελφότητες, αλλά και αγίους αρμενικής καταγωγής (καταγεγραμμένους ή μη) στο ορθόδοξο εορτολόγιο και στους Συναξαριστές π.χ ο Μέγας Ευθύμιος (20 Ιαν.). Οι άγιοι που δεν γιορτάζονται επίσημα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά ήδη ήταν στο αρμενικό εορτολόγιο, δεν είναι και λίγοι και μάλιστα εξέχουσες προσωπικότητες, όπως σχεδόν όλα τα μέλη της οικογένειας του Γρηγορίου Φωτιστή, όπως οι δύο γιοί του ο αγ. Αριστακές και ο αγ. Βροτανές μέχρι τον αγ. Σαχάκ.

2. Ποιός ισχυρίζεται  ότι τον 20΄ αι. ενδιέφερε σοβαρά τη διοίκηση της Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’, ο θεολογικός διάλογος, εκτός ελαχίστων μεμονωμένων φωνών, όπως του Αρχιεπισκόπου Tiran Nersoyan. Προσωπικά δεν τον γνώρισα. Γνωρίζω όμως από κάποια γραπτά του, ότι ήθελε πολύ την ένωση, βάσει του Χριστολογικού δόγματος των Δ΄  και ΣΤ΄  Οικουμενικών Συνόδων.

3. Πού υπάρχουν στην Αρμενική γλώσσα τα κείμενα των κοινών Δηλώ­σεων του διαλόγου για να ενημερωθεί ο λαός για το σοβαρό αυτό θέμα και να πει την γνώμη του; Πριν 6-7 χρόνια έψαχνα τα κείμενα των Δηλώσεων στα Αρμενικά για να μελετήσω σχετικά με το θέμα για μια πανεπιστημιακή μου εργασία και δεν βρήκα τίποτε πουθενά(!) ενώ η τελευταία κοινή Δήλωση είχε γίνει το 1993 στο Σαμπεζύ και η τελευταία επίσημη συνάντηση μεταξύ Ορθοδόξων και Αντιχαλκηδονίων έγινε το 1998 στη Δαμασκό. Έτσι έπρεπε να ενημερωθεί ο αρμενικός λαός και ιδίως οι ενδιαφε­ρό­μενοι;

4. Μήπως είναι τυχαίο, ότι σήμερα δεν υπάρχουν στα Αρμενικά ούτε καν τα Πρακτικά των αποφάσεων των τριών πρώτων Οικουμενικών Συνόδων; Ή μήπως είναι τυχαίο ότι δίνεται στις αποφάσεις αυτές μια πολιτικοφιλο­σοφική ερμηνεία;

5. Μήπως είναι πάλι τυχαίο, ότι με την άρνηση των Συνόδων η Αρμενική ‘‘εκκλησία’’ καταντάει μια εθνοφυλετική ομολογία στην οποία προστίθενται καινοτομίες όπως η χειροτονία και το χρίσμα του Αρμενίου καθολικού15 και η χρήση του αζύμου κατά την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας;

6. Μήπως είναι τυχαίο, ότι δεν τελείται ουσιαστικά το μυστήριο της Μετανοίας (=εξομολόγηση16) και έπαψαν αιώνες τώρα τα κωλύμματα της ιερωσύνης;

Μπορούν να προστεθούν ακόμα πολλά «μήπως», αλλά για την ώρα θέλω να σταματήσω εδώ...

Οι προσωπικές μου μαρτυρίες (και όχι μόνο δικές μου) στο μέλλον θα καταγραφούν πιο επιστημονικά και με ανάλογες παραπομπές και σημειώσεις για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε πρώτα τους συμπατριώτες μας, πολλοί από τους οποίους όντως ψάχνουν κάτι αληθινό και γνήσιο στην πίστη και δεν είναι αυτοί λίγοι, που επιστρέφουν στην Ορθοδοξία, κυρίως στην Ρωσία και Γεωργία, αλλά και τους Ορθοδόξους θεολόγους που όντως θέλουν την ένωση, να αγωνισθούν υπέρ μίας ενώσεως αληθινής και όχι σύνθεσης με τους Μονοφυσίτες, όπως πολύ ορθά παρατηρούν αρκετοί ορθόδοξοι θεολόγοι (π.χ ο Παναγιώτης Ι. Μπούμης, Ομότ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών στο βιβλίο του «Η ένωση (όχι σύνθεση) με τους Μονοφυσίτες» εκδ. Αρμός 2007).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Σημειωτέον ότι οι Έλληνες και οι Αρμένιοι ζούσανε πλάϊ-πλάϊ πάνω από 40 αιώνες: άλλοτε φιλικά και αδελφικά διατεθειμένοι ο ένας στον άλλο με συνεργασία, αλληλοκατανόηση και αλληλοβοήθεια κατά του κοινού εχθρού, όπως οι Ρωμαίοι, Πέρσες, Άραβες, Μογγόλοι και Τούρκοι, αλλά και άλλοτε τα ξένα και δικά τους συμφέροντα τους κάνανε εχθρούς είτε σε πολιτικό επίπεδο στην αρχαιότητα, είτε σε πολιτικό-εκκλησιαστικό επίπεδο κυρίως στο Βυζάντιο μετά την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας είτε σε πολιτικό-εκκλησιαστικό επίπεδο κυρίως στο Βυζάντιο μετά την Δ΄  Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας.

2. Ο Γρηγόριος ήδη είχε βαπτισθεί στην Καισάρεια από μικρή ηλικία. Στο παλάτι του Αρμενίου βασιλιά Τιριδάτη είχε σπουδαία θέση, παρ’ όλο που ήταν χριστιανός.

3. Και σήμερα υπάρχει το πηγάδι αυτό ως τόπο πια προσευχής και προσκύνησης, αγιασμένο με τον αγώνα του αγ. Γρηγορίου.   

4. Δεν θα μιλήσω εδώ για τις αρνητικές πλευρές αυτής της πράξεως για την ζωή της Εκκλησίας ανά τους αιώνες (ανάμιξη του κράτους στα εσωτερικά και δογματικά ακόμα ζητήματα της Εκκλησίας πολλές φορές με οδυνηρά αποτελέσματα για την ίδια την Εκκλησία) με τα δικά μας κριτήρια σήμερα. Τότε τέτοιες πράξεις θεωρούνταν μια νίκη της Εκκλησίας κ.τ.λ.

5. Σημειωτέον, ότι στο Βυζάντιο μόνο στο τέλος του Δ΄ αι. ο Χριστια­νισμός κηρύχτηκε ως επίσημη θρησκεία του κράτους επί αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Ενώ ο Μέγας Κωνστα­ντίνος με το γνωστό διάταγμα των Μεδιολάνων (313) αναγνωρίζει τον Χριστιανισμό ως μια από τις θρησκείες της Αυτοκρατορίας του (ανεξιθρησκία).

6. Είναι χαρακτηριστικό, ότι με το πρώτο γράμμα του αρμενικού αλφαβήτου αρχίζει η λέξη Astvadz(=Θεός) και με το τελευταίο η λέξη Qristos (=Χριστός).

7. Η πολιτική αυτή των Περσών είχε βασικό στόχο μέσω της επιβαλλόμενης θρησκείας να αποκόψουν την Αρμενία από την Δύση, δηλαδή από το Βυζάντιο και έτσι να έχουν ένα πολύ σημαντικό σύμμαχο εναντίον των βυζαντινών.

8. Τα πρακτικά της Συνόδου αποδεικνύουν το αντίθετο. Αρκετοί επί­σκοποι της Βυζαντινής κυρίως Αρμενίας έχουν υπογράψει κάτω από τα πρακτικά της Συνόδου. Και επιπλέον στο διάστημα της Συνόδου βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη αρκετοί και σπουδαίοι μαθητές του αγ. Mesrop, μεταξύ των οποίων και πατέρας της Αρμενικής ιστοριογραφίας, μετέπειτα επίσκοπος και υπερασπιστής της Χαλκηδόνας ο άγιος Movses Xorenaci.

9. Κάποιοι υποστηρίζουν, ότι στη πρώτη σύνοδο του Ντβίν (506) η Εκ­κλησία της Αρ­με­νίας με τις Εκκλησίες ακόμα της Γεωργίας και της Αλβανίας του Καυκάσου πήραν μια αντιχαλκηδόνια στάση, αλλά δεν φαίνονται εκεί καθαρά τα πράγματα, αν όντως καταδίκασαν την Σύνοδο της Χαλκηδόνας και τον περίφημο Τόμο του Πάπα Λέοντα.

10. Στο εξής θα χρησιμοποιήσω την λέξη Εκκλησία εντός εισαγωγικών και μικρογράμματη γραφή, αναφερόμενος στο σύνολο των Αρμενίων ως μονοφυσιτών πια, επειδή με την άρνηση της Δ΄  Οικουμενικής Συνόδου αποκόπηκαν από την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία του Χριστού.

11. Είναι γνωστό, ότι ή φράση αυτή δεν ήταν αρχικά του Κυρίλλου, αλλά αποδίδεται στον Απολλιναριο Λαοδικείας, ο οποίος ερμήνευε αιρετικά τα λόγια αυτά.

12. Ότι δηλαδή οι Πέρσες και αργότερα οι Άραβες προσπαθούσαν συνεχώς να κρατήσουν μακριά τους Αρμενίους από την εκκλησιαστική ένωση με το Βυζάντιο.

13. Η ιστορική Ανατολική Αρμενία περιέλαβε όλη την σημερινή Δημοκρατία της Αρμε­νίας σύν το Ναγκόρνο (=ορεινό) Καραμπάχ, το Ναχιτζεβάν (βρίσκεται σήμερα στην έκταση του Αζερμπαϊτζάν), ένα κομμάτι του σημερινού βορείου Ιράν και άμεσες περιοχές γύρω από το όρος Αραράτ.

14. Πολλές φορές η απόκλιση τους από τον μετριοπαθή μονοφυσιτισμό σε ακραίες εκφάνσεις και ερμηνείες του (=Ευτυχιανισμός) αναγκαζε την επέμβαση της επίσημης Αρμενικής «εκκλησίας».

15. Συνήθως εκλέγεται από τους επισκόπους. Τον εκλεγμένο ήδη επίσκοπο καθολικό οι Αρμένιοι τον χειροτονούν και χρίουν.  

16. Οι Αρμένιοι από τον 15΄αι. στην εξομολόγηση, που γίνεται ομαδικά, χρησιμοποιούν ένα κείμενο, στο οποίο καταγράφονται (ίσως;) όλες οι αμαρτίες και πρέπει όλοι να τις ακούσουν και στο τέλος κάθε παραγράφου να πούνε «ήμαρτον».

(Πηγή: «Πώς οι Ορθόδοξοι Αρμένιοι έγιναν Μονοφυσίτες», περιοδικό Ἐνοριακή Εὐλογία, μηνιαία έκδοση Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Πευκακίων, 2011, Τεύχος Ιουνίου-Ιουλίου, Αριθμ. Τεύχους 108-109, Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου)

Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα). Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Θείας πίστεως, τὴ γεωργία, ἐνεούργησας, βροτῶν καρδίας, κατασπείρας τὴν τοῦ Λόγου ἐπίγνωσιν, καὶ λαμπρυνθεῖς μαρτυρίου τοὶς στίγμασιν, ἱεραρχία Γρηγόριε ἔφανας. Πάτερ ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμὶν τὸ μέγα ἔλεος.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ’.
Καὶ τρόπων μέτοχος, καὶ θρόνων διάδοχος, τῶν Ἀποστόλων γενόμενος, τὴν πρᾶξιν εὗρες θεόπνευστε, εἰς θεωρίας ἐπίβασιν· διὰ τοῦτο τὸν λόγον τῆς ἀληθείας ὀρθοτομῶν, καὶ τῇ πίστει ἐνήθλησας μέχρις αἵματος, Ἱερομάρτυς Γρηγόριε· Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τοὺς ἀσφαλεῖς.
Τὸν εὐκλεῆ καὶ Ἱεράρχην ἅπαντες, ὡς ἀθλητὴν τῆς ἀληθείας σήμερον, οἱ πιστοὶ θείοις ἐν ἄσμασι, καὶ ὑμνῳδίαις εὐφημήσωμεν, τὸν γρήγορον Γρηγόριον ποιμένα καὶ διδάσκαλον, τὸν ἔκλαμπρον φωστῆρα καὶ ὑπέρμαχον· Χριστῷ γὰρ πρεσβεύει τοῦ σωθῆναι ἡμᾶς.

Κάθισμα. Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Βλέμμα γρήγορον τῆς διανοίας, Μάρτυς ἔνδοξε προκεκτημένος, ὁμωνύμως καὶ καταλλήλως διέπρεψας, ὑπὲρ Χριστοῦ τῇ ἀθλήσει στρεβλούμενος, ἐν προσευχαῖς ἀνενδότως ἠγρύπνησες ὅθεν εἴληφας, ἱεραρχικῶς δι' αἵματος, βραβεῖον κατ' ἄμφω παμμάκαρ Γρηγόριε.

Μεγαλυνάριον
Γρήγορος τοῖς τρόποις ἀναδειχθείς, πρὸς θεογνωσίας, διεγείρεις τὸν φωτισμόν, τοὺς τῇ δυσσεβείᾳ, ὑπνώττοντας ἀθλίως,  Γρηγόριε τρισμάκαρ, ἀξιοθαύμαστε.

Ὁ Οἶκος
Τοῦτον τὸν μέγαν ἐν ἀθλοφόροις, τὸν φωστῆρα τὸν θεῖον, Ἀρμενίας πιστοὶ ποιμένα τε καὶ πρόμαχον, ἐν ὑμνῳδίαις εὐφημοῦμεν, καὶ ᾄσμασιν ἐνθέοις αὐτοῦ τὴν μνήμην· τὴν γὰρ ἀχλὺν τῶν ματαίων εἰδώλων ἠφάνισε, σὺν αὐτοῖς καὶ τῶν δαιμόνων τὴν ἐνέργειαν ἐνέκρωσε· διὸ τοὺς πόνους ὑπήνεγκε, σταθερᾷ διανοίᾳ καὶ χάριτι, καὶ πρεσβεύει Χριστῷ τοῦ σωθῆναι ἡμάς.

Πηγή: Αδελφότητα Ορθοδόξου Εξωτερικής Ιεραποστολής, Ακολουθείν, Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου, Ορθόδοξος Συναξαριστής, Μέγας Συναξαριστής

Ο Γιάννης Δασκαρόλης, ιστορικός, Δρ σύγχρονης ιστορίας του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου και συγγραφέας του βιβλίου "Το αιματηρό συλλαλητήριο της 9ης Δεκεμβρίου 1923" μίλησε στις Αναλύσεις του Radio Me με τον Γιάννη Χαραλαμπίδη για τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου και όσα προηγήθηκαν και οδήγησαν στην έξωση του βασιλιά Γεωργίου Β' από τον θρόνο.

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1941 ξεκίνησε η πιο φρικτή σφαγή στη ιστορία. Η σφαγή στο Μπάμπι Γιάρ.

Μπάμπι Γιάρ σε ελληνική μετάφραση σημαίνει «Φαράγγι της Γιαγιάς» είναι το όνομα χαράδρας στο Βορειοδυτικό άκρο της πρωτεύουσας της Ουκρανίας Κιέβου. Το Μπάμπι Γιάρ είναι ιστορικά συνδεδεμένο με εκτελέσεις, κυρίως Εβραίων Σοβιετικών πολιτών κατά τη διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής της Ουκρανίας.

Το Κίεβο καταλήφθηκε από στρατεύματα της Γερμανικής 6ης Στρατιάς στις 19 Σεπτεμβρίου 1941. Η πόλη είχε τότε περίπου 900.000 κατοίκους, από τους οποίους 150.000 ως 200.000 ήταν Εβραίοι. Οι Σοβιετικοί, μη θέλοντας να εγκαταλείψουν τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις της χώρας τους στις δυνάμεις του Χίτλερ, τις αποσυναρμολόγησαν και τις μετέφεραν σε περιοχές κοντά στα Ουράλια όρη.

Μαζί με τις βιομηχανίες που απομάκρυναν, ήταν και το ειδικευμένο προσωπικό που τις επάνδρωνε. Ανάμεσα στο προσωπικό αυτό ήταν και ανεξακρίβωτος αριθμός Εβραίων (από 30.000 έως 100.000) από το Κίεβο. Οι υπόλοιποι παρέμειναν στην πόλη, καθώς έλειπαν τελείως τα μεταφορικά μέσα, ενώ οι Γερμανοί απαγόρευσαν κάθε μετακίνηση πληθυσμού.

Στις 23 Σεπτεμβρίου έγινε σαμποτάζ στην πόλη, πιθανότατα από άνδρες της NKVD (Νι-Κα-Βε-Ντέ), της μυστικής υπηρεσίας του σταλινικού καθεστώτος: Εξερράγησαν αρκετές βόμβες, οι οποίες κατέστρεψαν επιταγμένα κτίρια, ανάμεσα στα οποία το αρχηγείο των Γερμανικών στρατευμάτων και το ξενοδοχείο Κοντινένταλ, κατάλυμα των ανώτερων Γερμανών αξιωματικών, ενώ καταστράφηκε και ένα τμήμα της πόλης. Ακολούθησε πυρκαϊά και κατά τη διάρκεια των προσπαθειών κατάσβεσης της συνελήφθη ένας Εβραίος, ο οποίος έκοψε μια από τις μάνικες εκτόξευσης νερού και ο οποίος εκτελέσθηκε επί τόπου.

Δειτε το έγχρωμο βίντεο – Οι εικόνες ειναι συγκλονιστικές

Αν και οι Εβραίοι είχαν ήδη αρχίσει να υφίστανται διώξεις από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, το γεγονός αποτέλεσε την αφορμή για την εξολόθρευση ολόκληρου του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1941 η αποστολή εξόντωσης ανατέθηκε στο Ζόντερκομμάντο (Sonderkommando) 4a, υπό τις διαταγές του Συνταγματάρχη των SS (SS-Standartenführer) Πάουλ Μπλόμπελ (Paul Blobel).

Στις 28 Σεπτεμβρίου μια ανακοίνωση των δυνάμεων κατοχής κάλεσε όλο τον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης να συγκεντρωθεί σε ένα πλατύ σταυροδρόμι στις 8 το πρωί της επομένης, 29ης Σεπτεμβρίου. Στην ανακοίνωση οι Εβραίοι καλούνταν να έχουν μαζί τους όλα τα χαρτιά τους, ζεστά ρούχα και εσώρουχα, καθώς και όλα τα φορητά πολύτιμα αντικείμενά τους. Όποιος συλλαμβανόταν σε διαφορετικό μέρος θα εκτελούνταν επί τόπου, ενώ το ίδιο θα συνέβαινε και με όποιον μη Εβραίο παρείχε καταφύγιο ή τρόπο διαφυγής σε Εβραίο. Η φήμη που κυκλοφόρησε ανάμεσα στους Εβραίους ήταν ότι θα μεταφέρονταν σε στρατόπεδο εργασίας στη Γερμανία.

Όταν συγκεντρώθηκαν όλοι, άρχισε η πορεία, σε ομάδες των 100 ατόμων, προς τη χαράδρα Μπάμπι Γιαρ, κοντά στην οποία υπήρχε και εβραϊκό νεκροταφείο. Οι Εβραίοι επιτηρούνταν από ομάδες των SS, των SD και ουκρανικής αστυνομίας. Για μεγαλύτερη ασφάλεια, η χαράδρα είχε περιφραχτεί με συρματόπλεγμα, ενώ υπήρχε και τριπλός κύκλος ασφάλειας από ενόπλους.

Μόλις έφθαναν, οι Εβραίοι διατάσσονταν να γδυθούν και να τακτοποιήσουν τα ρούχα και τα υπάρχοντά τους και, στη συνέχεια, σε ομάδες των 10 ατόμων, οδηγούνταν στο άκρο της χαράδρας, όπου και εκτελούνταν με πυρά αυτόματων όπλων και πολυβόλων. Η σφαγή διήρκεσε τέσσερα (κατ’ άλλους δύο) ολόκληρα εικοσιτετράωρα, μέχρι τις 3 Οκτωβρίου. Ο αριθμός των εκτελεσθέντων υπολογίζεται σε περίπου 35.000 σύμφωνα με το Ίδρυμα Σίμον Βίζενταλ.

Η χαράδρα, ωστόσο, εξακολούθησε να αποτελεί τόπο εκτέλεσης τόσο για Σίντε και Ρομά, όσο και για σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου. Σύμφωνα με έρευνες των Σοβιετικών, υπολογίζεται ότι στη χαράδρα αυτή εκτελέσθηκαν συνολικά περίπου 100.000 άτομα.

Τον Ιούλιο του 1943 ο Μπλόμπελ, που είχε φύγει από το Κίεβο, επέστρεψε εκεί λόγω της προοπτικής εκκένωσης της πόλης και τον Αύγουστο, με ειδικά συγκροτημένες ομάδες (συμμετείχαν και Εβραίοι), άρχισε την εκταφή και την καύση των πτωμάτων, με σκοπό να εξαλείψει τα ίχνη των εγκληματικών αυτών εκτελέσεων. Χρειάστηκαν έξι περίπου εβδομάδες για την ολοκλήρωση της μακάβριας αυτής εργασίας.

Το 1976 ανεγέρθηκε μνημείο για να θυμίζει τις ωμότητες που διαπράχθηκαν στο Μπάμπι Γιαρ. Για πολιτικούς λόγους αρχικά δεν αναφέρονταν ως εκτελεσθέντες Εβραίοι, η «παράλειψη» όμως αυτή επανορθώθηκε δεκαπέντε χρόνια αργότερα με την ανέγερση νέου μνημείου.

Ποιες ήταν οι Ναζιστικές Μονάδες Ειδικής Δράσης, Τάγματα Θανάτου ή, στα γερμανικά, τα Einsatzgruppen (Άινζατσγκρουπεν)

Πηγές – Wikipedia/Youtube/Charonboat

Πηγή: OnAlert, Αβέρωφ

Γέροντα, ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ λέει ὅτι πρέπει νὰ αἰσθάνεσαι στὴν προσευχὴ σὰν παιδί[1].

«Ήταν 7 το πρωί, 29 Σεπτέμβρη του 1943 . Απανωτές ριπές, κροτάλισμα πολυβόλων, ακούστηκαν σε όλη την Παραμυθιά. Θρήνος στην κάθε γειτονιά».